View of Music in Chinese Culture

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXII, zeszyt 9 – 2014. DIANA WOLASKA *. MUZYKA W KULTURZE CHISKIEJ. MUSIC IN CHINESE CULTURE A b s t r a c t. Summing up the development of Chinese music, we cannot forget, that Chinese music still remains very individual and characteristic in spite of the west having its influence on it. We are dealing with a very different musical culture, especially having taken the development of ancient music. From the start music in China played a major role, it was closely bonded with philosophy and religion. The belief in social and educational effects of music contributed to surrounding it with cult. Typical restraints, applied to only a few genres, interpretations and instruments and its rigorous conservatism and archaic nature made this music exceptional and one of a kind. For ancient Chinese culture music became the wisdom of the heart, which was and continues to be a hardwired part of every Chinese person’s life.. Chiny to obszar, który od tysicleci by kolebk wielu kultur – chiskiej, tybetaskiej, japoskiej, koreaskiej, w których muzyka bya szczególnie wysoko ceniona i silnie zwizana z kultem. Na Dalekim Wschodzie od wieków prowadzono polityk izolacjonistyczn. Chiny szczególnie ostro przeciwstawiay si kontaktom z narodami zamieszkujcymi na zachód, a zwaszcza na pónoc, od których odgrodziy si Wielkim Murem Chiskim. Kultura muzyczna Chin naley do najstarszych, bardzo specyficznych, a przy tym silnie oddziaujcych kultur Azji. Pocztki kultury chiskiej, powiadczone przez róda (wykopaliska z Anyangu), sigaj poowy II tysiclecia p.n.e. Na postawie bada instrumentów muzycznych, ich cech stylistycznych oraz materiau, z którego zostay wykonane, przypuszcza si jednak, e kultura muzyczna Chin jest znacznie starsza. Charakterystyczn cech tej kultury jest cigo tradycji, niespotykana w innych kulturach.. DIANA WOLASKA – doktorantka Katedry Sinologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II; adres do korespondencji – e-mail: alanis7@wp.pl.

(2) 126. DIANA WOLA SKA. Wyjtkowa odrbno muzyki chiskiej wynika w znacznym stopniu ze zwizku muzyki staro ytnych Chin z religi i filozofi: narzuciy one muzyce niezmienne normy, miary, zakazy i nakazy, których nale ao rygorystycznie przestrzega. Poprzez podobn postaw wobec muzyki wyra a si w sposób najbardziej uderzajcy wzajemny zwizek midzy umysowoci chisk a greck. Platon w IV wieku p.n.e. sugerowa, e muzyka powinna by jednym z podstawowych czynników greckiego wyksztacenia, gdy ksztatuje dusz i charakter, dobra muzyka daje rkojmi istnienia nale ycie zorganizowanej spoecznoci, podczas gdy za muzyka spycha pastwo ku niebezpieczestwom1. Dla spoecznoci podstawow spraw byby wic nadzór pastwowy nad muzyk i obowizkowe jej nauczanie. Identyczn doktryn ponad sto lat wczeniej od filozofa greckiego gosi chiski mdrzec Konfucjusz (551–479 p.n.e.). Podczas swoich podró y po ró nych regionach Chin potrafi przez muzyk danego regionu wnioskowa o jakoci rzdów danej prowincji. W czasie tych podró y zebra wiele tekstów rozmaitych pieni. Uwa a, e odpowiednia muzyka wyra a harmoni midzy niebem a ziemi, przez co agodzi konflikty midzy warstwami spoecznymi oraz harmonizuje spoeczestwo. „Gdy koty i bbny zagrzmi jak grzmot, rozlegn si dwiki talerzy i litofonów jak piorun; gdy dwiki fletów i skrzypiec, taca i piewu ogusz haasem suchajcych – wszystko to mo e poruszy nerwy, podnieci zmysy i wzburzy ycie. Lecz muzyka dziaajca takimi rodkami nie rozporzdza. Dlatego im huczniejsza muzyka, tym bardziej melancholijni s ludzie, tym niebezpieczniejszy staje si kraj i tym ni ej upada wadca. W ten sposób zatraca si równie istota muzyki”2. Wyksztacenie muzyczne wysoko urodzonych Chiczyków dyktowane byo nie tyle zró nicowaniem spoecznym, ile zapotrzebowaniem na ludzi o zrównowa onej osobowoci. Konfucjusz powiada: „Ody pobudzaj pami. Dziki Zasadom Stosownoci umacnia si charakter. Z muzyki wywodzi si pojmowanie koca” 3. Znaczenie muzyki jasno okrela system konfucjaski, uznajc j za jedn z gównych si regulujcych porzdek wszechwiata. Muzyka, bdc jednym z przejawów wielkiej jednoci kosmosu, podlegaa okrelonym prawom za1. Por. CURT SACHS, Historia instrumentów muzycznych, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1989, s. 142. 2 Z Wiosen i Jesieni Lü Buwei’a, t. RICHARDA WILHELMA. Cyt. za: WOLFRAM EBERHARD, Symbole chiskie. Sownik. Obrazkowy jzyk Chiczyków, t. RENATA DARDA, Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS, 2001, s. 164. 3 Cyt. za: SACHS, Historia instrumentów muzycznych, s. 142..

(3) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 127. le noci i pocze z jego innym elementami. Znajomo i przestrzeganie tych praw miao gwarantowa zachowanie adu w spoeczestwie i caym wiecie otaczajcym czowieka. Ogromne znaczenie muzyki wynikao z faktu, e moga ona pozostawa pod kontrol czowieka. Wikszo skadników wszechwiata – przestrze, czas, substancje, siy – nie poddawaa si woli czowieka, natomiast muzyk i jej podstawowe elementy, dwiki, tworzy on sam. Stanowia ona ródo wpywów czowieka na harmoni kosmosu. Tworzenie i suchanie niewaciwej muzyki, niezgodnej z prawami kosmosu, zagra ao bowiem nie tylko jednostce, uniemo liwiajc jej osignicie jednoci z otaczajcym j wiatem, ale tak e bezpieczestwu pastwa, jego adowi spoecznemu. Chiczycy wic wysoko oceniali mo liwoci muzyki w zakresie jej oddziaywania na ycie czowieka. Odpowiednia muzyka pomagaa w osigniciu równowagi i spokoju, a równoczenie bya wa nym czynnikiem decydujcym o porzdku w spoeczestwie. Nic wic dziwnego, e spraw niezwykle wa n, wrcz o randze pastwowej, byo poznawanie i przestrzeganie w procesie tworzenia muzyki niezwykle cisych, tradycyjnych norm, które odpowiada miay prawom regulujcym ad we wszechwiecie. Ta wyró niajca pozycja muzyki przyczynia si do otoczenia jej kultem, do przestrzegania tradycji i jej wielkiej zachowawczoci. Porednim rezultatem sta si bardziej uniformistyczny charakter muzyki chiskiej. Jest on wynikiem tego, e w Chinach przez dugie wieki uprawiano tylko niektóre gatunki, jak np. muzyk kultow, dworsk, kameraln, przy wyranym ograniczeniu muzyki rozrywkowej, bardzo rozpowszechnionej w innych czciach Azji. Ograniczono si tylko do pewnych form wielogosowoci, do wybranych skal i okrelonego instrumentarium. Muzyka w staro ytnych Chinach zarówno towarzyszya zabiegom magicznym, jak i bya bardzo wa nym czynnikiem wychowania moralnego i spoecznego. Z jej uwarunkowa kosmologicznych wynikao przestrzeganie norm i miar wyra onych za pomoc liczb uwiconych kultem – zwaszcza 5, 8, 12. Uznanie wychowawczego oddziaywania muzyki zapewniao jej trwa pozycj na dworze cesarskim. Wszystkie te czynniki decydoway o ogromnej odpowiedzialnoci ci cej zarówno na twórcy, jak i na wykonawcy muzyki. Konserwatyzm tej muzyki wynika z obawy przed ewentualnoci niepo danych odchyle od norm. Bezporednie oddziaywania kultury chiskiej sigay odlegych regionów. Obejmoway one obszar od Turkiestanu i Mongolii na zachodzie i pónocy po Indonezj na poudniowym wschodzie i wyspy japoskie na wscho-.

