Tendencje rozwojowe gospodarki PRL

Piotr Karpuś, Bogumiła

Mucha-Leszko

Tendencje rozwojowe gospodarki

PRL

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 21, 121-140

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X I, 7 SECTIO H 1987

Katedra Ekonom ii Politycznej Wydziału Ekonomicznego UMCS

P i o t r K A R P U Ś , B o g u m i ł a M U C H A - L E S Z K O

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL Тенденции экономического развития ПНР

D evelopm ental Tendencies of the Economy of the Polish People’s Republic

PRZEOBRAŻENIA W GOSPODARCE PRL PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ C h a ra k te ry sty c zn ą cechą rozw oju polskiej gospodarki po II w ojnie św iatow ej je st p rio ry te to w e znaczenie przem ysłu. Tem po in d u strializacji m ierzone d yn am iką p ro d u k cji przem ysłow ej podlegało zm ianom , lecz udział p rzem ysłu w globalnych n ak ład ach in w esty cy jn y ch pozostaw ał ciągle w ysoki. W planie 6 -letn im śred n i udział inw estycji przem ysło­ w ych w n ak ład ach całk o w itych w ynosił 43,5% , a w kolejnych pięciolat­ kach 1956— 1960 — 38,8%, w 1961— 1965 — 40,2% i w 1966— 1970 — 39,4% .‘ L ata siedem dziesiąte pozostaną, jak się w ydaje, w historii go­ spodarczej Polski szczególnym okresem , k tó ry cechow ał w yjątkow o w y ­ soki udział ak u m u lacji i in w esty cji w dochodzie narodow ym w pięcio­ latce 1971— 1975 oraz spadające tem po inw estow ania w lata ch 1976— 1980. W planie 6-letnim stopa a k u m u lacji sięgała 30%. P lan in w esty ­ cy jn y nie został zrealizow any. Tem po in d u strializacji okazało się zbyt forsow ne i n iere aln e w zniszczonej w ojną gospodarce. Szereg in w estycji realizow anych było jeszcze w pierw szej 5-latce 1956— 1960. Uw ażano wówczas, że 30% stopa ak u m u la cji w ów czesnych w a ru n k a ch b yła stopą zbyt w ysoką i w ogóle, że przek raczan ie tej g ran icy a k u m u lacji może w yw ołać w gospodarce zjaw isko p rzesilenia in w estycyjnego. Tym czasem pierw sza połowa lat siedem dziesiątych pozostanie najpraw dopodobniej okresem szczytow ej a k u m u lacji w polskiej gospodarce. U dział ak um ulacji

» Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1972, s. 171—118. 9 — A nnales UMCS, sectio H, vol. XXI

w dochodzie n arodow ym w r. 1975 w ynosił bowiem 37,2%, a in w esty cji n e tto 31,1% .2 Dla p orów nania analogiczne w skaźniki w roku 1960 k ształ­ tow ały się na poziom ie 24,2% i 16,9%, a w ro ku 1970 — 27,9% oraz 21,8% .s W ysoka stopa in w esty cji pierw szej pięciolatki lat siedem dzie­ siątych była rów nocześnie k olejny m etapem in dustrializacji gospodarki. Udział p rzem ysłu w globalnych n ak ładach in w estycy jny ch osiągnął rów ­ nież wyższy poziom niż w planie 6-letnim . W roku 1975 in w esty cje w przem yśle stanow iły 44,7% nakładów całkow itych.4

Ogólne reg re sy jn e ten d e n c je drugiej połowy la t siedem dziesiątych i początku lat osiem dziesiątych z n ajd u ją odzw ierciedlenie rów nież we w skaźnikach ilu stru ją c y c h tem po uprzem ysłow ienia. W latach 1971— 1975 średnie roczne tem po w zrostu inw esty cji ogółem w ynosiło 17,5%, a inw e­ sty cji przem ysłow ych 21% .5 N atom iast w lata ch 1976— 1980 in w esty cje globalne spadły średnio rocznie ( — 3%), a przem ysłow e o ( — 7,2%.® W okresie 1981— 1983 ten d en cje reg resy jn e n asiliły się: ogólnie inw e­ sty cje zm niejszały się w tem pie ( — 9,2%) średnio rocznie, a przem ysłow e 0 (—12,4%) średnio ro c z n ie 7. T endencje reg re sy jn e w przem yśle były silniejsze niż g en eraln ie w gospodarce, poniew aż to w łaśnie w przem yśle zaangażow anych było niem al 50% inw estycji i w ty m dziale u jaw n ia ły się przede w szystkim pierw sze konsekw encje przyspieszonej strateg ii rozw oju 8.

A nalizując proces in d u strializacji w Polsce należy podkreślić szcze­ gólną jego cechę, co w ielu auto rów określa m odelem industrializacji. Chodzi o p ry m a t rozw ojow y działu I nad działem II lub gałęzi g ru p y A nad gałęziam i g ru p y B. M odel in d u strializacji o p a rty na dośw iadczeniach radzieckich cechuje przede w szystkim rozwój przem ysłu wydobywczego, hutniczego i m aszynow ego. Je st to w yjątkow o kapitałochłonny m odel uprzem ysłow ienia ograniczający możliwości rozw oju innych działów go­ spodarki. W Zw iązku Radzieckim zasadność przyspieszonej in d u stria li­ zacji z przew agą przem y słu ciężkiego potw ierdza sform ułow ane przez ekonom istów radzieckich praw o szybszego w zrostu działu I w gospodar­ ce socjalistycznej. T eo rety cy ekonom ii w Polsce, na czele z B. M incem, nie uznali szybszego rozw oju działu I za praw o gospodarki socjalistycznej, a jed y n ie za ten d en cję okresow ą. B. Minc prow adził w ieloletnie dyskusje

2 Mały Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1976, s. 48, tab. 7(50). 8 Ibidem.

4 Mały Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1976, s. 74 tab. 4(70). 5 Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1984, s. 174, tab. 2(226). 6 Ibidem.

7 Ibidem.

8 K onsekw encje w ynikające z przyspieszonej strategii rozwoju w ystąpiły

1 w innych działach gospodarki, np. spadek produkcji w rolnictw ie — najwcześniej

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL ₁₂₃

na ten tem a t z radzieckim ekonom istą A. I. Paszkow em na k o n ferencjach naukow ych oraz w lite ra tu rz e 9. Polem iki te nie doprow adziły do zbliże­ nia stanow isk obu ekonom istów . A. I. Paszkow w y dając w r. 1970 książkę:

E konom iczne p ro b le m y socjalizm u (tłum . B. M.) po ponad 15-letniej

dysku sji z B. M incem k o lejn y raz podkreślił zasadność w łasny ch poglą­ dów i niesłuszność rozum ow ania B. Minca.

Tab. 1. Dynam ika produkcji przem ysłowej (ceny stałe) w latach 1966— 1975 rok poprzedni = 100 The dynam ics of industrial production (stable

prices) betw een 1966— 1975

Lata Ogółem Środki

produkcji Przed­ mioty spożycia 1966 108 108 106 1967 108 109 105 1968 109 111 107 1969 109 110 107 1970 108 109 108 1971 108 108 108 1972 111 110 111 1973 111,2 111,6 110,8 1974 111,4 112,0 110,6 1975 111,2 111,8 110,4

Źródła: Mały Rocznik S ta ty s ty c zn y CTJS 1973, s. 73 tab. 1(75) oraz Mały Rocznik GUS 1976 s. 86, tab. 1(78).

