Biuletyn socjologii religii : religijność miejska w świetle badań

Władysław Piwowarski, Florian

Pełka

Biuletyn socjologii religii : religijność

miejska w świetle badań

Collectanea Theologica 46/3, 177-186

C ollectan ea T h eologica 46(1976) f. III

BIULETYN SOCJOLOGII RELIGII

R ELIG IJN O ŚĆ M IE JSK A W ŚW IETLE B A D A N *

Ks. A le k sy N o w a k , P r a k t y k i r e l ig i jn e m i e s z k a ń c ó w śr e d n ie g o m i a s t a (na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii ś w . K r z y ż a w O polu), L u b lin 1968 (praca m a g iste r ­ ska; m a szy n o p is w arch. KUL).

B a d an ia b y ły p ro w a d zo n e w la ta ch 1964— 1967. M a teria ł do p racy p o ­ ch od ził z b ezp ośred n iej o b s e r w a c ji autora, k tó r y w ty m cza sie pracow ał w p a ra fii ja k o w ik a ry . P o za ty m autor p rzep ro w a d ził k ilk a a n k ie t w śród m ło d zieży szk ó ł śred n ich u częszczającej n a le k c je r e lig ii. A n k ie ty d otyczyły u d zia łu m ło d zieży w e M szy św . i u częszczan ia n a le k c je r e lig ii. Ź ródłem in ­ fo rm a cji b y ły r ó w n ie ż p row ad zon e p rzez au tora w y w ia d y op arte na k w e s tio ­ n ariu szu z a w iera ją cy m p y ta n ia d o tyczące sta n u p ra k ty k r e lig ijn y c h . R esp o n ­ d en ci m ó w ili o p ra k ty k a ch relig ijn y ch . Tą m etod ą zebrano in form acje od ­ n oszące się do 222 rodzin. A u to r sk o rzy sta ł ta k że z a n k ie ty ro zesła n ej do p oszczególn ych p a r a fii p rzez W y d zia ł D u szp a stersk i K u rii B isk u p iej w Opolu. O d p ow ied zi n a tę a n k ietę u d z ie lił p rob oszcz p a ra fii. P rzep row ad zon o rów n ież k ilk a k ro tn ie lic z e n ie w ie r n y c h p rzych od zących n a M szę św . za ró w n o do k o ś­ cioła p a ra fia ln eg o ja k i in n y ch k o ścio łó w Opola. A u tor k o r z y sta ł ta k że z a r ­ ch iw u m p a ra fia ln eg o , zw ła szcza z k sią g ch rztów , ślu b ó w i p ogrzebów .

B adana p arafia jest p arafią cen tra ln ą w m ieście. N a p o d sta w ie u zy sk a ­ nych d an ych autor stw ierd za , że p ra w ie w sz y sc y rodzice przyn oszą sw oje d zieci do chrztu. N ajczęściej ch rzest u d ziela n y jest d zieciom w w ie k u od 1 do 3 m iesięcy. P orów n u jąc liczb ę d zieci ochrzczonych w la ta ch 1955—1958 z lic z ­ bą dzieci p rzy stęp u ją cy ch do I-sz e j K om u n ii św . w la ta ch 1964— 1967 autor stw ierd za , że ok. 94,4°/o ochrzczonych p rzy stęp u je do I K om u n ii św .

L iczen ie sza cu n k o w e u czestn iczą cy ch w n ied zieln ej' M szy św . w yk azało, że ok. 37% p a ra fia n b ierze u d zia ł w n ied zieln ej M szy św . w k o śc ie le p a ra ­ fia ln y m . N a le ż y za zn a czy ć, że n a te r e n ie p a r a fii są je sz c z e dw a in n e k ościoły. W sto su n k u do u czestn iczących w n ied zieln ej M szy św . ok. 10% p rzystęp u je do K o m u n ii św . N a r e lig ię u częszcza ok. 60— 70% d zieci k a to lick ich ze szk ół p o d sta w o w y ch i ok. 30— 40% k a to lick iej m łod zieży szk ół średnich.

W oparciu o p rzep row ad zon e b a d a n ia i przy z a sto so w a n iu ty p o lo g ii J. F i c h t e r a au tor u s ta lił n a stęp u ją cą ty p o lo g ię b ad an ych p arafian : a) pa­ ra fia n ie n u k le a r n i 3—5%; b) p a ra fia n ie z w y c ż a jn i (m odalni) 55— 60%; c) p ara­ fia n ie m a rg in a ln i — 20— 25%; d) p a ra fia n ie „ śp ią cy ” — 10%.

* B iu lety n so c jo lo g ii r e lig ii red a g u je Z akład S o cjo lo g ii r e lig ii K U L pod k ieru n k iem ks. W ła d y sła w a P i w o w a r s k i e g o . N in ie jsz y b iu le ty n p rzy g o ­ to w a ł ks. F lo ria n P e ł k a S J, L ublin.

178

K s. C zesła w В o d z i о с h, S t r u k t u r a s p o ł e c z n o - d e m o g r a f i c z n a p r a k t y k u ­ j ą c y c h na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii B u s k o - Z d r ó j , L u b lin 1974 (praca m agistersk a; m a szy n o p is w arch. KUL).

Czy is tn ie je za leżn o ść m ię d z y poziom em p rak tyk r e lig ijn y c h a cefchami sp o łe c z n o -d e m o g r a fic z n y m i i czy n n ik a m i sp o łe c z n y m i w m ie jsc o w o śc i uzdro­ w isk o w e j B u sk o-Z d rój? W c elu u zy sk a n ia od p o w ied zi na to p y ta n ie autor p o ­ słu ż y ł się m etod ą lic z e n ia sza c u n k o w e g o oraz „m ałą a n k ie tą ”. P rócz teg o w y k o r z y sta n e z o sta ły m a te r ia ły a rch iw a ln e zn a jd u ją ce się w k a n cela rii para­ fia ln ej i w a rch iw u m K u rii B iskupidj w K ielcach . L iczen ie u c z e stn ik ó w n ie ­ d zieln ej M szy św . p rzep row ad zon o w e w sz y stk ie n ie d z ie le p aźd ziern ik a 1972 r., „m ałą a n k ie tę ” zaś zrea lizo w a n o w n ie d z ie lę 15 p a źd ziern ik a 1972 r.