(4) 128. DIANA WOLA SKA. dzie. Kontakty i zwizki kultury chiskiej z innymi kulturami s od dawna powiadczone przez róda. Byy one cile zwizane z rozrostem terytorialnym imperium chiskiego, zaznaczajcym si zwaszcza w kocowym okresie epoki staro ytnej, a tak e z ruchami migracyjnymi narodów chiskich oraz ssiadujcych z nimi (Thai, Turków, Mongoów) na poudnie, zachód i pónoc. Kontakty z kulturami poo onymi na poudnie i na zachód byy szczególnie silne za dynastii Han, gdy kultury indoscytyjskie Gandary, dynastii Kuszanu, a nastpnie Turfanu i Kotanu, odgryway rol poredniczc midzy Dalekim a Bliskim Wschodem. Zwizki te stay si szczególnie ewidentne w dziedzinie instrumentarium, w szczególnoci instrumentów strunowych szarpanych, zwaszcza lutni. Najintensywniejszej sinizacji ulegy jednak kraje bezporednio zwizane z Chinami, tj. Korea czy Japonia, lub te zamieszkae przez narody, które przywdroway z Chin – tu oczywicie przede wszystkim Wietnam. W krajach tych, niepozbawionych zreszt wasnych tradycji regionalnych, do dzi zachoway si prastare elementy kultury chiskiej, w samych Chinach ju niewystpujce, jak np. dawny typ orkiestry dworskiej w Korei Poudniowej czy orkiestry z epoki Tang w Japonii. Dawna muzyka, z czasów pierwszych dynastii chiskich, powiadczona jest przez róda archeologiczne (instrumenty: dzwony, okaryny, litofony), ikonograficzne oraz teksty utrwalone pismem obrazkowym na skorupach ówi. Najstarsze powiadczenia ródowe (nie archeologiczne) sigaj epoki Zhou. S to wzmianki w Ksidze pieni zachodnich Zhou (1122–274 p.n.e.). Pozwalaj one sobie wyobrazi istnienie instrumentu siedmiostrunowego. Wedug uczonych chiskich na tych instrumentach akompaniowano piewom podczas obrzdów konfucjaskich. Muzyka w staro ytnych Chinach odgrywaa du rol w wychowaniu potomstwa panujcych rodów oraz w kulcie przodków. Ju jednak sam Konfucjusz mówi o istnieniu muzyki „nowej”, niebezpiecznej, która sprzeniewierzaa si surowym zasadom pentatoniki, wprowadzajc nowe tony pozapentatoniczne. Muzyk t wzmiankowano ju w IV wieku p.n.e. Zanika ona niemal cakowicie na fali pogromu, kiedy doszo do spalenia ksig w 213 p.n.e., co spowodowao, e cigo tradycji zostaa w znacznym stopniu zniweczona. Poszczególne jednak elementy tej „nowej” muzyki, jak i muzyki dawnej (dworskiej i kultowej) przetrway do nastpnych okresów4. 4. ROBERT C. PROVINE, YOSIHIKO TOKUMARU, and J. LAWRENCE WITZLEBEN (eds), Garland Encyclopedia of World Music, vol. 7: East Asia: China, Japan, and Korea, University of Maryland, 2001, s. 206..

(5) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 129. Przeomowe znaczenie mia schyek I tysiclecia p.n.e. i pocztek nowego tysiclecia. Doszo wówczas do upadku i zatarcia si tradycyjnej klasycznej muzyki chiskiej, pewnego rodzaju przewartociowania jej walorów moralnych i estetycznych. Imperium chiskie zwolna rozrastao si wtedy terytorialnie, a co za tym idzie – byo infiltrowane przez elementy kultur innych narodów (w szczególnoci mieszkajcych na poudnie od Chin). Do dat niezmiernie wa nych w historii staro ytnej muzyki chiskiej zalicza si IV wiek p.n.e., kiedy zostaa ustalona skala pentatoniczna i nazwy jej stopni. Z modszego okresu pochodz powiadczenia skali siedmiostopniowej, natomiast wiek III ukazuje wzmianki o skali materiaowej dwunastostopniowej. Informacje z II wieku powiadczaj istnienie skali materiaowej szedziesiciostopniowej, obejmujcych 60 kolejnych lü (kwint), z tym e skala nie miaa nigdy charakteru chromatycznego. Wszystko to pozwala domyla si istnienia w tych odlegych czasach pisma nutowego, s to jednak dane wci bardzo nieprecyzyjne, niecise, niepewne. W staro ytnoci muzyka miaa charakter obrzdowy, a nawet magiczny. Trzeba tutaj wspomnie, e muzyka, zapewniajc dobrobyt i pomylno pastwa, musiaa czerpa prawa z kosmosu. Dlatego te stanowia nierozdzieln cz harmonii ze wszechwiatem. Kosmos by ucielenieniem wiecznoci czasu i jako taki czy w sobie zmieniajce si pory roku, wiosn i lato, jesie i zim. Kosmos by równie wcieleniem odwiecznej przestrzeni, integrujc to wszystko, co le ao na wschodzie i zachodzie, na pónocy i poudniu. By równie materi jednoczc w sobie drewno i metal, skór i kamie, by si ucieleniajc wiatr, byskawice, ywioy wody i ognia. Kosmos by równie brzmieniem w obu jego pojciach: jako wysoko dzwiku i jego barwa. Wszechwiat jest jeden, za to czas, przestrze, materia i muzyka s konkurentne, jako e stanowi tylko rozmaite przejawy tej samej jednoci. Konkurentne powinny by równie gazie poszczególnych kategrii, np. pewne pory roku koresponduj z pewnymi stronami wiata, rodzajami materii i instrumentami muzycznymi. Cztery pory roku odziela od siebie nie tylko ich okrelone miejsce w czasie, lecz równie interwalika muzyczna. Bdne poczenia zagroziyby harmonii wiata 5. W nastpstwie tej koncepcji wiata nauka staro ytnych Chin ugrzza we wszelkiego rodzaju koordynacjach. Chiski myliciel Laozi, potpiajc przy5. DANUTA SZLAGOWSKA, Kultura muzyczna antyku, Gdask: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Stanisawa Moniuszki, 1983, s. 18..