W p rak ty c e gospodarczej PR L n ato m iast dział I tra k to w a n y był ge­ n e ra ln ie pierw szoplanow o. Tabela 1 zaw iera w skaźniki ilu stru ją c e tem po w zro stu p ro d u k ęji środków p rod u k cji i przedm iotów spożycia.

W dziesięcioletnim okresie poza rokiem 1972 tem po w zrostu p rodukcji środków w stosu n k u do ro k u poprzedniego było wyższe od tem pa w zrostu

9 Polem ika m iędzy B. Mincem i A. Paszkow em toczyła się m iędzy innym i w następujących publikacjach: B. M i n c : O tem pie w z ro stu pro dukcji środków

w y tw ó r c z o ś c i i te m p ie w z ro stu środków spożycia, „Ekonom ista” 1954 1—2;)

O wzroście produ kcji środków w y tw a r za n ia i p rze d m io tó w spożycia (odpowiedzi tow. A. Paszkowowi), „Ekonom ista” 1959/2 oraz Ekonomia polityczna socjalizmu w yd. II, PWN W arszawa 1963 rozdz. VIII; A. P a s z k o w : Ekonomiczeskij za­

kon prieim uszczestwiennogo rosta sriedstw proizw odstw a, Gospolitizdat, Moskwa 1958; Ob odnoj tr a k to w k ie zakona prieim uszczestwiennogo rosta sriedstw proiz wods­ tw a. „Woprosy Ekonom iki” 1958/6 oraz: Ekonom iczeskije p ro b le m y socyalizma. Izdatielstw o ,,N auka” M oskwa 1970.

p rod u k cji przedm iotów spożycia (r. 1978 równe). B ardziej oczyw ista dom inacja działu I u jaw n ia się, jeśli przyjąć za podstaw ę rok w yjściow y. W la ta c h 1951— 1968 tem po w zrostu prod uk cji w dziale I w ynosiło — 800°/o, a tem po w zro stu p rodukcji przedm iotów spożycia — 477% .ie W la ta c h sześćdziesiątych dysproporcje m iędzy działem I i II były już m niejsze. W okresie 1960— 1965 tem po w zrostu środków p rod uk cji k ształ­ tow ało się na poziom ie 160%, a środków spożycia w granicach 137% Л W drugiej połowie la t sześćdziesiątych ten den cja ta utrzy m y w ała się. W skaźnik w zro stu p rod u k cji środków produkcji. W r. 1970 w stosunku do ro k u 1965 w ynosił 156%, a przedm iotów spożycia 138%.12

Zm iany ten d e n c ji rozw ojow ych m iędzy działem I i II zachodzą do­ piero w drugiej połowie lat siedem dziesiątych, a w zw iązku z ty m i ogól­ n y tre n d całego dziesięciolecia jest w yrów nany. Tem po w zrostu p ro d u k ­ cji w yrobów działu I w r. 1980 w stosunku do rok u 1970 w ynosiło 206,5%, a działu II 206% .1S L ata osiem dziesiąte n ato m iast c h a ra k te ry z u je ogólny reg re s p ro d u k cji w obu działach, silniejszy w r. 1981 w dziale I, a w r. 1982 w dziale II. W roku 1983 m iał m iejsce w zrost p rodukcji p rze­ m ysłow ej w stosunku do ro k u 1982, z jed n op un kto w ą przew agą działu I.14 A nalizując m a te ria ł staty sty czn y n asuw a się w niosek, że poza po je­ dynczym i lata m i cały okres po II w ojnie św iatow ej pro d ukcja środków p ro du k cji dom inow ała w globalnej p rodukcji przem ysłow ej. Taka te n ­ d encja w y stępow ała nie ty lk o w Polsce, lecz była w spólną cechą gospo­ d a rk i k rajó w socjalistycznych. Udział środków p ro du kcji w globalnej p rod u kcji przem ysłow ej g eneralnie dom inuje, co potw ierd zają dane ta ­ beli 2.

Obok p ry m a tu działu I n a d działem II n a stę p n ą cechą procesu in d u ­ strializacji w Polsce było w olniejsze tem po u rb an izacji w porów naniu z k ra ja m i E uro p y Z achodniej czy USA. N ajw cześniej zjaw isko u rb an iz a ­ cji w ystąp iło w A nglii i F ran cji. W pierw szych lata ch X X w ieku L ondyn liczył ju ż ponad 6,5 m in m ieszkańców, a w roku 1931 koncen trow ał ponad 25% ludności m iejskiej A nglii i W alii.15 W USA szczytow y okres u rb a ­ nizacji przy p ada na la ta 1900— 1920. W łaśnie w ro ku 1920 ludność za­ m ieszkująca obszary zurbanizow ane przekroczyła w USA 51% .ie W P o

l-10 W. I s k r a : Dyn am ika ro zw oju przem ysłow ego PRL. Wyd. Interpress,

W arszawa 1970, s. 51.

“ Mały Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1973, s. 73, tab. 1(75). *2 Ibidem.

i* Rocznik S ta ty s ty c z n y GUS 1984, s. 207, tab. 1(281). 14 Ibidem.

is British Economy and Socie ty 1870— 1970, Oxford U niversity Press, Oxford 1972, s. 378—379.

16 M. J. E m e r s o n , F .C h. L a m p h e a r : Urban and Regional Economics,

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL

Tab. 2. Udział środków produkcji i przedmiotów spożycia w globalnej produkcji przem ysłowej

The share of the m eans of production and the objects of consum ption in the global production

Produkcja globalna = 100

Kraj Lata Środki

produkcji Przedmioty spożycia BUŁGARIA 1960 47,2 52,8 1970 54,7 45,3 1975 58,6 41,4, 1980 62,0 38,0 1982 61,4 38,6 ZSRR 1960 72,5 27,5 1970 73,4 26,6 1975 73,7 26,3 1980 73,8 26,2 1982 75,1 24,9 NRD 1960 60,8 39,2 1970 64,3 35,7 1975 65,5 34,5 1980 66,4 33,6 1982 66,7 33,3 POLSKA 1960 56,9 43,1 1970 63,8 36,2 1975 63,9 36,1 1980 63,7 36,3 1982 63,4 36,6 RUMUNIA 1960 62,8 37,2 1970 70,4 29,6 1975 72,2 27,8 1980 74,3 25,7 1982 76,3 23,7 WĘGRY 1960 66,0 34,0 1970 65,1 34,9 1975 64,7 35,3 1980 64,5 35,5 1982 63,2 36,8 CZECHOSŁO­ 1960 63,9 36,1 WACJA 1970 66,1 33,9 1975 66,9 33,1 1980 68,2 31,8 1982 68,2 31,8

Źródło: Statisticzeskij Jeżegodnik Stran Czlenow SEW,

sce w r. 1950 ludność m iejska stanow iła 36,8%> ogółu ludności.17 Po sześciu lata ch in ten sy w n ej ind u strializacji w skaźnik ludności m iejsk iej w zrósł do 43,8% w r. 1955.18 Dalszy proces urbanizacji następow ał sto ­ sunkow o wolno, w y ró w n an ie w skaźników ludności m iejskiej i w iejskiej nastąp iło w r. 1966. W Polsce co jest pow szechnie znanym fak tem tem po u rb an iz ac ji było zw alniane przez określone decyzje a d m in istra c y jn e jak zakazy m eldunkow e, deglom erację b iern ą i czynną dużych m iast (szcze­ gólnie W arszaw y i Łodzi) oraz trudności m ieszkaniowe. W rez u lta c ie w y tw o rz y ła się w Polsce w yjątkow o duża g rupa społeczna ludności do­ jeżdżającej do p racy w m iastach i określana m ianem chłopo-robotników . Z estaw iając dane ch arak tery zu jące proces urbanizacji euro p ejsk ich k rajó w socjalistycznych uzyskujem y potw ierdzenie w cześniej sform uło­ w anej tezy.

