View of Religious Discourse in Vasily Aksenov's Novel The Burn

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI Tom LXI,. HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. KATARZYNA BABKIEWICZ . DYSKURS RELIGIJNY W POWIE

(2) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE Wasilij Aksionow nie zalicza si do pisarzy gorliwie wyznajcych wiar. Jednak jego twórczo wskazuje na nieustanne dotykanie zagadnie zwizanych z sacrum. Przyczyn takiego stanu naley szuka w biografii pisarza. Przypomnijmy, e w wypadku samego Aksionowa kwestia religii bya zoona. Rodzice jako dziaacze partyjni byli dalecy od wiary chrzecija skiej, natomiast drugi m Eugenii Ginzburg, matki pisarza, by gorliwym chrzecijaninem i swoj postaw dawa wiadectwo gbokiej wiary1, co móg obserwowa mody Wasilij. Niestety, z racji pó nego spotkania oraz krótkiego przebywania z ojczymem – potajemne praktyki religijne nie trway dugo. Pó niejszy autor Oparzenia, wiadomy zagroe wynikajcych z zainteresowania religi, nauczony „dwójmylenia” – we wczesnej twórczoci nie wspomina o dowiadczeniu religijnym, którego wiadkiem by w domu matki. Bdc beniaminkiem krytyki radzieckiej, pomija ten temat. Dopiero w Oparzeniu (1975) jawnie sign do motywów chrzecija skich i – jak zaznaczya Lidia Liburska – „wyraa po raz pierwszy w sposób bezporedni swój stosunek do Boga”2. Deklaracje W. Aksionowa, zawarte w utworze Oparzenie pozwalaj na usytuowanie Boga i religii na wysokiej pozycji w hierarchii wartoci prezentowanych w twórczoci pisarza. Naszym. DR KATARZYNA BABKIEWICZ – asystentw Katedrze Literatury Rosyjskiej w Instytucie Filologii Sowia skiej KUL; adres do korespondencji: Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin. 1 Pod wpywem kontaktów z „wesoym witym”, czyli swoim drugim mem, którym by Anton Walter, Eugenia Ginzburg, matka pisarza, nawrócia si na wiar prawosawn. Zob. G. H e r l i n g - G r u d z i s k i, Edukacja koymska, [w:] t e n e, Upiory rewolucji, zebra i oprac. Z. Kudelski, Lublin 1992, s. 323-324. 2 W krgu utraconych zudze. Twórczo W. Aksionowa, [w:] Da wiadectwo prawdzie. Portrety wspóczesnych pisarzy rosyjskich, red. L. Suchanek, Kraków 1996, s. 260. .

(3) 204. KATARZYNA BABKIEWICZ. celem bdzie przeledzenie wtków religijnych i sakralnych oraz wskazanie sposobu ich prezentacji w powieci Oparzenie. W utworze okrelanym przez wielu badaczy jako „encyklopedia”, „kronika ycia w Rosji Radzieckiej lat 60.-70.”, „zwierciado epoki”3, autor z niezwyk skrupulatnoci przedstawi cechy charakterystyczne dla spoecze stwa radzieckiego, przy czym skoncentrowa uwag na ich stronie duchowej. Obszern analiz wydarze uatwio mu rozczonkowanie bohatera na pi osobowoci (dokadniej piciu mczyzn) stanowicych róne oblicza tego samego bohatera. Bohaterowie maj wspólny patronimik – Apolinariewicz, czy ich wspólna przeszo , czyli pobyt na Magadanie, przeywaj podobne rozterki i poraki, a w ko cu powieci scaleni s w jedn posta Poszkodowanego4. Pisarz przedstawi bohatera na rozdrou, zmczonego rzeczywistoci radzieck, z jej zoonym oddziaywaniem, zdradami, donosami i ukaza drogi, jakimi stara si on osign wolno . Wykreowa posta poszukujc prawdy o sobie i Absolucie, bohatera, którym targa wiele wtpliwoci wywoanych odczuciem marnoci ludzkiego losu: „ ~?|Q?\?v `<\|Q} ~v|q/{/\ _\^\v, <v \Q\^> – _^\q<`Q/}q{ |Q^v q/_\q`>vq`, >~`Q/}q\/ |\<qvq`/ |?\/{ >v\|Q`, q`Q\q\|Q`, q`/>q\|Q` ? q/?/^\Qq\> >`^/ |\q ` _vq/Q”5. W omawianej powieci W. Aksionow podj temat wysików spoecze stwa, czynionych w imi powrotu do wiary i religii. W utworze czytelne s elementy bólu, gniewu i rozczarowania wyraanego przez bohaterów. Takie odczucia, podkrela J. yci ski, charakterystyczne dla postmoderny „mog suy odkrywaniu wanych prawd o naturze ludzkiej. [...] Nie mona take zaprzeczy , e czsto w postmodernistycznej ekspresji tego bólu uderza autentyzm ludzkiego dramatu”6. Podobny dramat jest udziaem uczestników wiata przedstawionego w powieci Oparzenie, za jego egzemplifikacj jest tsknota bohaterów za Bogiem, si, która zgodnie z kulturowymi wyobraeniami powinna suy tylko pozytywnym celom. Modernistyczna wizja wiata przedstawionego w Oparzeniu, fragmentaryczna i przemiewcza, w której równie tematy sakralne zostay zaprezentowane w spo3. Zob. ³. v } / ?, `3

(4) , „\qQ`q/qQ” 1981, nr 29, s. 404. Zob. . ` _ \ ? / ` {, !. / { / ^ > v q, Q

(5) % *!! * 19501990-

(6) $+, t. II, \|?v 2006, s. 157. 5 Wszystkie cytaty pochodz z wydania: . | / q \ ?, `3

(7) , \|?v 2009, w nawiasie podane s strony, z których zaczerpnito cytowany fragment. 6 Bóg postmodernistów, Lublin 2001, s. 177. 4. .