L iczba k u ra cju szy p rzeb yw ających jed n o cześn ie n a te ren ie p a ra fii sięg a 3.000 osób. P rzeciętn a od ległość w io se k od k ościoła p a r a fia l­ n ego w y n o si ok. 4,5 km . W ioska n a jd a lej p ołożon a od k ościoła p a ­ ra fia ln eg o le ż y w o d leg ło ści 7,5 km , a n a jb liżej — 3 km . Podczas k o n su lta c ji n ied zieln ej w dn. 15 p a źd ziern ik a 1972 r. ro zd a n o 4601 „m ałych a n k ie t”, z czego p o p ra w n ie w y p e łn io n y c h w ró ciło 87,2%. Z eb ran e od pow iedzi au tor p o d z ie lił n a trzy grupy: A — d zieci, В — p a ra fia n ie, С — k u racju sze. N a p o d sta w ie a n a lizy w y n ik ó w stw ierd zon o, że w gru p ie A (745 dzieci) za g łęb ok o w ie r z ą c y c h u w aża się 39,5%, za w ierzą cy ch 58,4%; w gru p ie В (2118 parafian ) za głęb ok o w ierzą cy ch u w aża się 32,7%, za w ierzą cy ch 64,7%, za o b ojętn ych r e lig ijn ie 1,2%; w gru p ie С (637 k u racju szy) za głęb ok o w ie r z ą ­ cych u w aża się 37,5%, za w ierzą cy ch 60,1%, za o b o jętn y ch r e lig ijn ie 1,1%. W n ied zieln ej M szy św . p r zeciętn ie b ierze u d ział 33,8% p arafian (39,2% — po w łą c z e n iu k u racjuszy).

P rzep row ad zon e b ad an ia p o tw ierd ziły ogóln ie p rzy jm o w a n ą hip otezę o w ię k sz e j r e lig ijn o śc i k o b iet w p o ró w n a n iu z m ężczyzn am i. H ip oteza o sp a d ­ k u r e lig ijn o śc i ze w zro stem w y k sz ta łc e n ia p otw ierd za s ię w o d n ie s ie n iu do c z ę sto tliw o ś c i u d zia łu w K o m u n ii św ., n ie p o tw ierd za s ię je d n a k w o d n ie s ie ­ n iu do u d ziału w e M szy św . R ep rezen ta n ci -nauk tec h n ic z n y c h z g ru p y k u r a ­ cju szy n ieco lep iej sp e łn ia ją o b y d w ie p ra k ty k i n iż p r z e d sta w ic ie le n auk h u ­ m a n isty czn y ch . W g ru p ie p a ra fia ln ej p rak tyk ę n ied zieln ej M szy św . lep iej sp ełn ia ją osob y z w y k sz ta łc e n ie m tech n iczn y m , h u m a n iści zaś m ają p rzew agę nad te c h n ik a m i w p ra k ty ce K o m u n ii św . H ip o teza m ó w ią c a o ty m , że n a jb a r­ dziej r e lig ijn i są ro ln icy , n a stę p n ie rob otn icy n ie w y k w a lifik o w a n i, w y k w a ­ lifik o w a n i i r z e m ie śln ic y , a n a jm n iej p ra co w n icy u m y sło w i, sp raw d ziła się w za sa d zie w ob yd w u g ru p ach w zak resie c z ę sto tliw o ś c i K o m u n ii św ., n a to ­ m ia st w o d n iesien iu do u d zia łu w e M szy św . n ied zieln ej zn a la zła p o tw ierd ze­ n ie je d y n ie w g ru p ie k u racju szy. Sp ośród p a ra fia n n a jsła b iej uczęszczają na n ied zieln ą M szę św . rob otn icy i rolnicy.

Ks. J ó zef S i e m c z y k , S t r u k t u r a s p o ł e c z n o - d e m o g r a f i c z n a a p r p k t y k i re,- łig ijn e p a r a f ii w i e l k o m i e j s k i e j (na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii ś w . M ichała A rch an ioła w L u blinie ), L u b lin 1974 (praca m a g istersk a ; m a szy n o p is w arch. KUL).

B ad an ia d o ty czy ły dw óch p o d sta w o w y ch p rak tyk relig ijn y ch : ud ziału w e M szy św . n ied zieln ej i K o m u n ii św . M ateriał do a n a lizy , na k tórym oparł się autor, z o sta ł zeb ra n y p rzy pom ocy dw óch m etod: lic z e n ia sza cu n k o w eg o i k o n ­ s u lta c ji n ied zieln y ch . W p rzeciętn ą n ied zielę 1971 r. (lu ty , m a j, paźd ziern ik ) p rzep row ad zon o lic z e n ie b io rą cy ch u dział w e M szy św . i p rzy stęp u ją cy ch do K o m u n ii św . O sobno liczo n o n ie w ia s ty i o sob n o m ężczyzn . W n ie d z ie lę dn. 3 gru d n ia 1972 r. p rzep row ad zon o k o n su lta cję n ied zieln ą p o leg a ją cą na rozd a­ n iu w sz y stk im p rzy ch o d zą cy m n a M szę św . tzw . „m ałej a n k ie ty ” zaw ierającej p o d sta w o w e p y ta n ia d otyczące w ie k u , p łci, w y k sz ta łc e n ia , sta n u c y w iln eg o , p o ch o d zen ia i m ie jsc a z a m ieszk a n ia . W cza sie M szy św ., po u zy sk a n iu odpo­

B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L IG I I

179

N a p o d sta w ie zeb ran ego m a teria łu u stalon o, że w p a r a fii św . M ichała A rch an ioła w L u b lin ie u częszczający na n ied zielą M szę św . sta n o w ią 32,0°/o, w ty m w ięk szo ść k o b iet (ok. 60,0% u czestniczących). D o K om u n ii św . p rzy ­ stę p u je około 9% u czestn iczących w n ied zieln ej M szy św . W sto su n k u zaś do ogółu zob ow iązan ych p rzystęp u jących do K om u n ii św . w n ied zielę sta n o ­ w ią 2,5%. N a u w agę za słu g u je ró w n ież fak t, że na p rzestrzen i ostatn ich p iętn a stu la t ilość rozd an ych k o m u n ii w zro sła o ponad 80 ty sięcy . Spośród p rzy stęp u jących do K o m u n ii św ., m ężczyźn i sta n o w ią 16,8%. B iorąc pod u w a ­ gę sy stem a ty czn e uczęszczan ie na n ied zieln ą M szę św . n a le ż y stw ierd zić, że n a jsy ste m a ty c z n ie jsz e w sp ełn ia n iu tej p ra k ty k i są d zieci i osob y od 60-ciu la t w zw y ż, n a stęp n ie o sob y w w ie k u 46— 59 la t oraz 26— 45 lat; k o le jn e m ie j­ sce zajm u je m łod zież w w ie k u 16— 18 lat, a o sta tn ie — osob y w w iek u 18—■ 25 lat.