(6) 130. DIANA WOLA SKA. jemno zmysow, porównuje pi dwików pentatoniki z barwami: czarn, czerwon, bia zielon i zót, i ze smakami: sonym, gorzkim, kwanym, kwaskowatym i sodkim. „Pi barw oczu widzenia pozbawi; Pi tonów mo e ucho guchym uczyni; Czucie ustom odbiera pi smaków”6.. Najwa niejsza koordynacja dotyczca muzyki, a obejmujca strony wiata, pory roku, zjawiska, substancje i instrumenty muzyczne, nazywaa si pa-in. W myl tej koordynacji Chiczycy przejli jedyn w swoim rodzaju klasyfikacj instrumentów muzycznych, wyodrbniajc osiem klas pod ktem materiau u ytego do ich budowy. Byy to wic instrumenty tykwowe, bambusowe, drewniane, jedwabne, gliniane, matalowe, kamienne oraz skórzane. Materia instrumentu jest w muzyce Chin czym o wiele wa niejszym ni tylko medium powodujcym powstanie dwiku. Materia i jego brzmienie, podobnie jak ciao i dusza, s nierozczne. Dwik jest prawie namacalny, a idiofon kamienny w chiskiej terminologii powinien przy zakoczeniu ka dego wersetu w hymnie do Konfucjusza „obiera ton”, by przekaza go nastpnemu. W koncepcji Dalekiego Wschodu dwik nie musi mie okrelonego czasu trwania ani rytmu, nie powinnien by przerywany ani te zastpowany innymi dwikami. Im du ej trwa i im bardziej jest wyizolowany, tym bardziej suchacze s wtajemniczeni w ycie materii, która go wytworzya. W wietle tej koncepcji mo na zrozumie odpowiednio wa ne znaczenie idiofonów w chiskiej muzyce. Tylko jedna z omiu substancji bya tworzywem dla instrumentów strunowych i jedna dla bbnów. Natomiast aerofony, jak i idiofony sporzdzane byy z trzech rodzajów materii. Idiofony odgryway na Dalekim Wschodzie rol bardziej zasadnicz ni w innych cywilizacjach. Dlatego te wiele wschodnioazjatyckich idiofonów rozwino si w instrumenty melodyczne, podczas gdy w cywilizacjach zachodnich ich funkcja ograniczaa si niemal do roli instrumentu perkusyjnego. Aby jednak idiofon móg spenia rol instrumentu melodycznego, powinnien dysponowa szeregiem dwików o ró nych wysokociach. Uzyskiwano je w ten sposób, e czono szeregi dzwonów, pyt metalowych lub kamiennych gongów w zestawy, skadajce si z elementów o ró nych rozmiarach, lecz jednakowych ksztatach. Wanie te zestawy s jedn z gów6. Cyt. za: SACHS, Historia instrumentów muzycznych, s. 143..

(7) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 131. nych cech muzyki Azji Wschodniej, adna z innych cywilizacji nie stworzya tego rodzaju instrumentów7. Osignicie dokadnoci stroju przy budowaniu idiofonu byo znacznie trudniejsze ni przy konstruowaniu innych instrumentów. Wysokoci stroju i skal rzdziy prawa kosmologiczne, a ich zgodno ze wszechwiatem wizaa si z przejciem miar muzycznych z kategorii niemuzycznych, tak jak kategorie niemuzyczne mierzono proporcjami muzycznymi. Oznaczo to, e interway midzy porami roku mo na byo mierzy oktawami, kwintami, kwartami (s to odlegoci midzy dwikami), natomiast dugo piszczaki strojeniowej wynosia dokadnie jedn stop (chisk). We flecie odlegoci midzy poszczególnymi otworami nie wyznaczay normy techniczne czy muzyczne, lecz po prostu jednostki miary dugoci – cale. Jak gosi jeden z mitów, jedn z pierwszych czynnoci nowych cesarzy byo delegowanie wasnego ministra na zachód w góry, aby ten przyniós od ptaka feniksa waciwy strój. W czasach ju historycznych opiek nad muzyk sprawowa minister miar. Kiedy barbarzyscy najedcy zniszczyli instrumenty bdce wzorcami, nastpne dynastie dokaday stara, by na nowo przywróci skal i wysoko stroju, wierzc, e w ten sposób zbawiaj wiat. Dlatego te Mencjusz powiedzia: „W materii dwików wedug nauczyciela muzyki Kuanga odwzorowuje si cae pastwo” 8. Ten cytat równie pokazuje, jaki wpyw miaa muzyka na spoeczstwo i harmoni w pastwie. Aby pozna muzyk Chin, musimy zagbi si w histori, odkrywajc krok po kroku, co tworzyy w tej dziedzinie poszczególne dynastie, dopiero wtedy zrozumiemy t niezwykle ciekaw, a jak e indywidualn muzyk. Ka da z dynastii wyksztacia co nowego, przyczyniajc si do rozwoju kultury muzycznej Chin. W okresie panowania Zachodniej Dynastii Zhou (1122–772 p.n.e.) znano ju dwanacie podstawowych tonów (dwunastotonowa skala chromatyczna), porównywalnych z dwunastoma pótonami muzyki zachodniej, a tak e pi podstawowych tonów (chiska pentatonika), porównywanych z picioma penymi tonami muzyki zachodniej. Do tego doszy dwa tony poredniczce, tak zwane tony zmienione (bianzhi) lub pieny (biangong)9. Gama penta-. 7. Ibid., s. 144. Ibid., s. 143. 9 ANNA CZEKANOWSKA, Kultury muzyczne Azji, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1981, s. 23. 8.

(8) 132. DIANA WOLA SKA. toniczna (piciotonowa) bya najstarsza, z czasem dodano do niej jeszcze dwa pótony, tworzc kolejn, siedmiotonow (heptatoniczn). Nie bya ona jednak tak popularna jak pentatoniczna. Skala pentatoniczna (do-re-mi-solla) jest charakterystyczna dla wielu dawnych kultur. W Chinach jej genez wywodzono niekiedy z dwóch szeregów piszczaek, wydajcych waciwe dwiki. Pentatonika bya silnie osadzona w systemie filozoficznym i kulturowym dawnych Chin, co zadecydowao o jej trwaym zwizku z kultur muzyczn tego kraju. Wanie tutaj, pomimo popularnoci równie w innych czciach wiata, przetrwaa tysiclecia w swojej pierwotnej formie. Ta zadziwiajca wierno pentatonice staa si te cech charakterystyczn muzyki chiskiej. Muzyk okresu dynastii Han charakteryzowao przenikanie elementów obcych, napywowych, zwaszcza z zachodu oraz poudnia. Dla tego czasu typowy by rozwój aparatu wykonawczego, bogatej skali materiaowej, obejmujcej 60 tonacji u ytkowych, a dzieki temu znaczne rozszerzenie mo liwoci modulacyjnych. Za panowania tej dynastii pojawi si system zapisu dwików, chocia przykady znane s z czasów znacznie póniejszych. Rol nut peniy ideogramy, oznaczajce lokalizacj dwiku w skali. Forma ta przetrwaa a do XX wieku, do momentu rozpowszechnienia si standardowego zapisu nutowego, takiego jak w Europie. Wa nym wydarzeniem byo utworzenie w II wieku p.n.e. przez cesarza Wu Cesarskiego Biura Muzyki, odpowiedzialnego za wszystko to, co wizao si z tworzeniem, wykonywaniem i odbiorem muzyki. Miao ono za zadanie zbieranie i gromadzenie melodii i tekstów pieni ludowych z ró nych regionów kraju. Muzyka cieszya si du ym zainteresowaniem wadców, dlatego tak istotne stao si dla nich ksztacenie muzyczne, zwaszcza muzyków dworskich, którzy uczestniczyli w ró nego rodzaju uroczystocich pastwowych. Przygotowywaa ich Cesarska Akademia Muzyki, zwana „Ogrodem grusz”, która miaa tak e sekcj esk zwan „Ogrodem wiecznej wiosny”. Zespoy cesarskie skaday si z wielkiej liczby muzyków, przede wszystkim instrumentalistów. Orkiestra dworska liczya wówczas 800 muzyków. Dynastia Han miaa a trzy orkiestry, skadajce si w sumie z 829 muzyków. Ówczesne utwory muzyczne to melodie grane na instrumentach dtych i perkusyjnych z okazji procesji, oficjalnych uroczystoci cywilnych oraz melodie xiangge, czyli cieszce si uznaniem pieni ludowe. Zespoy muzyczne istniay nie tylko na dworze cesarskim, ch ich posiadania bya powszechna.

