"Teoria partii politycznych", Marek Chmaj, Marek Żmigrodzki, Wojciech Sokół, Lublin 1995 : [recenzja]

Małgorzata Podolak

"Teoria partii politycznych", Marek

Chmaj, Marek Żmigrodzki, Wojciech

Sokół, Lublin 1995 : [recenzja]

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 4, 203-204

II wojny światowej. D r Stefan Stępień mówił o stanowisku ruchu robotniczego wobec ludowców w latach 1944-1949. D r Tadeusz D oroszuk om aw iał stosunek Zjednoczonego Stronnictwa Ludo­ wego do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Stronnictwa D em okratycznego. D r Danuta W iniarska-Tw oróg mów iła o stanowisku demokratów wobec ruchu ludowego. M gr Zenon Tymo- szuk przedstawi! stosunek ludowców do innych ruchów politycznych w dobie transform acji ustro­ jow ej, zaś dr M aria M arczew ska-Rytko omówiła stanowisko innych ruchów wobec ruchu ludo­ wego w tym okresie. Ostatni referat, wygłoszony przez dr. Janusza Gmitruka dotyczył stosunku PSL na uchodźstwie do innych opcji politycznych.

D orobkiem sesji je st po raz pierw szy dokonane całościow o, choć z konieczności bardzo syntetyczne, opracow anie relacji między ruchem ludowym a innymi ruchami politycznym i. O pra­ cowanie to ma szanse na trw ałe wejście do obiegu naukowego, jak o że materiały z sesji zostaną wydane w formie książki przez W ydawnictwo UM CS.

Włodzimierz M ich

Marek Chmaj, Marek Żmigrodzki, Wojciech Sokół, Teoria partii politycznych,

Wydawnictwo: Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1995, s. 175.

Partie polityczne odgryw ają coraz w iększą rolę we współczesnych dem okratycznych pań­ stwach i są ich istotnym składnikiem.

„Partia polityczna jest to wyspecjalizowana organizacja polityczna posiadająca określony program , który je st podstaw ą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdoby­ cia władzy oraz m aksymalizacji pozycji w systemie politycznym ” - taką definicję proponują au­ torzy w swoim najnowszym podręczniku poświęconym partiom i systemom partyjnym . Celem pracy je st próba przedstaw ienia podstawowych założeń teorii partii politycznych.

Na treść recenzowanej publikacji składa się łącznie siedem rozdziałów poprzedzonych wstę­ pem i podsumowanych zakończeniem.

Rozdział pierw szy, zatytułowany Pojęcie i geneza partii politycznych, został poświęcony próbie w yjaśnienia term inu partia. A utorzy przedstaw iają w łasną koncepcję genezy partii polity­ cznych wyszczególniając cztery (a nie jak dotychczas trzy) etapy rozwojowe. Interesująco om ó­ wiona została geneza partii politycznych w naszym kraju. Pierwsze ugrupowania przypom inające dzisiejsze partie powstawały w okresie rzeczpospolitej szlacheckiej.

Treścią rozdziału drugiego są klasyfikacje partii politycznych. Partie zostały podzielone ze względu na kryteria organizacyjne, ideologiczne i program ow e. A utorzy podjęli próbę podziału partii na lew icowe i praw icow e, przedstaw iając opinie zachodnich ekspertów . Przedstaw iono tak­ że sposoby przestrzennej lokalizacji partii na osi lew ica-praw ica.

Rozdział trzeci pośw ięcony je st omówieniu podstawow ych funkcji partii politycznych w znacznym stopniu determ inujących ich działalność oraz ich formy organizacyjne i programy działania. A utorzy szczegółowo om aw iają takie funkcje partii, jak: funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów społecznych, funkcję w yborczą, na którą składają się selekcja kandydatów oraz program oraz funkcja rządzenia.

Bardzo interesujący je s t rozdział czwarty zatytułowany Instytucjonalizacja partii politycz­

nych. Główny nacisk położono w nim na przedstawienie ewolucji prawnej instytucjonalizacji par­

tii. Na ziem iach polskich początki prawnej instytucjonalizacji partii politycznych przypadają na drugą połowę XIX w ieku. W tedy to w trzech zaborach zaczęły pojawiać się pierw sze regulacje odnoszące się do stowarzyszeń, związków zawodowych i partii. Autorzy przedstaw ili regulacje praw ne dotyczące funkcjonowania partii politycznych w A ustrii, Bułgarii, Finlandii, Hiszpanii i Niemczech. W skazane zostały przede wszystkim różnice, jakie występują przy rejestracji partii,

działalności oraz w ykreśleniu partii z ewidencji. Omówiony jest także problem finansowania par­ tii politycznych w wybranych krajach europejskich.