P rzy k o rela cji w y k sz ta łc e n ia a n k ieto w a n y ch i c z ę sto tliw o ś c i ich udziału w n ied zieln ej M szy św . ok azało się , że n a jsy ste m a ty c z n ie j sp e łn ia ją tę p ra k ­ ty k ę osob y z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m n ieu k o ń czo n y m (są to p rzew ażn ie d zieci) oraz w y ższy m h u m a n isty czn y m , n a jsła b iej zaś osob y z w y k sz ta łc e n ie m śred n im n ieu k oń czon ym . B iorąc pod u w a g ę w y k o n y w a n y zaw ód badanych stw ierd zo n o , że n a jsy ste m a ty c z n ie j u częszczają na n ied zieln ą M szę św . (w k a ż­ dą n ied zielę) em ery ci i r e n c iś c i — 71,9% w sto su n k u do w sz y stk ic h e m e ­ r y tó w i ren cistó w , k tó rzy w y p e łn ili an k ietę. K o le jn e m ie jsc e zajm u ją s tu ­ d en ci (70,5%) i u czn io w ie (64,6%), gosp o d y n ie d om ow e (59,7%), n ie p racu jący zaw o d o w o (58,3%), p r a c o w n ic y u m y sło w i z n iższym w y k sz ta łc e n ie m (56,3%), p ra co w n icy u m y sło w i z w y ższy m w y k sz ta łc e n ie m (51,8%), ro b o tn icy fizy czn i n ie w y k w a lifik o w a n i (47,9%), rob otn icy fiz y c z n i w y k w a lifik o w a n i (44,1%), ro­ b o tn icy roln i (43,6%), r z e m ie śln ic y (40,8%), ro ln ic y (38,7%). J e śli id zie o ud ział w K o m u n ii św . raz w ty g o d n iu to spośród w y m ie n io n y c h w yżej k a teg o rii z a w o d o w y ch p ra k ty k ę tę n a jlep iej sp e łn ia ją ro b o tn icy ro ln i (16,5%) i n ie p ra ­ cu ją cy za w o d o w o (14,4%), a n a jsła b iej r o ln ic y (3,0%) i p ra co w n icy u m y sło w i z w y ż sz y m w y k sz ta łc e n ie m (3,0%).

W oparciu o u z y sk a n e w y n ik i autor stw ierd za , że w b ad an ej p op u lacji p otw ierd za ją się n iek tó re h ip o tezy p o w szech n ie p rzy jęte przez so cjo lo g ó w relig ii. P otw ierd za się np. h ip oteza, że k o b iety są bard ziej p rak tyk u jące niż m ężczyźn i. W n ied zieln ej M szy św . n a jsy ste m a ty c z n ie j biorą u d ział dzieci i m łod zież, n a stę p n ie o so b y sta rsze (od 60 roku w zw y ż), a n a jsła b iej osoby w w ie k u śred n im (produkcyjnym ). N a to m ia st cz ę sto tliw o ść w p rzy stęp o w a n iu do K o m u n ii św . je s t n a jw ię k sz a w śró d osób sta rszy ch , n a stę p n ie w śród d zieci i m ło d zieży i na k oń cu w śró d osób w w ie k u p rod u k cyjn ym . H ip o teza o sp a d ­ ku re lig ijn o śc i w ra z ze' w zro stem w y k sz ta łc e n ia p o tw ierd za s ię w p raktyce częstej K om u n ii św ., n a to m ia st n ie p o tw ierd za się w sy s te m a ty c z n y m u czę­ szcza n iu na M szę św . n ied zieln ą . H ip o teza , że n ajb ard ziej r e lig ijn i są rob ot­ n ic y i r z e m ieśln icy , a n ajm n iej p ra co w n icy u m y sło w i, sp ra w d ziła się w z a ­ k resie c z ę sto tliw o ś c i p r z y stę p o w a n ia do K o m u n ii św ., n a to m ia st n ie zn alazła p o tw ierd zen ia w p ra k ty ce n ied zieln ej M szy św . C a łk o w icie sp ra w d ziła się rów n ież hipoteza m ów iąca, że osob y d ysponujące w ię k sz ą ilo ścią czasu w o l­ n ego są bardziej p ra k ty k u ją ce niż osoby p racu jące z a w o d o w o i sp ołeczn ie.

o p r a c o w a ł ks. F lorian P e ł k a SJ, Lu bli n K s. T ad eu sz D u l , S t r u k t u r a s p o ł e c z n o - d e m o g r a j i c z n a k a t o l i k ó w p r a k t y ­ k u j ą c y c h , n a p r z y k ł a d z i e p a r a f i i J a n ó w L u b e ls k i , L u b lin 1973 (praca m a g i­ stersk a ; m a szy n o p is w arch. KUL).

180

Jak u k sz ta łto w a n a je s t stru k tu ra sp o łeczn o -d em o g ra ficzn a p rak tyk u jących i ja k ie czy n n ik i sp o łe c z n o -d e m o g r a fic z n e w p ły w a ją na p r a k ty k i r e lig ijn e m ie sz k a ń c ó w m ałej w ie js k o -m ie jsk ie j p arafii? A u tor w z ią ł pod u w agę w s w y c h ro zw a ża n ia ch d w ie p ra k ty k i: n ie d z ie ln ą M szę św . oraz K om u n ię św . M ateriał zeb ra n y z o sta ł m eto d ą lic z e n ia sz a cu n k o w eg o i k o n su lta c ji n ie d z ie l­ nych.

W ed łu g u zy sk a n y ch d anych, w p a ra fii J a n ó w L u b elsk i u czestn iczy w e M szy św .: w k ażdą n ie d z ie lę — 69,6%; około 2 lu b 3 razy w m ie sią c u — 25,5%; ok oło 1 raz w m iesią cu — 3,5%; k ilk a razy w roku — 1,4%. Do K om unii św . p rzy stęp u je 99,1%, z tym że 58,9% p rzy jm u je K o m u n ię św . k ilk a razy w roku, a p o zo sta li rza d ziej. P o g lą d y resp o n d e n tó w na w ła sn ą relig ijn o ść ilu stru je tabela:

R elig ijn o ść M iasto W ieś

liczb a procent liczb a p rocen t

daw niej 198 10,5 218 9,9

obecnie 526 27,8 539 24,4

bez zm ian 1166 61,7 1449 65,7

U w a ru n k o w a n ia sp o łe c z n o -d e m o g r a fic z n e p rzed sta w ia ją się następ u jąco: — k o b ie ty p ra k ty k u ją bardziej sy s te m a ty c z n ie (np. n ie d z ie ln a M sza św . — 73,8%) n iż m ężczy źn i (62,8%).

— K rzy w a p ra k ty k r é lig ijn y c h je s t dość w y so k a w śró d d zieci i m łod zieży, zn aczn ie sp ad a w śró d lu d z i w w ie k u śred n im i z k o le i p od n osi się w śród sta rszy ch , choć n ie o siąga poziom u, ja k i m ia ła u d zieci.

— Im w y ższe w y k sz ta łc e n ie , ty m p ra k ty k i są bardziej- zan ied b yw an e. •— P rzy k o r e la c ji p rak tyk z zaw od em zau w ażon o n a stęp u ją cą zależność: n a jsy ste m a ty c z n ie j u częszcza ją n a M szę św . i często p rzyjm u ją K om u n ię św . u czn io w ie. R ob otn icy fiz y c z n i, r z e m ie śln ic y i p r a co w n icy u m y sło w i są g o r­ liw s i w p ra k ty ce n ie d ż ie ln e j M szy św-. od ro ln ik ó w , a le je s t od w rotn ie w p ra k ty ce częstej K o m u n ii św .

— B iorąc pod u w a g ę p o ch o d zen ie sp o łeczn e stw ierd za się , że n a jg o rliw si w w y k o n y w a n iu p ra k ty k r e lig ijn y c h są w ie r n i p o ch o d zen ia in telig en ck ieg o . N a to m ia st w ie r n i p o ch o d zen ia rob otn iczego i ro b o tn iczo -ch ło p sk ieg o są g o r ­ liw s i od w ie r n y c h p o ch o d zen ia ch łop sk iego.