(8) DYSKURS RELIGIJNY W POWIE

(9) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 205. sób ironiczny, zdradza t wanie gboko religijn tsknot bohaterów i potrzeb odkrycia wiata metafizycznego. Poprzez posta Toli Bokowa wyraone zostao denie czowieka do odzyskania wiary w sensy nadprzyrodzone oraz tsknota za czystoci i spokojem pyncymi z praktyk religijnych. Owo pragnienie ewokuj wspomnienia o dzieci stwie Ustina – ojca Toli. Dotycz one tradycyjnego udziau w naboe stwach w dniu

(10) witej Trójcy oraz praktyk z tym zwizanych, np. namaszczanie gowy olejem sonecznikowym7. Spragniony wyszych treci duchowych mody czowiek karmi si wspomnieniami ojca o pobycie w wityni. Znamienne, e osob pielgnujc pami o tradycyjnych praktykach religijnych jest przedstawiciel modego pokolenia. Zmczony absurdami rzeczywistoci radzieckiej Tola Bokow zaciera w pamici wiee urazy na rzecz pozytywnych wspomnie z dzieci stwa. Bohater ujawnia ch powrotu do praktyk religijnych, które, poprzez wyzwolenie z ogranicze ycia doczesnego, daj moliwo osignicia spokoju duchowego, równoznacznego z osigniciem stanu wolnoci. Pisarz przedstawi trudn wdrówk czowieka radzieckiego do Boga, jak równie zwycistwa i niepowodzenia bohaterów na tej drodze denia ku transcendencji. Nie stroni od ukazywania ich niewiary, zaama , zwtpie , bdcych w duej mierze rezultatem wpywu rzeczywistoci radzieckiej. Niektóre ich decyzje bd dziaania, czsto niewiadome, wykorzystywane byy negatywnie przez wadze pa stwowe, np. wszyscy bohaterowie wnieli swój wkad w budow szpitala w. Mikoaja, który pó niej sta si miejscem przesucha ludnoci. Fiaskiem take ko cz si kreatywne dziaania bohaterów: Malkolmow tworzy Limf-D – materi oywiajc, któr chciano wykorzysta do zmiany moralnoci spoecze stwa radzieckiego i utworzenia z niego nieustraszonego narodu. Jedno z waniejszych osigni rze biarza Chwastiszczewa – rze ba o nazwie Q% – przycza si do grupy pacyfikujcej Prag w 1968 r. Natomiast pisarz Pantielej przekonuje si o koniecznoci wspópracy z donosicielami, by mie moliwo realizacji wasnych projektów literackich. Autor – jak si wydaje – umylnie akcentowa upadki bohaterów z kilku powodów: po pierwsze, w celu podkrelenia autentyzmu kreowanych postaci; po drugie, w celu zaznaczenia cigej walki dobra ze zem; po trzecie, by unaoczni 7. Opis ten, bogaty w charakterystyczne dla prozy Aksionowa wzmianki o zapachach – zapach oleju, którym smarowano dzieciom wosy – jest wiadectwem tego, jak ywo w pamici dziecka tkwi wzorce zachowa przekazane przez rodziców. W powieci podkrelone jest take znaczenie ustnie przekazywanej tradycji..

(11) 206. KATARZYNA BABKIEWICZ. fakt, e upadli bohaterowie powstaj, odnajdujc siy do dalszej walki (sugestywnym tego przykadem jest ocalenie Toli przed samobójcz mierci), a po czwarte, kolizje, w które popadaj bohaterowie, implikuj nierzadko ironiczny obraz postrzegania zagadnie metafizycznych. Bohaterowie powieci Oparzenie podejmuj rozmowy na tematy religijne, prowadzone czsto pod wpywem alkoholu. Osabienie trze woci rozumowania na skutek jego dziaania symbolizuje przechodzenie czowieka do stanu niewiadomoci. Alkohol jest wic atrybutem pozwalajcym na wydobycie si z pokadów niewiadomoci, ze sfery ukrytych de czowieka. Aksionow wyraa opini, e w czowieku radzieckim tkwi ch zmierzania w kierunku przestrzeni i tematyki sakralnej, lecz jest ona hamowana przez uformowan i spetryfikowan wiadomo radzieck, alkohol za j osabia. Usytuowanie osób prowadzcych dysputy na schodach wityni ma znaczenie symboliczne, bowiem znajduj si oni u wejcia w przestrze sakraln, siedz u wrót domu Boego. Jeszcze nie s gotowi do przekroczenia jego progów, dlatego drzwi s jeszcze zamknite. Ponadto rozmowy prowadzone pod wpywem alkoholu wiadcz o powierzchownym i pytkim charakterze ich pijackich dysput – bohaterowie nie s jeszcze gotowi do autentycznego zgbienia tajemnic sakralnych. Powie Oparzenie w sensie ideowym jest dialogiem z tradycyjnym prawosawiem, krytykuje jego alienacj od wiata zewntrznego. Obraz bohatera yjcego w symbiozie z przyrod, wyznajcego wiar w Boga, przywouje skojarzenia z typem zachowa i postaw bohaterów przedstawianych przez pisarzy nurtu „wiejskiego”8. Poprzez krytyczny stosunek do starca, obawiajcego si wyj do szerszego grona ludzi ze sowem Boym, pozostajcego w swojej pustelni, preferujcego ycie sadownika, Aksionow otwarcie dyskutuje z ideami przedstawionymi przez pisarzy tego nurtu. Staruszkowi przeciwstawia posta Martina, który, mimo zagroenia ze strony organów partyjnych, prowadzi praktyki religijne w Magadanie, posiada take zakazane przedmioty zwizane z kultem religijnym, np. wasny otarzyk, przy którym odprawia naboe stwa, wtajemnicza zainteresowanych z najbliszego otoczenia w sprawy religii. Jest to równie podanie za myl Nikoaja Bierdiajewa proklamujc aktywno osoby zarówno w yciu spoecznym, jak i duchowym. Filozof twierdzi, e osoba nie powinna. 8. Aksionow zajmuje pozycj krytyczn wobec pisarzy „wiejskich” z uwagi na ich faszyw rusofili, która – jego zdaniem – narzucona jest przez wadze radzieckie. Zob. . " x , ~!$+ . &*!!

(12) *

(13) *q3', \|?v 1991, s. 78. . .


(15) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 207. poprzestawa na jednostkowym samodoskonaleniu, lecz ma obowizek szukania zbawienia równie dla innych. Myliciel krytykowa postaw charakterystyczn dla prawosawia, podkrelajc jednoczenie aktywno czowieka w jego relacjach ze wiatem, „zakorzenienia i aktywnoci zarazem”, widoczn w kulturze Zachodu9. Typ religijnoci Rosjan N. Bierdiajew okreli jako pasywny, dostrzega w nim „kobiec religijno ” (3!

