View of Piotr Hemperek, Wojciech Góralski, Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego (Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., t. I, cz. I), Lublin 1995, ss. 189, Redakcja Wydawnictw KUL

D zieło to zasługuje na zain te resowanie nie tylko kanonistów, ale także innych

his toryków p raw a ze w zględu na wpływ Roty Rzymskiej na orzecznictw o niższych

trybunałów kościelnych i kształto w anie polskiej kultury prawnej.

Ks. J ó z e f Krukowski

Piotr

H e m p e r e k , W ojciech

G ó r a l s k i , H isto ria ź r ó d e ł i nauki

p r a w a k a n on iczn ego (K o m e n ta rz do K odeksu P r a w a K an on iczn ego z 1983 r.,

t. I, cz. I), Lublin 1995, ss. 189, Redakcja W ydawnictw KUL.

U kaz anie się tej książki należy odnotow ać z satysfakcją z kilku powodów. Przede

w szystkim dlatego, że je st to kolejna część, od dość daw na opracow yw anego przez

środow isko lubelskich kan onistó w i do dziś nie ukończonego K omenta rza do Kodeksu

P raw a K a n o n ic zn e g o z 1983 r . " \ którego przydatności, nie tylko dydaktycznej, nie

m ożna przecenić. Ponadto m onografia ta, będąca całościowym opracowaniem historii

źródeł i nauki p raw a kanonicznego, wypełn ia dotkliwą lukę w polskojęzycznej literatu­

rze z tej dziedzin y. Dotychczas używ any w dydaktyce podręcznik 1. S ubery2, którego

nakład został ju ż daw no w yczerpany, stał się opracowaniem niewystarczającym w

odnie sie niu do w spółc ze snych źródeł prawa. Nie uw zględnia on bowiem, co zrozumiałe

z uwagi na rok w ydania , zbiorów prawa ogłoszonych po Soborze W aty kańskim łł, tj.

K ode ksu P raw a K anoniczne go (KPK) z 1983 r. i Kodeksu K anonów Kościołów

W schodnich z 1990 r. Z kolei podręczniki prawa kanonicznego dawne i współczesne,

obejm ują ce cało ść przedmiotu, p rzedstaw iają jedynie krótkie zarysy historii źródeł i

nauki tego p raw a3.

R e c e n z o w a n a praca je st dziełem dwóch au torów, których nazwiska od dawna zw ią­

zane są z W ydz ia łem P ra w a K anonicznego i Świeckiego KUL. P ierwszą jej część

oprac ow a ł bp Piotr H em perek, zm arły w 1992 r. profesor prawa kanonicznego, były

rekto r KUL. Materiał opracowany i przygotow yw any przez niego do druku stanowi

efekt w ykładów z historii źródeł praw a kanonicznego, które prowadził przez kilkanaście

1 D o t y c h c z a s u k a z a ł y si ę n a s t ę p u j ą c e c z ę ś c i k o m e n t a r z a : t. II, cz. III: ( k s i ę g a II: L u d B o ż y , cz. III: I n s t y t u t y ty c i a k o n s e k r o w a n e g o i s to w a r z y s z e n ia ty c i a a p o s to ls k ie g o ) , L u b l i n 1990; t. III: ( k s i ę g a III: N a u c z y c ie ls k ie z a d a n ie K o śc io ła ', k s i ę g a IV: U ś w ię c a ją c e z a d a n ia K o ś c io ła , L u b li n 1986; t. I V ( k s i ę g a V: D o h r a d o c z e s n e K o ścio ła ', k s i ę g a VI: S a n k c je w K o ś c ie le ) , L u b l i n 1987; t. VI: D iv in u s p e r fe c tio n is m a g is te r , L u b l i n 1987.

2 H is to r ia ź r ó d e ł i n a u k i p r a w a k a n o n ic z n e g o , W a r s z a w a 19 7 7 2.

3 T . P a w 1 u k, P r a w o k a n o n ic z n e w e d łu g K o d e k s u J a n a P a w ła II, t. I: Z a g a d n ie n ia w s tę p ­ n e i n o r m y o g ó ln e , O l s z t y n 19 85, s. 8 7 nn .; E. S z t a f r o w s k i , P o d r ę c z n ik p r a w a k a n o n ic z ­ n e g o , t. I, W a r s z a w a 1 9 8 5 , s. 28 nn . Z p o d r ę c z n i k ó w n a p i s a n y c h p r z e d u k a z a n i e m się K P K w