— T e ry to ria ln e z r ó żn ic o w a n ie lu d n o ści ró w n ie ż w y w ie r a w p ły w na r e li­ g ijn o ść. R esp o n d en ci m ie sz k a ją c y w m ie śc ie (b lisk o k o ścio ła ) są g o rliw si w sp e łn ia n iu p ra k ty k i n ied zieln ej M szy św ., n a to m ia st bard ziej zaniedbują częstą K o m u n ię św ., a n a w e t ob o w ią zek K o m u n ii św . w ie lk a n o c n e j. Z jaw isk o o d w ro tn e w y stę p u je u osób m ieszk a ją cy ch n a w si.

Ks. Jan M i t u r a , R e li g ij n o ś ć k a t o l i k ó w w r e j o n ie u p r z e m y s ł o w i o n y m n a p r z y k ł a d z i e p a r a f ii R e j o w i e c , L u b lin 1975 r., (praca m a g istersk a : m a szy ­ nopis w arch. KUL).

R ozpraw a m a n a c elu u sta le n ie r e lig ijn o śc i k a to lik ó w p a ra fii, która w o sta tn ich la ta ch p rzech od zi p rzem ia n y zw ią za n e z u p r z e m y sło w ie n ie m i ro z­ b u d ow ą. M ateriały do tej p racy zeb ran e z o sta ły przy pom ocy m ałej a n k iety i w y w ia d u in d y w id u a ln eg o . P y ta n ia w y w ia d u d o ty czy ły p o d sta w o w y ch p a ra ­ m e tr ó w relig ijn o ści. B a d a n ia z o sta ły p rzep row ad zon e w sie r p n iu i w rześn iu 1971 r.

B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L I G I I

₁₈₁

Z daniem autora, n a te r e n ie p a ra fii jest 10% g łęb ok o w ierzących , 73% w ierzących . M o tyw acja p o sta w relig ijn y ch resp o n d en tó w w sk a zu je na tr a d y ­ cy jn y ch arak ter relig ijn o ści. J e śli id zie o id eo lo g ię, to p ra w d y te o rety cz­ n e są bardziej a k cep to w a n e n iż p raw d y prak tyczn e. N ajbardziej do­ cen ia n e są w a rto ści m oraln e i św ieck ie przy bardzo n isk im p rocencie osób d ających p rio ry tet w a rto ścio m relig ijn y m . N isk i jest też stan z a ­ in tereso w a n ia k a to lik ó w sp ra w a m i r e lig ii i k ościoła, choć rodzice chcą w y ch o w a ć sw o je d zieci w d u ch u relig ijn y m . A k c e n to w a n ie w a r to śc i m o ra l­ n ych p rzez resp o n d en tó w je s t p rzy czy n ą n isk ieg o sta n u p ra k ty k relig ijn y ch . J est to duża dysp rop orcja m ię d z y dorąin ic an tes a p a sc h a n te s. U czestn ictw o w e M szy św ., p odczas której p rzy jm o w a n a je s t K om u n ia św ., n a leży do rzad­ k ości. C zęściej obch od zon e są p ierw sze p ią tk i m iesią ca p ra k ty k o w a n e g łó w n ie przez d zieci, m łod zież i k o b iety .

O koło 2/3 resp o n d en tó w w y k a za ło zgodność o p in ii m o ra ln y ch z o ficja ln ą n au k ą K ościoła. N ajb ard ziej od n orm y od b iegała o p in ia d otycząca sto so w a n ia sztu czn y ch śro d k ó w a n ty k o n cep cy jn y ch . Z a ch o w a n ia m oralne- n ie idą w parze z o p in ia m i m o ra ln y m i. W ięź k a to lik ó w z p a ra fią i jej p rzy w ó d ca m i jest s t o ­ su n k o w o żyw a.

Ks. A ndrzej Ż e b r o w s k i , R e li g ij n o ś ć k a t o l i k ó w m a ł e g o m i a s t a w s t r e ­ fie w i e l k o m i e j s k i e j , na p r z y k ł a d z i e P r u s z c z a G d a ń s k ie g o , L u b lin 1970 r., (pra­ ca m a g istersk a ; m a szy n o p is w arch. KUL).

R ozpraw a je s t stu d iu m so cjo g ra ficzn y m na tem a t r e lig ijn o śc i parafian P ru szcza, m ie jsc o w o śc i położonej w bezp ośred n im są s ie d z tw ie T rójm iasta. M ate'rial do p racy p och od zi z badań a n k ieto w y ch p rzep row ad zon ych na p rze­ ło m ie 1967 i 1968 roku, z k o n su lta c ji n ie d z ie ln y c h (8 IX 1968 r.), z w y w ia d u śro d o w isk o w eg o oraz z o b serw a cji. D oboru osób do b ad ań a n k ieto w y ch d o­ k o n a n o w oparciu o k a rto tek ę p a ra fia ln ą . P rób a w y n o siła 260 osób na ogólną liczb ę 7 120 p arafian .

A utor o m aw ia re lig ijn o ść b adanej p o p u la cji w op arciu o p o w szech n ie p rzy jm o w a n e p aram etry relig ijn o ści. O statn i rozd ział za w iera ty p o lo g ię r e li­ gijn ą a n k ieto w a n y ch k a to lik ó w . A utor w y ró żn ia n a stęp u ją ce ty p y relig ijn e katolik ów :

1. K a to licy bardzo m ocn o z in te g r o w a n i (ok. 3%) — u czestn iczą częściej niż raz w ty g o d n iu w e M szy św ., p rzystęp u ją do K o m u n ii św . p rzyn ajm n iej raz w ty g o d n iu , dość r eg u la rn ie się m odlą, odznaczają się dobrą w ied zą re­ lig ijn ą , w p ełn i ak cep tu ją d ogm aty r e lig ii k a to lick iej i zasad y m o ra ln e g ło ­ szo n e przez kościół.

2. K a to licy m o cn o z in te g r o w a n i (ok. 49%) — u czestn iczą dość reg u la rn ie w e M szy św ., co m iesią c lu b k ilk a razy w roku p rzy stęp u ją do K o m u n ii św ., m o d litw ę cod zien n ą od m a w ia ją n iereg u la rn ie, p o siad ają w y sta rcza ją cą w ie ­ dzę r e lig ijn ą , k w e stio n u ją jed n a k n ie k ie d y p raw d y w ia r y o w y d ź w ię k u p ra k ­ tyczn ym . W d zied zin ie m o ra ln o ści relig ijn ej ok. 15% z tej g ru p y w y ra ża p o ­ glą d y n iezg o d n e z n au k ą K ościoła.