(16)

(17) !'). Polegaa ona na chci ukrycia si w poach paszcza Bogarodzicy10. W swej powieci Aksionow stawia niezwykle wane pytania ontologiczne, nad którymi zastanawiao si wielu pisarzy, np. Dostojewski: „!~/q ` qv> \? !~q ` > \~? |Q} ` \?” (s. 295). Konsekwentnie udziela na nie pozytywnych odpowiedzi. Kreuje posta Boga zgodnie z zasadami religii chrzecija skiej, przy czym omawia niektóre jego przymioty, ze szczególnym zaakcentowaniem miosierdzia, wszechogarniajcej wiedzy i mdroci, przywouje obraz Boga dobrego i askawego. Na dalszy plan odsuwa Jego surowo i sprawiedliwo – cechy czsto wykorzystywane w religii chrzecija skiej dla podkrelenia siy i mocy Boga. Na kartach powieci Bóg przedstawiony jest jako mdrzec, siwy staruszek z dug, bia brod i dobrymi zielonymi oczyma: „\ – xQ\ |/\{ |Qv^` | \}\{ /\{ \^\\{ ` \^>` <//q>` v<v>`” (s. 295). Obraz ten wywouje skojarzenia z wizerunkiem osoby wzbudzajcej zaufanie, szacunek i spokój. Siwa broda jest za symbolem mdroci. Ponadto – jak zauwaa W. Kopali ski – broda „zgodnie z ortodoksj naley do wyobraenia Boga”, jest ona take symbolem mdroci, siy, odwagi, wysokiej rangi11. Naley podkreli , e figuralizacja Boga, siganie do znaków kulturowych w Jego wizualizacji jest sprzeczne z doktryn prawosawia, goszc zarówno niemono poznania, jak i opisu wizerunku Najwyszego. Natomiast w rozwaaniach bohatera Toli von Steinboka zauwaalne jest odejcie od uywania pewników naukowego scjentyzmu. Na podstawie wyobrae o mce Jezusa bohater zastanawia si, czy Jezus by na tyle dobry, wity, pozbawiony niskich, ludzkich uczu 12, e 9 Zob. W. K r z e m i e , Filozofia w cieniu prawosawia. Rosyjscy myliciele religijni przeomu XIX i XX wieku, Warszawa 1979, s. 138, 146. 10 !. / ^ / ?, &*!! $. `!

(18) +

(19) q%+ *!!

(20) " %+! I . Q*$'q &

(21) !!, \|?v 2000, s. 291-292. 11 Sownik symboli, Warszawa 1991, s. 28. 12 Przeciwstawieniem dla tego obrazu Jezusa s myli bohatera o dychotomicznej naturze ludzkiej, która pozwala czowiekowi jako jedynemu stworzeniu na wiecie pastwi si nad swoj ofiar, lecz z drugiej strony, tylko czowiekowi waciwa jest zdolno wspóodczuwania..

(22) 208. KATARZYNA BABKIEWICZ. nie czu pogardy do swoich oprawców? (s. 408). Opisany idea jest niezwykle trudny do zrozumienia – i jest to jeden z aspektów natury Boga przedstawiony w powieci, podnoszcy to, e czowiek nie moe rozumowo poj caej Jego istoty, moe tylko stara si do Niego zbliy . Takie podejcie jest wyra n korelacj z bierdiajewowsk ide poznania irracjonalnego, która jest podstaw wszelkiego poznania13. Jest to take wyraz ogólnie goszonej przez Koció ostronoci w wypowiadaniu sdów o naturze Boga. Jak konstatuje W. Hryniewicz, „Bóg pozostaje dla nas, ludzi, Bogiem tajemniczym i nieznanym. [...] To wszystko, co o Nim wiemy, jest zawsze poznaniem czstkowym, dostpnym ograniczonej ludzkiej percepcji”14. Wyrazicielem powyszego pogldu w Oparzeniu jest zgbiajcy nauk teologiczn Sania Gurczenko. Wygasza on stanowczo przekonanie o relacji „Ojca Niebieskiego” ze wiatem. Twierdzi, e Bóg jest zasmucony i rozalony wszelkim zem popenianym przez ludzi, co w rezultacie prowadzi do powstania obrazu Ziemi jako „_\q\{ _/^/`?v=/{| |/<” (s. 590). Pó niej jednak bohater przyznaje, e niewiele wie o Bogu. W rozmowie z Tol bohater stwierdza: „ <qv= \ \/ q/ \}/, /> Q, \Q /{|Q?`Q/}q\ \Q\^ Q/\\``, v Q, \q Q/{q\, \q\?/qq{ _}q~v” (s. 538). W powieci Bóg jest take postaci walczc, dc do wyzwolenia wiata spod wpywu za, kierujc zastpy anioów do walki przeciw zu. Bóg potrzebuje do tego celu kadego czowieka (s. 272), a jego rola nie ko czy si jednak na pobudzaniu anioów15 i ludzi do aktywnoci. Odwoujc si do motywu gry na lutni, Aksionow wie go nie tylko z anioami, ale równie z Bogiem. Zamiana ta powoduje, e oblicze Boga postrzegane jest jako bardziej agodne. W Pimie

(23) witym uywanie instrumentów przez anioy towarzyszy wydarzeniom szczególnie wanym, zwaszcza opisom eschatologicznym.

(24) w. Mateusz pisa: „Pole On [Chrystus] swoich anioów z trb o gosie potnym, i zgromadz Jego wybranych z czterech stron wiata, od jednego kra ca nieba a do drugiego” (Mt 24,31). Podobn rol peni anioy w Apokalipsie w. Jana: „I ujrzaem. 13 Bierdiajew gosi ide serca jako „symbolu poznania irracjonalnego bdcego podstaw wszelkiego poznania” (czyli przyjcia religii sercem, a nie rozumem). Zob. K r z e m i e , Filozofia w cieniu prawosawia, s. 146. 14 Teraz trwa nadzieja. U podstaw chrzecijaskiego uniwersalizmu, Warszawa 2006, s. 147. 15 Koció katolicki traktuje istnienie anioów w sposób dogmatyczny. Zgodnie z dogmatami anioy s stworzeniami Boymi, istotami duchowymi, obdarzonymi poznaniem i wol. S równie bytami opiekujcymi si lud mi. Zob. K. S t r z e l e c k a, Angelologia, [w:] Encyklopedia katolicka, t. I, Lublin 1973, kol. 550. . .


