Ja m a k u l t u r y a m f o r k u l i s t y c h z Po d l o d o w a, s t a n. 2 , w o j. z a m o j s k i e Jo l a n t a Ba g i ń s k a, H a l i n a Ta r a s N a w ie lo k u ltu r o w y m s ta n o w is k u 2 w P o d lo d o w ie , gm . Ł asz cz ó w , p o ś r ó d o b ie k tó w z e p o k i b r ą z u (J. B a g iń s k a , E. B a n a s ie w ic z , H . T a ra s 1 997, ry c. 2 ), o d k r y ta z o s ta ła w 1 9 9 6 r. j a m a - n r 15 - z w ią z a n a z o s a d ą k u ltu ry a m fo r k u lis ty c h (K A K ). Z n a le z is k o to g o d n e j e s t s z c z e g ó ln e g o z a a k c e n to w a n ia z u w a g i n a s ła b ą z n a jo m o ś ć o s a d te j k u l t u r y w e w s c h o d n ie j P o ls c e (T. S u lim irs k i 1 968; J. Ś c ib io r 1991). P rz e b a d a n y o b ie k t o ś re d n ic y 150 cm , o w a ln y w stro p ie i o k rą g ły w sp ą g u u ja w n ił s ię n a g łę b o k o śc i 60 cm . W p rze k ro ju p rostokątny, sięg ał d o 135 cm (ryc. 1). W stro p ie ja m y w y stą p iły k o śc i zw ie rz ę c e (A. G ąsio ro w - ski 1997): n a g łę b o k o śc i 6 0 -7 0 cm k o ść d zik a, zaś w p o łu d n io w e j cz ęści, n a g łę b o k o śc i 7 0 -8 0 cm , sk u p isk o k o ści n a le ż ą c y c h do p ta k a n ie o k re ś lo n e g o g a tu n k u o raz n ie w ie lk ie g o ssa k a (k o z a -o w c a ? ). N a g łę b o k o śc i 110 cm p o ja w iła się d u ż a ilo ść sp a len izn y , w ty m b a rd z o re g u larna, o k rą g ła p la m a w ę g lo w a o śre d n ic y 15 cm , k tó ra po k ilk u c e n ty m e tra c h p ła sk o się w y p ły c iła (d re w n ia n y krążek - p o k ry w k a n ac zy n ia? ). P o n iżej spalenizny, n a dnie ja m y - g łę b o k o ść 110-130 cm - zn a le z io n o ru m o w isk o c e ra m ik i, z k tó re g o z re k o n s tru o w a n o 4 n a c z y n ia o raz w y o d rę b n io n o fra g m e n ty (3 -6 ? ) in n y ch . T utaj w y stą p iły te ż k o śc i d z ik a o ra z p o je d y n c z e k o śc i k o z y -o w c y i p ta k a (p rz e n ie sio n e p ra w d o p o d o b n ie p rz e z g ry z o n ie z ie m n e z w y ż sz e g o p o z io m u ).
U ż y tk o w a n ie o b ie k tu p rz e rw a n e z o stało w sk u te k p o ż a ru (w a rs tw a sp a le n iz n y ), k tó ry stra w ił z e w n ę trz n ą w y ż s z ą k o n s tru k c ję (z a d a sz e n ie ). Jej p o z o s ta ło śc i z a w a liły się do w n ę trz a ja m y p rz y k ry w a ją c z d e p o n o w a n e ta m p rze d m io ty . K o n ta k t z o g n ie m n ie trw a ł je d n a k dłu g o , g d y ż c e ra m ik a n ie z o s ta ła w tó rn ie w y p a lo n a , n ie p r z e p a liły się ta k ż e k o śc i. T ak z a b e z p ie c z o n a p ie rw o tn a z a w a rto ść ja m y m a w a lo ry z e sp o łu zw a rteg o .