(9) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 133. wród mo nych, a wielko zespou dawaa wyobra enie o randze spoecznej waciciela, jego bogactwie i wadzy 10. Za panowania dynastii Wei (220–265 p.n.e) w melodiach wyró niono trzy skale. Pierwsza z nich zastpia tonik jiao tonik sediao, druga tonik shang – qingdiao, natomiast trzecia tonik gong – pingdiao. Z czasem okrelenie qingshang, które pierwotnie oznaczao konkretn skal, nabrao wikszego znaczenia i zaczo oznacza wszystkie trzy skale. Biuro Muzyki (qingshangshu), zbierajce melodie popularne zarówno na pónocy, jak i na poudniu, po pewnym czasie stao si nazw ogóln caej tradycyjnej muzyki chiskiej, kwitncej za czasów dynastii Han i Wei, zanim zaznaczyy si wpywy muzyki z Azji rokowej za rzdów dynastii Tang 11. W okresie rzdów dynastii Tang wystpoway dwa rodzaje muzyki. Pierwszy rodzaj obejmowa wielkie melodie, majce swoj gradacj i skomplikowan struktur, które grane byy przede wszystkim na dworze cesarskim. Drugi rodzaj to ró ne melodie (zagui) o charakterze popularnym. W muzyce dworskiej rozró niano „muzyk na siedzco”, gran przez muzyków na estradzie, oraz „muzyk na stojco”, gran do taca przez muzyków, którzy stali z tyu lub po bokach sceny12. Za panowania tej dynastii nastpi wyrany wzrost wpywów poudniowych oraz wikszy rozwój orkiesty dworskiej. Powstao wówczas kilka odmian orkiestry w zale noci od stylu, przeznaczenia, pojawiy si równie jej odmiany regionalne. Na pocztku okresu istniao siedem odmian orkiestr, a z czasem ich liczba wzrosa do dziewiciu. Muzyka w tym czasie bya silnie zwizana z tacem i pantomim, a tak e stale z kultem przodków. Dawne podziay z okresu klasycznego, dotyczce sporu midzy muzyk rodzim i obc oraz kultow i dworsk a u ytkow, zaczy si zaciera. Skala materiaowa zostaa rozszerzona do 84 stopni, ale u ywano zaledwie 28 sporód nich. Znaczny rozwój zaznaczy si w dziedzinie muzyki wieckiej, zwizanej ze witem Wiosny. Rozwiny si takie jej gatunki, jak pie liryczna i muzyka dramatyczna, której szczególny rozwój przypad na okresy póniejsze. Cesarz Xuanzong zao y na swoim dworze i w stolicy konserwatoria muzyczne (jiaofang), których zadaniem byo gromadzenie, nauczanie. 10. SZLAGOWSKA, Kultura muzyczna antyku, s. 19. JACQUES PIMPANEAU, Chiny. Kultura i tradycje, prze. IRENA KA U

(10) Y SKA, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2001, s. 224. 12 Ibid. 11.

(11) 134. DIANA WOLA SKA. i upowszechnianie utworów muzycznych i taców. Najsynniejszym muzykiem epoki Tang by Li Guinian. Za czasów dynastii Tang wyranie si wyodrbniy i rozwiny równolegle dwa nurty muzyczne – religijny i wiecki. Przyja si równie notacja tabulaturowa, która zastpia notacj wczeniejsz. Okrelaa ona precyzyjne uo enie palców i typy zarywania, ró nicowaa chwyty prawej i lewej rki. Notacja ta bya u ywana jeszcze w epoce Ming, a we fragmentach nawet do pocztków XX wieku. Muzyka za czasów dynastii Song wizaa si cile ze piewanymi na wiele sposobów balladami oraz z oper, gdzie jeden cig tworzyy caoci melodyczne o tej samej skali (taoshu). W okresie najazdów koczowników stepowych na poudnie Chin muzyka ulega silnej diatonizacji. Mo na równie wnioskowa o rozwoju w tym czasie gry wirtuozowskiej, zwaszcza na instrumentach lutniowych, których tradycje sigaj staro ytnoci. Wówczas te wyksztaciy si podstawowe zao enia teorii modalnej, a zwaszcza przepisy dotyczce finalis i dwiku centralnego. Teoria ta, zwaszcza w odniesieniu do muzyki na cytr, rozwijaa si przez nastpne wieki, dochodzc do rozkwitu w okresie dynastii Ming. Je eli chodzi o rozwój notacji, od panowania dynastii Song nuty zapisywano prostszymi znakami, natomiast w XIII wieku wprowadzono gam heptatoniczn, porównywaln z zachodni gam diatoniczn. Sze wysokoci podstawowych (liulü) okrelano za pomoc tub bambusowych, wydajcych dwiki o odpowiedniej wysokoci. W praktyce u ywano dwunastu tub bambusowych o ró nej dugoci, wydajcych dwik o konkretnej wysokoci i wyznaczajcych dwanacie wysokoci podstawowych (lü). Ka dy z tych dwików ma swoj nazw. Przedstawiamy je uszeregowane od wysokoci najni szych do najwy szych 13. 1 2 3 4 5 6 huangzhong dalü taicu jiazhong guxian zhonglü 7 8 9 10 ruibin linzhong yize manlü. 11 12 wuyi yingzhong. Dwanacie wysokoci podstawowych dzielono na dwie grupy: yin i yang. Wysokoci yang byy nieparzyste, natomiast yin parzyste. 13. Ibid..