Tab. 3. Ludność m iejska (procentowy udział w stosunku do liczby ogólnej)

Urban population (proportion in relation to the general number)

Kraj 1970 1975 1980 1982 BUŁGARIA CZECHOSŁO­ 53,0 58,0 62,5 64,2 WACJA 62,3 65,7 72,6 73,3 NRD 73,8 75,4 76,3 76,5 POLSKA 52,3 55,7 58,7 59,5 RUMUNIA 40,8 43,2 49,6 ZSRR 49,9 51,7 53,6 54,0 WĘGRY 56,9 60,7 63,4 64,4

Źródło: Statisiczeskij Jeżegodnik Stran-Cztenow SEW Moskwa 1983, s. 12.

Z tab eli 3 w ynika, że poziom urban izacji w k ra ja c h socjalistycznych je s t zróżnicow any. Zdecydow anie można w yodrębnić dw ie g ru p y krajó w . G ru p ę pierw szą — w iodącą tw orzą NRD, Czechosłow acja, ZSRR i B ułga­ ria. D ruga g rup a to Polska, W ęgry i R um unia, k ra je w k tó ry c h udział ludności m iejskiej jest znacznie niższy (przede w szystkim w R um unii).

K olejn ą cechą przeobrażeń w polskiej gospodarce, k tó rą w y daje się należałoby szczególnie zaakcentow ać jest rozwój p rodu k cji (szczególnie przem ysłow ej) bez równoczesnego tow arzyszącego rozw oju in fra stru k tu ry . U rządzenia in fra stru k tu ra ln e , jak energia, woda, tra n sp o rt, łączność itp.

17 Na podstawie Rocznika S tatystycznego GUS 1984, s. X X X IV —XXXV. 18 Ibidem.

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL ₁₂₇

spełniają w e w zroście gospodarczym szereg funkcji, k tó re m ożna sp ro­ wadzić do n a stę p u jąc y c h :19

1) zabezpieczenia realizacji procesu produkcji,

Tab. 4. Poziom rozwoju infrastruktury w krajach RWPG w latach 1960— 1982 The level of the developm ent of infrastructure in the countries of the CMEA

betw een 1960— 1982 Kraj — lata Eksploa­ towane linie ko­ lejow e na 1000 km2 Drogi publiczne o twardej na wierzch naw ie­ rzchni na 100 km2 Przewóz ładunków towaro­ w ych w tysiącach tono-km na dobę Moc e le ­ ktrowni w MW na 1 min m iesz­ kańców 1960 37,1 24,7 1,4 117,6 1970 37,8 27,3 6,8 ’ 484,9 BUŁGARIA 1982 38,5 29,4 10,3 1065,3 1960 103 57,3 4,1 418,6 1970 104 57,2 5,6 754,0 CZECHOSŁOWACJA 1982 103 57,7 6,8 1232,4 1960 149 42,1 2,8 454,8 1970 139 42,3 7,1 736,8 NRD 1982 131 44,0 7,4 1309,0 1960 86,0 33,2 3,5 213,7 1970 85,3 41,5 6,8 427,1 POLSKA 1982 86,9 47,9 9,1 740,9 1960 46,2 21,4 1,2 96,6 1970 46,4 24,2 4,4 362,8 RUMUNIA 1982 46,8 26,6 7,5 777,2 1960 108 29,4 1,6 148,1 1970 99 30,4 2,5 264,4 WĘGRY 1982 85 31,3 3,8 514,1 1960 5,6 1,2 8,5 311,3 1970 6,0 2,2 15,1 684,4 ZSRR 1982 6,4 3,4 22,3 1057,2

Źródło: S tatisticzeskij Jeżegodnik Stran Czlenow SEW 1983. Moskwa s. 116, 255— 257, 266.

19 Por. P. K a r p u ś , B. M u c h a - L e s z k o , M. Z i e l i ń s k i : P ro b le m y

ro zw o ju in frastru ktu ry w gospodarce narodowej. Praca zbiorowa pod red. W. Grzy­ bowskiego, W ydział Ekonomiczny UMCS, Instytut Ekonomii Politycznej, Studia

2) podniesienia poziomu wskaźników efektyw ności czynników w y tw ó r­ czych,

3) doskonalenia kw alifikacji człowieka i wzbogacenia jegp osobowości, 4) tw orzenia w aru n k ów dla procesu konsum pcji,

5) zapew nienia ochrony środow iska natu ralnego ,

6) zabezpieczenia harm onijności przebiegu procesów gospodarczych. R zeczyw isty rozwój in fra stru k tu ry ekonom icznej i socjalnej w Polsce nie sty m u lo w ał tem p a w zrostu gospodarczego. Z biegiem lat w z ra sta ły dy sp ropo rcje m iędzy bazą p rodukcyjną przem ysłu a poziom em rozw oju u rząd zeń in fra stru k tu ra ln y c h . Obecnie najw ażniejsze elem en ty in fra ­ s tr u k tu ry p ro d u k cy jn ej stały się w Polsce b arieram i w zrostu gospodar­ czego, a przede w szystkim tra n sp o rt i energia, a w dziedzinie socjalnej ochrona zdrow ia. T abela 4 zaw iera podstaw ow e dane in fo rm u jące o sto­ sunkow o niskiej pozycji Polski w śród k rajó w socjalistycznych w zakresie rozw oju tra n s p o rtu i energetyki.

PODSTAWOWE WSKAŹNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO

P o d ejm u jąc próbę oceny rozw oju gospodarczego Polski la t siedem ­ d ziesiątych i osiem dziesiątych p rezen tu jem y podstaw ow e m iern ik i rozw o­ ju gospodarczego w szystkich europejskich k rajó w socjalistycznych. Jak o w sk aźnik i rep re z en ta ty w n e p rzy jm u jem y : 1) średnie roczne tem po w zro­ stu dochodu narodow ego, 2) średnie roczne tem po w zrostu spożycia i aku m ulacji, 3) średnie roczne tem po w zrostu nakładów inw esty cy jn y ch , 4) śred n ie roczne tem po w zrostu produkcji i w ydajności p racy w p rze ­ m yśle, 5) ek spo rt na 1 m ieszkańca.