(26) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 209. siedmiu anioów, którzy stoj przed Bogiem, a dano im siedem trb” (Ap 8,2). Tutaj równie d wik trb anielskich poprzedza moment niezwykle wany – nadejcie kataklizmów wstrzsajcych ziemi. W powieci natomiast wykorzystana jest lutnia. W Biblii d wików tego instrumentu uywano jako akompaniamentu do psalmów wychwalajcych Boga (np. Ps 45,9; 1 Krn 13,8). Aksionow zmienia konotacj lutni i posuguje si tym instrumentem jako zachcajcym do walki: „q [Bóg] `^v/Q `> [anioom] qv =Qq/ ` \\^/Q q\? \/?” (s. 298), podnosi równie jego rang, wkadajc go w rce Boga. Nieprzypadkowo pisarz uywa symbolu lutni, pozabiblijna symbolika tego instrumentu odsya bowiem do natchnienia poetyckiego, równie muzycznego. Stanowi on zatem klucz rozwizujcy wiele zagadek, wskazujcy na wieloznaczno powieci. Poczenie Boga i lutni (zatem muzyki) z zacht do walki skania do stwierdzenia, e muzyka jest jednym z elementów pochodzcych od Boga. Wród wielu moliwoci, jakie daje muzyka, znajduje si równie wyzwolenie, przy czym wolno twórcza nie jest wartoci najwysz. Siga gbiej, prowadzc do rozwaa nad wolnoci od za. Fakt zobrazowania Boga z lutni wiadczy o tym, e to wanie w Nim mona odnale ow wolno . Pomocnikami Boga, oprócz anioów, s równie Chrystus oraz Matka Boa. W wersji ukazanej przez pisarza Maryja pojawia si w powieci jako Pocieszycielka Strapionych – w sowach modlitwy wanie do niej zwraca si zagubiony bohater. Posta Madonny Syksty skiej Rafaela znajduje si na skonfiskowanym otarzyku Martina. Jest to zatem dowód wiary w si Maryi, której kult jest charakterystyczny dla wyznania chrzecija skiego. Oto fragment z powieci: !/>//qq\ qv\ ~{Q`, _^`_\<Q` qv |?\{ /^v, _\\q`Q}| \}/{ vQ/^` Q\` \` #/v`, ?=`Q} v>_~ qv |Q\\>, _\|Qv?`Q} _v|Q`q~ | `v|`> v<\>, _\\`Q} qv |Q\ `|Q~= ~>v~ (s. 348); Qv^` |\|Q\ `< Q^/ v|Q/{, v </^v\-Q^/}. !v /?\{ \// v qv//qv \Q^Qv-^/_^\~` v^Q`q «qQ`/ | ^/|Qv», qv _^v?\{ – ^/_^\~` «`|Q`q|\{ >v\qq», v ? |/^/`q/ q/ \/q}-Q\ ~>/\{ ^~\{ _^>\ qv vq/^/ \ qv^`|\?vq\ ^v|_Q`/ (s. 268)16.. Chrystus jest postaci nieodzownie czon z krzyem. W Oparzeniu, podobnie jak w wielu innych utworach postmodernistycznych, zauwaalne jest to, e 16. Posiadanie ikon, innych przedmiotów kultu religijnego, potajemna modlitwa to czste motywy pojawiajce si w utworach pisarza o retrospekcyjnej fabule. .

(27) 210. KATARZYNA BABKIEWICZ. krzy traci sakralne znaczenie, czsto traktowany jest jako wiecki element ozdoby. Aksionow równie wielokrotnie siga do motywu krzya i wskazuje na analogiczne tendencje17. Ostateczny wyd wik Oparzenia pozwala jednak sdzi , e krzy nie zatraci cakowicie swojego zbawczego wymiaru. Autor zwraca uwag na mae krzyyki zawieszane na szyi, symbolizujce obecno Chrystusa i jedno z Nim. Posiadanie ich jest wic wyznaniem wiary – trudnym i wymagajcym odwagi w radzieckiej rzeczywistoci. Przeciwie stwem krzyyka jest znaczek komsomolski okrelajcy przynaleno do partii komunistycznej. Zerwanie i odrzucenie znaczka komsomolskiego przez Tol – chopca, którego matk aresztowano, a który otrzymuje pomoc od gboko wierzcego ojczyma Martina – jest niezwykle wymownym gestem. Rezygnacja z uczestnictwa w organizacji sucej Antychrystowi – Stalinowi (s. 409) stanowi wic swoisty akt wiary ze strony chopca, wyzwolenie spod wpywu si za. Górujce nad miastem krzye, poyskujce na kopuach ocalaych cerkwi, ich ciga obecno , równie s dowodem nieustannego czuwania Chrystusa nad caym narodem. Naród rosyjski ma wic trwa opiek Bo, pomagajc mu w walce ze zem, uzmysawia w swym utworze Aksionow. Nadmieni trzeba jednak, e znaki kulturowe czone z tradycj religijn wi si w powieci ze wiatem wieckim (radzieckim). W powieci czytelna jest zarówno ironia w prezentacji tych oznak, jak i ujawnia si gbokie niezadowolenie narratora z takiego biegu wydarze . Najbardziej wyrazistym tego przykadem jest scena, w której ojciec Aleksander (Sania) udziela bogosawie stwa radzieckim onierzom udajcym si do Pragi. W wieloci tematów poruszonych przez Aksionowa godne uwagi jest zagadnienie ostatecznych losów wiata. Tym samym utwór Oparzenie wpisuje si w tradycj literackich wizji eschatologicznych18. Dla pisarza charakterystyczne jest pojmowanie troistoci przestrzeni – w nieustannie zmieniajcej si mozaice przestrzeni i czasu wyra nie dostrzegalny jest podzia na niebo, ziemi i pieko –. 17. Podobn sytuacj – pozbawienie krzya semantyki religijnej – przedstawia E. Limonow w utworze To ja – Ediczka. Zob. L. S u c h a n e k, Parias i Heros. Twórczo Eduarda Limonowa, Kraków 2001, s. 93. 18 O motywach apokaliptycznych w rosyjskiej literaturze i kulturze zob.: . ! ` ` Q ` q, #

(28) !! !=

(29)

(30) ! %

(31) + *!!

(32) " *'* XX , oskwa 2004; A. v Q v ^ ` q \ ?, _ #

(33) !!. ! !=

(34)

(35) =*$

(36) 3!

(37) "

(38) +, K^v|q\v^ 2007. W rosyjskiej literaturze wspóczesnej tematy apokaliptyczne podejmuj, np. Cz. Ajtmatow (Golgota), W. Jerofiejew (Rosyjska apokalipsa), W. Rasputin (Poar). . .