(12) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 135. W okresie dynastii Yuan, a nastpnie Ming nastpi peny rokwit muzyki dramatycznej, spadkobierczyni dawnych kultowych przedstawie pantomimicznych oraz liryki wokalnej. Od czasów dynastii Ming zaczy si wyksztaca ró ne style muzyki dramatycznej, pocztkowo zró nicowane regionalnie. Du popularno zdobyy w tym okresie skrzypce erhu. Coraz bardziej rozwijaa si muzyka rozrywkowa, zwizana ze witem wiosny, wykazujca najpierw wpywy poudniowo-zachodnie, a nastpnie japoskie. Powsta nowy typ liryki z towarzyszeniem nowych instrumentów szarpanych (gitar ksi ycowych)14. W XVIII wieku zaczy si ukazywa coraz liczniejsze podrczniki gry na instrumentach strunowych, gównie na cytrze, omawiajce nie tylko technik gry, ale i zasad budowy instrumentów, ich konserwacji, a przede wszystkim sposoby nawizywania kontaktu ze suchaczem poprzez wywoanie okrelonych nastrojów. Te zasady zostay podporzdkowane obowizujcym normom estetycznym. Ogóln cech kultury muzycznej okresu Ming by jednak powrót do tradycji klasycznych sprzed najazdu Mongoów. Dotyczyo to w pierwszej kolejnoci systemu tonalnego – pentatoniki. Dopiero pod koniec rzdów dynastii Ming przyjto powszechn tonacj C-dur i zasady temperacji. Chcc lepiej zrozumie teori chisk, musimy uwzgldni obowizujce normy estetyczno-kulturowe. U ich podstaw tkwi wyobra enia wierzeniowe, przenoszone nastpnie na pojcia symboliczne i kojarzone z okrelonymi nastrojami. Jedn z najistotniejszych cech muzyki chiskiej jest pentatonizm, który okrela zwroty melodyczne oraz interwaowe. Bardzo wa na jest dominacja sekund i tercji oraz sekund i kwarty. Pentatonizm stanowi równie o specyfice wyrazowej muzyki chiskiej. Mimo e skal t spotyka si w wielu kulturach, nie tyle wic jej wystpowanie, ile wyjtkowe rozpowszechnienie i dominacja, utrzymujca si w zasadzie do dzi, jest cech specyficznie chisk. Kolejn istotn cech jest dominacja sowa nad melodi. Recytatyw jest form zasadnicz liryki wokalnej, dominuje równie w muzyce dramatycznej. Je eli chodzi o rytmik, w muzyce chiskiej zaznacza si metrum dwumiarowe, ale spotka mo emy równie metrum trójmiarowe15. Dla muzyki dramatycznej typowy jest zwizek z tacem oraz zasada alternacji partii deklamowanych z towarzyszeniem instrumentów i wycznie 14 15. CZEKANOWSKA, Kultury muzyczne Azji, s. 25. Ibid., s. 34..

(13) 136. DIANA WOLA SKA. instrumentalnych. Bardzo rozbudowany jest aparat wykonawczy. Cech niespotykan w innych kulturach s niektóre stroje (w dawnej muzyce uzale nione od pór roku) oraz barwy, pozostajce w zwizku z dawnymi nakazami kultowymi, precyzujcymi rodzaj materiau u ywanego do budowy instrumentów. Wielogosowo ograniczona jest do swoich prymitywnych przejawów: organum, burdonu, heterofonii, pierwotnego kanonu. W muzyce nowszej wielogosowo jest zjawiskiem niezwykle rzadkim. Dynamizm i agogika su do wyodrbnienia poszczególnych czci utworów. Szczególnego znaczenia nabieraj niektóre maniery wykonawcze, wykorzystujce efekty ilustracyjne i okrelajce stany emocjonalne. Charakterystyczn cech jest równie specyficzne szkolenie gosu, umo liwiajce uzyskiwanie ró norodnych efektów przez operowanie odmiennymi rejestrami. Ta niezwykle charakterystyczna muzyka odgrywa wielk rol w yciu spoecznoci chiskiej, przez co nadaje temu regionowi jedyny, niepowtarzalny rys. Mimo e wpyw Zachodu zaznaczy si na muzycznym rozwoju tego kraju, to i tak zachowa on swoj tradycyjn to samo i indywidualny charakter. Kolejn rzecz niezmiernie wa n dla rozwoju kultury muzycznej Chin, byo wytworzenie na przeomie epok ró nych gatunków muzycznych. W chiskiej muzyce tradycyjnej mo emy wyró ni muzyk kultow, dworsk, liryk wokaln oraz aktualn do dnia dzisiejszego muzyk dramatycz, kameraln i ludow 16. Tak muzyka kultowa, jak i dworska miay charakter wokalny, z tym e czasami wykonywana bya z towarzyszeniem instrumentów. Owa muzyka prezentowana bya w wityniach i ogrodach. Niejednokrotnie czyy si z ni tace. Uroczystoci wizay si z wa nymi wydarzeniami pastwowymi, z epizodami z ycia rodziny cesarskiej, z kultem przodków i narodzinami potomstwa. Kultywowana bya muzyka buddyjska, natomiast na dworze wykonywano równie tzw. muzyk wytworn, zwizan z uroczystociami dworskimi i paradami wojskowymi. Innym gatunkiem jest liryka wokalna, która wizaa si z muzyk kultow i dramatyczn. Jej widoczny rozwój mo emy ledzi od IV wieku n.e. Zasadnicz popularnoci cieszya si forma ci (pie), udokumentowana przez liczne przekazy nutowe od XVIII wieku17. Cech charakterystyczn 16 17. PIMPANEAU, Chiny. Kultura i tradycje, s. 223. CZEKANOWSKA, Kultury muzyczne Azji, s. 43..

(14) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 137. dla formy ci jest pentatonika, melodyka deklamacyjna i stosowanie ozdobników. Przekazy tej formy zostay zapisane w postaci notacji neumatycznej. Muzyka dramatyczna, zwana oper, uksztatowaa si z trzech elementów: taców kultowych, liryki wokalnej i mongolskiej pantomimy. Pocztkami siga czasów dynasii Han, waciwa muzyka dramatyczna jednak popularno sw zacza uzyskiwa dopiero w pocztkach XVIII wieku. Istniao kilka stylów tej formy, zró nicowanych regionalnie i historycznie. Jednym z tych stylów jest Quangzhou, zwany klasycznym, który jest spadkobierc poudniowej muzyki dramatycznej. Innymi natomiast s Erhuang (XVII wiek) oraz Xibi, które przetrway we fragmentach do naszych czasów 18. Charakterystyczn spraw dla muzyki dramatycznej jest dugotrway okres prezentacji, przy czym partie wokalne w s raczej w specyficzny sposób deklamowane ni piewane. W recytacji zasadnicz cech jest zwikszenie interwaów. Midzy partiami deklamowanymi przeplataj si partie instrumentalne, tj. wirtuozowskie interludia melodyczne (flet i skrzypce), oraz odcinki, w których wielk rol odgrywaj idiofony. Nowsza muzyka dramtyczna charakteryzuje si wiksz dominacj sowa, a rol pierwszoplanow odgrywaj wielkie gongi. Zestaw instrumentów typowy dla tego gatunku to flet lub skrzypce oraz cztery grupy perkusji: koatki drewniane, niecki metalowe, bben i wielki gong. Treci dramatów s najczciej intrygi zych si, czyhanie, podstpy. Je eli chodzi o muzyk kameraln, to rozwina si ona dziki rozpowszechnieniu instrumentów strunowych szarpanych, m.in. cytry i lutni. W dawnych tradycjach muzyka ta miaa charakter improwizacyjny. Jest ona zazwyczaj jednogosowa i stosuje si w niej du o modulacji. Na temat pieni ludowej obecnie niewiele wiemy, jedynie tyle, e ma ona charakter zachowawczy, czsto znamionuje j skala pentatoniczna, elementy wielogosowoci oraz miarowa rytmika. Twórczo ta obejmuje takie gatunki, jak pieni pracy oraz pieni weselne. Du rol odgrywaj ró nego rodzaju zawoania oraz pieni na dzie urodzin, zwizane z kultem niemiertelnoci i symbolem wiecznego odradzania. Symbole muzyczne i rysunki, króre zapisane zostay na skorupach ówi, s bezporednim ródem poznania notacji muzycznej, która zaliczana jest do najstarszych wiadectw istnienia staro ytnej kultury muzycznej Chin.. 18. KRZYSZTOF BIEGA SKI [i in.], Maa encyklopedia muzyki, Warszawa: PWN, 1981, s. 164..

