JANUSZ SZULIST *
AKTYWIZM POLITYCZNY NACZELNYM POSTULATEM
SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
Chrze>cijanin jest zobowi^zany do dzia\ania w >wiecie. G\oszenie Ewan-gelii, post'powanie wed\ug nauki Bo<ej i urzeczywistnianie postulatów mi\o>ci nie tylko stanowi^ czynniki motywuj^ce, ale nade wszystko okre>-laj^ sposób obecno>ci cz\owieka wierz^cego w rzeczywisto>ci doczesnej. W toku ziemskiej egzystencji wierni Bogu maj^ za zadanie zdobywa} ró<no-rodne zas\ugi. Poprzez podejmowanie aktywno>ci zgodnych z wol^ Bo<^ cz\owiek dost'puje zbawienia, stanowi^cego nagrod' za podj'cie trudów zwi^zanych z d^<eniem do >wi'to>ci. Tego typu charakterystyka kondycji chrze>cijanina pozwala na sformu\owanie tezy, <e ka<dy wierz^cy w Chry-stusa jest zobowi^zany do dzia\a` na rzecz budowania Królestwa Bo<ego, równie< w ramach wspólnoty politycznej. Wszelkie formy tolerancji pasyw-nej lub wr'cz totalpasyw-nej negacji rzeczywisto>ci stworzopasyw-nej s^ sprzeczne z po-wo\aniem cz\owieka w >wiecie. Aktywizm polityczny jako forma zaanga<o-wania osoby w >wiecie warunkowany jest zatem nauk^ Ko>cio\a. Owa za-sada znajduje potwierdzenie w dokumentach Soboru Watyka`skiego II, jak te< w nauczaniu >w. Jana Paw\a II i innych papie<y.
Niniejsza publikacja sk\ada si' z dwóch cz'>ci. Pierwsza zawiera charak-terystyk' naturalnej dynamiki obecno>ci jednostki w spo\ecze`stwie. Przed-miotem drugiej cz'>ci artyku\u jest sposób dzia\alno>ci na rzecz urzeczy-wistniania dobra wspólnego w ramach spo\eczno>ci pa`stwowej. Szczególn^ rol' w realizacji tego typu pos\annictwa w rzeczywisto>ci ziemskiej odgry-waj^ wierni >wieccy.
Ks. dr hab. JANUSZ SZULIST, prof. UMK — kierownik Zak\adu Teologii Moralnej i Kato-lickiej Nauki Spo\ecznej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Miko\aja Kopernika w Toru-niu; adres do korespondencji: ul. Gagarina 37, 87-100 Toru`; e-mail: janusz.szulist@op.pl
1. NATURALNA DYNAMIKA ISTNIENIA OSOBY LUDZKIEJ W SPO|ECZE~STWIE
Zgodnie z nauk^ Soboru Watyka`skiego II, wyra<on^ w Konstytucji dusz-pasterskiej o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes, aktywno>} cz\owieka w >wiecie jest ukonstytuowana ju< w dziele stworzenia. Istotne znaczenie w tej kwestii ma nakaz, dotycz^cy pierwszych ludzi: „Uczy`my cz\owieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami mor-skimi, nad ptactwem powietrznym, nad byd\em, nad ziemi^ i nad wszystkimi zwierz'tami pe\zaj^cymi na ziemi” (Rdz 1,26). Z podobie`stwa przedstawi-cieli rodzaju ludzkiego do Boga wynika przypisany im nakaz porz^dkowania ziemi i czynienia jej sobie poddan^. Uzasadnieniem aktywnej dzia\alno>ci cz\owieka w >wiecie jest wi'c dzie\o stwórcze Boskiego Ojca, który ukszta\towa\ >rodowisko godne cz\owieka i gwarantuj^ce trwanie spo\eczno->ciom ludzkim1.
W nauce Jezusa Chrystusa mamy kontynuacj' starotestamentalnych we-zwa` do aktywnej obecno>ci cz\owieka w >wiecie doczesnym2. Analizuj^c tre>} listów >w. Paw\a (por. np. Rz 5,18-21; 1 Kor 15,56-57), mo<na sformu-\owa} wniosek, <e w Chrystusie Bóg na nowo pojedna\ >wiat ze sob^. Owa jedno>} jest konieczna dla komunikowania Bo<ych darów, warunkuj^cych <ycie nadprzyrodzone. Czynnik Boskiej egzystencji jawi si' jako niezb'dny do tego, by cz\owiek móg\ zdobywa} nowe przymioty, by – jak naucza Aposto\ Narodów – stawa\ si' nowym cz\owiekiem (por. Kol 3,10)3. Nowa jako>} bytowania ludzi znajduje prze\o<enie w coraz g\'bszym poznawaniu Boga, co w nast'puj^cy sposób okre>laj^ autorzy Katechizmu Kocioa
Katolickiego: „W\adze cz\owieka uzdalniaj^ go do poznania istnienia
osobo-wego Boga. Aby jednak cz\owiek móg\ zbli<y} si' do Niego, Bóg zechcia\ objawi} mu si' i udzieli} \aski, by móg\ przyj^} to objawienie w wierze”4. W\adze poznawcze cz\owieka pozwalaj^ odkrywa} tajniki natury osobowej,
1
Por. Konstytucja duszpasterska o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes. W:
Sobór Watykaski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 nr 33 (cyt. dalej:
KDK); zob. równie<: M. M r ó z. Czowiek w dynamizmie cnoty. Aktualno aretologii w. Tomasza
z Akwinu w wietle pytania o podstawy moralnoci chrzecijaskiej. Toru`: Wy<sze Seminarium
Duchowne 2001 s. 98 n. 2
Zob. J. K r ó l i k o w s k i. Znaczenie polityczne Ewangelii inspiracj dla politycznego
zaan-gaowania teologii. „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1,1 : 2011 s. 27.
3
Por. Papieska Rada „Iustitia et Pax”. Kompendium nauki spoecznej Kocioa. Kielce: Jedno>} 2005 nr 121 (cyt. dalej: KNSK).