O p is zn a le zisk :
1. g arn e k o b a n ia s ty m b rz u śc u , k ró tk ie j, w y g iętej n a z e w n ą trz sz y jc e i w y o d rę b n io n y m , sto p k o w a ty m d n ie (ryc. 2: d). W y m iary : śre d n ic a w y le w u - 15 cm , b rz u śc a - 2 7 cm , d n a - 11 cm , w y s o k o ś ć - 26 cm ,
2. g arn e k o ja jo w a ty m b rzu śc u , lejkow atej szyi i sto p k o w a ty m dn ie (ryc. 2: a). W y m iary śre d n ic a w y le w u -
15, b rz u ś c a - 2 1 , d n a - 9, w y so k o ść - 2 6 cm ,
3. w a z a z k r ó tk ą c y lin d r y c z n ą s z y jk ą i sła b o w y o d rę b n io n y m d n e m , z d o b io n a n a sz y jc e p o d w ó jn y m do - o k o ln y m o d c is k ie m s z n u ra , z a ś p o n iż e j o m a n e n te m s te m p e lk o w y m w u k ła d z ie p o z io m y m i p io n o w y m - „ry b ie j o ś c i” (ry c . 2: c). N a w e w n ę trz e j p o w ie rz c h n i
Ryc. 1. Podlodów, stan. 2 - obiekt nr 15.1 - próchnica czarna, 2 - less z domieszką próchnicy (brązowo-szary), 3 - spaleni zna, 4 - ceramika, 5 - kości (rys. J. Bagińska).
3 2 Jo l a n t a Ba g i ń s k a, Ha l i n a Ta r a s
Ryc. 2. Podlodów, stan. 2. N aczynia z obiektu nr 15 (rys. J. Bagińska).
d n a z n a jd u je s ię s ła b o w id o c z n y , ry ty w zó r, s ta n o w ią c y k o m b in a c ję lin ii p o z io m y c h , p io n o w y c h i łu k o w a ty c h (ryc. 2: b ),
4. fra g m e n ty d w u u c h e j a m fo ry o ja jo w a ty m b rzu ś- c u i p ła s k ic h u s z k a c h n a le p io n y c h n a p rz e jś c iu sz y i w b rzu sie c. W ym iary : p rz y b liż o n a śre d n ic a w y le w u - 8 cm , śre d n ic a b rz u ś c a - 12 cm ,
5. fra g m e n ty w y le w ó w 3 n a c z y ń o śred n ic a c h 14-16 c m (ryc. 3: a-c) o ra z fra g m e n ty 3 sto p k o w aty ch d en o śred n ic a c h 8-1 0 c m (ryc. 3: d -f), m o ż liw e że ty c h sa m y c h n ac zy ń . P o n a d to w y ró ż n io n o 11 b a rd z o dro b n y ch , z n isz c z o n y c h fra g m e n tó w b rz e g ó w n a c z y ń m o g ą c y c h p o ch o d zić zaró w n o z o p isa n y c h n ac zy ń , ja k też z innych.
C e ra m ik a j e s t je d n o lita te c h n o lo g ic z n ie , w y k o n a n a z g lin y sc h u d z o n e j d ro b n y m , g ra n ito w y m tłu c z n ie m i p ia sk ie m , s ta n o w ią c y m z a p e w n e n a tu ra ln ą d o m ie sz k ę gliny. T ylko w p rz y p a d k u n a c z y n ia n r 2 do g li n y o p ró cz tłu c z n ia g ra n ito w e g o d o d a n y z o sta ł sz a m o t ceram iczn y . N a c z y n ia s ą k ru c h e , sła b o w y p a lo n e , o p o w ierz ch n ia ch p la m isty ch , w ielo b a rw n y c h o raz zw artych, n ajcz ęśc iej d w u b a rw n y c h p rz e ło m a c h .
P o c z ą tk i K A K w śro d k o w o w s c h o d n ie j P o lsc e w ią z a n e s ą z w y k le d o p ie ro z II fa z ą tej k u ltu ry i d a to w a n e n a jw c z e śn ie j n a p o ło w ę III tys. conv. B C (T. W i- ślań sk i 1966, s. 128; 1979, s. 2 6 7 ; J. Ś c ib io r 1991, s. 52).
