Jan Zalewa
Dylematy polityki energetycznej
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 47/1,
231-241
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L. XLVII, 1 SECTIO H 2013
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Zakład Gospodarki Żywnościowej
JA N Z A L E W A
Dylematy polityki energetycznej
Dilemmas of energy policy
Słow a kluczow e: bezpieczeństw o energetyczne, energia odnaw ialna, biopaliw a
K ey w o rd s: energy secururity, renew able energy, biofuels
W st ęp
N arastaniu objawów kryzysu paliwowo-energetycznego, nieodłącznie zw iązane go z kryzysem ekologicznym i klim atycznym , towarzyszy wzm ożona dyskusja na konferencjach naukowych, naradach branżowych i w piśm iennictw ie naukowym. Rozpatryw ane są zarówno przyczyny nieuchronnie zbliżającego się kryzysu ener getycznego, jak i środki zaradcze, które należy podjąć, by zachować bezpieczeństwo w tym zakresie. Rozważania koncentrują się na możliwościach wykorzystania w ener getyce prostych rezerw (zwiększenie efektywności systemu grzewczego, sprawności przetwarzania energii pierwotnej w finalną, zmniejszenie energochłonności produkcji i usług, rozbudowa infrastruktury przesyłowej energii), zastępowanie nieodnawialnych
źródeł energii odnawialnymi itp.
W literaturze m ożna spotkać się z poglądem, że powrót na ścieżkę szybkiego wzrostu gospodarczego zależy od przyjęcia w yzw ań trzeciej rewolucji przemysłowej, która uwolni odbiorców energii od wzrostu i wahań jej cen1. Doszliśmy do granic możliwości zw iększania światowego wzrostu gospodarczego w w arunkach systemu
1 Tu trzeba nowej energii, w yw iad J. Żakowskiego z amerykańskim politologiem J. R ifkinem zamiesz czony w „Polityce” 2011, nr 51.
opartego na ropie i innych paliwach kopalnych - tw ierdzi J. R ifkin. Z a wybuch w roku 2008 kryzysu finansowego obarcza on drugą rewolucję przemysłową, k tó rej symbolem jest samochód napędzany ropą lub benzyną. Nowa epoka - zdaniem J. R ifkina - należy do energii odnawialnej.
W ykorzystanie energii pochodzącej z biomasy2, wody, w iatru, prom ieniowania słonecznego, energii Ziemi to istotny komponent w zrostu zrównoważonego. Taka energetyka będzie fundam entem trzeciej rewolucji przem ysłowej, k tó ra zostanie oparta na wielkiej sieci drobnych producentów - posiadaczy elektrowni wodnych, wiatrowych i producentów „zielonej” energii z biomasy. Podobne rozwiązania, z zapo w iedzią wsparcia finansowego, zawiera projekt rodzimej, niegotowej jeszcze, ustawy 0 odnawialnych źródłach energii (OZE). Jest to obowiązujący, nowo wprowadzany element w naszej polityce energetycznej.
Osobnego potraktow ania w ym aga pogląd, zgodnie z którym duży w pływ na kształtowanie się globalnego klim atu m a rosnąca em isja dwutlenku węgla i innych gazów do atmosfery, będąca następstwem pozyskiwania energii elektrycznej i cieplnej z węgla kamiennego i brunatnego3. Powstający z tej przyczyny tzw. efekt cieplarniany w pływ a na ocieplenie klimatu. Istnieją też opinie negujące te przestrogi, gdyż główną - jak w ynika z ich treści - przyczyną ocieplenia klimatu są zmiany aktywności Słońca czy cykliczne zmiany nachylenia orbity ziemskiej4. Natom iast zwolennicy poglądu neutralnego tw ierdzą, że dostępne analizy nie dostarczają dość dobrych dowodów, by stwierdzić, czy obserwowany od końca X IX w. w zrost tem peratury jest anomalią, czy też wynikiem naturalnych cykli klim atycznych5.
Przewaga poglądu, iż działalność człowieka może w płynąć na poprawę klim atu globalnego, stała się jednym z fundamentów polityki energetycznej krajów UE.
Coraz więcej m iejsca w koncepcjach bezpieczeństwa energetycznego zajmuje kwestia kosztów środowiskowych stosowania paliw kopalnych. Spełnieniu wzniosłego celu zrównoważonego rozwoju gospodarczego, godzącego postęp przemysłowy z eko logią, m a sprzyjać obowiązujący od 2013 r. pakiet klimatyczno-energetyczny Komisji Europejskiej. Pakiet ten, nazyw am y skrótowo „3 x 20”, jest uważany za dokument kompleksowo regulujący procesy przem ian polityki energetycznej6.
Pakiet, który m a być wdrożony przez państw a członkowskie U E w latach 2013 2020, spowoduje stopniowy, ale poważny wzrost cen energii elektrycznej oraz kosztów produkcji wyrobów energochłonnych. To źle w róży polskim elektrociepłowniom 1 elektrowniom, które w 80% napędzane są węglem. Polsce wprawdzie złagodzono
2 Biomasa - stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji. 3 J. Zbierska, A. Zbierska, K lim at w świetle czwartego raportu IPCC, „Czysta Energia” 2008, nr 10. 4 M. Miłek, E fekt cieplarniany — CO2, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki” 2008, nr 4.