4
która ukierunkowana jest na realizacj' powo\ania danego przez Boga. Woj-ciech Cichosz, analizuj^c zagadnienie wychowania w kontek>cie pedagogii wiary, wskazuje na fakt, <e niezbywalnym elementem istoty powo\ania jest rozwijanie mi\o>ci, której nieodzowny charakter dla cz\owieka pozostaj^ce-go w permanentnej relacji z Bogiem nast'puj^co przedstawi\ >w. Jan Ewan-gelista: „Umi\owani, mi\ujmy si' wzajemnie, poniewa< mi\o>} jest z Boga, a ka<dy, kto mi\uje, narodzi\ si' z Boga i zna Boga” (1 J 4,7). Mi\osne zjed-noczenie ze Stwórc^ prowadzi cz\owieka do odkrycia warto>ci nieprzemija-j^cych, które pierwotnie i w sposób wzorcowy znajduj^ si' w Bogu. Odkry-wanie powo\ania do mi\o>ci, po\^czone z na>ladoOdkry-waniem Chrystusa, skut-kuje wzrastaniem osoby ludzkiej w sferze dóbr duchowych, wobec których materia odgrywa rol' pomocnicz^5. Element mi\o>ci w realiach wspólnoty spo\ecznej przyjmuje posta} mi\osierdzia. Autorzy Kompendium nauki
spo-ecznej Kocioa wskazuj^ w tym kontek>cie na postulat urzeczywistniania
mi\o>ci, jak^ jest sam Bóg. Innymi s\owy, zjednoczenie ze Stwórc^ warun-kuje czyny bezinteresowne, <yczliwe i solidarne, maj^ce na celu wy\^cznie zagwarantowanie ochrony osoby w aspekcie jej integralno>ci. Realizacja mi\o>ci Bo<ej jest te< potwierdzaniem obecno>ci Boga w rzeczywisto>ci doczesnej. Owa pe\na troski obecno>} Stwórcy ma charakter uprzedni wobec wszelkich aktów cz\owieka6.
W aspekcie dzia\alno>ci ludzkiej kluczow^ kwesti' stanowi ukierunko-wanie aktów cz\owieka. Wyró<nia si' mianowicie trzy mo<liwe cele, hie-rarchicznie przyporz^dkowane wzgl'dem siebie. Pierwszy z tych<e celów to oczywi>cie Bóg. Ludzkie akty s\u<^ urzeczywistnianiu chwa\y Bo<ej, wyra-<aj^c zale<no>} cz\owieka od Stwórcy. Równie< dla jednostki Absolut jest najwy<szym autorytetem w zakresie dobra i prawa, co w niezbywalnym stopniu warunkuje obiektywn^ ocen' czynów ludzkich7. Drugi cel dzia\ania cz\owieka stanowi^ inni ludzie. Osoba ludzka podejmuje ró<nego rodzaju aktywno>ci na rzecz innych osób, a konkretnie na poczet dobra, które sta-nowi wspólne dzie\o i punkt odniesienia8. Owo dobro, co jest kwesti^ klu-czow^ stosunków spo\ecznych, znajduje si' w drugim cz\owieku. Osoba bo-wiem jest z natury dobra. Wszelkie formy komunikowania dóbr osobowych
5
Por. W. C i c h o s z. Pedagogia wiary we wspóczesnej szkole katolickiej. Warszawa: Wydaw-nictwo TYPO 2 2010 s. 227.
6
Por. KNSK 28 n. 7
Por. J. O r z e s z y n a. Moralna odpowiedzialno sprawujcych wadz . „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1/1 : 2011 s. 152-157.
8
wyznaczaj^ relacj' mi\o>ci. Wzajemne przyporz^dkowanie dobra i osoby w kontek>cie mi\o>ci spo\ecznej nast'puj^co charakteryzuje Józef Majka: „Jest ona [mi\o>} – J.S.] przede wszystkim d^<eniem do dobra lub zespo\u warto>ci, jakie odnajdujemy w innej osobie, w których chcieliby>my wraz z innymi osobami uczestniczy}. Mi\o>} wyra<a zatem postaw' dynamiczn^, postaw' d^<enia do uczestnictwa lub wspó\uczestnictwa w dobru jako >rod-ku naszego doskonalenia. Doskona\o>} bowiem nie jest niczym innym, jak tylko stopniem uczestnictwa w dobru”9. Wzrastanie w dobru, które wyznacza inny cz\owiek, wskazuje, i< ka<da relacja mi'dzyosobowa ma charakter z natury dynamiczny. W tej<e kwestii nie jest jednak istotna zmienno>} sytuacji, ale przymna<anie lub te< wznoszenie si' poprzez czyny w kierunku dóbr wy<szych, docelowo ku Dobru Najwy<szemu. Trzeci kierunek aktów cz\owieka wyznacza >wiat. Autorzy Konstytucji duszpasterskiej o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym podejmuj^ si' sformu\owania definicji doczesno->ci, wskazuj^c na „[…] >wiat ludzi, czyli ca\^ rodzin' ludzk^ wraz z ca\o-kszta\tem rzeczywisto>ci, w>ród której ona <yje; >wiat, widowni' dziejów rodzaju ludzkiego […]”10. Tak rozumiany >wiat stanowi swoist^ aren' dla przeró<nych form ludzkiej aktywno>ci. Innymi s\owy, cz\owiek urzeczywist-nia si' w >wiecie.
Rzeczywisto>} doczesna bytowania osoby jest w znacznej mierze zdomi-nowana przez post'p technologiczny. Euforia, która ma prawo si' pojawi} w omawianej kwestii11, jest jednak hamowana przez obecno>} do>} w^tpli-wych moralnie fenomenów. Po pierwsze bowiem, post'p technologiczny nie gwarantuje zaspokojenia wszystkich potrzeb12. W niektórych dziedzinach ludzkiego <ycia automatyzacja odbiera wolno>} i czyni z osób przedmioty, nieró<ni^ce si' niczym od obiektów w parku maszynowym13. Po drugie, nie sposób przewidzie} wszystkich skutków post'pu technologicznego. W per-spektywie socjologii cz\owiek wspó\czesny jest w stanie z sukcesem anga<o-wa} si' w ryzykowne projekty, nawet te gro<^ce zag\ad^ ca\ej ludzko>ci14.
9
Por. J. M a j k a. Etyka spoeczna i polityczna. Warszawa: ODiSS 1993 s. 39. 10
KDK 2; zob. równie<: J. M a j k a. Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Kociele
w wiecie wspóczesnym. W: Sobór Watykaski II. Konstytucje. Dekrety Deklaracje. Pozna`:
Pallot-tinum 1967 s. 525. 11
Por. J. S z u l i s t. Absolutna dominacja konfliktu. Wspóczesna rodzina polska w kontekcie
teorii konfliktów Ralfa Dahrendorfa. Pelplin: Bernardinum 2013 s. 141.
12
Por. M a j k a. Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Kociele s. 526. 13
Zob. J a n P a w e \ II. Encyklika Laborem exercens. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 nr 5.
14
Z tego te< wzgl'du, pod^<aj^c za spo\ecznym nauczaniem Ko>cio\a, warto stwierdzi}, <e w ka<dym dzia\aniu cz\owieka winien by} obecny tzw. para-metr wewn'trzny. Ów parapara-metr nast'puj^co charakteryzuje >w. Jan Pawe\ II w encyklice Sollicitudo rei socialis: „Rozwój, nie tylko ekonomiczny, mie-rzy si' i ukierunkowuje wed\ug tej rzeczywisto>ci i powo\ania cz\owieka widzianego ca\o>ciowo, czyli wed\ug jego ‘parametru’ wewn'trznego. Po-trzebuje on niew^tpliwie dóbr stworzonych i wytworów przemys\u, wzbo-gacanego sta\ym post'pem naukowym i technologicznym”15. S\owa papies-kie skutkuj^ wzmocnieniem poczucia stabilno>ci osoby w obliczu historii, której nikt nie jest w stanie przewidzie}. Czyny i owoce dzia\a` cz\owieka b'd^ zawsze dobre, ilekro} b'd^ wype\niane przy za\o<eniu, <e godno>} osobowa oraz prawa cz\owieka stanowi^ nienaruszalne pryncypium. Owych naturalnych uprawnie` nie mo<na ogranicza} do sfery doczesnej, lecz przyj-muj^c za pewnik fakt otwarcia cz\owieka na Boga16.