1983 r. w y m i e n i ć n a l e ż y z n a n e , 3 - t o m o w e o p r a c o w a n i e F. B ą c z k o w i c z a , P r a w o k a n o ­ n ic z n e , t. I-I II, O p o l e 195 8, w k t ó r y m t a k ż e z o s t a ł p r z e d s t a w i o n y kró tk i z a r y s h is to rii ź r ó d e ł p r a w a k a n o n i c z n e g o .

lat. Po jego śmierci i odnalezieniu tekstu za p la n o w a n ą przez bpa P. H em p e rk a pracę

dokończył ks. profesor W ojciech Góralski, znany specjalista z dziedziny kościelnego

prawa małżeńskiego i historii polskiego praw a synodalnego, autor ni.in. W prow adzenia

do historii ustaw odaw stw a synodalnego w Polsce .

Praca, prócz w prow adzenia (pojęcie i podział praw a, prze dm iot historii p raw a k a n o ­

nicznego, pojęcie i podział źródeł prawa) składa się z trzech rozdziałó w, z których

drugi, najobszerniejszy, dzieli się na cztery mniejsze działy.

Pierwszy rozdział przedstawia źródła istnienia (fontes iuris existendi seu essendi)

prawa kanonicznego. A uto r wym ienia i krótko charakteryzuje źródła tw orze nia prawa:

prawo boskie, naturalne i pozytywne, Prawo Aposto ls kie i praw o sta now io ne przez

Kościół. W rozdziale drugim autor o m aw ia źródła poznania (fontes iuris c o g n o s c e n d i)

prawa kanonicznego. R ozdział ten został podzielony z c hronologiczne go punktu w id z e ­

nia na cztery części: zbiory przed Dekretem G racjana (1), zbiory tw orzące Corpus iuris

canonici (2), zbiory od C orpus iuris canonici do KPK z 1917 włącznie (3) i zbiory od

KPK z 1917 do KPK z 1983 r. (4). Z kolei rozdział trzeci p rzedstaw ia pojęcia, krótki

zarys powszechnej historii nauki praw a kanonicznego i dzieje rozw oju tej nauki w

Polsce.

Tytuł opracowania wskazuje, że jego przedm io te m są dw a działy: historia źródeł

i historia nauki prawa kanonicznego.

Je dnak za sadniczą materię książki (s. 5-175)

stanowi historia źródeł prawa kanonicznego. Drugi dział został p o traktow a ny bardzo

skrótowo. I tak rozwój nauki prawa kanonicznego ja ko dyscypliny naukow ej został

przedstawiony je dynie w krótkim zarysie (s. 176-179). Brakuje np. sz erszego o m ó ­

wienia metod prac dekrety stó w, dekratalistó w i innych szkół, których przedstaw ic ie le

zajmowali się inte rpreto w anie m tekstów praw no-kościelnych. Czytelnik nie znajdzie

także szerszego o m ów ie nia rozwoju literatury kan onisty cznej. Praca lapidarnie, w kilku

zdaniach (s. 178), przedstawia jedynie obja śnie nia term in ów oznaczających różne ro d za­

je piśm iennictw a kanonistycznego (glosa, apparatu s g lo s s a r u m , glossa ordinaria, suma,

komentarz, traktat). Nie ma szerszego om ów ienia kierunków rozwoju literatury i nauki

prawa kan onicznego w czasach now ożytn ych i współc zesnych. W pracy nie wspom ina

się także o w spółczesnych metodach upraw iania kanonistyki. O pra co w a n ie historii

rozwoju nauki prawa kanonicznego w Polsce (s. 180-182) obejm uje je d y n ie listę o śro d ­

ków nauc zania kanonistyki i wykaz kanonistó w polskich, począw szy od W aw rzyńca

Polaka; listę zam yka nazwisko Edwarda S ztafrowskiego. W tym zestaw ieniu brakuje

ja kichkolwiek biogram ów i om ów ienia dorobku tych autorów, a także w spółc zesnych;

nazwiska klikudzięsieciu kanonistów zostały opatrzone je dynie d atą śmierci.

Historia źródeł i literatury prawa kanonicznego je s t przedm io te m y/p rowadzającym

do studiów kanonistycznych; w programie studiów je st on um ieszczony na pierw szym

roku. Poszerzenie książki o om ówienie w spółc zesnych ośrodków kanonisty cznych,

zakres i kierunki prowadzonych badań, a naw et zestawienie w yd aw an y c h obecnie serii

i czasopism naukow ych znacznie podnio słoby jej wartość i użyteczność.