(15) 138. DIANA WOLA SKA. W epoce Zhou, a w szczególnoci za panowania dynastii Han rozwin si system solmizacyjnych oznacze dla lü, o czym ju wspominano. Odszyfrowany zosta system notacyjny stosowany w VII wieku n.e., który skada si z zespou wskazówek dla dyrygenta19. Owe wskazówki mówiy, kiedy rozpocz, uderzy, skróci, powtórzy kilka razy bd skoczy zwrotk, a tak e zakoczy cay utwór. Towarzyszy temu zapis kolejnych wysokoci dwików, przy czym niektóre z nich byy zró nicowane wedug oktaw. Dwiki wypeniay cay takt, natomiast gosy lub instrumenty towarzyszce ozdabiay dwik podstawowy wedug wskazówek dyrygenta. Czas trwania wci pozostawa nieokrelony. W XII wieku stosowano ju znaki okrelajce dewiacj (znak „+” nad dwikiem oznacza podwy szenie, natomiast znak „–” obni enie) podstawowych dwików20. Zawie oznaczenia stosowano dla bienów, które byy w u yciu ju od czasów staro ytnych. Dopiero za panowania dynstii Ming znaki te uproszczono. Obecnie widoczna jest du a ró nica midzy interwaami piewanymi a mówionymi. Oprócz systemu lü rozwina si w Chinach notacja tabulaturowa na cytr i lutni. Notacja przeznaczona na cytr qin, któr posugiwano si w staro ytnoci, zostaa opisana wyczerpujco w podrcznikach z epoki Ming, które stanowi podstaw wiedzy na temat teorii o muzyce chiskiej. Tabulaturowa notacja o charakterze cyfrowym precyzyjnie rejestrowaa chwyty prawej i lewej rki. Typy zarywa i skracania strun oraz pozycje oznaczane byy numerycznie, np. 1 – to oznaczao nacinicie struny kciukiem i natychmiastowe zwolnienie jej bez dotchnicia nastpnej, 2 – pi pocignicie struny paznokciem kciuka, co w rezultacie dawao dwik bardzo jasny. Wystpoway tak e okrelenia zo one, które nale y rozumie jako zastosowanie dwóch ró nych technik. Dochodziy do nich pauzy, które w konsekwencji ksztatoway okrelone modele rytmiczne. Notacja ta miaa szereg oznacze, wród których nie brak byo wskazówek wykonawczych, m.in. artykulacyjnych czy agogicznych. System notacji kungche na pip, podobnie jak sam instrument i utwory na niego przeznaczone, np. synna lamentacja Zhao-Chun, równie wywodz si ze staro ytnoci21. Ów system, stosowany po dzie dzisiejszy, rozwin si dopiero w kocowym okresie epoki Tang i Song. 19. Ibid., s.163 CZEKANOWSKA, Kultury muzyczne Azji, s. 35. 21 PROVINE, TOKUMARU, WITZLEBEN (eds), Garland Encyclopedia of World Music, vol. 7, s. 169. 20.

(16) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 139. Okres szczególnego rozwoju przypad na wieki XIII i XIV, kiedy muzyka na pip bya bardzo ceniona. Istniej dwie wersje tej notacji: pónocna, obejmujca prawie trzyoktawowy zakres dwików, i poudniowa (Kanton), utwalajca dwiki w przedziale G – d22. Skala materiaowa miaa charakter chromatyczny. W wersjach tej notacji wysoko znaczono cyframi zgrupowanymi w rzdy. Po prawej stronie byy kolumny znaków okrelajcych dugo trwania dwików i szczegóy wykonawcze. Dwiki podstawowe o standardowej dugoci nie miay adnych oznacze. Bardzo istotn rol, zwaszcza w praktyce, odgryway podstawowe teksty sowne. Wykonywne byy szeptem, a okrelone zwroty, sowa i sylaby wiersza informoway o rodzajach chwytów zakodowanych liniowo. Niektóre elementy tej notacji u ywane byy jeszcze po II wojnie wiatowej, gdy cytra bya wci instrumentem bardzo popularnym. Wikszo publikacji powiconych grze na cytrze pochodzi z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Zasadnicz rzecz jest korelacja ruchów (chwytów) grajcego z tekstem, np. na pocztku sowa musia zawsze przypada atak prawej rki lub zwolnienie lewej. Na jedn sylab przypada zazwyczaj jeden chwyt, sowa rzadko byy przedu ane przez melizmaty, które nie mogy trwa du ej ani eli dwa chwyty. Teksty o szczególnej popularnoci miay w wikszoci tytuy programowe i symboliczne, takie jak np. „ piew nieograniczonej radoci” czy „ piew jesiennego wiatru”. Symbolika i ilustracyjno miay w Chinach du e znaczenie, mimo e dla nas s bardzo trudne do odczytania. Teoria muzyki, jak widzimy, charakteryzuje si pewn indywidualnoci, dziki czemu tradycyjna muzyka chiska miaa swój wasny i odrbny system notacji, który dopiero w momencie zetknicia si z kultur europejsk zacz si zmienia. Tak samo byo z teori, gatunkami oraz instrumentarium. Widoczne to jest ju w XVII wieku, lecz znaczce zmiany w tej dziedzinie przyniós dopiero wiek XX. Decydujcy wpyw miaa rewolucja bur uazyjna i zwizane z ni przeobra enia kulturalne, które zadecydoway o odejciu od form najbardziej archaicznych w muzyce chiskiej. Wskutek tego wyszo z u ycia wikszo dawnych instrumentów, które zostay zastpione nowymi, pochodzenia europejskiego, w szczególnoci fortepianem, akordeonem czy trbk. Od 1912 r. coraz intensywniej zaznacza si wpyw muzyki zachodnioeuropejskiej. Podczas widowisk, na których dotychczas bya przedstawiana rodzima muzyka dramatyczna, wystawiany jest repertuar obcy. Ten nowy 22. CZEKANOWSKA, Kultury muzyczne Azji, s. 42..

(17) 140. DIANA WOLA SKA. typ muzyki dramatycznej otrzyma nazw opery, w odró nieniu od muzyki tradycyjnej, nazywanej konsekwentnie dramatyczn. W zwizku z tym wyksztaciy si nowe nurty: muzyki rodzimej i muzyki obcej, z tym e pod pojciem muzyki obcej pojmowano nie muzyk krajów azjatyckich ssiadujcych z Chinami, tylko muzyk zachodnioeuropejsk. Pierwszy kontakt z muzyk europejsk, by momentem przeomowym w rozwoju kultury muzycznej Chin. Pozwoli on na odejcie od archaicznych form oraz dawnych rygorystycznych norm i zakazów. Po 1912 r., kiedy zaszy radykalne zmiany w tej dziedzinie, wpyw muzyki europejskiej znacznie wzrós. Podjto próby wypracowania nowego stylu, asymilujcego zdobycze muzyki europejskiej, lecz nawizujcego do tradycji chiskich. Wpyw Zachodu pozwoli na powikszenie si liczby gatunków muzycznych, rozpowszechniy si dziki temu formy wokalno-instrumentalne znajdujce szeroki odzew spoeczny, takie jak opera, oratorium czy kantata. Zaczto uprawia muzyk programow i ilustracyjn nawizujc do folkloru. Chiskie elity intelektualne zaczy poznawa i uczy si muzyki zachodniej od przybyych do Kraju rodka ydowskich i rosyjskich muzyków emigracyjnych. Tak pojawili si pierwsi kompozytorzy chiscy. Zaznaczy bowiem trzeba, e dotychczas idea indywidualnej twórczoci nie bya w Chinach znana. Do orkiestr wprowadzono nowe instrumenty, przy czym instrumentem bardzo cenionym zarówno przez mieszczastwo, jak i inteligencj sta si fortepian. Ci kie czasy dla muzyki chiskiej nastay w 1937 r. po wybuchu wojny chisko-japoskiej. Artyci starali si podtrzymywa ycie muzyczne w kraju. Wielu muzyków musiao jednak porzuci swoje dotychczasowe zajcia i wzi udzia w walce z japoskim okupantem. Sytuacja wojenna wymoga kilkakrotne przenosiny Konserwatorium Muzycznego. Gównym organizatorem ycia muzycznego by w tym czasie He Luting, który w 1940 r. zao y pierwsz zo on z samych Chiczyków zawodow orkiestr symfoniczn, której dyrygentem zosta skrzypek Ma Sicong23. W repertuarze tej orkiestry oprócz dzie znanych zachodnich kompozytorów, Beethovena, Mendelssohna czy Musorgskiego, byy si równie kompozycje chiskie. Ogromn rol odegra Woch Mario Piaci, który obj kierownictwo orkiestry. Upowszechni on i spopularyzowa muzyk zachodni w Chinach.. 23. KRZYSZTOF KWIATKOWSKI, Duch cele i rodki. Asymilacja muzyki zachodniej w Chinach, http://www.ruchmuzyczny.pl/PelnyArtykul.php?Id=454 (dostp: 31.08.2010)..