Lektura dokumentów soborowych pozwala tak<e sformu\owa} inny wnio-sek, w my>l którego wspó\czesny >wiat jest naznaczony podzia\ami. Tego typu sytuacja ogranicza aktywno>} ludzk^. W pierwszej kolejno>ci akcen-towane s^ dysproporcje w aspekcie posiadanych bogactw i stopnia rozwoju technologicznego. Istniej^ bowiem regiony >wiata spauperyzowane i niewol-niczo uzale<nione od wielkich mocarstw. Mo<na wskaza} obszary przodu-j^ce w posiadaniu >rodków i wysoce zaawansowanych technologii, które traktuj^ inne podmioty pa`stwowe jako >rodki, a nie cele same w sobie17. Dodatkowo stwierdza si' rozbie<no>ci mi'dzy rozwojem technologicznym a duchowym. Niepokoj^cym wr'cz znakiem jest stagnacja duchowa lub na-wet zacofanie mentalne ludzi, towarzysz^ce post'powi technologicznemu. Wyznaczniki owego opó_nienia stanowi^: brak idea\ów wy<szych, materia-lizacja <ycia oraz absolutyzacja w\asnego „ja”. W ten sposób cz\owiek zamyka si' w obr'bie swoich ograniczonych mo<liwo>ci18.
15
J a n P a w e \ II. Encyklika Sollicitudo rei socialis. W: T e n < e. Encykliki. T. 1 nr 29. 16
Por. J. M a j k a. Filozofia spoeczna. Wroc\aw: ODiSS 1982 s. 127-138; M r ó z. Czowiek
w dynamizmie cnoty s. 562 n.
17
Por. T. H e r r. Sprawiedliwo i pokój. W: L. M e l i n a (red.). Moralne dziaanie
chrzeci-janina. (Amateca – Podr'czniki Teologii Katolickiej t. 20). Pozna`: Pallottinum 2008 s. 124-128.
18
2. ZAANGAOWANIE W REALIZACJ% POSTULATÓW DOBRA WSPÓLNEGO
Wspólnoty kszta\towane przez osoby w naturalny sposób s^ przyporz^d-kowane do w\a>ciwych sobie dóbr. W ten sposób definiowane s^ cele maj^ce sprzyja} rozwojowi ogó\u, a tak<e ka<dej jednostki z osobna. W ramach relacji wzgl'dem dobra znajduj^ si' te< wspólnoty polityczne, w obr'bie których oprócz dobra wspólnego pojawia si' dodatkowy element w\adzy. Maj^c zatem na uwadze dobrobyt materialny i duchowy, a tak<e troszcz^c si' o bezpiecze`stwo wewn'trzne i zewn'trzne, nale<y zaakcentowa} ko-nieczno>} zaanga<owania spo\ecze`stwa w <ycie polityczne. Przynale<no>} do Ko>cio\a winna by} odczytywana w tym aspekcie nie jako przeszkoda, ale jako motywator do budowania porz^dku doczesnego, który jeszcze bardziej odpowiada woli Bo<ej i tym samym skutecznie przymna<a po-trzebnych wszystkim dóbr.
2.1. WSPÓLNOTA POLITYCZNA
Osoby ludzkie kszta\tuj^ wi'ksze grupy, zwane wspólnotami. Specyfika wspólnoty politycznej wyra<a si' poprzez jej odniesienie do dobra wspól-nego. Relacja wspólnoty, a wi'c osób, do wspólnej warto>ci jest na wskro> dynamiczna, co w nast'puj^cy sposób okre>laj^ Ojcowie soborowi: „Wspól-nota polityczna istnieje zatem ze wzgl'du na […] dobro wspólne, w którym uzyskuje pe\ne usprawiedliwienie i znaczenie i z którego czerpie pierwotne, w\a>ciwe sobie prawo. Dobro wspólne obejmuje za> sum' tych warunków <ycia spo\ecznego, dzi'ki którym ludzie, rodziny i grupy spo\eczne mog^ w pe\niejszy i szybszy sposób osi^gn^} swoj^ w\asn^ doskona\o>}”19. Aktywny charakter dobra wspólnego dotyczy ka<dego z trzech jego wymia-rów, zwi^zanych z doskonaleniem w cz\owiecze`stwie. Po pierwsze, istotne znaczenie ma wymiar osobowy. Otó< jednostka ukierunkowana na realizacj' postulatów dobra wspólnego realizuje swoje naturalne zadania. Post'powa-nie obywateli Post'powa-nie jest jednak egoistyczne; Post'powa-nie stanowi przejawu indywidua-lizmu. Jednostki funkcjonuj^ mianowicie w ramach uwarunkowa` b'd^cych konkretyzacjami prawa naturalnego, jak równie< zachowuj^ nienaruszalno>} innych podmiotów <ycia spo\ecznego, a wi'c s^ z natury relacyjne20. Drugi
19
KDK 74. 20
Por. S. O l e j n i k. Teologia moralna fundamentalna. W\oc\awek: W\oc\awskie Wydawnic-two Diecezjalne 1998 s. 133-136.