3. K a to licy p o ło w ic z n ie zin teg ro w a n i (ok. 33%) — sp ełn ia ją reg u la rn ie o b ow iązek n ied zieln ej M szy św ., le c z K om u n ię św . p rzy jm u ją na W ielkanoc, alb o chodzą na M szę św . n ie r e g u la r n ie i k o m u n ik u ją k ilk a razy w roku, n ie - reg u la r n ié od m aw iają pacierz. O koło 20% z tej g ru p y odrzuca p ra w d y w iary o w y d ź w ię k u p rak tyczn ym , a 30% p rzyzn aje się do -przekonań n iezgod n ych z n au k ą K ościoła.

182

4. K a to licy sła b o z in te g r o w a n i (p ery fery jn i, ok. 11%) ■— w n ied zieln ej M szy św . u czestn iczą n iereg u la rn ie, p oczu w ają s ię jed n a k do p rzy jm o w a n ia K om u n ii św . w ie lk a n o c n e j, zn ajom ość p o d sta w o w y ch p raw d w ia r y je s t bardzo słab a, p oziom a k cep ta cji d og m a tó w n isk i. O koło 80% z tej g ru p y odrzuca n a u k ę m oraln ą K ościoła — zw ła szcza n iero ze rw a ln o ść m a łż e ń stw a i czystość p rzed m ałżeń sk ą.

5. K a to licy n ie z in te g r o w a n i (ok. 4%) — od la t n ie u czestn iczą w e M szy św ., n ie p rzy stęp u ją do K o m u n ii św ., sp e łn ia ją ty lk o p ra k ty k i o k reso w e, cza ­ se m od m a w ia ją m o d litw ę , w dużym sto p n iu n ie a k cep tu ją d ogm atów w iary, w d zied zin ie m o ra ln o ści od rzu cają n aukę K ościoła o n ie r o z e r w a ln o śc i m a łżeń ­ stw a i sta w ia ją ślub c y w iln y na ró w n i z k o ścieln y m .

Ks. W ita lis Ł a p i ń s k i , R e li g ij n o ś ć k a t o l i k ó w ś r e d n ie g o m i a s t a na p o d ­ stawie, p a r a f ii ś w . A l e k s a n d r a w S u w a łk a c h , L u b lin 1975 r., (praca m a g iste r ­ sk a; m a szy n o p is w arch. KUL).

A utor ro zp ra w y p o sta w ił so b ie za cel u k a za n ie, w ja k im sto p n iu w b a ­ danej przez n ieg o p a ra fii fu n k cjo n u je m o d el r e lig ijn o śc i tra d y cy jn ej, tzw . m od el „k atolicyzm u za m k n ięteg o ” , w ja k im k ieru n k u d okonują się p rzem ian y teg o m o d elu i czym one są p od yk tow an e.

O m aw ian a p rzez au tora p a ra fia zn a jd u je się w śred n im m ie śc ie — S u ­ w a łk a ch , w k tó ry m o sta tn io d okonują się p rzém ia n y zw ią za n e z rozw ojem d robnego p rzem y słu i ro zb u d ow ą za k ła d ó w ju ż istn ieją cy ch . M ieszk ań cy S u ­ w a łk n ie sta n o w ią e tn ic z n ie je d n o lite j grupy, gdyż, ja k stw ierd za autor, około 50% m ieszk a ń có w d zisiejszy ch S u w a łk , to lu d zie n a p ły w o w i z różnych części P o lsk i. W o sta tn im c za sie m ia sto szy b k o rozb u d ow u je się , z w ła szcza p o 1960 roku, k ie d y n astąp iła rozb u d ow a is tn ieją cy ch z a k ła d ó w p rzem y sło w y ch oraz b u d o w a n o w y ch . P o zio m w y k sz ta łc e n ia m ieszk a ń có w je s t m ocn o zró żn ico w a ­ ny. N a jw ię k sz a liczb a resp o n d en tó w posiad a w y k sz ta łc e n ie p o d sta w o w e lub n iep ełn e śred n ie, w z g lę d n ie p ełn e średnie.

M a teria ł do p racy z o sta ł zeb ra n y przy p om ocy a n k ie ty p rzeprow adzonej od listo p a d a 1973 do m a ja 1974 r. B a d a n iu została poddana próba rep rezen ­ ta ty w n a sk ła d a ją ca się z 240 osób w y lo so w a n y ch z p o p u la cji glob aln ej. D o­ datk ow o w y k o rzy sta n o dane sta ty sty czn e z u d ziału w n ab ożeń stw ach , rocz­ n ik i sta ty sty c z n e m ia sta i p o w ia tu , k ron ik ę i ak ta p a ra fia ln e oraz studia i m a teria ły do d ziejó w S u w a lszczy zn y .

A utor o m a w ia k o le jn o p o szczeg ó ln e p aram etry r e lig ijn o śc i ze sz c z e g ó l­ n y m u w zg lęd n ien iem śro d o w isk a , w jak im zn a jd u je się p arafia św . A le k sa n ­ dra. P r a w ie w s z y sc y resp o n d en ci u trzym u ją k o n ta k t z K o ścio łem , 85% do­ strzeg a n a w ć t zw ią zek w ia r y z życiem , jed n a k 50% m o ty w u je sw ą w iarę trad ycją i w y c h o w a n ie m w rod zin ie. R esp o n d en ci w p rzew a ża ją cej w ię k sz o ś­ ci zn ają p ra w d y w ia r y g ło szo n e przez K o śció ł i a k cep tu ją je. B ardziej p r z e ­ strzeg a n e są p ra k ty k i o b o w ią zk o w e (śred n ia p rzestrzeg a n ia ty ch p rak tyk w y ­ n o si 93,2%), a zn a czn ie sła b iej p ra k ty k i n a d o b o w ią zk o w e (75,7%).

A n a liza a k cep ta cji o b o w ią zk ó w m oraln ych w sk a zu je, i d a n k ie to w a n i p re­ feru ją bard ziej o b o w ią zk i k u lto w e n iż o b o w ią zk i m oraln e. W ięk szo ść resp o n ­ d en tó w za ch o w u je jed n a k o b o w ią zu ją cy m o d el m o ra ln o ści ch rześcijań sk iej. J e śli id zie o w ię ź z p a ra fią , olb rzym ia w ię k sz o ść p a ra fia n tw a rzy ty lk o p rosty sy s te m sp o łeczn y , a n ie p arafię jak o gru p ę sp o łeczn ie r e lig ijn ą . W sto su n k u do d u ch o w ień stw a b a d a n i k a to lic y w y k a zu ją duży sz a cu n ek i uzn ają p o śred ­ n ic tw o k a p ła n a w ży ciu relig ijn y m .

Ks. Jan O ł d a k o w s k i , R e li g ij n o ś ć a ś r o d o w i s k o s p o ł e c z n e na p r z y k ł a ­ d z i e p a r a f ii ś w . A p o s t o ł ó w P io t r a i P a w ł a w S u w a ł k a c h , L u b lin 1975; (praca m a g istersk a , m a szy n o p is w arch. KUL).