Tab. 5. Średnie roczne tempo wzrostu dochodu narodowe­ go wytworzonego (ceny stałe) w procentach

The average yearly rate of the increase of the national incom e produced (stable prices) in percentages

Kraje 1971—1975 1976—1980 1980—1982 BUŁGARIA 7,8 6,1 4,5 CZECHOSŁO­ WACJA 5,5 3,7 —0,6 NRD 5,4 4,1 3,9 POLSKA 9,8 1,2 —8,8 RUMUNIA 11,4 7,0 2,4 WĘGRY 6,5 3,5 2,0 ZSRR 5,7 4,3 3,4

Źródło: Maly Rocznik S tatystyki M iędzyn arodow ej 1983, s. 26 tab. 7(36).

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL ₁₂₉

Z a w a rte w tabeli 5 dane liczbowe św iadczą o tym , że w pierw szej połowie la t siedem dziesiątych w e w szystkich k ra ja c h socjalistycznych w ystępow ało w ysokie tem po w zro stu dochodu narodow ego w w iększości k rajó w w gran icach 5,5— 6,5% . W iodące pozycje zajm ow ały R um unia i P olska z tem pem 11,4% i 9,8%. W drugiej połow ie la t siedem dziesiątych we w szystkich k ra ja c h zaznaczyła się już m alejąca ten d en cja tem p a w zrostu dochodu narodow ego, a w p rzy p ad k u P olski należy ją tra k to w a ć jako gw ałtow n y spadek. T en d en cja m alejąca pogłębiała się z początkiem la t osiem dziesiątych, a w Polsce w y stąp ił regres. N ieznaczny reg re s m iał m iejsce rów nież w Czechosłow acji.

M ateriał sta ty sty c z n y zam ieszczony w tab e li 6 ściśle w iąże się z d a ­ nym i ilu stru jąc y m i tem p o w zrostu dochodu narodow ego. W pierw szej połowie la t siedem dziesiątych, gdy w w iększości k rajó w socjalistycznych realizo w an a była w ysoka stopa a k u m u lacji w yższe było i tem po w zro stu dochodu narodow ego. W la ta c h 1976— 1980 stopa ak u m u lacji zdecydo­ w anie spada; w Polsce p raw ie o (—12%), na W ęgrzech (—2%). P o ró w n u ­ jąc dane tabeli 4 i 5 m ożna zauw ażyć, że n a jb a rd zie j stab iln e ten d en cje c h a ra k te ry z u ją gospodarkę NRD.

Tab. 6. Średnie roczne tempo wzrostu spożycia i akum ulacji (ceny stałe) w procentach

The average yearly rate of the increase of consumption and accum u­ lation (stable prices) in per cents.

Kraj Spożycie Akumulacja 1971—1975 1976—1980 1971— 1975 1976—1980 BUŁGARIA CZECHOSŁO­ 7,0 4,0 12,9 0,1 WACJA _5,1 2,8 8,5 1,4 NRD _{5,4 3,9} 2,8 3,2 POLSKA _{8,7 4,5} 18,1 —11,8 WĘGRY _{4,7 3,1} 8,0 —2,0

Źródło: Mały Rocznik S ta ty s ty k i M iędzyn arodow ej 1983, s. 29, tab. 10(39)

K o lejn a tab ela 7 zaw iera in fo rm acje o tem pie w zrostu nakładów in w esty cy jn y ch . D ane te w zbogacają m a te ria ł tab eli 5. S padek tem p a ak u m u la cji spow odow ał zm niejszenie tem pa w zrostu inw estycji. N a j­ w cześniej ten d en cje reg re sy jn e zaznaczyły się Polsce, a na początku la t osiem dziesiątych już we w szy stk ich k ra ja c h poza ZSRR i B ułgarią.

Tem po w zro stu p ro d u k cji p rzem ysłow ej i tem po w zro stu w ydajności p racy , jest rów nież g en eralnie m alejące od dru g iej połow y la t siedem

-Tab. 7. Średnie roczne tempo wzrostu nakładów in w esty­ cyjnych (ceny stałe) w procentach

The average yearty rate of the increase of investm ent expenditures (stable proces) in per cents

Kraje 1971—1975 1976—1980 1981—1982 BUŁGARIA CZECHOSŁO­ 8,6 4,0 2,3 WACJA 8,0 2,8 —3,1 NRD 4,8 3,4 —2,0 POLSKA _{17,5 —3,0} —17,5 RUMUNIA _{11,5 8,5} - 4 , 8 WĘGRY _{7,0 2,4 — 4,1} ZSRR _{7,0 3,4 3,0}

Źródło: Maly Rocznik S ta ty s ty k i Międzynarodowej 1983, s. 31, tab. 12(41).

dziesiątych we w szystkich k rajach socjalistycznych, lecz w latach 1976— 1980 ten d en cja ta jest jeszcze nieznaczna. Pogłębia się w y raźnie na po­ czątku lat osiem dziesiątych, lecz poza Polską w żadnym k ra ju nie w y ­ stąpił reg res pro d u kcji przem ysłow ej i w ydajności.

Poziom rozw oju gospodarczego, nowoczesną stru k tu rę gospodarki i zdolność k o n k u ren cy jn ą w yrobów na ry n k u św iatow ym w dużym sto­ pniu określa w skaźnik eksportu na 1 m ieszkańca. W tabeli 9 zestaw ione Tab. 8. Średnie roczne tempo wzrostu produkcji i wydajności pracy w przem yśle

(ceny stałe) w procentach

The average yearly rate of the increase of production and work efficiency in industry (stable prices) in per cents

Produkcja (ceny stałe) Wydajność pracy

Kraje 1971— 1975 1976— 1980 1981— 1982 1971— 1975 1976— 1980 1981— 1982 BUŁGARIA CZECHOSŁO­ 9,1 6,0 4,5 6,8 5,2 3,4 WACJA 6,7 4,6 1,5 6,0 4,1 1,5 NRD 6,5 5,0 3,9 5,4 4,6 3,4 POLSKA 10,4 4,7 —6,6 7,6 4,3 —4,0 RUMUNIA 13,0 9,5 2,0 6,3 6,8 * 2,0 WĘGRY 6,5 3,4 2,6 6,3 4,4 4,4 ZSRR 7,4 4,4 3,0 6,0 3,0 2,5

T e n d e n c j e r o z w o j o w e g o s p o d a r k i P R L ₁₃₁

Tab. 9. Eksport na 1 mieszkańca w dolarach USA

Export per one inhabitant in US dollars i Kraje 1970 1982 BUŁGARIA 236 1405 CZECHOSŁO­ WACJA 265 1055 NRD 268 1207 POLSKA 109 310 RUMUNIA 91,4 487 WĘGRY 224 821 ZSRR 52,7 322

Źródło: Mały Rocznik St at ys t yki Mi ędzynaro­ do we j 1983, s. 205, tab, 51(153)

zostały dane c h a ra k te ry z u ją c e poziom ek sp o rtu w przeliczeniu na m iesz­ kańca w k ra ja c h socjalistycznych w roku 1970 i 1982. W zrost znaczenia ek sp o rtu w ciągu o statn ich dw u n astu la t je st w yraźnie udok um ento w any w zrostem w skaźnika. Z auw ażalna jest dobra pozycja eksportow a B uł­ garii, Czechosłow acji, NRD i W ęgier. Z d rugiej stro n y w sposób neg a­ ty w n y w yróżnia się pozycja eksportow a Polski, jako k ra ju o najniższym w skaźniku ek sp o rtu na m ieszkańca i najniższym tem pie w zrostu ekspor­ t u w porów naniu z rokiem 1970.

KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW BYTU LUDNOŚCI W POLSCE NA TLE KRAJÓW RWPG

Rozwój gospodarczy k r a ju służy zaspokajaniu potrzeb ludności

i k sz ta łtu je w a ru n k i życia społeczeństw a. W system ie socjalistycznym dąży się do realizacji koncepcji w szechstronnego rozw oju człow ieka i spo­ łeczeństw a. C en tru m ste ru ją c procesam i gospodarczym i staw ia sobie m ię­ dzy in n y m i za cel tw o rzen ie tak ic h w a ru n k ó w życia dla społeczeństw a, które: um ożliw iają zaspokojenie w ielo stro n nych potrzeb i realizację so­ cjalistycznej zasady rów ności i spraw iedliw ości społecznej, urzeczyw i­ stn ia ją zasadę dem okracji socjalistycznej, stw arzają ludziom rów ne szan­ se życiowe itp .20

Podnoszenie na w yższy poziom sta n d a rd u życia ,i w aru n k ó w b y tu spo­ łeczeństw a je st nie ty lk o celem gospodarow ania w socjalizm ie, ale i nie­ zbędnym w aru n k iem dla kreow an ia cech psycho-fizycznych pracow ników pożądanych we w spółczesnych procesach gospodarow ania. Lepsza

rege-20 Por. Z. S u f i n : Zagadnienia socjalistycznego sposobu życia [w:] Jakość pr ac y i w a r u n k ó w życia. KIW, W arszawa 1978, s. 87.

• C & o tg co ** rt r“" u * §_o o u £ £ P5 A o u .£, _co O_uT M 'tj X -P_fi A 3 * s

f

Q<

S

a) £ o -h ₃ o ~_{^ OT} OJ o * « 3 oj fi ca ,c s-o -*-» *fi m rt C SS x .a a N 7 1 OT - u .S fl o C O ; ca (O c M +J Ol •M Vj 1-1 ^ > « c . o)

c w .s s

c N 00 „, .£ £ ® OJ OJ_{O TTI 5 ,Q} ►> O £ o S o « o tH JJ3 •h a tu <; O h Qj ‘•W o C ot £ £ «1 o >» u g •N £ O o £ ca W o _< 3 T3 2 J* 2 B 2? ° 3 * ^ s ns fi ~ ^ 3 u t-. >> 0) ^ o •o 32 o .22 C G o .2 S u & >» £ •N S o 3 a “ ot G_o

s

O *ł-i N O o (X -3 > O 0) rH r j <11 rt £ E-t H Ź r ó d ł o : S t a t i s t i c z e s k i j j e ż e g o d n i k S t r a n -c z l e n o w S E W 1 9 8 3 , M o s k w a 1 9 8 3 , s. 4 8 — 4 9 . a — b e z m a s ł a z i e m ­ n i a k i 3 5 2 6 2 7 rH CO 1 0 0 1 0 3 7600 co Tt< t -<^Hm H 3 1 4 5 2 2 3 1 9 0 1 5 8 1 5 9 9 8 7 5 6 1 5 8 14 3 1 3 0 1 0 9 O rH o w o c e O l - OCM tH 7 5 4 6 4 9 5 5 0 00 56 70 33 1 3 8 00 co 55 73 • O CO 22 35 1 Z f w a r z y ­ w a ca c a łH 11 8 1 2 5 14 7 ₆3 7 699 69 ₆₁ 8 5 9 4 9 7 r- 4 rHO co 0 CO CO00 O00 75 70 82 97O p r o d u k t y z b o ż o w e 19 0 1 1 7 4 O co rH 05 10 rH 12 6 1 1 3 r -0 rH rH 1 0 2 9 7 9 4 9 7 1 4 5 ?H CO 1 2 7 ca rH co co 00ca i n rH c a rH CO r-H 14 9 13 8 c-co rH c u k i e r 1 L ‘ L l 3 2 , 9 3 4 ,7 3 5 , 0 3 6 , 3 3 7 , 7 3 7 , 5 4 1 > ° 2 9 , 3 3 4 ,4 4 0 , 6 4 4 . 0 2 7 , 9 3 9 , 2 4 1 , 4 I>^ 2 6 , 6 3 3 ,5 3 7 , 9 3 8 , 0 2 8 , 0 3 8 , 8 4 4 > 4 ₁₀ j a j a ( s z t u k ) 8 4 1 c i c o 2 0 4 2 2 0 05 F -2 7 7 1 3 1 6 3 2 4 1 1 9 7 2 3 9 2 8 9 3 0 ! 1 4 3 CO 00 rH 22 3 2 0 0 1 6 0 2 4 7 3 1 7 lO rH CO 00 05 lO rH 23 9 05 ca m l e k o i p r z e t w o r y m l e c z n e co C l rH rH co rH 2 3 4 2 5 0 CO CO I> CO co 05 i-H CO 00 <N c a CO 05 CO c a 36 3 4 1 3 45 1 ! 4 0 3 CO Tt< H rH O rH CO CO co rH co lO I> rH 24 0 3 0 7 3 H 1005 ca r y b y 1 ° ‘ z 5 , 2 6 , 5 7 , 2 4 , 7 5 , 2 IO 5,2 7,4 r-~ 4, 5 6 , 3 rH co 6,0 in H 2, 3 rH ca* 2, 3 9 ,9 15 ,4 i cp rH 1 * ‘ 8 X I m ię s o i p o d r o b y s ł o n i n a I>^ csf co 43 , 7 6 4 ,9 CO 5 6 , 8 7 1 , 9 8 5 , 6 0 c o 55 , 0 6 6 , 1 8 9 , 5 O rH 05 49 , 9 6 1 , 2 8 2 , 1 5 8 , 5 4 7 , 6 5 8 , 1 rH c - co"c -O O OCO 5 8 ,0 I 0 r -10 l a t a | 0 9 6 1 1 9 7 0 O CO o> 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 0 1 9 8 2 1 1 9 6 0 1 9 7 0 O 00 0 5 tH 19 8 2 K r a j B U Ł G A R I A C Z E C H O -S Ł O W A C J A N R D P O L S K A W Ę G R Y Z S R R

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL 133

neracja sił psychicznych i fizycznych człow ieka, jego rozwój k u ltu ra ln o - -ośw iatow y, podnoszenie jego poziomu zdrow otności przyczyniają się do podnoszenia poziom u w ydajności pracy, a ty m sam ym i do przyspieszenia procesu rozw oju gospodarczego.