wymiar dobra wspólnego, w którym jest artyku\owany aktywizm jednostki, dotyczy rozwoju i dobrobytu. Spo\eczno>ci s^ ukierunkowane na rozwój, co oznacza zdobywanie coraz to wy<szych dóbr, których miar^ jest czynnik personalistyczny. Dookre>laj^c zatem post'p spo\eczny, wskazuje si' na skal' zachowania godno>ci osobowej oraz praw cz\owieka21. Wraz z roz-wojem spo\ecznym nast'puje wzrost stopy dobrobytu, oczywi>cie w ramach szeroko poj'tych procesów humanizacji. Jednostka ma tym samym mo<no>} coraz pe\niejszego i skuteczniejszego regulowania w\asnych potrzeb. W tym kontek>cie pojawia si' poczucie spe\nienia i szcz'>cia osobowego, wp\y-waj^ce bezpo>rednio na samopoczucie spo\eczne22. Trzeci, ostatni wymiar dobra wspólnego w zakresie dynamiki dzia\a` jednostek stanowi pokój, który ma miejsce wsz'dzie tam, gdzie chroniona jest godno>} osobowa i prawa cz\owieka23. Ka<da zatem forma sprawiedliwo>ci ma swoje _ród\o w persona-lizmie, a >ci>lej w zachowywaniu jego postulatów. Zagadnienie pokoju jest równie< istotne w kontek>cie ochrony przed atakami z zewn^trz. Bezpiecze`-stwo stanowi czynnik bezpo>rednio wp\ywaj^cy na godno>} <ycia cz\owieka24. Wyznacznikiem wspólnot politycznych w aspekcie dynamiki ludzkich dzia\a` oprócz dobra wspólnego jest w\adza. Autorzy Katechizmu Kocioa
Katolickiego formu\uj^ nast'puj^c^ definicj' owego zagadnienia: „‘W\adz^’
nazywa si' upowa<nienie, na mocy którego osoby lub instytucje nadaj^ prawa i wydaj^ polecenia ludziom oraz oczekuj^ pos\usze`stwa”25. W pier-wotnym znaczeniu wykonywanie w\adzy przez rz^dz^cych jest to<same z zajmowaniem przez nich nadzwyczajnej pozycji w ramach struktur spo-\ecznych. Rz^dz^cy maj^ zatem pewien autorytet. Czes\aw Strzeszewski, analizuj^c genez' autorytetu pa`stwa, wskazuje na d\ugotrwa\y proces zdo-bywania przez instytucje pa`stwa takiej pozycji, która b'dzie uznana przez ogó\ obywateli. „Warunkiem […] autorytetu jest historyczne trwanie, trady-cja historyczna, poszanowanie praw zarówno swych w\asnych obywateli, jak i innych pa`stw”26. Eksponowanie elementu prawa w kszta\towaniu
syste-21
Por. J. S z u l i s t. W kierunku peniejszego czowieczestwa. Dobro wspólne jako wzorzec dla
personalistycznych odniesie w rzeczywistoci spoeczno-politycznej. Pelplin: Bernardinum 2009
s. 178-186. 22
Por. J. N a g ó r n y. Praca kluczem do kwestii spoecznej. W: J. M a z u r (red.). Praca
kluczem polityki spoecznej. Materiay sympozjum w 25-lecie wydania encykliki „Laborem exer-cens” Jana Pawa II. Lublin: TN KUL 2007 s. 18-21.
23 Zob. KNSK 494 nn. 24 Por. KKK 1907 nn. 25 KKK 1897. 26
mów rz^dów sprawia, <e autorytet pa`stwa staje si' elementem ponadczaso-wym. Prawo funkcjonuj^ce w spo\eczno>ciach winno by} pochodn^ prawa naturalnego, do którego przestrzegania s^ zobligowani wszyscy ludzie27.
W katechizmowym okre>leniu w\adzy mo<na wyodr'bni} dwojakiego ro-dzaju odniesienia. Po pierwsze, w\adza porz^dkuje, a wi'c w istocie swojej nawi^zuje do nakazu zawartego ju< w Ksi'dze Rodzaju (por. Rdz 1,28). Cz\owiek jest w tym aspekcie osob^ realizuj^c^ Boskie wskazania. Po>red-nictwo cz\owieka mi'dzy Bogiem a >rodowiskiem <ycia znajduje swoje od-zwierciedlenie w nast'puj^cym fragmencie Listu do Rzymian: „Nie ma bo-wiem w\adzy, która by nie pochodzi\a od Boga, a te, które s^, zosta\y usta-nowione przez Boga” (13,1). Konsekwencj' s\ów >w. Paw\a stanowi przy-j'cie Boga jako Najwy<szego Prawodawcy, a sytuuj^c niniejsze analizy w kontek>cie dzie\a stworzenia – Boga jako Pierwszej Przyczyny i Pocz^tku Wszechrzeczy. Odniesienie do w\adzy, maj^cej Boskie pochodzenie, winno si' zatem cechowa} najwy<sz^ form^ pietyzmu. Z uwagi na wszechmoc Boga zakres oddzia\ywania rz^dz^cych obejmuje ogó\ <ycia spo\ecznego, a wi'c nie tylko >wiat polityki, ale równie< kwestie zwi^zane z rodzin^, gospodark^, kultur^ itd. Poszukuj^c elementu dynamicznego w koncepcji Boskiego pochodzenia w\adzy, nale<y pod^<a} za lini^ wywodu Czes\awa Strzeszewskiego. Ów badacz, powo\uj^c si' na nauczanie Piusa XII, mówi o „godno>ci udzia\u we w\adzy Bo<ej”. Istnieje bowiem w cz\owieku natu-ralny p'd ku zdobywaniu coraz wy<szych doskona\o>ci a< do zupe\nego spe\nienia. Boska w\adza, urzeczywistniana w realiach ziemskich, jest wszak Najwy<szym Dobrem, wpisanym w hierarchicznie uporz^dkowane >rodo-wisko <ycia cz\owieka28.
Drugie odniesienie, jakie mo<na wyró<ni} w katechizmowej definicji w\a-dzy, stanowi element pos\usze`stwa, oznaczaj^cy uleg\o>} obywateli wobec polece` w\adzy29. Nale<y jednak dobitnie zaznaczy}, <e w zwi^zku z tym czynnikiem jednostki w <aden sposób nie s^ wydane na pastw' egoistycznie usposobionych rz^dz^cych. Ka<dy w\adca jest natomiast zobowi^zany do realizacji swojego mandatu w zakresie przyj'tego porz^dku moralnego: „[…] w\adza polityczna, czy to we wspólnocie jako takiej, czy te< w repre-zentuj^cych pa`stwo instytucjach, powinna by} sprawowana zawsze w gra-nicach porz^dku moralnego dla osi^gni'cia dobra wspólnego, i to
rozu-27
Por. J. S z u l i s t. „Starajcie si o pomylno kraju” (Jer 29,7). Udzia wieckich w yciu
politycznym w oparciu o nauczanie spoeczne Kocioa. Pelplin: Bernardinum 2007 s. 49-56.
28
Por. S t r z e s z e w s k i. Katolicka nauka spoeczna s. 499. 29
mianego dynamicznie, w zgodzie z porz^dkiem prawnym legalnie ju< ustano-wionym lub takim, który dopiero powinien by} ustanowiony”30. Dawc^ po-rz^dku moralnego jest Bóg, natomiast cz\owiek stanowi wyznacznik dla dobra wspólnego. Rz^dz^cy pa`stwami s^ wi'c zobowi^zani mie} na uwadze po-rz^dek osobowy, gdy< zarówno Bóg, jak i cz\owiek s^ w swojej istocie osoba-mi. Zasady moralne i spo\eczne wyznaczaj^ zatem obszar dzia\alno>ci rz^dz^-cych. Doprecyzowuj^c w tej kwestii nauczanie Ko>cio\a, nale<y odwo\a} si' do wskaza` >w. Jana Paw\a II, który podkre>la\ charakter s\u<by jako sposobu wykonywania w\adzy31. Wydawanie rozporz^dze` i zdobywanie pos\uchu nie jest w <adnym przypadku warto>ci^ sam^ w sobie. W chrze>cija`skim modelu pa`stwa w\adza nie stanowi wi'c warto>ci autotelicznej, lecz pe\ni funkcj' pewnego narz'dzia32. Ludzie aktywnie zaanga<owani w jej wykonywanie s\u-<^ obywatelom i s^ gotowi do udzielania im wszelkiej pomocy w tak wysokim stopniu, by spo\eczno>} pa`stwowa stanowi\a mo<liwie optymalne >rodowi-sko rozwoju na poziomie jednostkowym i wspólnotowym33.
