OD REDAKCJI
Kolejny tom „Roczników Humanistycznych” serii sđowianoznawstwo zaprezentowany zostađ w nowej, zmodyfikowanej formule tematycznej. Skđada siĊ bowiem naĔ materiađ, którego przewaĪającą czĊĞü stanowią arty-kuđy jednorodne pod wzglĊdem tematu, mianowicie teksty bĊdące pokđosiem konferencji zatytuđowanej Mikođaj Gogol w interpretacjach i krytyce
lite-rackiej. Dwusetna rocznica urodzin pisarza. Celem tego spotkania nauko-wego slawistów lubelskich byđa refleksja nad spuĞcizną pisarską Gogola i jej recepcją w myĞli krytycznej, zarówno rosyjskiej, jak i ukraiĔskiej. Poza tym zawartoĞü tomu wypeđniają inne jeszcze pozagogolowskie teksty, zgodnie z profilem tematycznym „Roczników” slawistycznych, poĞwiĊcone proble-matyce literatury i jĊzyków wschodniosđowiaĔskich.
Rok 2009, w związku z przypadającym dwustuleciem urodzin pisarza, zostađ ogđoszony przez organizacjĊ UNESCO rokiem Mikođaja Gogola, dla-tego teĪ, zwođując 14 maja 2009 roku konferencjĊ upamiĊtniającą wielkiego twórcĊ, chcieliĞmy siĊ wpisaü w kalendarz licznych i wielorakich imprez naukowych i kulturalnych, jakie odbywađy siĊ dla uczczenia jubileuszu pisa-rza, w tym zarówno w krajach Europy, jak teĪ szczególnie w Rosji.
Dzieđo Mikođaja Gogola (1809-1852), pisarza o niezwykđej osobowoĞci twórczej, analizowane i reinterpretowane jest do dzisiaj, z mniejszą bądĨ wiĊkszą intensywnoĞcią; jego biografia, literacki dorobek oraz zagadkowa estetyczna konwersja w drugim okresie Īycia i twórczoĞci, droga od nie-zrównanego komika do postawy niesđusznie wykpiwanego homo religiosus, oryginalne pisarstwo, rozpiĊte miĊdzy antypodami Ğmiechu i tragizmu, wciąĪ intryguje intelektualnie i nieustająco daje pole do róĪnorodnych odczytaĔ. Sama zresztą postaü twórcy jawi siĊ niebanalnie, wbrew nie-którym twierdzeniom o pospolitoĞci jego biografii – iĪ Īyđ zwyczajnie, two-rzyđ i umarđ Ğmiercią gđodową – przyciąga mimo wszystko uwagĊ badaczy i staje siĊ peđnym ambiwalentnych znaczeĔ tekstem o ciągle otwartej in-terpretacji. Warto zatem przypominaü dotychczasowe badania, analizy i odbiór jego dzieđa, zwđaszcza w roku jubileuszowym, przywođywaü i cza-sem wydobywaü z ogromnych zasobów gogoloznawstwa, juĪ o randze Ğwiatowej, nieznane dotąd stronice.
Przykđady, owych mniej znanych aspektów badaĔ nad postacią Gogola twórcy, jego oddziađywania i Ğladu, jaki pozostawiđ w kulturze literackiej
OD REDAKCJI
6
nowych czasów, pojawiđy siĊ w kilku tekstach prezentowanych w kolejnym tomie naszych „Roczników”. Artykuđy z krĊgu problematyki gogolowskiej poruszają m.in. zagadnienia recepcji i przyswojenia dorobku Gogola przez innych pisarzy oraz propozycje hermeneutyczne badaczy zarówno rosyjskich, jak i ukraiĔskich, a wiĊc wybitnych twórców: Vladimira Nabokova, Jewhena Mađaniuka oraz literaturoznawcy Jurija Barabasza. W pracach tych ilustruje siĊ niekwestionowany wpđyw Gogola na innych pisarzy, szczególnie za sprawą jego najznakomitszych dzieđ – m.in. Martwych dusz, Tarasa Bulby, a wiĊc pokazane jest owo oddziađywanie na autorów polskiej powieĞci sa-tyrycznej XIX wieku, a takĪe na rosyjskich twórców, m.in. Wsiewođoda Kriestowskiego i Michaiđa Garina–Michajđowskiego, w ich ujĊciu kwestii Īydowskiej.