M iędzy procesem w zrostu gospodarczego a w aru n k am i b y tu ludności w y stęp u ją sprzężenia zw rotne. Z jed n ej stro n y w zrost gospodarczy p rzy ­ czynia się do w ygospodarow yw ania zasobów m a te ria ln y c h i finansow ych k ierow anych na podnoszenie sta n d a rd u życia społeczeństw a, zaś z d ru ­ giej stro n y pop raw a w a ru n k ó w b y tu człow ieka u ru ch am ia czynniki w zro­ stu p rodukcji tkw iące w człow ieku — jego przygotow aniu zawodowym , zainteresow an iu re z u lta ta m i pracy, k u ltu rze, poziom owi zdrow otności. Badania socjologów a m e ry k ań sk ich w sk azują na to, że udział czynników zw iązanych z człow iekiem w e wzroście w ydajności p racy w przem yśle k rajó w w ysokorozw iniętych k sz ta łtu je się na poziom ie 70— 75°/o.21

Popraw a w aru n k ó w b y tu w system ie socjalistycznym służy więc re a ­ lizacji socjalistycznego sposobu życia i dynam izow aniu procesu w zrostu gospodarczego. Z aniedbania w podnoszeniu w aru n k ó w bytu, w cześniej czy później, w pły n ą na ograniczenie m ożliwości szybkiego procesu roz­ w oju społeczno-gospodarczego k ra ju .

W niniejszy m opracow aniu analizę w aru n k ó w b ytu społeczeństw a przeprow adzim y w zakresie poziom u spożycia żywności, stan u w arunków m ieszkaniow ych oraz dóbr k o n sum p cyjn y ch trw ałego użytkow ania, w a­ ru n k ó w w zakresie ośw iaty, k u ltu ry i o chrony zdrow ia. Poziom spożycia szeregu a rty k u łó w żyw nościow ych na 1 m ieszkańca w k ra ja c h RW PG o b razu ją dane tab eli 10.

Z porów nania spożycia podstaw ow ych a rty k u łó w żyw nościow ych w y ­ n ik a, że we w szystkich k ra ja c h RW PG n astąp ił w lata ch 1960— 1982 w zrost spożycia m ięsa, ry b i m leka i jego przetw orów , ja j, cukru, owo­ ców. N atom iast spadek zanotow ano w spożyciu pro duk tó w zbożowych i ziem niaków . Takie k ieru n k i zm ian n ależy uznać za pozytyw ne z p u n k ­ tu w idzenia wym ogów zalecanej przez lek arzy d iety w yżyw ieniow ej. Na tle ty ch ten d en cji sy tu acja w yżyw ieniow a w Polsce do roku 1980 podą­ żała w praw idłow ym k ieru n k u . W roku 1982 w sto sun ku do 1980 zanoto­ w ano w Polsce znaczny sp adek spożycia: m ięsa, podrobów i słoniny o 23,6 kg; ry b o 2,1 kg; m leka i przetw o rów m lecznych o 48 kg; jaj o 23 sztuki. Spożycie pozostałych a rty k u łó w pozostało w zasadzie na n ie ­ zm ienionym poziomie. Z przepro w ad zo ny ch w Polsce badań w zakresie p orów nania poziom u w y żyw ienia w rok u 1982 z n orm ą „B” uznaną przez

81 Por. W. G. W a s i 1 i e w : P ro b le m y po w y sze n ija proiz woditieln osti truda w priedprijatijach promyszlennostii i transporta. Moskwa 1974, s. 57.

Tab. 11. Warunki m ieszkaniow e w krajach RWPG Living conditions in the countries of the

Kraj Przeciętna liczba izb w m iesz­ kaniu osób na izbę w roku izb w m iesz­ kaniu osób na izbę w roku BUŁGARIA 3,2 1,2 1965 3,6 1,0 1975 CZECHOSŁOWACJA 2,7 1,3 1961 3,1 1,1 1970 NRD 2,6 1,1 1965 2,7 1,1 1971 POLSKA 2,6 1,5 1968 3,1 1,2 1978 RUMUNIA 2,6 1,4 1966 WĘGRY 2,3 1,5 1963 2,6 1,3 1970 ZSRR 2,8 1,5 1960 _•

a — bez kuchni; b — bez kuchni o powierzchni poniżej 12 m2 i pokoi poniżej 8 m 2.

Źródło: Mały Rocznik S ta ty s ty k i Międzynarodowej 1983, GUS, Warszawa 1983, s. 92, Rocznik S ta ty s ty c zn y 1970, s. 663; Rocznik S ta ty s ty c zn y 1984, s. 592.

fizjologów jako w yżyw ienie dostateczne o u m iarkow an y m koszcie, w y n i­ k a ją n astęp u jące w nioski:

— w artość k aloryczna przeciętnej diety była niższa od n o rm y „B” o k ilk a procent (z w y jątk iem em erytów i rencistów );

— spożycie białka zwierzęcego i tłuszczów osiągało lub p rzekraczało poziom określony n orm ą n ajsilniej u em erytów i rencistów ;

— w w ęglow odanach i białku roślinnym n astąp ił niedobór sięgający k ilk u n a stu procent;

— analiza w yżyw ienia gru p o najniższych dochodach w ykazała, że o dchylenia rzeczyw istej konsum pcji od norm y ,,B'’ sięgają w podstaw o­ w ych skład nik ach od 10 do 27°/o”.22

O becna sy tu a c ja w yżyw ieniow a w Polsce, z uw agi na ograniczone m ożliw ości im p o rtu żywności, przem aw ia za zw iększeniem w ysiłku roz­ w oju krajow ego rolnictw a i przem ysłu spożywczego.

Isto tn y m elem en tem w arunków b y tu ludności jest stan m ieszkal­ n ictw a. In fo rm acje na ten tem at zaw iera tabela 11. Zasoby m ieszkaniow e w Polsce są niew ystarczające bowiem w roku 1982 na każde 100 m ieszkań przy p ad ało — 116,3 m iejskich i 112,5 w iejskich gospodarstw d o m o w y c h 2*. 2i Elem enty prognozy przemian konsumpcji. K onsultacyjna Rada Gospodarcza „Życie Gospodarcze” 1985, z. 11, s. 8.

T e n d e n c j e r o z w o j o w e g o s p o d a r k i P R L ₁₃₅

w latach 1960—1982 CMEA in 1960—1982

Mieszkania oddane do użytku na 1000 m ieszkańców Przeciętna liczba izb w m ieszka­ niach oddanych do użytku Przeciętna powierzch­ nia użytkowana m ieszkania odda­ nego do użytku 1960 1970 1980 1982 1970 1981 1970 1982 6,3 5,4 8,4 7,7 2,5a £3 CO Q) 63,7 62,9 5,4 7,8 8,8 6,6 3.51» 3»7b 67,2 71,9 4,7 4,5 2,5* 2-,9a 55,0 62,2 4,8 6,0 6,1 5,1 3,2 3,8 54,3 66,7 13,7 7,9 8,9 7,2 44,9 59,2 5,8 7,8 8,3 7,1 3,1 3,3 61,5 70,4 12,1 9,3 7,5 7,4 46,8 53,9 93 i 96;

D ynam ika rozbudow y bazy m ieszkaniow ej w Polsce jest niska w po­ ró w n an iu z innym i k raja m i RW PG . Polska z ajm u je o statn ie m iejsce w zakresie liczby oddaw anych m ieszkań do u ż y tk u w przeliczeniu na 1000 m ieszkańców. Głód m ieszkaniow y z jednej stro n y oraz trudności gospodarcze z d rugiej sp ra w ia ją iż spraw a m ieszkań pozostanie nadal tru d n y m problem em do rozw iązania.