Sposób funkcjonowania obywateli w ramach pa`stwa wyra<a si' jednak nie tylko w zakresie artyku\owania ich niezbywalnych praw. W encyklice Pacem
in terris >w. Jan XXIII wskazuje do>} jednoznacznie, <e prawom winny
odpowiada} obowi^zki34. Jednym z naczelnych obowi^zków, ukszta\towanych na gruncie praw cz\owieka, jest wspó\dzia\anie na rzecz dobra wspólnego. Otwarto>} na drug^ osob' mie>ci si', jak ju< wspomniano, w ramach jednego z kierunków dzia\ania jednostki. Niemniej autor Pacem in terris wskazuje na pewn^ istotn^ zasad', w my>l której skutecznie wspó\dzia\anie w realizacji dóbr ma miejsce jedynie tam, gdzie s^ obopólnie uznawane prawa. Korelacja praw i obowi^zków jest wi'c warunkiem koniecznym kszta\towania struktur przychylnych cz\owiekowi i ka<dej wspólnocie naturalnej35.
2.2. ZAANGAOWANIE $WIECKICH W YCIE POLITYCZNE
Jedn^ z wa<nych form ludzkiej aktywno>ci stanowi dzia\alno>} osób >wieckich w dziedzinie polityki. Owa dzia\alno>} ma swoje _ród\o w tzw.
30
KDK 74; zob. te<: O r z e s z y n a. Moralna odpowiedzialno sprawujcych wadz s. 148-151. 31
Por. Z. S t a c h o w s k i. Wadza. W: A. Z w o l i ` s k i (red). Encyklopedia nauczania
spo-ecznego Jana Pawa II. Radom: Polwen 2003 s. 569.
32
Por. S z t o m p k a. Socjologia s. 333 n. 33
Zob. S t a c h o w s k i. Wadza s. 569. 34
Por. J a n XXIII. Encyklika „Pacem in terris”. Kraków: Wydawnictwo „M” 2003 nr 28 (cyt. dalej: PT).
35
w\a>ciwej autonomii spraw ziemskich, postulowanej przez Sobór Watyka`-ski II: „Je<eli przez autonomi' rzeczy ziemWatyka`-skich rozumiemy to, <e rzeczy stworzone i same spo\ecze`stwa ciesz^ si' w\asnymi prawami i warto>ciami uznawanymi, stosowanymi i porz^dkowanymi stopniowo przez cz\owieka, wówczas godzi si' jej domaga}; nie jest to tylko postulat ludzi naszej epoki, lecz jest to tak<e zgodne z wol^ Stwórcy”36. Tego typu autonomi' ma sfera polityki, cechuj^ca si' w\a>ciwymi sobie warto>ciami, zasadami i wzorcami. Szukaj^c jednej wspólnej wyk\adni dla zasad w\a>ciwych omawianej dzie-dzinie, nale<y wskaza} na prawd'. Piotr Nitecki, analizuj^c zagadnienie polityki w nauczaniu spo\ecznym >w. Jana Paw\a II, okre>la prawd' jako wiedz' o cz\owieku w zakresie jego praw i obowi^zków, domagaj^cych si' realizacji w spo\ecze`stwie. Innymi s\owy, ka<de dzia\anie w obszarze poli-tyki znajduje najpewniejsze odniesienie w\a>nie w osobie ludzkiej37. Zg\'-bianie prawdy o cz\owieku w ramach polityki jest inspirowane i dokonuje si' na fundamencie mi\o>ci. W\a>nie owa zasada <ycia spo\ecznego, jak za-uwa<a >w. Jan XXIII, odpowiada najg\'bszym pragnieniom cz\owieka, który ze swojej natury jest ukierunkowany na bezinteresowne zdobywanie dóbr38.
Prawda jako wyznacznik etyki i moralno>ci w wymiarze politycznym jest równie< podstaw^ budowania wi'zi39. St^d te< troska o dobro wspólne lub bezpo>rednia walka o w\adz' nie dokonuj^ si' w pojedynk', lecz s^ efektami solidarnego wspó\dzia\ania, którego warunkami koniecznymi s^ szczero>} i zaufanie. W dokumentach Ko>cio\a wskazuje si' na przyja_` jako warto>} okre>laj^c^ relacje mi'dzy obywatelami, a tak<e stosunki \^cz^ce obywateli z przedstawicielami w\adz. Cech^ owego przyjaznego odniesienia jest integ-ralno>}. Wzajemna wspó\praca w ramach dzia\alno>ci politycznej prowadzi zatem do rozwoju ca\ego cz\owieka. Akcentowany jest wi'c zarówno wzrost poziomu dobrobytu materialnego, jak te< zwi'kszaj^cy si' komfort w kwe-stii spraw duchowych, maj^c na uwadze proces u>wi'cania si' obywateli40.
Obszar polityki stanowi wi'c domen' zaanga<owania >wieckich. Pos\an-nictwo tej<e grupy osób oraz ich status w Ko>ciele nast'puj^co okre>laj^
36
KDK 36. 37
Por. P. N i t e c k i. Polityka. W: Z w o l i ` s k i (red). Encyklopedia nauczania spoecznego
Jana Pawa II s. 373.
38
Zob. PT 35. 39
Zob. tam<e; B. S o r g e. Wykady z katolickiej nauki spoecznej. Od Ewangelii do cywilizacji
mioci. T\. M. Zar'ba. Kraków: Wydawnictwo WAM 2001, s. 182-185.