(18) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 141. W latach trzydziestych XX wieku powsta baza ruchu komunistycznego w Yan’an. Obszar ten – tak ubogi, e przywódcy partyjni mieszkali w jaskiniach – ciga licznych wyksztaconych idealistów, w tym najwybitniejszych muzyków. Taniec, teatr oraz muzyka byy uwa ane przez komunistów za pot ne narzdzia walki. W Yan’anie powstaa Akademia Sztuki i Literatury im. Lu Xuna, której zadaniem byo ksztaecenie kadr partyjnych w zakresie sztuki, literatury i muzyki. Wykadowcami byli wybitni specjalici, którzy wywodzili si z chiskich elit intelektualnych. Starali si oni zapozna studentów z najwybitniejszymi osigniciami sztuki wiatowej i cennymi elemenatmi rodzimej tradycji. Niektórzy intelektualici sprzeciwali si przywizywaniu nadmiernej wagi do jakoci artystycznej. W tej sprawie wypowiedzia si tak e Mao Zedong, którego zdanie byo zawsze punktem odniesienia w chiskich sporach i decyzjach dotyczcych sztuki. Mao Zedong w swoich wywodach, które byy skierowane przeciwko intelektualistom, stwierdzi, e nie rozumiej oni, i nie istnieje sztuka sama dla siebie – sztuka jest zawsze dla kogo. Dziaacze kulturalni oraz muzycy w Yan’anie podzielili si na dwa obozy. Do pierwszego nale eli ci, którzy zalecali przede wszystkim czenie rewolucyjnych treci z formami chiskiej muzyki ludowej oraz krytykowali poczynania twórców wykorzystujcych bardziej zo one formy zachodniej muzyki. Drugi obóz gosi konieczno przystosowania zachodniej muzyki artystycznej do potrzeb rewolucji oraz podnoszenia kuluralnego poziomu mas spoecznych. Do zwolennuków takiej wizji nale a Xian Xinghai, który w Yan’anie m.in skomponowa oper Marsz armii i ludu z uwertur, ariami i recytatywami, a instrumentarium skadao si zarówno z instrumentów europejskich, jak i chiskich24. W skad centralnej orkiestry weszli nie tylko znani i wysztaceni muzycy, ale tak e chopi, których nauczono gry od podstaw na instrumentach. Postanowiono, e orkiestra bdzie si uczy i od razu pokazywa, czego nowego si nauczya. Aby t inicjatyw sprawdzi, odby si pierwszy koncert, na którym wykonano proste opracowanie menueta Bacha i trzy atwe utwory He Lutinga. Do obowizków orkiestry nale ao tak e przygrywanie do sobotnich taców, w których z chci brali udzia komunistyczni przywódcy. W styczniu 1948 r. Komunistyczna Partia Chin zarzdzia wycofanie si z Yan’anu, spodziewajc si ataku. Muzycy z instrumentami na plecach postanowili ruszy pieszo, dajc po drodze koncerty dla chopów parcelujcych 24. Ibid..

(19) 142. DIANA WOLA SKA. ziemi w ramach reformy rolnej. Czsto przyjmowani byli bardzo ciepo, chcc wic odwdziczy si za gocin, zatrzymywali si danym miejscu na du ej i wykonywali cay swój repertuar. Dziki temu chopi mogli pozna i usysze Serenad Mozarta czy Marsz wojskowy Schuberta. Wreszcie orkiestra dotara do Pekinu. Po 1949 r. coraz bardziej popularna zacza si stawa w Chinach muzyka Chopina. Rzd Chiskiej Republiki Ludowej arliwie chcia udowodni, e mo e konkurowa z Zachodem. Modym muzykom chiskim zezwolono na udzia w midzynarodowych konkursach muzycznych. W 1955 r. mody pianista chiski Fu Cong zaj trzecie miejsce na Konkursie Chopinowskim25. Pod koniec lat pidziesitych powstay kolejne konserwatoria, m.in. w Shenyangu i Chengdu. W wielu miastach dziaay orkiestry symfoniczne, zespoy baletowe oraz inne profesjonalne orkiestry, takie jak np. Orkiestra Robotników Zakadów Urzdze Elektrycznych i Automatycznych w Pekinie. Zaczto wystawia nie tylko chiskie opery tradycyjne, ale równie opery nowoczesne, które zasadniczo ró niy si od tradycyjnych chiskich, a nawet europejskich form operowych. W tamtym czasie wielk rol odegrali rosyjscy instruktorzy chórów, orkiestr i zespoów operowych. Tradycyjna muzyka chiska uprawiana bya nadal w teatrze (w dawny sposób, czyli w ramach wielogodzinnych przedstawie), jak te w szkoach i domach kultury. W 1966 r. rozpocza si w Chinach tak zwana rewolucja kulturalna. W tym okresie wszelkie formy sztuki zwizane z kultur Zachodu zostay przez rzd zabronione. Zamknito wszelkie instytucje, w których uczono muzyki zachodniej, oraz ministerstwo kultury. Wszystko, co wizao si z Zachodem, zostao usunite, a jakakolwiek próba zmiany tego stanu rzeczy bya surowo karana. Wszystkie fortepiany zostay bd zniszczone, bd w najlepszym razie schowane. Narastaa wrogo wobec cudzoziemców, któr wzmacniaa atmosfera zimnej wojny. Wykonywanie utworów kompozytorów zachodnich zostao zakazane. Zmienio si to dopiero po 1978 r. Sporód ró nych kompozytorów zachodnich Chiczycy pokochali znowu Fryderyka Chopina. Jego muzyka bya ceniona bardzo wysoko ze wzgldu na jej narodowy charakter. Romantyczna i patriotyczna w swym wyrazie zdobya serca Chiczyków do tego stopnia, e do dnia dzisiejszego jest uznawany za jednego z najwybitniejszych 25. Ibid..