W m iarę k orzy stn ie p rzedstaw ia się sy tu a c ja społeczeństw a w Polsce w zakresie w yposażenia gospodarstw dom ow ych w przedm io ty trw ałego użytkow ania (tab. 12). O bserw uje się tu ta j w ysoką d ynam ikę w zrostu. N ajgorzej sy tu acja Polski w ygląda w zakresie sam ochodów osobowych i telefonów , gdzie w yprzedzam y ty lk o ZSRR. D obra trw ałego u ży tk u w p ły w ają na sta n d a rd życia społeczeństw a, m ożliwość ko rzy stania z dóbr k u ltu ry , ośw iaty, u łatw ia ją p race w gospodarstw ie dom ow ym i stanow ią w ażny czynnik reg en eracji sił człow ieka. W obecnej sy tu acji gospodar­ czej tru d n o oczekiwać szybkiego w zrostu dostaw dóbr trw ałeg o użytku ,

dlatego należy w7ięcej w y siłk u skierow ać na usługi n a p ra w y tego

sprzętu.

W arunki b y tu społeczeństw a w dużym stopniu zależą od dostępności usług św iadczonych przez ośw iatę, ochronę zdrow ia i k u ltu rę . D ane o bra­ zujące te dziedziny zaw iera tab e la 13. W lata ch 1960— 1982 sy tu a c ja P ol­ ski na tle in n y ch k rajó w R W PG w analizow anych dziedzinach uległa w idocznem u pogorszeniu. O ile w ro k u 1960 Polska w dwóch dziedzinach

Tab. 12. W yposażenie gospodarstw domowych w niektóre przedmioty trw ałego użytkowania w krajach RWPG w sztukach na 100 gospodarstw domowych The equipm ent of households with certain object of permanent use in the coun­

tries of the CMEA in pieces per 100 households.

Kraj Lata Odbiorniki Pralki Chło­ dzia­ rki i zamra­ żarki Samo­ chody osob. T ele­ fon y3 radio­ we telew i­ zyjne BUŁGA­ 1960 22 RIA 1970 55,7 1982 91 83 77 84 32 170,0 CZECHO­ 1960 89 21 54 11 1 74 SŁOWA­ 1970 140 74 86 56 18 138 CJA 1982 187 114 134 101 46 215 NRD 1960 90» 17b 6 6 3 75 1970 92b 74 54 56 16 123 1982 99b 111 91 119 42 200 POLSKA 1960 43 6 19 2 1 30 1970 88 48 64 24 5 57 1983 173 89 99 96 27 101 WĘGRY 1960 72b 3b 15 1 1 1970 75» 53b 55 32 7 79,7 1981 171 113 99 99 40 125,0 ZSRR 1960 46 8 4 4 . 20 1970 72 51 52 32 45,3 1982 90 91 70 89 98

Źródło: Polska 1946— 1983, GUS, Warszawa 1084, s. 82; Statisticzeskij jeżegodnik stran-czlenow SEW 1983, Moskwa 1983, s. 279.

Rocznik S ta ty s ty c zn y 1984, s. 542, Rocznik S ta ty s ty c zn y 1977, s. 467.

zajm ow ała m iejsce o statn ie (żłobki i przedszkola) i w 6 przedostatnie, to zarów no w ro k u 1970 ja k i 1982 m iejsce ostatnie zajm owało w czterech dziedzinach (żłobki, przedszkola, łóżka szpitalne, lekarze) zaś p rzed o stat­ nie w dalszych czterech. Tylko w zakresie liczby studentów na 10 tys. m ieszkańców sy tu a c ja Polski jest lepsza (3 m iejsce).

W skaźniki obrazu jące zm iany w aru nk ów b y tu ludności w ykazyw ały ten d e n c ję rosnącą. S y tu a cja naszego k ra ju nie jest jed nak korzystna. K ry zy s gospodarczy lat 1980— 1982 spowodow ał isto tny spadek spożycia arty k u łó w żyw nościow ych, ograniczył zakres budow nictw a m ieszkanio­ wego i m ożliwości po p raw y w aru n k ó w w zakresie ośw iaty, ochrony zdrow ia i k u ltu ry . N iem niej jednak, n aw et biorąc popraw kę na n eg aty w

-T a b . 13 . P oz io m in fr as tr u kt ur y w o św ia c ie , kuit urz e i o ch ro n ie zd ro w ia w europejskich k ra ja ch R W P G w la ta ch 1 9 6 0 — 1 9 8 2 T he le vel of in fr as tru ct u r e in e d u c a tio n , cu lt u re an d in th e sp h er e of h ea lt h pro te ct io n in th e E u ro p ea n coun trie s of th e C M E A in 1 9 6 0 — 1 9 8 2 T e n d e n c j e r o z w o j o w e g o s p o d a r k i P R L 137 B O U B ^ z s a iu i b u j n z s o i ą t ^ a z f e i s s i p B ^ B U Xu z o o h

o j o j r - eo^ to_ co a »■* ^ł<_ a>_ oo_ i n co_ oo ^ co~ co" m~ co" io" d-" co" co co" e -f co" co"

R o c z ­ ny n a ­ k ła d g a z e t na 1 m ie sz ­ k a ń c a 7 7 ₉6 1 0 3 ₇₄« ₈4 ₉8 1 13 1 1 4 8 1 8 6 _{51 7}2 ₅7 ₄7 ₅6 ₅0 L ic z b a w id z ó w w te a t­ ra ch n a 1 0 0 0 m ie sz k . 7 6 4 6 3 7 6 9 6 9 3 5 6 6 2 5 6 3 9 3 5 7 1 9 5 9 8 4 4 8 4 0 8 2 6 2 4 9 4 4 0 8 4 6 0 Ś m ie r te l­ n oś ć n ie ­ m o w lą t na 1 0 0 0 u r o d z e ń ż y w y c h 4 5 .1 2 7 .3 1 8 .2 2 3 .5 2 2 ,1 16 ,1 3 8 .8 1 8 .5 1 1 .4 5 4 .8 36,7 24 .6 7 4 .6 4 9 .4 2 8 ,6 a L ic z b a le k a r z y na 10 ty s. lu d n o ­ śc

i O F- lO^ y-^ ,-H * 1 lO^ CO lO^ i

c ^ c ^ i - T co' tjT c s T c T r ^ c f o T c o CO' rjT oT f-H CO ^ CSJ CO f-H CQ ł-H ł—ł »-H ?-H L ic z b a łó że k w sz p it a la c h na m ie sz ­ k a ń c ó w » <o co^ « h «n lO co eo h h H a T o T o O) H W O* TjT o " c^f g T oT CO O) 0 5 0 5 0 ł - t f H O I> t> t - 00 co fH rH ł-H t-H S tu ­ d e n c i na 10 tys. lu d - ty s. lu d ­ n o śc i 7 0 1 0 8 _{95 6}9 ₉₁ 1 2 5 ₅8 ₈4 ₇8 ₅6 10 1 1 0 9 ₃9 ₇5 ₈₁ £