40
Por. KNSK 390 nn.; B. D r o < d <. Posuga spoeczna Kocioa. Studium pastoralne w wietle
nauczania wspóczesnego Kocioa. Legnica: Wy<sze Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej
autorzy Konstytucji dogmatycznej o Ko>ciele Lumen gentium: „Przez poj'-cie ‘>wieccy’ rozumie si' […] wszystkich wiernych, którzy nie s^ cz\onkami stanu duchownego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Ko>ciele. S^ to wierni, którzy wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Bo<y, stawszy si' na swój sposób uczestnikami kap\a`skiej, prorockiej i kró-lewskiej misji Chrystusa, sprawuj^ w\a>ciwe ca\emu ludowi chrze>cija`skie-mu pos\annictwo w Ko>ciele i w >wiecie”41. Zasadnicz^ misj^ chrze>cijan w >wiecie jest budowanie Królestwa Bo<ego. Dos\owne odniesienie do owej rzeczywisto>ci znajduje si' w Modlitwie Pa`skiej, a mianowicie we frazie: „Przyjd_ Królestwo Twoje” (por. |k 11,2). Jej analiza wykazuje, <e klu-czowej roli nabiera uk\ad odniesie`, objawiony w tajemnicy Wcielenia i Od-kupienia Chrystusowego. Jezus, który sta\ si' cz\owiekiem, niejako wpisa\ wi'c Bosk^ rzeczywisto>} w >wiat stanowi^cy miejsce bytowania ludzi. Boski element w sko`czonym uk\adzie odniesie` kieruje uwag' cz\owieka w stron' Niesko`czono>ci, daj^c tym samym podstaw' do niez\omnej na-dziei. Pragnienie szcz'>liwej przysz\o>ci, wzmacniane dodatkowo \askami sakramentalnymi, jest w swojej istocie donios\ym impulsem ku przebudowie >wiata >ci>le wed\ug wskaza` nauki Bo<ej. W ramach owej przebudowy pojawia si' element nawrócenia jako proces, którego poszczególne etapy wyznacza dzie\o zbawcze Chrystusa, a wi'c m'ka, >mier} i zmartwych-wstanie. Za spraw^ przezwyci'<ania ludzkich s\abo>ci w duchu nauki Chry-stusa mo<liwe jest kszta\towanie spo\ecze`stwa b'd^cego jedno>ci^ w\a>nie z uwagi na uwzgl'dnianie przez ni^ niezmiennych Boskich pryncypiów42.
Budowanie Królestwa Bo<ego, interpretowane jako forma zaanga<owania chrze>cijan w >wiecie, stanowi w istocie form' ewangelizacji, która w pierw-szej kolejno>ci winna dotyczy} samej wspólnoty uczniów Chrystusa: „Ko->ció\ bowiem, w\a>nie dlatego <e jest g\osicielem Ewangelii, ‘zaczyna swe dzie\o od ewangelizowania samego siebie’. Musi podj^} wyzwanie zawarte ‘w tej koncepcji Ko>cio\a, który ewangelizuje samego siebie poprzez usta-wiczne nawracanie si' i odnawianie, aby móg\ wiarygodnie ewangelizowa} >wiat’”43. Ko>ció\ zatem, rozpoczynaj^c ewangelizacj' od samego siebie, spe\nia ow^ misj' równie< wobec >wiata, obwieszczaj^c tajemnice wzbogaca-j^ce ludzk^ natur' w wymiarze niesko`czono>ci. Odniesienie do jednej
Bos-41
KK 31; zob. te<: T. H e r r. Wprowadzenie do katolickiej nauki spoecznej. T\. A. Mosurek. Kraków: Wydawnictwo WAM 1999 s. 330.
42
Por. KKK 2816 n.; D r o < d <. Posuga spoeczna Kocioa s. 94-97. 43
J a n P a w e \ II. Adhortacja Ecclesia in Africa. W: T e n < e. Adhortacje. T. 2. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 nr 47.
kiej tajemnicy tak<e zapewnia potencja\ ku przezwyci'<aniu podzia\ów, w tym nade wszystko wszelkich form niesprawiedliwo>ci spo\ecznej44. W Ewangelii g\oszonej we wspólnocie Ko>cio\a, a >ci>lej przez jej cz\onków zaanga<owa-nych w konkretne dzie\a spo\eczne i polityczne, znajduj^ si' zatem inspi-racje do urzeczywistnia wszystkich zdolno>ci, którymi cechuje si' ludzka natura, na poczet dobra wspólnego. Istotne znaczenie maj^ w tym aspekcie w\a>ciwo>ci specyficznie ludzkie po>ród ca\ego porz^dku stworzenia: „Ewan-gelia ‘zwiastuje bowiem i og\asza wolno>} dzieci Bo<ych, zdecydowanie odrzuca wszelk^ niewol' ostatecznie p\yn^c^ z grzechu, >wi'cie szanuje godno>} sumienia oraz woln^ decyzj' i nieustannie napomina, aby stale pomna<a} wszelkie talenty ludzkie dla s\u<by Bo<ej i dobra ludzi, a wreszcie ka<dego powierza mi\o>ci wszystkich’”45. Misja ewangelizowania, dotycz^ca obecno>ci wiernych >wieckich w polityce, zyskuje walor nieskazitelno>ci w\a>nie dlatego, i< wynika bezpo>rednio z <ycia Ko>cio\a. Jednostka jest w tym aspekcie pozycjonowana jednoznacznie jako po>rednik mi'dzy Bo-giem a innymi lud_mi, bez wzgl'du na naturalny czy te< czysto formalny charakter konkretnej grupy46.
G\oszenie Ewangelii poprzez s\owa, a w konsekwencji tak<e poprzez czyny, jest u>wi'caniem >wiata. Przymna<anie elementów transcendencji w sferze doczesnej oznacza realizacj' w\a>ciwego sobie powo\ania47. Post'-powanie za g\osem powo\ania do >wi'to>ci jest form^ >wiadomego uczest-nictwa w >wiecie i budowania w nim winnicy Pa`skiej (np. por. Mk 12,1-12; J 15,1-11)48. Zarówno synoptycy, jak równie< >w. Jan Ewangelista przywo-\uj^ ów obraz winnicy, który mo<na odnie>} do sposobu obecno>ci cz\o-wieka w rzeczywisto>ci doczesnej. Warto zwróci} uwag' na kilka idei prze-wodnich tej biblijnej przypowie>ci, wyznaczaj^cych zasadnicze rysy obec-no>ci chrze>cijanina w >wiecie. Po pierwsze, gospodarzem winnicy i jej w\a>cicielem jest Bóg. Winnica jako miejsce zdobywania zas\ug, w tym równie< przymna<ania talentów, zosta\a powierzona w u<ytkowanie ludziom. Ów stan rzeczy wskazuje na jedynie przechodni charakter rzeczywisto>ci doczesnej. Cz\owiek poprzez godziwy sposób bytowania zyskuje walory
44
Por. tam<e. 45
KNSK 576. 46
Zob. J. M a r i a ` s k i. Mi dzy sekularyzacj a ewangelizacj. Wartoci prorodzinne w
wia-domoci modziey szkó rednich. Lublin: TN KUL 2003 s. 130 nn.