Piaty rozdział pośw ięcony je st system om partyjnym występujących we współczesnych pań­ stwach. Na system partyjny składają się partie istniejące w danym państw ie. W edług M . Chmaja, W . Sokoła i M . Żm igrodzkiego system partyjny są to „form y i w arunki współpracy lub rywaliza­ cji partii politycznych w w alce o zdobycie władzy politycznej albo w jej spraw ow aniu” . Autorzy interesująco przedstaw ili typologie i klasyfikacje system ów partyjnych, biorąc pod uwagę kryteria jakościow e, relewantności i liczby partii oraz kryterium ilościowo-jakościowe.

W rozdziale kolejnym zatytułowanym Partie w systemach politycznych określono specyfikę tw orzenia i działania partii w różnych rodzajach systemów politycznych: dem okratycznym , auto­ rytarnym i totalitarnym . A utorzy scharakteryzow ali każdy z tych systemów oraz role partii w nich występujących.

O statni, siódmy rozdział pt. Partie polityczne w parlam encie om aw ia uw arunkow ania za­ chodzące pomiędzy systemem wyborczym , a systemem partyjnym . Autorzy przedstawiają także przykłady gier koalicyjnych w parlamencie.

W edług autorów „partie polityczne realizują wiele funkcji w systemie politycznym, angażu­ ją znaczne grupy społeczne. Są ważnym elem entem uczestnictwa politycznego i rozwijania demo­ kratycznej kultury politycznej” . Przedm iotem zainteresowania autorów nie są tylko sam e partie polityczne, ale także relacje między nimi i innymi składnikami systemów politycznych.

M . C hm aj, M . Żm igrodzki i W . Sokół przedstawiają nie tylko ujęcia poszczególnych prob­ lem ów, ale także proponują w łasne rozw iązania i koncepcje. Całość zaw iera dużo tabel i schem a­ tów znacznie ułatwiających zrozum ienie omaw ianych problem ów . Na końcu książki przedstawio­ no wykaz skrótów nazw partii politycznych i obszerną bibliografię.

Pow yższa publikacja ma jednak pewną wadę - ujmowanie niektórych zagadnień w matema­ tyczne w zory, np. indeks polaryzacji, indeks efektywnej liczby partii. Dla osób z wykształceniem humanistycznym praca może wydać się nie w pełni zrozum iała.

W ybór tem atu podręcznika je st słuszny, poniew aż po przem ianach ustrojowych w Europie W schodniej odczuwa się niedosyt na rynku wydawniczym opracow ań dotyczących partii politycz­ nych. Jest to bardzo dobra publikacja naukowa wypełniająca lukę, jaka powstała w tym okresie.

Przytaczając słow a autorów , stwierdzam , iż om aw iana „m onografia stanowi próbę syntety­ cznego ujęcia podstawow ych założeń teorii partii politycznych w oparciu o dotychczasowy doro­ bek politologii polskiej i zagranicznej” .

Przyjęli oni słuszne założenie, że w badaniu sceny politycznej należy wykorzystać metody em piryczne obok tradycyjnego podejścia form alnoprawnego i metody historyczno-opisowej.

Recenzowana praca m oże służyć za w zór dla wszystkich następnych publikacji odnoszących się do teorii partii politycznych i systemów partyjnych. Jest to rzetelna praca podbudowana za­ równo um iejętnościam i naukowymi autorów , ja k i zebraną literaturą przedm iotu. Treść przypi­ sów to zarazem cenny inform ator bibliograficzny, obejmujący literaturę zagadnienia, ważniejsze ustawy parlam entarne, a także publikacje zachodnich autorów. A utorzy swoją pracą wzbogacili naszą w iedzę, a także stw orzyli podstawę do przyszłych badań ndd poruszanymi przez nich za­ gadnieniami.

K siążka została opracow ana z m yślą o studentach III roku politologii, jako pomoc w nauce przedm iotu „P artie i systemy partyjne” . Polecamy tę lekturę nie tylko studentom czy pracow ni­ kom naukow ym , ale przede wszystkim osobom , które są zainteresow ane podm iotam i życia poli­ tycznego i rządzących nimi mechanizmami.