(20) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 143. kompozytorów. W dowód uznania wzniesiono mu pomnik w Szanghaju, nader rzadki w Chinach przypadek czci dla cudzoziemca. Po rewolucji kulturalnej, która zakoczya si wraz ze mierci Mao Zedonga w 1976 r., muzyka, jak i sztuka powróciy do status quo ante, pomimo gigantycznych strat i ogólnego obni enia poziomu kultury. Wielu zagranicznych muzyków próbowao nadal, mimo przeszkód, rozwija ycie muzyczne. Zel ay równie napicia midzy Chinami a Zachodem. Wadze znów szczyciy si rozwojem kultury swojego kraju, wysyajc artystów za granic i zapraszajc zagranicznych wykonawców do Chin. Kompozytorzy odzyskali swobod komponowania, a muzyka zachodnia znów zacza rozbrzmiewa w Kraju rodka. Podsumowujc, podkrelmy jeszcze raz, e muzyka chiska zachowuje wci swój indywidualny charakter, pomimo e zaznaczy si w niej wpyw Zachodu. Mamy tu do czynienia z bardzo odmienn od europejskiej kultur muzyczn, zwaszcza w jej staro ytnym okresie rozwoju. W Chinach od najdawniejszych czasów muzyka odgrywaa wielk rol, bya cile powizana z filozofi i religi. Wiara w spoeczne i wychowawcze odziaywanie muzyki przyczynia si do otoczenia jej wrcz kultem. Typowe ograniczenia, kultywowanie tylko pewnych gatunków, sposobów opracowania, instrumentów oraz jej rygorystyczny konserwatyzm i archaizm uczyni t muzyk wyjtkow i jedyn w swoim rodzaju. Dla staro ytnej kultury chiskiej muzyka staa si mdroci serca, która bya i nadal jest nieodczn czci codziennego ycia ka dego Chiczyka.. BIBLIOGRAFIA BIEGA SKI, KRZYSZTOF [i in.]. Maa encyklopedia muzyki. Warszawa: PWN, 1981. CLEMENTS, JONATHAN. Konfucjusz – biografia, prze. AGATA MAZURSKA. Warszawa: Instytut Wydawniczy Erica, 2007. CZEKANOWSKA, ANNA. Kultury muzyczne Azji. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1981. CZY

(21) EWSKA-MADAJEWICZ, KRYSTYNA – KÜNSTLER, MIECZYS AW – T UMSKI, ZDZIS AW. Dialogi konfucjaskie. Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoliskich, 1976. EBERHARD, WOLFRAM. Symbole chiskie. Sownik. Obrazkowy jzyk Chiczyków, t. RENATA DARDA. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS, 2001. FAIRBANK, JOHN KING. Historia Chin. Nowe spojrzenie, prze. TERESA LECHOWSKA, ZBIGNIEW S UPSKI. Gdask: Wydawnictwo Marabut, 1996. FITZGERALD, CHARLES PATRICK. Chiny. Zarys historii kultury, prze. ALEKSANDER BOGDA SKI. Warszawa: PIW, 1974. GRANET, MARCEL. Cywilizacja chiska, prze. MIECZYS AW KÜNSTLER. Warszawa: PIW, 1973..

(22) 144. DIANA WOLA SKA. KEIM, JEAN ALPHONSE. Sztuka chiska. 1: Od pocztków do dynastii T'ang; 2: Pi dynastii i pónocna dynastia Sung; 3: Poudniowa dynastia Sung i Jüan; 4: Dynastie Ming i Ts'ing, prze. PIOTR PARANDOWSKI, red. wyd. pol. GRZEGORZ KILJA CZYK, Maa Encyklopedia Sztuki. Warszawa: Arkady, 1978. KOSSAK, STEVEN M. [i in.] (ed.). The Art of South and Southeast Asia. New York, The Metropolitan Museum of Art, 2001. KOWALSKA, MA GORZATA. ABC historii muzyki. Kraków: Musica Jagellonica, 2001. KÜNSTLER, MIECZYS AW. Dzieje kultury chiskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. KÜNSTLER, MIECZYS AW. Mitologia chiska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. KÜNSTLER, MIECZYS AW. Sprawa Konfucjusza. Warszawa: Iskry, 1983. KÜNSTLER, MIECZYS AW. Sztuka Chin. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. KWIATKOWSKI, KRZYSZTOF. Duch cele i rodki. Asymilacja muzyki zachodniej w Chinach, http://www.ruchmuzyczny.pl/PelnyArtykul.php?Id=454 (dostp: 31.08.2010). NEEDHAM, JOSEPH. Science and civilisation in China. Cambridge: Cambridge University Press, 1954. OLSZEWSKI, WIES AW. Chiny. Zarys kultury. Pozna: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2003. PIMPANEAU, JACQUES. Chiny. Kultura i tradycje, prze. IRENA KA U

(23) Y SKA. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2001. PRODAN, MARIO. Sztuka chiska, prze. MIECZYS AW KÜNSTLER. Warszawa: PWN, 1975. PROVINE, ROBERT C. – TOKUMARU, YOSIHIKO – WITZLEBEN, J. LAWRENCE (eds). Garland Encyclopedia of World Music, vol. 7: East Asia: China, Japan, and Korea. University of Maryland, 2001. RODZI SKI, WITOLD, Historia Chin. Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoliskich, 1992. SACHS, CURT. Historia instrumentów muzycznych, prze. STANIS AW OLDZKI. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1989. SCARPARI, MAURIZIO. Staroytne Chiny, prze. P. KACZMARCZYK. Warszawa: Folio, 2008. SHAUGHNESSY, EDWARD L. Chiny – kraj niebiaskiego smoka. Kultura, filozofia, religia, nauka, sztuka, architektura, dziedzictwo czterech tysicy lat, prze. ANNA MALESZKO, BO

(24) ENA MIERZEJEWSKA. Warszawa: Horyzont, 2001 S AWI SKA, IRENA, Chiszczyzna. Toru: wyd. Adam Marszaek, 2004. SZLAGOWSKA, DANUTA. Kultura muzyczna antyku. Gdask: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Stanisawa Moniuszki, 1983.

(25) BIKOWSKI, TADEUSZ. Konfucjusz. Warszawa: KiW, 1960.

(26) BIKOWSKI, TADEUSZ. Legendy i pradzieje Kraju rodka. Warszawa: Iskry, 1978.. MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ Streszczenie Artyku jest przegldem historii muzyki chiskiej od czasów staro ytnych do dzi. Autorka podkrela, e muzyka chiska zachowuje wci swój indywidualny charakter, pomimo e zaznaczy si w niej wpyw Zachodu. W przypadku Chin mamy do czynienia z bardzo odmienn od europejskiej kultur muzyczn, zwaszcza w staro ytnym okresie jej rozwoju. W Chinach od najdawniejszych czasów muzyka odgrywaa wielk rol, bya cile powizana z filozofi i religi. Wiara w spoeczne i wychowawcze odziaywanie muzyki przyczynia si do otoczenia jej wrcz kultem. Typowe ograniczenia, kultywowanie tylko pewnych gatunków, spo-.

(27) MUZYKA W KULTURZE CHI SKIEJ. 145. sobów opracowania, instrumentów oraz jej rygorystyczny konserwatyzm i archaizm uczyni t muzyk wyjtkow i jedyn w swoim rodzaju. Dla staro ytnej kultury chiskiej muzyka staa si mdroci serca, która bya i nadal jest nieodczn czci codziennego ycia ka dego Chiczyka.. Sowa kluczowe: kultura chiska, muzyka chiska. Key words: Chinese culture, Chinese music..

(28)