(40) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 211. wedug planu wertykalnego. Pisarz szkicuje wizj nieba i pieka wedug tradycyjnej eschatologii, zgodnie z któr oba te miejsca s od siebie odseparowane – zbawieni i potpieni nie maj ze sob kontaktu. Zbawieni przebywaj w niebie, w pobliu Boga, grzesznicy za – w piekle. W Oparzeniu niebo to miejsce znajdujce si za krysztaowym sklepieniem, gdzie przebywaj ludzie bogobojni. Obraz raju wykreowanego przez Aksionowa koresponduje z powszechn wizj chrzecija sk, przedstawiajc raj jako miejsce futurologicznej idylli i szczliwoci. W powieci raj jest postrzegany jako kraina szczcia, z charakterystyczn przyjazn przyrod i klimatem, przestrzeni pokryt aksamitn traw, napenion wiatoci i spokojem. Niezwykle wana jest take blisko Boga: „\ `?/Q <v ^~|Qv}q> |?\\> q//|, v ^v< ? </q`Q/ [...]. v> ^v{, ?|/v \Q`qv _\\v, \^/ \Qq\/q`, Qv> \v~Q| _^v?/q``” (s. 295). Aksionow, w odrónieniu od Dantego, nie przedstawia raju jako przestrzeni posiadajcej hierarchi i okrelon struktur. W Oparzeniu raj jest homogenny, ycie rajskie jawi si jako obraz przestrzeni szczliwej, a jej istotnym elementem jest przyroda. Pisarz tworzy obraz przyrody „idealnej”, o której w starotestamentowym opisie raju mówi si niewiele, a której analogiczne wyobraenia mona znale w twórczoci poetów antycznych – Wergiliusza, Owidiusza19. Oczywiste jest, e poetycki obraz raju zmienia si wraz z rozwojem literatury i kultury w ogóle. Aksionow równie, prezentujc obraz nieba i Boga, uywa tradycyjnych wyobrae chrzecija skich, ale te wprowadza elementy nowatorskie. Wykorzystuje toponim nieba jako miejsca ulokowanego za krystalicznym sklepieniem niebieskim, zamieszkiwanego przez Boga i Jego anioów. Stosuje opis pozytywny, jasny, czytelny, z waciw sobie aur pewnego dystansu i ironii. Novum wprowadzonym do obrazu nieba jest porównanie go ze wspóczesnym ziemskim krajobrazem i klimatem zanieczyszczonym spalinami. Egzemplifikacj tych rozwaa jest cytat: „%qv`Q, \ /|Q}? v /! q `?/Q <v ^~|Qv}q> |?\\> q//|, ? ^v{|\> |v~. q/ \ }=Q| | |`v>` <v ` `q\v _^`/Qv=Q qv _\?~ ` \vQ| ~ \ q\ qv /\?`|Q\{ Q^v?/. [...] v> ~ !/\ \/q} >`\, `/v}q{ `>vQ, q/Q v?Q\>\`/{ ` |>\v, v ? qv/{ |?Q\{ \>/...” (s. 298).. 19. E.R. C u r t i u s, Literatura europejska i aciskie redniowiecze, tum. i oprac. A. Borowski, Kraków 1997, s. 201. .

(41) 212. KATARZYNA BABKIEWICZ. Z okrelonymi wizjami nieba w powieci Oparzenie powizani s róni bogowie. Bóg chrzecija ski poczony jest z niebem czystym, krysztaowym, wysokim, Jego dom jest „<v ^~|Qv}q> |?\\> q//|” (s. 298). Obrazowi temu przeciwstawiony jest opis nieba szarego i smutnego, pod którym znajduj si bogowie mitologiczni20. Tak przedstawiona gradacja, w poczeniu z opisem ludzkich przywar mitologicznych bóstw, pozwala na jednoznaczne okrelenie pozycji autora, w której bezsprzeczne pierwsze stwo oddaje on chrzecija skiemu Bogu. Interesujc koncepcj eschatologiczn, znajdujc odzwierciedlenie w twórczoci Aksionowa, przedstawi Nikoaj Fiodorow – filozof, którego spucizna przez dugie lata bya pomijana milczeniem, a publikacja w 1982 r. wyboru jego pism wywoaa burzliwe protesty „straników oficjalnej ideologii”21, przeciwko pogldom „religijno-konserwatywnego utopisty”. Problemem zajmujcym gówne miejsce w rozwaaniach Fiodorowa bya mier , a dokadniej jej przezwycienie i zmartwychwstanie. Rozwaa on moliwo wskrzeszenia cielesnomaterialnego. Myl t opiera na koniecznoci poczenia „sfery ziemskiej z niebia sk”, które wynika z zaoe chrzecija stwa. Powszechne wskrzeszenie miaoby si dokona „caym sercem, ca myl, wszystkimi dziaaniami, czyli wszystkimi siami i zdolnociami wszystkich synów ludzkich”22. Pogldy Fiodorowa dotyczce kwestii apokaliptycznych dowodz moliwoci niespenienia si mrocznego proroctwa Apokalipsy, czyli nadejcia Antychrysta, Sdu Ostatecznego i pieka. Zaprezentowane przez filozofa pogldy blisze s raczej filozofii przyrody, ni chrzecija skiej, gdy samo wskrzeszenie przedstawia on jako. 20. Przedstawiony przez pisarza wiat bogów greckich jest mroczny, peen niesnasek i konfliktów. Autor niejednokrotnie odwouje si do bitew bogów. Tym samym podkrela, e cechuj ich negatywne ludzkie zachowania i odruchy – obraza, ale, rkoczyny wobec dzieci, popeniane w afektach. Mamy tutaj korelacj bogów greckich i ich czynów ze sztandarowymi hasami wypromowanymi przez komunizm („|q <v \Qv q/ \Q?/Q`”, Oparzenie, s. 405; „_^v? v^vvq`/ – „\\ \Q \q` q/v/\ _vv/Q”, Oparzenie, s. 461) – explicite ujawnia stosunek autora do wskazywanych bóstw. Wielu greckich bogów pisarz paradoksalnie czy z botem, szarym niebem, co stanowi antytez suchej i sonecznej Grecji – ojczyzny mitologicznych bogów. Z kolei zmiana przestrzeni waciwej dla tych postaci, przeniesienie ich z piknego sonecznego Olimpu do moczarów, stanowi swoist ich degradacj. Odwrotnie proporcjonalne przedstawienie wizerunku bogów wiadczy o ulotnoci i zudnoci ich istnienia. 21 L. S t o o w i c z, Historia filozofii rosyjskiej. Podrcznik, tum. B. yko, Gda sk 2008, s. 205. 22 !.. / \ ^ \ ?, Q

(42) , \|?v 1982, s. 94 (cyt. za: S t o o w i c z, Historia filozofii rosyjskiej, s. 207). . .