B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L IG II

183

B ad an a p a ra fia je s t bardzo m łoda, bo is tn ie je od 1970 r. N a le ż y do n iej część m ia sta S u w a łk o raz 15 w io se k , z k tó ry ch 3 p o sia d a ją ch arak ter ty p o w o rob otn iczy. W p a r a fii n a stę p u je sy ste m a ty c z n y p rzyrost n a tu ra ln y ludności. W m ia rę z w ięk sza n ia się lu d n o ści śro d o w isk a m iejsk ieg o , zm n iejsza się lu d ­ n ość śro d o w isk a ro b o tn iczeg o i w ie js k ie g o . L udność śro d o w isk a m iejsk ieg o i ro b o tn iczeg o zatru d n ion a je s t w istn ie ją c y c h n a te r e n ie m ia sta i ok olic m a ­ ły ch zak ład ach p rzem y sło w y ch .

M ateriał do a n a liz so cjo g ra ficzn y ch zeb rał autor za pom ocą badań an­ k ie to w y c h , p rzep ro w a d zo n y ch n a te r e n ie om aw ian ej p a ra fii od w rześn ia

1973 r. do sty c z n ia 1975 r. A n k ie ta za w iera ła 103 p y ta n ia . P róba rep rezen ­ ta ty w n a zo sta ła u sta lo n a na p o d sta w ie sy ste m a ty c z n e g o lo so w a n ia z listy . Z ogólnej p op u lacji w w ie k u 16—70 la t w y lo so w a n o 240 osób, z k tórych 232 u d zieliły od p ow ied zi na p y ta n ia k w estio n a riu sza . O prócz m a teria łu zgro­ m adzonego przy p om ocy a n k ie ty autor m ia ł do d ysp ozycji akta parafialn e i roczn ik i sta ty sty czn e p o w ia tu su w a lsk ieg o .

P raca sk ła d a się z 6 rozd ziałów . P ie r w sz y rozd ział p rzed sta w ia ogólną c h a ra k tery sty k ę p arafii. W rozd ziale drugim u k a za n y je s t g lo b a ln y stosu n ek do w iary. D la 88,5% r esp o n d en tó w w ia ra d aje p oczu cie p ew n o ści, b ezp ie­ czeń stw a , pom aga w tru d n y ch sy tu a cja ch ży cio w y ch , w ży ciu i pracy. R esp o n ­ d en ci ze śro d o w isk a w ie js k ie g o n ajb ard ziej p od k reślają zw ią zek w ia r y z ży­ ciem , w m n iejszy m sto p n iu czyn ią to rob otn icy, a n a jm n iej w id zą ten z w ią ­ zek resp o n d en ci ze śro d o w isk a m iejsk ieg o . R ozd ział tr z e c i d o ty czy stosu n k u p a ra fia n do d o k try n y r e lig ijn ej. O kazuje się , że p oziom przek on ań je s t zn a c z ­ n ie w y ż sz y od p oziom u w ied zy r e lig ijn ej. Istn ieje dość siln a a k cep ta cja praw d w iary. Ilu stra cją n iech b ęd ą n a stęp u ją ce dane: p ra w d ziw o ść n a u k i P ism a św . a k cep tu je 80%, d ogm at o sk o ń czo n o ści św ia ta — 70,2%, zm a rtw y ch w sta n ie cia ł — 60%, d ogm at o T rójcy Ś w ię te j — 95,7%. N a le ż y jeszcze dodać, że b li­ sk o 2/3 resp o n d en tó w n ie p osiad a żad n ych w ą tp liw o ś c i relig ijn y ch . N a stęp n y rozd ział p rzed sta w ia sto su n e k p a ra fia n do p ra k ty k relig ijn y ch . A utor s t w ie r ­ dza, że w e w sz y stk ic h o m a w ia n y ch śro d o w isk a ch stan p rak tyk n ad o b o w ią z­ k o w y ch je s t n isk i. W sp e łn ia n iu p rak tyk o b o w ią zk o w y ch śro d o w isk o w ie js k ie je s t d ok ład n id jsze niż śro d o w isk o m iejsk ie.

K s. D am ian Z i m o ń , W p ł y w c z y n n i k ó w s p o ł e c z n o - d e m o g r a f i c z n y c h na - u d z i a ł w i e r n y c h w e M s z y ś w . i K o m u n i i ś w . ( s t u d i u m so c j o lo g i c z n e na p r z y ­ k ł a d z i e p a r a f ii N ie p o k a la n e g o P o c z ę c i a N M P w K a to w ic a c h ) , L ublin 1971, (praca m a g istersk a ; m a szy n o p is w arch. KUL).

M ateriał do rozp raw y zeb ran y został m etod ą k o n su lta c ji n ied zieln y ch (7 X II 1969), o b serw a cji u czestn iczą cej, lic z e n ia w iern y ch b iorących ud ział w e M szy św . i p rzy stęp u ją cy ch do K o m u n ii św . w e w r z e śn iu 1969 r. P rócz teg o w y k o r z y sta n o m a teria ły p och od zące z arch iw u m p a ra fia ln eg o . O m aw ian a p a ­ r a fia je s t cen tra ln y m o środ k iem d u szp a stersk im m ia sta K atow ic.

Jak w y n ik a z badań o b o w ią z e k M szy św . n ied zieln ej sp e łn ia 37,8% p a­ rafian . W o sta tn ich la ta ch d ostrzega się sp ad ek u c z e stn ik ó w n ied zieln ej M szy św . W k ażdą n ie d z ie lę i ś w ię to s y s te m a ty c z n ie p rzych od zi na M szę św . 77% a n k ieto w a n y ch , co s ta n o w i 24,5% k a to lik ó w zob ow iązan ych . W ysok i jest n atom iast w sk aźn ik częstej K om u n ii św . oraz liczb a k om u n ii przypadająca na jed n e g o k a to lik a w ciągu roku. K ażdego roku sy s te m a ty c z n ie w zra sta liczba rozd an ych K o m u n ii św .

Z ależn ość p rak tyk r e lig ijn y ch od w y k szta łcen ia ilu str u ją za m ieszczon e ta ­ bele.

J g 4 B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L IG I I

U d ział w e M szy św . a k a teg o rie w y k sz ta łc e n ia (w procen tach )

w y k sz ta łc e n ie w każdą _niedz. 2-3 razy w m ies. raz w m ies. k ilk a razy w roku brak danych n ie p e łn e p od staw . 68,0 3,0 0,5 0,3 27,0 p o d sta w o w e 87,7 8,1 1,2 2,1 0,9 n ie p e łn e śred. 85,2 12,1 1,2 1,2 0,3 śred n ie ogóln e 87,9 8,8 1,0 1,7 0,6 śred n ie techn. 82,4 11,6 1,7 1,9 1,1 n iep ełn e w y ższe 81,5 14,4 2,1 1,4 0,7

w y ższe techn. 88,3 8,5 1,8 3,4 —

w y ższe hu m an ist. 88,5 6,8 0,7 4,0 —

C zęsto tliw o ść K o m u n ii św . a w y k sz ta łc e n ie (w procen tach )

w y k szta łcen ie _codzien.p ra w ie _{w t y g .}raz _{W m ies.}raz k ilk a razy w roku raz w roku co k ilk a la t nie przyst.