Wykaz publikacji (s. 183) zawiera zaledwie kilkanaście p o dsta w ow yc h pozycji,

głównie w językach obcych. Szkoda, że nie je st on bogatszy zw łaszcza o p o lsk o jęz y cz­

ną literaturę w odniesieniu do zagadnień om a w ianyc h w poszczególnych rozdziałach.

Praca została w ydana dość starannie. Nie zaw iera je dnak ja kichkolw iek indeksów,

zestaw ień czy w ykazów; z edytorskiego punktu widzenia należy to uznać za pewien

m ankam ent.

N iez ależ nie od uw ag kryty cznych, które ośm ieliłem się zgłosić, om awiana praca

nie w ą tpliw ie okaże się użyteczna, przede w szystkim dla studentów prawa. Jej w ydruko­

wanie ma szczególne znaczenie obecnie, w okresie, kiedy wzrasta liczba studentów

za ocznych praw a kanonicznego. Z apew ne do książki sięgną także i ci czytelnicy, którzy

są za interesow ani procesami pow stawania praw a kanonicznego i je g o zbiorów. Poznanie

przyczyn, celó w i okoliczności powsta nia kościelnych norm praw nych je st niezbędne

do w ła ś c iw e g o zrozum ienia, inte rpreto w ania i stosow ania w spółcześnie obowiązujących

przepisów . Sądzę, że om a w iana pozycja okaże się bardzo p om ocna w osiąganiu tych

celów.

Ks. A. Dębiński

Henryk M i s z t a l , P o lsk ie p r a w o w y zn a n io w e , t. I: Zagadnienia wstępne.

R ys h isto ryczn y, Lublin 1996, ss. 374, RW KUL.

N a jn o w sz a p ozycja książkow a ks. prof. H enryka M isztala stanowi pierw szą część

p o d ręc zn ik a ak a d em ick ieg o dla studentów w ydziału prawa. Je st to obecnie bez w ątpie­

nia najlepsze, najbardziej obie kty w ne opracow anie w dziedzin ie prawa wyznaniowego.

D zieło poprze dzone p rz e d m o w ą prof. W ojcie cha Ł ąc zk o w sk ie g o składa się ze wstępu,

trzech części m e rytorycznych oraz wykazu w ażniejszych źródeł i literatury. W części

pierwszej, zatytułowanej Zagadnienia wstępne, a składającej się z trzech rozdziałów,

om ó w io n e zostały podstaw ow e pojęcia (rozdz. I), zagadnienie wolności religijnej

(rozdz. II) oraz system y stosunków między państw em a K ościołem (rozdz. III). Część

d ru g ą stanowi o m ów ie nie historii stosunku państw a do K ościoła i innych związków

reli gijnych w P olsce od początków państw owości polskiej aż do zakończenia II wojny

św iatow ej. Trzecia, najobszerniejsza część, je s t pośw ię cona prawodawstw u i polityce

w y zn a n io w ej PRL. W łaśnie ta zm ieniająca się polityka stanowi tutaj kryterium podziału

na posz cz eg ó ln e rozdziały.

Autor, podejm ują c się całościow ego oprac ow a nia zagadnień z polskiego prawa

w y zn a n io w eg o , musiał sprostać wielu trudnościom. P ra w o wyznanio w e ma tę specyfikę,

iż w p rze d m io cie je g o zainteresow ania są norm y praw ne różnego pochodzenia (prawo

m ię d zy n a ro d o w e , cywilne, adm in istracyjn e, konsty tucyjn e, fin ansow e i inne). W spros­

taniu takiem u przedsięw zięciu konie czna je s t zatem og ro m n a erudycja i wiedza z zakre­

su praw a k anonicz nego, historii pow szechnej i jej nauk pom ocniczych, historii K ościo­

ła, politolo gii i innych nauk. Ks. prof. Misztal, który od kilkunastu lat je st kierow ni­

kiem K ate dry P ra w a W yz n an io w e g o KUL (a dokła dnie od r. 1979), zanim objął w y k ła­

dy z tej dziedz iny zajm ow ał się praw em konstytucyjnym , cyw ilnym , adm inistracyjnym ,

p raw em pracy. D ługo pracował także w adm in istracji kościelnej, mając na co dzień do

cz y n ie n ia z in te rwencja m i władz p a ństw ow yc h i politycznych w życie Kościoła. Jego