(44) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 213. rezultat osigni naukowych, które pozwol na zebranie szcztków przodków i oywienie ich. Ogromn liczb wskrzeszonej ludzkoci filozof zaproponowa umieci w przestrzeni kosmicznej. Utopia Fiodorowa znalaza odzwierciedlenie w utworach wielu przedstawicieli kultury XX wieku. Mona tu wymieni : Wadimira Majakowskiego, Andrieja Patonowa, Borysa Pasternaka oraz podopiecznego N. Fiodorowa – Konstantina Ciokowskiego, który kontynuowa ide „czowieka w kosmosie”23. W finalnej scenie pomiertnej podróy kosmicznej bohaterów Oparzenia widoczne s wyra ne nawizania do koncepcji Fiodorowa. Czepcow, który zosta tam umieszczony mia w peni zorganizowane ycie – pracowa jako stranik w muzeum, zatem jego pomiertny los by wcieleniem wizji Fiodorowa. W rozwaaniach nad losem duszy ludzkiej autor podj take kwesti wolnoci czowieka wobec Absolutu. W powieci wyraony jest pogld, e Bóg nie dziaa poprzez kary zsyane na ludzko . Jego sia tkwi nie we wadzy, ale w dobru. Podkrelona jest równie efektywno wpywu Boskiej siy na czowieka, osigana dziki wolnoci danej ludziom. Czowiek majcy woln wol moe wybiera midzy dobrem a zem. Jest to zatem egzemplifikacja myli chrzecija skiej, budujcej w czowieku wiar w dobrego i miosiernego Boga24. Czepcow wypowiada zdanie, e przez swoj pozytywn odmian zosta zniszczony, zatem mona wnioskowa , e nie zgadza si na popraw wasnej postaci. Bohater wykazuje zatem cechy chrzecija stwa zachodniego, które – jak zauwaa Marian Broda – ma du wraliwo na „determinacj, sprzecznoci i ograniczenia woli oraz dziaania w nieprzeminionym jeszcze dalekim od paruzji wiecie”25. Rozwaania te s wic gboko osadzone w religii chrzecija skiej. W powieci pogldy te przedstawione zostay w sposób szczególny, nie jest to tradycyjna wizja eschatologiczna narzucajca obaw przed wiecznym potpieniem, lecz kolejna prezentacja idei charakterystycznej dla chrzecija stwa wschodniego.. 23. Zob. S t o o w i c z, Historia filozofii rosyjskiej, s. 205-212; J. D o b i e s z e w s k i, Nikoaj Fiodorow – ekscesy zmartwychwstania, [w:] Wokó Szestowa i Fiodorowa, red. J. Dobiszewski, Warszawa 2007, s. 71-83. 24 Szerszy kontekst filozoficzny, w jaki wpisuje si Oparzenie, jest osadzony gównie w nurcie chrzecija skim. Zob. I.S. L e d w o OFM, „…i nie ma w adnym innym zbawienia”. Wyj tkowy charakter chrzecijastwa w teologii posoborowej, Lublin 2006, s. 72n. 25 Historia a eschatologia. Studia nad myl Konstantego Leontjewa i „zagadk Rosji”, ód 2001, s. 50..

(45) 214. KATARZYNA BABKIEWICZ. W powieci zaakcentowany zosta lk czowieka po mierci. Czepcow i Poszkodowany, którzy ju w przestrzeni kosmicznej suchali gosu mówicego o Bogu, zostali nagle otoczeni przez ciemno i lk. róda lku upatrywane s w samym momencie narodzin czowieka, gdy nastpuje separacja od ona matki (w tradycji psychoanalitycznej ten rodzaj lku definiowany jest jako lk pierwszy, trauma separacji po oderwaniu od jedni, do której podmiot chce powróci ). Zgodnie z definicj Kierkegaarda (pó niej równie Heideggera), lk jest obaw przed innym, nieznanym wiatem26. Takie podejcie pozwala na interpretacj sów skierowanych do bohaterów: „/{v| Q \Q_v \Q \v ` \^~/q |Q^vq>` |`>?\v>` |?\/\ q/|v|Q}, q\ \ _\|v/Q Q// >|} \ |//, ` xQ\ qv/v” (s. 590), jako wyrazu explicite pokazanego lku separacji – w tym wypadku jest to oderwanie od Boga. Nie jest to jednak lk wieczny, gdy jego trwanie zako czy si w momencie poczenia z Bogiem (co sam Bóg chce czowiekowi uatwi ). W powieci Oparzenie Aksionow czy dwa przeciwstawne plany: chrzecija ski i ateistyczny. Zblia te dwie paszczyzny, explicite posugujc si czytelnymi obrazami, które trwale zakorzeniy si w wiadomoci czowieka radzieckiego – krzye baszt kremlowskich wspóistniejce z symbolami ateizmu – mona si domyla , e chodzi tu o nienazwan gwiazd radzieck, sierp i mot: „Q ?^~ ?``} ^/|Q ^/>, |`?`/| ? _^\Q`?\/|Q/|Q?/qq\>, q\ _\/>~-Q\ q/^~`>\> |\=</ | |`>?\v>` vQ/`<>v” (s. 126). Implicite autor czy te dwie paszczyzny, wykorzystujc np. nowomow komunistyczn w okrelaniu chrzecija stwa27: „£^`|Q`vq|Q?\ _\\q\ _^\^?~ ? \|>\|, xQ\ |v>{ \Q?vq{ ` |v>{ v}q`{ ^\|\ Q^/Q}/{ >\/`” (s. 296). Do podróy w przestrzeni kosmicznej odniesiona jest równie podró Czepcowa po jego powtórnej mierci – tam Czepcow gosi konieczno nawracania si28.. 26 Zob. A. B i e l i k - R o b s o n, Inna nowoczesno. Pytania o wspóczesn formu duchowoci, Kraków 2000, s. 332-333. Szerzej zagadnienie lku, szczególnie w odniesieniu do nowoczesnoci, zaprezentowane jest w jednym z podrozdziaów przytoczonej pracy, zatytuowanym Horror, horror! Lk jako tabu nowoczesnoci. Autorka omawia lk zaprzeczony, manichejski, wyparty oraz lk dojrzay (opracowany na podstawie myli Kierkegaarda), który jest lkiem pozytywnym, potrzebnym do okrelania kierunku de , pozwalajcym unikn postmodernistycznej bezsensownej nomadycznoci. Zob. tame, s. 331-358. 27 Fakt ten zaznacza równie N. Jefimowa. Zob. !. ` > \ ? v, !