Z a ta k im d a to w a n ie m p rz e m a w ia ją z a ró w n o n ie lic z n e d a ty C l 4, w z a je m n e re la c je m ię d z y k u ltu rą p u c h a ró w le j k o w a ty c h i K A K o ra z a n a liz a s ty lis ty c z n a ceram iki.
M a te ria ły z P o d lo d o w a w c h o d z ą w za k res te ry to rialn y gru p y h ru b iesz o w sk ie j (S. N o se k 1955; 1957), b ąd ź w sc h o d n io lu b e lsk ie j (T. W iśla ń sk i 1966), le cz z te re n u G rz ę d y S o k alsk iej zn a m y ja k d o tą d , o p ró c z o m a w ian e g o tu o b ie k tu o sa d o w e g o , 1 g ró b sk rz y n k o w y z W oli G ró d ec k ie j (J. D y lik 1931, s. 7). R o z p ro s z o n e śla d y o s a d n ic tw a w y s tę p u ją u ź ró d e ł W ie p rz a n a p o g ra n ic z u G rz ęd y S o k alsk iej i R o z to c z a T o m a sz o w sk ie g o (J. G u rb a 1960, s. 2 2 0 ; T. S u lim irsk i 1968, s. 191-193 i m a p a 5; ta k ż e w y n ik i b a d a ń p o w ie rz c h n io w y c h A Z P ). W ięk sze s k u p i sko o sa d n ic z e (g łó w n ie g ro b y ) tej k u ltu ry re je stro w a n e j e s t d o p ie ro w K o tlin ie H ru b ie sz o w s k ie j i n a G rz ęd z ie H o ro d e lsk ie j. Z w aży w szy , że te re n G rz ęd y S okalskiej je s t m ie jsc e m in te n sy w n ie e k s p lo a to w a n y m p rz e z sp o łe c z n o ści k u ltu ry c e ra m ik i sz n u ro w e j, k tó re p o ja w ia ją się tutaj o k o ło 2 4 0 0 -2 3 0 0 conv. B C (J. M a c h n ik , J. Ś c ib io r 1991), z a k ła d a się n ie k ie d y w z a je m n e w y k lu c z a n ie się o sa d n ic tw a o b y d w u k u ltu r (S. Ś c ib io r 1991, s. 62).
F o rm y n a c z y ń o ra z z d o b n ic tw o c e ra m ik i z P o d lo d o w a (ale te ż z W oli G ró d e c k ie j) w y k a z u ją n a w ią z a n ia do m a teria łó w fazy II i III w W ielk o p o lsce i n a K ujaw ach; a n a lo g ic z n e ja k n a w a z ie z P o d lo d o w a z d o b ie n ie w y s tę
34
Jo l a n t a Ba g i ń s k a, Ha l i n a Ta r a spuje, np. w materiałach z Przybysławia, stan. 1, Starego
Brześcia, stan. 4, Kuczyny (T. Wiślański 1966, passim;
1979, ryc. 157 n.). Identyczne formy oraz wątki zdobni
cze m ożna też znaleźć w M ałopolsce, np. Pacanów
(T. W iślański 1979, ryc. 164: 1) i na M azowszu, np.
w Rębkowie-Parcelach (S. Nosek 1955, ryc. 28,29,33).
Najnowsze ustalenia chronologiczne dla Kujaw (L. Czer
niak, M. Szmyt 1990; A. Kośko 1990; M. Szmyt 1996)
pozw alają cechy takie odnosić do fazy
klasycznoamfo-rowej, czyli faz Ilb i Ula, które na Kujawach datowane
są w przedziale: 2500-2300/2200 conv. BC (3250/3100
- 2900/2700 cal. BC) - faza Ilb i 2300/2200 - 1900/1850
conv. BC (2900/2700-2400/2150 cal. BC) - faza Ilia.
Z uwagi na aktywne osadnictwo kultury ceramiki sznu
rowej na terenie Grzędy Sokalskiej, które z reguły w y
klucza się z osadnictwem kultury am for kulistych, dato
wanie to prawdopodobnie trzeba ograniczyć do starsze
go etapu (faza Ilb, Hb/IIIa).