4

* 2 m - 8 o w» « 0 ^ 0 S O OJ -H -rj £ Q a c ns g. T3 1 _ i cd 0) M O - o c 'S O O T3 o •a 53 -g o -o « Q ^ § -3 rH oj iQ rt (3 o o o o o o o o o o c o c o c o c o c\i o oo o t -co t - W 00 CO Oi CO o m o o j o c o e o T f co c o w c o ^ e g ^ o o ł C4 e o i o c o m c o c o r H M <N eo j o co w C O C O N o r f <N c - i o O O O t - r H r f t— O) C < 1 0 0 *-H *—ł T-t ^ L a ta 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 2 1 9 6 0 1 9 7 0 1 9 8 2 1 K r a j B U Ł G A ­ R IA C ZE CH O ­ S Ł O W A ­ C J A N R D P O L S K A R U M U ­ N IA

«SJ СО t - 00 со ч* ю о ю ю т—i о ю о 00 с о t - 00 Од Is* см ł-Ч со 1C 00 00 см ю (О ю ю Ч* (О о> о t - ю о • • ■ф со см см ео о ю о !> 1C ю см О) о Tf< о ł-ч см см см см со •ч* со 00 00 со о о> |> со |> 00 со о см гН ю 00 Г ? 00 со о 00 о> гН н .о и о о о о 05 00 о см ю 00 Ч* ю *-Н Tt< со 05 с о ем со es с о тН А 1Л 00 см о о> г— см см о о см о о w со Г4- 00 со г— со 05 05 о 05 О) 05 t“ ł к Ü Ы * £ r H н Й Й С/3 N н H CM lO r H C<f r H to о o> o ' о c/i ■ r i_{y oo}CO~ :3 о» Й ^ сф ï> ‘Я к тз W « 03 М Ś >> 2 -*-> -ы 1 и .’S •о е - тз Е: о £г сь 2 w ’-' .(ч I * ”. s О 'о 00 w 0 5 N ^ .а_{I ^} 1 .2 д -2 r-Г Ъ 00 2 © I 7 3 ч° I (-1 « 'N.

Tendencje rozwojowe gospodarki PRL ₁₃₉

n y w pływ k ry zy su n a poziom w aru n k ów b y tu ludności w Polsce w ro ­ ku 1982, należy w skazać na isto tn e zaległości naszego k ra ju w analizo­ w any ch dziedzinach w porów naniu do in n y ch k rajó w socjalistycznych. Tak więc jed n ą z p rzyczyn tej sy tu acji należy u p a try w a ć w realizow a­ n y m w naszej gospodarce p rio ry tecie rozw oju sfery pro d u k cy jn ej i za­ niedb y w aniu rozw oju sfery n iep ro d u k cy jn ej.

* *

*

Z aprezentow ana analiza procesów społeczno-gospodarczych w P o l­ sce na tle zm ian w k ra ja c h RW PG upow ażnia do sform ułow ania n a stę p u ­ jących w niosków :

1. P rocesy w zrostu gospodarczego bazow ały na n ak ład ach in w e sty ­ c y jn y ch (zwłaszcza rozw ojow ych), wzroście z a tru d n ie n ia i rozszerzaniu bazy surow cow ej. B yły to typow e procesy ekstensyw ne, któ re nie g w a­ ran to w a ły osiągnięcia w ysokiego poziom u tech nik i i technologii oraz ko n ku ren cyjno ści naszej gospodarki.

2. W całym bad any m okresie w ystępow ał szybszy rozwój działu I niż II, co p rzy rela ty w n ie niskim poziomie techn iki i zdolności ek sp o rto ­ wej działu I, tw orzyło p rzesłanki dla ten d e n c ji inflacy jn ej w gospodarce. 3. Poziom i dyn am ika rozw oju in fra s tru k tu ry pro d u k cy jn ej w Polsce była n iedostateczna w stosunku do poziom u rozw oju naszego k ra ju oraz sy tu acji w y stęp u jącej w in n y ch k ra ja c h RW PG.

4. W pierw szej połowie la t siedem dziesiątych m iała m iejsce w P o l­ sce w ysoka d y n am ik a w zrostu dochodu narodow ego, k tó ra została osiąg­ nięta w ysokim i nak ład am i in w esty cy jn y m i zw iązanym i ze znacznym za­ dłużeniem k ra ju . W ysiłek gospodarki w ty m okresie w yczerpał rez e rw y i zostały u ruchom ione procesy reg resy jne. W porów n aniu do in n y ch k r a ­ jów RW PG procesy w zrostu gospodarczego ch ara k te ry z o w a ły się znacznie w iększą nierytm icznością.

5. P ro cesy gospodarcze w przem yśle p row adziły do dyspro po rcji w e w zroście gospodarczym .

6. Spożycie w Polsce na tle k rajó w R W PG je s t rela ty w n ie n ie ­ korzystne.

7. Rozwój in fra s tru k tu ry społecznej w Polsce dokonyw ał się w olniej niż w in nych k ra ja c h socjalistycznych.

8. P ro cesy gospodarcze w Polsce przyniosły znacznie niższy w zrost spożycia i w aru n k ó w byto w ych niż w in nych k ra ja c h RW PG. S y tu a cja ta k a w ynika nie ty lk o z niskiej spraw ności gospodarow ania w Polsce, ale i z niedoceniania w aru n kó w b y tu jako czynnika (przesłanki) popraw y spraw ności gospodarow ania.

Р Е З Ю М Е В процессе экономического и общественного развития Польши после Второй мировой войны можно выделить ряд тенденций, к которым авторы относят: 1) приоритетное значение промышленности в общем развитии страны; 2) примат производства средств производства над производством средств потребления; 3) основание процессов роста на капиталовложениях, росте занятости и расш ирении сырьевой базы; 4) отставание процесса урбанизации от процесса индустриализации; 5) недостаточное развитие базы и н ф р а с т р у к т у р ы по сравнению с разви­ тием промышленности; 6) предпочтение производственной сф еры непроизводственной. Процесс экономического развития ПНР привел к значительному улучш ению бытовых условий населения, однако его динамика была ниже, чем в других европейских странах СЭВ. Авторы придерживаются мнения, что это является следствием не только низкой эф фективности хозяйственной деятельности в П оль­ ше, но и недооценки фактора улучш ения бытовых условий как предпосылки р о­ ста уровня действенности экономических процессов. S U M M A R Y

In the process of socio-econom ic developm ent of Poland after World War II, one can distinguish a number of tendencies w hich include:

1) p referential importance of industry in the total developm ent of the country, 2) prim acy of the production of production m eans over the production of

consum ption means,

3) basing the process of developm ent on investm ents, increase of em ploym ent and raw m aterials base,

4) delay of the process of urbalization in comparison w ith industrialization, 5) in su fficien t developm ent of infrastructure base in relation to industrial

developm ent,

6) priority given to the productive sphere in relation to non-productive one. The process of econom ic developm ent of Poland brought about a considerable im provem ent of living conditions of the population; nevertheless, its dynamics w as sm aller than in other European countries of the Council of the Mutual Economic A ssistance. According to the authors of the present paper, this follow s not only from low efficien cy of the econom y in Poland, but also from underestim ation of im pro­ vem ent of living conditions as a prerequisite raising the le v el of effectiveness of econom ic processes.