(46) += $%

(47) != %

(48) = ^. . #!

(49) , \|?v 1993, s. 22. 28 W pomiertnej bezgrzesznoci Czepcowa czytelna jest take teoria apokatastazy, zgodnie z któr w kontekcie myli chrzecija skiej kade stworzenie rozumne powraca – jak pisa. .


(51) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 215. „Trzeci model” – kilkakrotnie wspominana w powieci forma dotarcia do oblicza Absolutu – zawiera si w przekraczaniu istoty czowiecze stwa, w nieustannym przekraczaniu jego ogranicze . Podstaw osignicia tego stanu jest uznanie wasnej znikomoci wobec Boga i jego dzie, a take wobec wszechwiata. Zajmujcy takie stanowisko ojciec Aleksander stwierdza take, e najblisi osignicia „trzeciego modelu” s chrzecijanie, dziki temu, e ich religia „\_`^v/Q| qv vqQv|Q`/|`/ ~?|Q?v ` \v<?v/Q |~/|Q?\?vq`/ vqQv|Q`/|\\” (s. 296). Zdaniem bohatera czowiek, uznajc paradoksaln natur Boga i czowieka, wierzc w wag duchowej strony czynów i dokona ludzkich, moe stara si dy do osignicia boskoci. Jest to wic denie czowieka do transcendencji (zauwaalne w rónych religiach, lecz – jak twierdzi bohater – najwyra niejsze w chrzecija stwie). Do „trzeciego modelu” czowiek moe zbliy si poprzez twórczo , poprzez niewytumaczalne z biologicznego punktu widzenia uczucia (wspóczucie bli niemu, miosierdzie), którym przeciwstawione s cechy fizjologiczne, okrelone przez Freuda (tchórzostwo, gniew, czy nawet odwaga). S. Freud w pracy Wstp do psychoanalizy pisze o biologicznie uwarunkowanych ródach lku (powodowanych obaw przed nieznanym oraz implikujcych reakcj obronn osoby), gniewie jako dowiadczeniu emocjonalnym, które jest modyfikowane przez proces poznawczy oraz zwizane jest z fizjologicznym pobudzeniem29. Wykorzystanie motywów religijnych przez Aksionowa jest w pewnym sensie wyrazem podania za „duchem czasów”, o czym wiadczy siganie do rónorodnych tradycji kulturowo-religijnych, takich jak: chrzecija stwo (odniesienia zarówno do religii chrzecija skiej obrzdku prawosawnego oraz katolickiego), buddyzm (Limfa-D jest jak prana – sia yciowa) czy neopoga stwo i wiara w siy natury (powrót do wierze mitologicznych, zainteresowanie egzotycznymi wierzeniami lokalnymi, np. afryka skimi czy religiami wschodu, cho by wspomnianym buddyzmem)30.. W. Szczerba – „do stanu sprzed upadku pierwszego czowieka”. Zob. t e n e, A Bóg bdzie wszystkim we wszystkim… Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. To, róda, ksztat koncepcji, Kraków 2008, s. 8. 29 Tum. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki, Warszawa 2004, s. 278-291. 30 Takie postawy w spoecze stwie rosyjskim ostatnich lat (nage zainteresowanie religijnoci czy zaciekawienie rónymi religiami i sektami) odnotowuje M. Epsztejn. Zob. W. S u p a, Biblia a wspóczesna proza rosyjska, Biaystok 2006, s. 13-14..

(52) 216. KATARZYNA BABKIEWICZ. Poczenie elementów chrzecija skich z wiar w siy przyrody niezwykle wyrazicie przejawia si w wydarzeniach dotyczcych „chrystopodobnego”31 bohatera – Sani Gurczenko. Opisujc ucieczk bohatera z agrów pisarz wykorzysta motyw pojedynku przyrody z Bogiem. Z wyczerpanego Sani przyroda wysysa wszystkie siy, Bóg za posya pikne ptaki, by go wesprze . Sposób dziaania tych boskich wysanników (wpyw na seksualno bohatera) wiadczy o tym, e Bóg wykreowany przez Aksionowa akceptuje t sfer osobowoci ludzkiej. W tej koncepcji ptaki symbolizuj ycie32, mio i podno . Wanda Supa zauwaa podobie stwo bohaterów prozy Wieniedikta Jerofiejewa, Wasilija Aksionowa, Andrieja Bitowa, Jurija Trifonowa. Zdaniem badaczki nale oni do tej kategorii ludzi, którzy przeniknici s pragnieniem „wyszej duchowoci”, jednak zaspokojenie tej potrzeby nie jest moliwe na drodze tradycyjnych form wiary. Powodem jest saba ich znajomo oraz wyalienowanie nowej religijnoci z tradycji spoecznej i historycznej33. T postaw Michai Epsztejn nazywa „biedn religijnoci”34. Uczony konstatowa, e jest ona wynikiem odejcia jednostki od ateizmu, lecz nie jest wyrazem jej dotarcia do gbokiej wiary w adnej z konfesji. Zdaniem M. Epsztejna zaciera si tak istotna, charakterystyczna dla wiata zachodniego rónica midzy wiar a wyznaniem. Ludzie wierzcy tworz jedn grup przeciwstawn ateistom35.

(53) wiatopogld Wasilija Aksionowa jest odzwierciedleniem koncepcji przedstawionej przez M. Epsztejna. Dla pisarza wana bya sama wiara, a nie jej wyznawanie w ramach konkretnej konfesji. W jednym z wywiadów wyzna: „ \/q} v?q\ ?/^= ? \v. &/\?/ , |\v/q`=, q/ \/q} /^\?q{, q\ _\ >`^\\~/q`= |?\-. 31. Uywam okrelenia N. Jefimowej. Zob. t a , !

(54) += $%

(55) != %

(56) = ^. . #!