47
Por. K r ó l i k o w s k i. Znaczenie polityczne Ewangelii s. 21 n. 48
Por. J a n P a w e \ II. Adhortacja Christifideles laici. W: T e n < e. Adhortacje. T. 1 nr 15 n. (cyt. dalej: ChL).
kluczowe dla zakosztowania po >mierci szcz'>cia wiecznego49. Druga idea przewodnia, zawarta w historii o winnicy, dotyczy obowi^zku przynoszenia owocu. Cz\owiek, sam obdarowany przez Boga i umieszczony w humanizu-j^cym >rodowisku, jest zatem zobligowany do rozwoju, przymna<ania talen-tów i ukazywania tym samym ogromu Bo<ej chwa\y w >wiecie50. Natomiast ludzie, którzy nie przynosz^ owoców poprzez swoje dzia\ania, sami niejako sytuuj^ si' poza winnic^. Egzystowanie na zewn^trz Boskiej przestrzeni oznacza w istocie stagnacj', a niekiedy bywa wr'cz _ród\em wrogo>ci wo-bec Boga i innych ludzi. Trzecia idea przewodnia obrazu winnicy, dotycz^ca dzia\ania chrze>cijan w >wiecie, dotyczy krzewu winnego, którym jest Chry-stus. Wierz^cy jako latoro>le maj^ obowi^zek trwania w winnym krzewie, co nast'puje w ramach wymiany \ask, a nade wszystko poprzez przyjmowanie Bo<ego S\owa oraz kierowanie si' Nim w <yciu. Or'dzie Boga oraz sakra-menty gwarantuj^ cz\owiekowi jedno>} z Absolutem, konieczn^ dla rozwoju w wymiarze doczesnym, jak równie< niesko`czonym51.
Uczestnictwo wiernych >wieckich w <yciu politycznym mie>ci si' w ra-mach procesu zmierzania do >wi'to>ci. W nauczaniu soborowym pojawia si' postulat takiego u<ywania >wiata (nie tylko dóbr ziemskich, ale tak<e ludz-kich struktur), by uwaga cz\owieka by\a stale skoncentrowana na perspek-tywie zbawienia, a wi'c zdobycia dóbr nieprzemijaj^cych. U<ywanie >wiata jest jednocze>nie dowodem narz'dziowego charakteru doczesno>ci. Porz^d-kowanie struktur politycznych wed\ug kryterium nauki Bo<ej ofiarowuje cz\owiekowi przedsmak rzeczywisto>ci Królestwa Bo<ego, jaka ujawni si' na ko`cu czasu52.
ZAKO~CZENIE
ycie cz\owieka wyra<a si' w dzia\aniach przyporz^dkowanych wcze>-niej okre>lonemu celowi. Teleologiczno>} jest wpisana w natur' bytu osobo-wego. Powy<sza prawda znajduje swoje potwierdzenie w nauczaniu spo\ecz-nym Ko>cio\a, a >ci>lej w kwestii zaanga<owania chrze>cijan w funkcjono-wanie wspólnot politycznych. Aktywni wyznawcy Chrystusa – konkretnie
49
Zob. KKK 1047-1050; S o r g e. Wykady z katolickiej nauki spoecznej s. 220 nn. 50
Por. ChL 15. 51
Por. S z u l i s t. „Starajcie si o pomylno kraju” s. 31-34. 52
Por. Konstytucja dogmatyczna o Ko>ciele Lumen gentium. W: Sobór Watykaski II.
katolicy – ukierunkowuj^ swoje dzia\ania w trojaki sposób. W pierwszej kolejno>ci oddaj^ cze>} Bogu, a wi'c pragn^ realizowa} wol' Bo<^ w >wie-cie. Kolejnym celem dzia\ania wiernych s^ inni ludzie, a >ci>lej przymna-<anie dóbr osobowych, okre>laj^cych istot' ka<dej jednostki. W ten sposób zachodzi równie< szeroko rozumiany proces humanizacji. Trzeci kierunek dzia\ania aktywnych katolików stanowi >wiat, który w jak najwy<szym stop-niu winien s\u<y} cz\owiekowi w my>l biblijnego nakazu, by „czyni} sobie ziemi' poddan^”.
Aktywno>} chrze>cijan w <yciu politycznym oznacza przymna<anie talen-tów natury przyrodzonej i nadprzyrodzonej. Jest to wype\nianie misji, któr^ okre>li\ w swoim nauczaniu Jezus. Wyznacznik dzia\alno>ci cz\owieka sta-nowi mi\o>}, oznaczaj^ca bezinteresown^ aktywno>} na poczet dobra. Z mi\o->ci bior^ pocz^tek pozosta\e zasady <ycia spo\ecznego, takie jak solidarno>}, sprawiedliwo>}, pomocniczo>} itd. W ka<dym z owych pryncypiów nadrz'dny cel stanowi w\a>nie cz\owiek, w naturalny sposób otwarty na Boga.
Katolicy, zobowi^zani z natury do wyra<ania swojej osobowo>ci poprzez konkretne akty, funkcjonuj^ w ramach wspólnot politycznych. Konstytutyw-ny element owych wspólnot, przyporz^dkowaKonstytutyw-nych dobru wspólnemu, stano-wi w\adza. Jednostki s^ stano-wi'c zobostano-wi^zane do stwarzania warunków dla jeszcze efektywniejszego rozwoju, a tak<e uznawania autorytetów, które b'd^ porz^dkowa\y rzeczywisto>} zgodnie z postulatami natury osobowej. Istot^ ka<dej wspólnoty politycznej jest wi'c kwestia zachowania godno>ci osoby oraz nienaruszalnych praw cz\owieka. W tym<e aspekcie >w. Jan XXIII akcentuje zasad', w my>l której prawom musz^ odpowiada} obowi^zki. Konkretn^ form^ zaanga<owania katolików na rzecz wspólnot politycz-nych jest misja wierpolitycz-nych >wieckich, a wi'c laikatu, w rzeczywisto>ci do-czesnej. Ka<da osoba spoza stanu duchownego realizuje swoje powo\anie w\a>nie w procesie ewangelizacji, który wyra<a si' w przepe\nianiu >wiata nauk^ Chrystusow^. W ten sposób jest budowane Królestwo Bo<e, stanowi^-ce zapowied_ rzeczywisto>ci ostatecznej.
BIBLIOGRAFIA
C i c h o s z W.: Pedagogia wiary we wspó\czesnej szkole katolickiej. Warszawa 2010.
D r o < d < B.: Pos\uga spo\eczna Ko>cio\a. Studium pastoralne w >wietle nauczania wspó\-czesnego Ko>cio\a. Legnica: Wy<sze Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej 2009. H e r r T.: Sprawiedliwo>} i pokój. W: L. M e l i n a (red.). Moralne dzia\anie chrze>cijanina.
H e r r T.: Wprowadzenie do katolickiej nauki spo\ecznej. T\. A. Mosurek. Kraków: Wydawnic-two WAM 1999.
J a n P a w e \ II: Adhortacja Christifideles laici. W: T e n < e. Adhortacje. T. 1. Kraków: Wy-dawnictwo „M” 1996 s. 271-380.
J a n P a w e \ II: Adhortacja Ecclesia in Africa. W: T e n < e. Adhortacje. T. 2. Kraków: Wy-dawnictwo „M” 1996 s. 541-634.
J a n P a w e \ II: Encyklika Laborem exercens. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków: Wy-dawnictwo „M” 1996 s. 104-156.
Jan P a w e \ II. Encyklika Sollicitudo rei socialis. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków: Wy-dawnictwo „M” 1996 s. 321-378.
J a n XXIII. Encyklika Pacem in terris. Kraków: Wydawnictwo „M” 2003. Katechizm Ko>cio\a Katolickiego. Pozna`: Pallottinum 2009.