n iep ełn e p od staw . 5,3 20,1 26,1 10,8 2,9 1,0 2,4 p o d sta w o w e 7,9 11,6 20,1 41,5 11,5 3,3 2,2 n iep ełn e śred. 4,7 7,8 21,1 43,7 13,7 6,5 2,2 śred n ie ogóln e 5,5 10,0 19,8 40,6 15,0 6,3 2,0 śred n ie techn. 2,7 5,4 13,8 38,7 24,1 9,6 4,2 n iep ełn e w y ższe 6,2 4,1 7,5 49,3 16,4 14,4 —

w y ż sz e techn. 4,3 5,1 1,7 34,2 25,6 17,1 3,4 w y ż sz e hu m an ist. 4,7 5,4 12,8 37,2 18,9 12,8 8,2

B iorąc pod u w a g ę w y k o n y w a n y zaw ód, n ajb ard ziej r e lig ijn i są rob otn icy i r z e m ieśln icy , a n ajm n iej p ra co w n icy u m y sło w i. Z ależn ość ta d ostrzegan a je s t w p ra k ty ce częstej K o m u n ii św ., n ie d ostrzega s ię jej je d n a k w p rak tyce n ied zieln ej M szy św . B io rą c pod u w a g ę p o ch o d zen ie te r y to r ia ln e stw ierd zo n o , że a u to ch to n i sy ste m a ty c z n ie j biorą u d ział w e M szy św . n ie d z ie ln e j, k tó ra to zależn ość n ie w y stę p u je w w y p a d k u p ra k ty k i częstej K o m u n ii św . P oza tym stw ierd zo n o , że p rzyb ysze z w ię k sz y c h m ia st o d zn aczają s ię m n iejszą r e li­ g ijn o ścią .

K s. C z e sła w P o d l e w s k i , R e li g ij n o ś ć k a t o l i k ó w w i e l k i e g o m i a s t a na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii ś w . A p o s t o ł ó w P i o t r a i P a w ł a w K a t o w i c a c h , L u b lin 1972 (praca m a g istersk a ; m a szy n o p is w arch. KUL).

A u tor rozp raw y p o d ją ł się p r z e d sta w ie n ia r e lig ijn o śc i k a to lik ó w p a ra fii św . A p o sto łó w P io tr a i P a w ła w K a to w ica ch . P rzy zb iera n iu m a teria łu p o ­ słu żo n o się o b serw a cją , ro zm o w a m i n a o k reślo n y tem a t oraz a n k ietą og ó ln o - p a ra fia ln ą p rzep row ad zon ą w dn iach od 26 gru d n ia 1967 r. d o 17 styczn ia 1968 r. R ozdano 2116 k w e stio n a r iu sz y , z czego w ró ciło 500 (ok. 25%).

B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L I G I I

185

A utor p od aje n a stęp u ją cą ty p o lo g ię r e lig ijn ą resp o n d en tó w : k a to lic y św ia ­ d om i i a k ty w n i (9%), k a to lic y pobożni (30%), k a to lic y p r z e c ię tn i (23%), k a ­ to lic y o b o jętn i (22%), k a to lic y b e z w y z n a n io w i i in n o w ie r c y (16%).

Ks. Oskar T h o m a s , R e li g ij n o ś ć m i a s t a n o w o u p r z e m y s ł o w i o n e g o na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii S e r c a J e z u s o w e g o w J a s t r z ę b i u Z d r o j u , K a to w ic e 1974 (praca m a g istersk a ; m a szy n o p is w A rch. KUL).

G łó w n y m cele m p racy b y ło u d z ie le n ie od p o w ied zi na p y ta n ie: ja k a jest relig ijn o ść m ia sta now o u p rzem ysłow ion ego, Jastrzęb ia Z droju oraz czy is t­ n ie je różn ica w r e lig ijn o śc i m ięd zy sta ły m i m ieszk a ń ca m i a m ieszk a ń ca m i n a p ły w o w y m i. O m aw ian a p arafia zn ajd u je się na te r e n ie m ia sta , które w o sta tn ich 15 la ta ch , pod w p ły w e m zo rg a n izo w a n eg o R y b n ick ieg o O kręgu W ęg lo w eg o , p rzeszło d u że przeob rażen ia. N a stą p iła in d u str ia liz a c ja teg o t e ­ renu, a co za ty m id zie — u rb an izacja.

A u to r p o słu ży ł s ię b ad an iam i a n k ieto w y m i, sta ty sty k a m i d o ty czą cy m i J a ­ strzęb ia Zdroju, a k ta m i p a r a fia ln y m i oraz sta ty sty k ą d u szp a stersk ą parafii. P raca sk ład a się z 5 rozdziałów . P ie r w sz y daje ch a ra k tery sty k ę badanego śro d o w isk a , a n a stęp n e o m a w ia ją p rzek on an ia r e lig ijn o -m o r a ln e , p ra k ty k i r e ­ lig ijn e , za ch o w a n ia m o ra ln e oraz u w a ru n k o w a n ia sta n u r e lig ijn o śc i. P o s ta ­ w io n a przez au tora h ip o teza , że poziom r e lig ijn o śc i m ie sz k a ń c ó w sta ły ch je s t w y ż sz y od p oziom u r e lig ijn o śc i m ieszk a ń có w n a p ły w o w y ch , p o tw ierd ziła się w zu p ełn ości. W ięk szość a n k ieto w a n y ch , d ek la ru ją cy ch się jak o obojętni w sp raw ach r e lig ijn y ch to m ieszk a ń cy n ap ływ ow i. P od ob n ie w e w s z y s t­ kich p rzekonaniach relig ijn y ch w sk a źn ik i p ro cen to w e p rzyb yłych b yły n iższe od au toch ton ów . W p rzek on an iach tyczących zach ow ań m oraln ych m ieszk a ń cy n a p ły w o w i r ó w n ież b ard ziej od b iegają od ob o w ią zu ją ceg o m o­ delu m o ra ln o ści. P r a k ty k i je d n o ra zo w e je d n i i drudzy w y p e łn ia ją bez różnic, n a to m ia st zau w aża s ię dużą ró żn icę w reg u la rn y ch i n iereg u la rn y ch o b o w ią z­ k a ch relig ijn y ch , na n iek o rzy ść m ieszk a ń có w p rzyb yłych .

K s. J. M i c h a l s k i , R e li g ij n o ś ć lu d n o ś ci m i e j s k i e j w w a r u n k a c h u p r z e ­ m y s ł o w i e n i a na p r z y k ł a d z i e p a r a f i i N a j ś w i ę t s z e g o S e r c a P a n a J e z u s a w B o - g u s z y c a c h , L u b lin 1974 (praca m agistersk a; m a szy n o p is w arch. KUL).