Li t e r a t u r a B a g i ń s k a J., B a n a s i e w i c z E. , T a r a s H.
1997 W ielo k u ltu ro w e stan o w isk o 2 w P odlodow ie, gm. Ł aszczów (w tym tom ie).
C z e r n i a k L. , S z m y t M .
1990 Z b adań n ad p e rio d y z a c ją rozw o ju kultury am for kulistych, [w:] K ultura am for kulistych w re jo n ie K ujaw , Poznań, s. 53-78.
D y 1 i k J.
1931 P rzegląd ostatnich odkryć i w ykopalisk dokona nych z ram ienia P aństw ow ego M uzeum A rche ologicznego w W arszawie, ZOW , R. VI, s. 5-7. G ą s i o r o w s k i A.
1997 A naliza m ateriałów k ostnych z obiektu kultury am for kulistych z P odlodow a, stan. 2, gm . Ł asz czów (w ty m tom ie).
G u r b a J.
1960 N e o lith ic S e ttle m e n ts on th e L u b lin L o ess U p la n d , A n n a le s U M C S , se c . B , v o l. 15, s. 211-233.
K o ś k o A.
1990 K ultura am for kulistych a kultura pucharów lej kow atych, [w :] K ultura am fo r kulistych w re jo n ie K ujaw , P oznań, s. 87-113.
M a c h n i k J., Ś c i b i o r J.
1991 D ie C hro n o lo g ie der S ch n u rk eram ik k u ltu r in S üdpolen, [w :] D ie C hro n o lo g ie d er R egiona len G ruppen. Z u sam m enfassungen, Freiburg i. Br., s. 45-54.
N o s e k S.
1955 K u ltu ra am fo r k u listy c h n a L u b elszc zy źn ie, A nnales U M C S , sec. F, vol. 4, s. 55-159. 1957 M ateria ły do b ad ań nad h is to rią staro ży tn ą i w
-c z e s n o ś re d n io w ie -c z n ą m ię d z y rz e -c z a W isły i B ugu, A nnales U M C S , sec. F, vol. 6, 1951. S u 1 i m i r s k i T.
1968
Corded Ware and Globular Amphorae
North-East o f the Carpathians,
L ondon. S z m y t M .1996
Kultura amfor kulistych na Kujawach
, Poznań.Ś c i b i o r J.
1991 K ultura am for kulistych w środkow ow schodniej Polsce. Z arys pro b lem aty k i, L ub. M at. A rch., t. 6, s. 47-65.
W i ś l a ń s k i T.
1966
Kultura amfor kulistych w Polsce
północno-zachodniej,
W rocław .1979 D alszy rozw ój ludów neolitycznych. P lem iona kultury am for kulistych, P Z P ol, t. II, s. 261-299.
Jo l a n t a Ba g i ń s k a, H a l i n a T a r a s
A Pit o ft h e Gl o b u l a r Am p h o r a e Cu l t u r ea t Po d l o d ó w, Sit e 2 , Za m o ś ć Yo iy o d s h ip
T he household pit no 15 discovered in 1996 constitutes th e first know n settlem ent o f th e G lo b u lar A m phorae culture in th e area o f G rzęda Sokalska. T he u sag e o f th e feature w as term inated by a fire w hich, w h ile causing extensive d estruc tion, preserved som e o f the d ep o sit (fig. 2-3). T aking into ac co u n t th e stylistic ch aracteristics, the absolute chronology o f o th er features from m id-eastern P oland, as w ell as m utual cul
tural interrelations in th e y o u n g er p h ases o f the N eolithic pe riod, th e m aterials from P o d lo d ó w can be dated to the period betw een phase Ilb o f the G lo b u lar A m phorae culture in K uy- avia (2 5 0 0-2300/2200 B C conv.) and p h ase Ilia (2300/2200- 1900/1850 B C conv.) (L. C zerniak and M . S zm yt 1990; A. K ośko 1990; M . S zm yt 1996).