Konstytucja dogmatyczna o Ko>ciele Lumen gentium. W: Sobór Watyka`ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 s. 99-168.
Konstytucja duszpasterska o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes. W: Sobór Watyka`ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 s. 511-606. K r ó l i k o w s k i J.: Znaczenie polityczne Ewangelii inspiracj^ dla politycznego zaanga<owania
teologii. „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1/1 : 2011 s. 21-38. M a j k a J.: Etyka spo\eczna i polityczna. Warszawa: ODiSS 1993. M a j k a J.: Filozofia spo\eczna. Wroc\aw: ODiSS 1982.
M a j k a J.: Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym. W: Sobór Watyka`ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 1967 s. 521-536. M a r i a ` s k i J.: Mi'dzy sekularyzacj^ a ewangelizacj^. Warto>ci prorodzinne w >wiadomo>ci
m\o-dzie<y szkó\ >rednich. Lublin: TN KUL 2003.
M r ó z M.: Cz\owiek w dynamizmie cnoty. Aktualno>} aretologii >w. Tomasza z Akwinu w >wie-tle pytania o podstawy moralno>ci chrze>cija`skiej. Toru`: Wy<sze Seminarium Duchowne 2001.
N a g ó r n y J.: Praca kluczem do kwestii spo\ecznej. W: J. M a z u r (red.). Praca kluczem poli-tyki spo\ecznej. Materia\y sympozjum w 25-lecie wydania encykliki Laborem exercens Jana Paw\a II. Lublin: TN KUL 2007 s. 9-26.
N i t e c k i P.: Polityka. W: A. Z w o l i ` s k i (red.). Encyklopedia nauczania spo\ecznego Jana Paw\a II. Radom: Polwen 2003 s. 371-377.
O l e j n i k S.: Teologia moralna fundamentalna. W\oc\awek: W\oc\awskie Wydawnictwo Die-cezjalne 1998.
O r z e s z y n a J.: Moralna odpowiedzialno>} sprawuj^cych w\adz'. „Studia Teologiczne i Hu-manistyczne” 1/1 : 2011 s. 147-158.
Papieska Rada „Iustitia et Pax”. Kompendium nauki spo\ecznej Ko>cio\a. Kielce: Jedno>} 2005. S o r g e B.: Wyk\ady z katolickiej nauki spo\ecznej. Od Ewangelii do cywilizacji mi\o>ci. T\. T\.
M. Zar'ba. Kraków: Wydawnictwo WAM 2001.
S t a c h o w s k i Z.: W\adza. A. Z w o l i ` s k i (red.). Encyklopedia nauczania spo\ecznego Jana Paw\a II. Radom: Wydawnictwo Polwen 2003 s. 568-571.
S t r z e s z e w s k i Cz.: Katolicka nauka spo\eczna. Warszawa: ODiSS 1985. S z t o m p k a P.: Socjologia. Analiza spo\ecze`stwa. Kraków: Znak 2007.
S z u l i s t J.: „Starajcie si' o pomy>lno>} kraju” (Jer 29,7). Udzia\ >wieckich w <yciu politycz-nym w oparciu o nauczanie spo\eczne Ko>cio\a. Pelplin: Bernardinum 2007.
S z u l i s t J.: Absolutna dominacja konfliktu. Wspó\czesna rodzina polska w kontek>cie teorii konfliktów Ralfa Dahrendorfa. Pelplin: Bernardinum 2013.
S z u l i s t J.: W kierunku pe\niejszego cz\owiecze`stwa. Dobro wspólne jako wzorzec dla persona-listycznych odniesie` w rzeczywisto>ci spo\eczno-politycznej. Pelplin: Bernardinum 2009.
AKTYWIZM POLITYCZNY NACZELNYM POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
S t r e s z c z e n i e
Chrze>cijanin jest zobowi^zany do dzia\ania w >wiecie. G\oszenie Ewangelii, post'powanie wed\ug nauki Bo<ej i wreszcie urzeczywistnianie postulatów mi\o>ci stanowi^ nie tylko motywa-tory, ale nade wszystko okre>laj^ sposób obecno>ci cz\owieka wierz^cego w >wiecie. Aktywizm polityczny w cywilizacji jest warunkowany nauk^ Ko>cio\a, co znajduje potwierdzenie w doku-mentach Soboru Watyka`skiego II, jak te< w nauczaniu chocia<by >w. Jana Paw\a II.
Artyku\ sk\ada si' z dwóch cz'>ci. W pierwszej zarysowano naturaln^ dynamik' jednostki w spo\ecze`stwie. W drugiej cz'>ci natomiast przedstawiono sposób zaanga<owania si' urzeczy-wistnianie dobra wspólnego w spo\eczno>ci pa`stwowej. Szczególn^ rol' w owym misjonowaniu rzeczywisto>ci ziemskiej odgrywaj^ wierni >wieccy. Aktywno>} chrze>cijan w <yciu politycznym oznacza pomna<anie talentów natury przyrodzonej i nadprzyrodzonej. Jest to wype\nianie misji zleconej przez Jezusa aposto\om. Wyznacznikiem dzia\alno>ci cz\owieka jest mi\o>}, która ozna-cza bezinteresowne dzia\anie na poczet dobra. Z mi\o>ci bior^ pocz^tek pozosta\e zasady <ycia spo\ecznego, takie jak: solidarno>}, sprawiedliwo>}, pomocniczo>} itd. W ka<dym z pryncypiów <ycia spo\ecznego nadrz'dnym celem jest cz\owiek w naturalny sposób otwarty na Boga.
Streci Janusz Szulist
Sowa kluczowe: wierni >wieccy, aktywno>}, wspólnota polityczna, dobro wspólne, osoba.
CHRISTIAN POLITICAL ACTIVITY
AS A PARAMOUNT CONCEPT OF THE CHURCH’S SOCIAL TEACHING S u m m a r y
Every Christian is called to be active in this world. Spreading the Good News, living accord-ing to the divine moral law and practicaccord-ing the virtue of charity do not serve just as paradigm but they define the way every individual believer is present in today’s world community. The poli-tical activity of the faithful is mandated by the Church’s Social Teaching and this can be seen in the documents of the Second Vatican Council and in the magisterium of Pope St. John Paul II.
This paper consists of two part. The first one presents the way an individual is present in a so-ciety. The latter analyses how this involvement influences the development of the common good within the social community. It is mostly the task of the laity to transform the this world and their activity could be perceived as a kind of a missionary work. The Christian political activity means also that one is to multiply his or her talents, both the natural and the supernatural. By doing so they fulfil the call to mission which Jesus pronounces in the Gospels. The most important moral indicator of the human acts is practicing love understood as a selfless act aimed in achieving a certain good. Love is the fundament of other principles of social life such as solidarity, justice, subsidiarity etc. Each of these principles has as its goal the good of the human person who is naturally disposed to the openness to God.
Summarised by Janusz Szulist