SpuĞcizna literacka Mikođaja Gogola, UkraiĔca z pochodzenia, przed-stawia takĪe interesujący obiekt badaĔ jako scalenie pierwiastków kultury i mentalnoĞci ukraiĔskiej z pierwiastkami kultury i estetyki rosyjskojĊzycz-nej, a wiĊc staje siĊ niejako uosobieniem dyskursu dwukulturowoĞci, czy nawet – jeĞli uwzglĊdniü jego prace teoretyczne, gdzie pojawiają siĊ idee i przemyĞlenia autora na temat cywilizacji religijnej – dyskursu kulturowego uniwersalizmu. ToteĪ kwestie toĪsamoĞciowe, identyfikacja narodowa, poe-tyka regionalizmu i etnicznoĞü, siđą rzeczy muszą zajmowaü w przybliĪaniu Gogola miejsce istotne. Argumentem uzasadniającym nasilenie siĊ tego wđaĞnie ukrainoznawczego nurtu eksploracji nad Gogolem jest to, Īe jeszcze nie tak dawno Gogol istniađ w przewaĪającej mierze jako pisarz rosyjski, reprezentujący dyskurs rosyjski. Jak twierdziđ ukraiĔski poeta emigracyjny Jewhen Mađaniuk, niedostatkiem badaĔ rosyjskich nad Gogolem byđo to, Īe Rosjanie, takĪe i ci z krĊgu myĞlicieli religijnych, zbyt mađo uwzglĊdniali w rozwaĪaniach ów ukraiĔski kontekst, kulturĊ baroku ukraiĔskiego, tradycjĊ filozofii ukraiĔskiej, szczególnie zaĞ Grigorija Skoworody, bo gdyby brali pod uwagĊ te zakorzenienia, to Gogol moralista i kaznodzieja byđby dla Rosjan o wiele bardziej zrozumiađy. Pewne echa tych niewyczerpanych dyskusji i polemik odnaleĨü moĪna w naszym tomie, zwđaszcza w tekstach ukrainistów, którzy w swych pracach analizują jĊzyk ukraiĔskich opowiadaĔ pisarza Wieczory na chutorze kođo DikaĔki w aspekcie antroponimii, ukazują antropologiĊ przestrzeni i przybliĪają zđoĪoną toĪsamoĞü narodową w dy-logii ukraiĔskiej Gogola, a zatem Wieczorach i Mirgorodzie, wreszcie kon-centrują siĊ na dyskusjach wokóđ Gogola i jego istnienia w ukraiĔskiej przestrzeni etnokulturowej, na sprawie prekursorstwa pisarza w uĪywaniu
OD REDAKCJI
7
pseudonimu Ukrainiec. To wđaĞnie on zapoczątkowađ w obiegu kultury swoisty styl naĞladowany przez innych pisarzy ukraiĔskich. Drugi okres Īycia i twórczoĞci pisarza, sygnowany przez zintensyfikowaną religijnoĞü, prostracjĊ duchową i zarazem kryzys twórczy, mimo wielu nowych pro-pozycji interpretacyjnych, nadal stanowi problem nie do koĔca wyjaĞniony. Pewna próba przybliĪenia w aspekcie geokulturologii tych zagadnieĔ, jakie sytuują siĊ w dziađalnoĞci pisarskiej Gogola pomiĊdzy Rzymem a Jerozolimą, pojawiđa siĊ w niniejszym tomie. PrzedđoĪone tutaj gogoliana są na pewno waĪnym wkđadem badaczy z lubelskiego Ğrodowiska slawistycznego w ba-dania nad pisarzem i jego twórczoĞcią.
Wypada ponadto zaznaczyü, Īe w pracach, jakie zostađy zamieszczone w naszym tomie, ujawniđ siĊ swoisty dwugđos i dialog badaczy rusycystów i ukrainistów, dotyczący twórczoĞci pisarza, jednak na szczĊĞcie pozbawiony zostađ czĊsto jeszcze przewijającego siĊ we wszelkich dyskusjach o Gogolu, zupeđnie nieuzasadnionego juĪ dzisiaj pytania – do kogo naleĪy Gogol? Z ja-ką kulturą, rosyjską czy ukraiĔską naleĪađoby go identyfikowaü? Przyna-leĪnoĞü narodowa pisarza, jego egzystencja w kulturowym kontekĞcie rosyj-skoĞci i ukraiĔskoĞci nie powinny na dzisiejszym etapie badaĔ wywođywaü niestosownych kontrowersji. Wprost przeciwnie, pytania o toĪsamoĞü i zna-czenie etnosu ukraiĔskiego w pisarstwie Gogola winny prowadziü do zupeđ-nie innych odpowiedzi. Nowe objaĞnianie jego dorobku twórczego i nowo-czesna metodologia badaĔ pozwalają dojrzeü w Mikođaju Gogolu twórcĊ oryginalnego, w niektórych swych pomysđach estetycznych, a takĪe w jego pracach teoretycznych, koncepcjach na temat sztuki i jej religijnego przez-naczenia – wrĊcz nowatorskiego. Reinterpretacje, wczytywanie siĊ w jego utwory wydobywa Gogola z prowincjonalizmu, odsđania jednoczeĞnie obli-cze pisarza, który przeszedđ ewolucjĊ od twórczoĞci etnicznie nacechowanej, gdzie regionalizm i etnograficzny koloryt stanowiđy niepowtarzalną wartoĞü, przebywszy drogĊ od prowincji ku centrum, do twórczoĞci o uniwersalnym statusie estetycznym i etycznym.
Jeszcze jeden jubileuszowy akcent charakteryzuje niniejszy tom, miano-wicie jubileusz dwudziestolecia istnienia filologii sđowiaĔskiej na Kato-lickim Uniwersytecie Lubelskim, uruchomionej w paĨdzierniku 1989 roku, w symbolicznym roku polskiej wolnoĞci. Problemy te odnotowane zostađy w artykule wstĊpnym, przybierającym ksztađt refleksji na temat aktualnych spraw dotyczących funkcjonowania Instytutu Filologii SđowiaĔskiej, a wiĊc kwestii dydaktycznych, strukturalnych, naukowo-badawczych oraz tych,
OD REDAKCJI
8
jakie ogólnie uwarunkowane są przez sytuacjĊ szkolnictwa wyĪszego w Polsce.
Te gđówne wątki rozwaĪaĔ uđoĪone tematycznie zostađy – zgodnie z ka-nonem dotychczasowych „Roczników” – uzupeđnione równieĪ artykuđami, które skupiają siĊ na problematyce wschodniosđowiaĔskiej, zarówno jeĞli idzie o kwestie literatury, jak i jĊzyka. Ostatni dziađ obecnych „Roczników”, stađy segment tomu, zawiera recenzje, omówienia i bieĪące sprawozdania.