P ra ca je s t m on ografią o ch arak terze so cjo g ra ficzn y m . P ro w a d zo n e przez autora a n a lizy zm ierzają do u d zielen ia o d p ow ied zi na p y ta n ie: jak a jest r e li­ g ijn o ść m ieszk a ń có w n o w e g o o sied la w p o ró w n a n iu z r e lig ijn o śc ią m ie sz k a ń ­ có w starej części p a ra fii oraz czy is tn ie je zró żn ic o w a n ie w p rzek on an iach r e ­

186

lig ijn o -m o r a ln y c h , p ra k ty k a ch r e lig ijn y ch , za ch o w a n ia ch m oraln ych w b a d a ­ n ej p o p u la cji i od czego one zależą. M ateriału do r o zw ią za n ia p o sta w io n eg o p rob lem u d o sta rczy ła a u to r o w i ob serw a cja śro d o w isk a oraz b ad an ia a n k ie ­ to w e p rzep row ad zon e w k w ie tn iu i m aju 1971 r. n a p rób ie r ep rezen ta ty w n ej, sk ład ającej się z 702 osób, a dobranej drogą lo so w a n ia .

P a ra fia B o g u szy ce n a le ż y do R y b n ick ieg o O kręgu W ęg lo w eg o , d latego też w o sta tn im o k resie dok on u ją się tam p rzem ia n y industrialn.O -urbanizacyjne. P rzem ia n y te łączą się z n a p ły w em lu d n ości z różnych części P olsk i. T ym i ch a ra k tery sty czn y m i p ro b lem a m i o m a w ia n eg o śr o d o w isk a za jm u je się autor w p ierw szy m rozd ziale pracy. R ozdział drugi d o ty czy p rzek on ań r e lig ijn o - -m o r a ln y c h . W w y n ik u a n a liz au tor stw ierd za , że m ie sz k a ń c y p rzy b y li p o ­ sia d a ją p rzek o n a n ia r e lig ijn o -m o r a ln e w w ięk szy m sto p n iu o d b ieg a ją ce od o ficja ln ej n a u k i K o ścio ła , n iż m ie jsc o w i. N a stęp n y rozd ział m ó w i o p ra k ty ­ kach religijn ych . P r a k ty k i jed n orazow e przez w sz y stk ic h w y p e łn ia n e są p o ­ w szech n ie. Z ró żn ico w a n ie n a to m ia st w y stę p u je w w y p e łn ia n iu regu larn ych i n iereg u la rn y ch o b o w ią zk ó w r e lig ijn y c h oraz p ra k ty k n a d o b o w ią zk o w y ch na k o rzy ść m ie sz k a ń c ó w sta r e g o o sied la . K o b iety w y p e łn ia ją p ra k ty k i g o rliw iej niż m ężczyźn i. G rupę o n a jn iższy m p o zio m ie w y p e łn ia n ia p ra k ty k sta n o w ią resp o n d en ci w w ie k u 25— 39 la t, o n a jw y ższy m zaś o sob y w w ie k u 51—60 lat. R esp o n d en ci z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m są g o r liw s i w ty m w zg lęd zie od p o sia d a ją cy ch w y ższe w y k sz ta łc e n ie . C zy n n ik a m i w a r u n k u ją c y m i sta n r e ­ lig ijn o śc i badanej p o p u la cji są: u w a ru n k o w a n ia śro d o w isk o w e, środki m a ­ so w e g o p rzek azu i d u szp a sterstw o .

K s. A n to n i G o r a n s z c z , R eli g ij n o ś ć m i e s z k a ń c ó w o s i e d la sta r e g o i n o ­ w e g o na p r z y k ł a d z i e p a r a f ii ś w . J ó z e f a w R y b n i k u , L u b lin 1974 (praca m a g i­ stersk a; m a szy n o p is w arch. KUL).

M iasto R yb n ik w o sta tn ic h k ilk u n a stu la ta ch w e sz ło na drogę szyb k iego rozw oju sp o łeczn o -g o sp o d a rczeg o z w ią za n eg o z rozbudow ą R y b n ick ieg o O k rę­ g u W ęg lo w eg o i p e łn i fu n k c ję s to lic y teg o okręgu. P o w s ta ją c e k o p a ln ie ś c ią ­ g ają coraz to n o w y ch p rzy b y szó w z różnych stron P o lsk i, z w ła szcza ze śro­ d o w isk w ie js k ic h , m a ły c h m ia ste c z e k oraz te r e n ó w p od m iejsk ich . P rzy b y sze p rzy cią g a n i są ła tw o ś c ią dobrych zarob k ów oraz p ersp ek ty w ą szy b k ieg o otrzy­ m ania m ieszkania. O sied lają się z w y k le w now o w y b u d o w a n y ch osiedlach.

P rzed ty m i, k tó rzy in te r e su ją się p rzem ia n a m i sp o łeczn o -g o sp o d a rczy m i i m ig r a c y jn y m i za ch o d zą cy m i osta tn io w n a szy m k ra ju s ta je p y ta n ie, ja k ie sk u tk i p o cią g a ją za sob ą o w e p rzem ia n y w życiu sp o łe c z n o -r e lig ijn y m . W y­ razem ty ch z a in te r e so w a ń je s t o m a w ia n a praca, w której autor p róbuje o d ­ p o w ied zieć na n a stęp u ją ce p ytan ie: jak a je s t r e lig ijn o ść m ie sz k a ń c ó w starego i n o w e g o o sied la , czy is tn ie je ja k a ś różn ica i czym się ch a ra k tery zu je. M a­ te r ia ł do tych a n a liz zeb ra n y z o sta ł za pom ocą o b serw a cji oraz a n k iet p rze­ p row ad zon ych na p rób ie r e p rezen ta cy jn ej, w y lo so w a n e j z lic z b y w szy stk ich p a ra fia n w w iek u od 18 do 60 lat.

Oto n ie k tó r e w y n ik i: n orm y e ty k i k a to lick iej w w ię k sz y m stop n iu są p r z y jm o w a n e p rzez r e sp o n d en tó w sta reg o osied la ; n orm y m o ra ln e bardziej ak cep tu ją m ężczyźn i n iż k o b iety ; w k a te g o r ii w ie k u n a jw ięcej tru d n o ści w p rzy jęciu norm m o ra ln y ch w y k a zu ją r e sp o n d en ci w ie k u 51— 60 lat; r e ­ sp o n d en ci z w y k sz ta łc e n ie m p ó łśred n im za w o d o w y m są b liż si m o d elo w i m o ­ ra ln o śc i k a to lic k ié j, n iż a n k ie to w a n i z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m , śred ­ n im i w y ższy m ; w k a te g o r ii zaw od u , p raw d y m o r a ln e bard ziej ak cep tu ją ro­ b o tn icy niż p ra co w n icy u m y sło w i. P o d o b n ie je s t przy sp e łn ia n iu p rak tyk r e ­ lig ijn y c h i z a ch o w a n iu m o d elu m o ra ln o ści relig ijn ej. P a r a fia n ie sta reg o o sie ­ dla odznaczają się w ię k sz ą ży w o tn o ścią r e lig ijn ą , p rzeja w ia ją cą się w do­ k ła d n iejszy m p rzestrzeg a n iu p ra k ty k r e lig ijn y c h oraz a k cep to w a n iu p od a­ w a n eg o przez K o śció ł m o d elu m oraln ości.