(57) , s. 93. Mimo podkrelanego przez badaczk podobie stwa do Jezusa (pokorne przyjmowanie cierpie ), Sania wielokrotnie wykazuje typowo ludzk sabo i traci sw wiar. Posta ta czy w sobie take cechy bohatera ameryka skiego filmu – Ringo Kida, z którym utosamia go Tola von Steinbok. 32 Ptak nie ma jednoznacznej symboliki w twórczoci Aksionowa. Pisarz wykorzystuje ptaka zarówno jako symbol wadz – szczególnie Stalina – Q' . W Oparzeniu bar, w którym mona sucha jazzu i czu si wolno, nosi nazw „Niebieski Ptaszek”, w omawianym fragmencie natomiast symbolizuje ycie. Por. L i b u r s k a, W krgu utraconych zudze..., s. 251-252. 33 Biblia a wspóczesna proza rosyjska, s. 204. 34 . ¤ _ Q / { q, ~$ , [w:] t e n e, ^ &

(58) !!. ^! !! $*=

(59) %=, t. I, vQ/^`q~^ 2005, s. 339. Kontynuacja tematu biednej religijnoci zawarta jest w: . ¤_Q/{q,

(60) !%, *' *!+, [w:] t e n e, #%. ^! !! $*=

(61) %=, t. II, vQ/^`q~^ 2005, s. 389. 35 T e n e,

(62) !%, q$ .. .


(64) CI WASILIJA AKSIONOWA OPARZENIE. 217. />~ – _\q\|Q}= ^/``\</q. !/ >\~ |// _^/|Qv?`Q} >`^ ? /\ >vQ/^`v`|Q`/|\{ >\/` – /< \v…”36. Omawiana powie przeniknita jest motywami sakralnymi, chci poznania Boga i czowieka w relacji z Nim, dowiadczenia dobra i za, by ostatecznie zaznaczy podniose oczekiwanie na przyjcie Chrystusa wyzwalajcego od za. aden z tematów nie zosta w powieci wyczerpany. Aksionow udowodni jedynie, e czowiek jest zdolny do wyrzdzania niesychanego za, posuwajc si nawet do ukrzyowania Chrystusa, a jednoczesnie jest gotów do czynów pozytywnych w stosunku do swoich oprawców, takich jak altruizm czy przebaczenie. Bohaterowie powieci, yjcy w zniewolonym wiecie, penym paradoksów i za, próbuj odnale drog prowadzc do spokoju i dobra. Mimo pesymistycznego wyd wiku powieci, podkrelanego przez badaczy prozy Aksionowa37, naley zwróci uwag na jego transcendentny wymiar. Pesymizm jest zwizany ze wiatem ziemskim, z rzeczywistoci radzieck, z trudnymi wyborami – niejednokrotnie bdnymi, ostatecznie prowadzcymi do mierci (przy czym take mier jest przedstawiona ironicznie38). Zdaniem A. Gienisa i P. Wajla: „`/qq{ ^vvq|` qv/ ` |v|Q} v?Q\^ \^vv/Q| ? _\|/q== `q|Qvq`= – \~. q ?|/v ?/^` ? q/<v_Qqvqq/ ^`< `|Q\\ ~v. \ \ Q?\^/|Q?\. &`|Q\/, q`\>~ q/ q~q\/ ` _\Q\>~ – \/|Q?/qq\/. \v /\?/ |_\|\/q ?/^`Q}, // q/ ?|/ _\Q/^q\”39.. 36. ~!$ ! !% ^!% #!

(65) +% (`qQ/^?}= ?<Q\ ..), „\qQ`q/qQ” 1981, nr 27, s. 443. 37 ` _ \ ? / ` {, / { / ^ > v q, Q

(66) % *!! * 1950-1990-

(67) $+, s. 158. 38 Ludmia Szewczenko zauwaa, e aksionowowska ironia skierowana jest nie tylko przeciw totalitaryzmowi, lecz równie jest autoironi. Pisarz w ten sposób komentuje wasne niedocignicia, bdne decyzje i przegrane yciowe. Zob. . / ? / q \, &*!!

(68) =

(69) !$= $!" (70-90

(70) $+ ), Kielce 2002, s. 114. 39 . " / q ` |, #. v { }, $!

(71) , [w:] . | / q \ ?, Q

(72) q !

(73) ", t. III, \|?v 1994, s. 10. .

(74) 218. KATARZYNA BABKIEWICZ. "%!$ ! ! `` /<=>/ |QvQ}/ _^/vv/Q| vqv`< ^\>vqv v|`` |/q\?v `3

(75) , ? \Q\^\> _^/|Qv?/q _~Q} |\?/Q|\\ /\?/v, /^\ ^\>vqv, \~. #`|vQ/} |\<v /^\ qv ^v|_~Q}/, \Q\^{ `?/Q ? |/~^`<\?vqq\> \/|Q?/, \Q\^?vqq\> \Q ^/``\<q\{ Q^v```. ?Q\^ v|Q\ ??`v/Q qv _/^?{ _vq |v\|Q` ` _/^/`?vq` /^\, |?<vqq/ | /\?//|\{ ^/\?q\|Q}= ` >\^v}q>` _v/q`>`, /\ |\>q/q` ? |// |v>\> ` |\>q/q` ? |`/ \v. qv\, ?\ >q\` |=/Qq `q` _^\`<?//q` ^v|^?v/Q| q/_^/\\`>\/ |Q^/>/q`/ /^\ ` _\Q^/q\|Q} ? >/Qv`<`/, ? sacrum. "/^\{ `/Q _^v?~ \ |// ` \/.. RELIGIOUS DISCOURSE IN VASILY AKSENOV'S NOVEL THE BURN Summary This article is an analysis of Vasily Aksenov's novel entitled The Burn, which presents the way that the main protagonist - a Soviet man - goes to meet God. The novelist created a protagonist at the life crossroads, living in a secularized society, deprived of its religious roots. The novelist often puts to the foreground all the weaknesses of the protagonist and his negative experiences related to his sinfulness and moral defeats, his lack of faith in himself and in God. However, a lot of the motives in the novel exhibit the protagonist's irresistible need of seeking metaphysics and sacrum. The protagonist relentlessly seeks the truth about himself and about God.. Sowa kluczowe: Aksionow, wiara, metafizyka, sacrum, eschatologia.

(76) : |/q\?, ?/^v, >/Qv`<`v, sacrum, x|vQ\\`. Key words: Aksenov, faith, metaphysics, sacrum, eschatology.. .

(77)