5 Z. Łucki, P. Frączek, M odernizacja sektora energii, [w:] M.G. Woźniak (red.), Gospodarka Polski
1990-20U, t. 2, PWN, Warszawa 2012, s. 178.
t e w y m a g a n i a , a le s k u t k i k u p o w a n i a u p r a w n i e ń d o e m i s j i C O2 i i n n y c h g a z ó w c i e p l a r n i a n y c h b ę d ą d l a u ż y t k o w n i k ó w e n e r g i i d o t k l i w e 7. N a g l o b a l n ą s y t u a c j ę e n e r g e t y c z n ą m i a ł y w p ł y w z m i a n y w s t r u k t u r z e p o p y t u n a r o p ę n a f t o w ą i g a z . N a s t ą p i ł d y n a m i c z n y r o z w ó j e k o n o m i c z n y k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h s ię , p r z e d e w s z y s t k i m C h i n i I n d i i , p o c i ą g a j ą c z a s o b ą o l b r z y m i w z r o s t p o p y t u n a e n e r g i ę z e s t r o n y d w u m i l i a r d o w e j p o p u l a c j i . S p a d e k p r o d u k c j i p a l i w w y w o ł a ł y z a k ł ó c e n i a p o l i t y c z n e w W e n e z u e l i w l a t a c h 2 0 0 2 i 2 0 0 3 . Z p o w o d u w o j n y d o s z ł o d o s p a d k u w y d o b y c i a r o p y w I r a k u . H u r a g a n „ K a t r i n a ” z n a c z n i e o b n i ż y ł w y d o b y c i e r o p y w Z a t o c e M e k s y k a ń s k i e j ( 2 0 0 5 ) . M i a ł a m ie j s c e t r a g i c z n a k a t a s t r o f a a to m o w a w J a p o n ii. M a j ą c n a u w a d z e w a ż n i e j s z e t e n d e n c j e i b a r i e r y w z a k r e s i e ś w i a t o w e g o s y s t e m u e n e r g e t y c z n e g o , p o s t a r a m y s ię o d n i e ś ć d o w e w n ę t r z n y c h u w a r u n k o w a ń r o d z i m e j p o l i t y k i e n e r g e t y c z n e j w n a d c h o d z ą c y c h l a t a c h . Z a k r e s n a s z y c h d o c i e k a ń j e s t w d u ż y m s t o p n i u o k r e ś l o n y m a k s y m a l n ą o b j ę t o ś c i ą a r t y k u ł u . S ą d z im y , ż e p i e r w s z e ń s t w o w k o l e j n o ś c i r o z w a ż a ń p r z y p a d a g a z o w i ł u p k o w e m u . N a s t ę p n i e k i l k a u w a g p o ś w i ę c i m y e n e r g i i a to m o w e j . K o l e j n e m i e j s c e z a j m ą o d n a w i a l n e ź r ó d ł a e n e r g i i .
1. Możliwości wydobycia i w ykorzystania gazu łupkowego w Polsce
J e ś l i b a d a n i a i o d w i e r t y p o t w i e r d z ą o p t y m i s t y c z n e p r o g n o z y , m o ż e m y s t a n ą ć p r z e d s z a n s ą , j a k i e j d o t y c h c z a s n i e m ie l iś m y . P r z y b l i ż m y c z y t e l n i k o w i i n f o r m a c j e o s z a c u n k a c h z a s o b ó w g a z u ł u p k o w e g o w ś w ie c ie . A m e r y k a ń s k a a g e n c j a E n e r g y I n f o r m a t i o n A d m i n i s t r a t i o n o c e n i a , ż e z a s o b y l i t e w s k i e g o g a z u ł u p k o w e g o w y n o s z ą 5 0 0 m l d m 3 i w y s t a r c z ą n a z a s p o k o j e n i e p o t r z e b k r a j u p r z e z 3 0 - 5 0 la t. W e d ł u g w z m i a n k o w a n e j a g e n c j i n a j w i ę k s z e z ł o ż a n a ś w i e c i e m a j ą C h i n y (o k . 3 2 b l n m 3), U S A ( 2 9 b l n m 3), A r g e n t y n a (2 8 b l n m 3) o r a z M e k s y k (2 5 b l n m 3) 8. L i t w a a k t u a l n i e p ł a c i G a z p r o m o w i z a g a z j e d n ą z n a j w y ż s z y c h c e n w E u r o p i e , a le c h c e k u p o w a ć g a z ł u p k o w y z U S A d o s w o j e g o t e r m i n a l u w K ł a j p e d z i e . L i t w i n i w y l i c z y l i , ż e n a w e t p o d o d a n i u k o s z t ó w t r a n s p o r t u b ę d z i e o n 3 - 4 r a z y t a ń s z y o d k u p o w a n e g o o d G a z p r o m u . P o l s k a p o w i n n a p o s t r z e g a ć p o t e n c j a ł w y n i k a j ą c y z g a z u ł u p k o w e g o j a k o s z a n s ę u w o l n i e n i a s w o je j g o s p o d a r k i o d o g r o m n e g o o b c i ą ż e n i a o p ł a t a m i z a i m p o r t g a z u . G a z p r o m ( 6 0 % g a z u p o c h o d z i o d d o s t a w c y r o s y j s k i e g o ) ż ą d a o d P o l a k ó w 5 5 0 d o l a r ó w z a 1 t y s . m 3 g a z u . T a k a s a m a i l o ś ć t e g o s u r o w c a w U S A k o s z t u j e n i e s p e ł n a 1 0 0 d o l a r ó w 9. J e s t w i e l e r a p o r t ó w n a t e m a t p o t e n c j a l n y c h p o l s k i c h z a s o b ó w g a z u
7 Negatywną opinię dla tej koncepcji wyraził A. Gierek w artykule pt. „Klimatyczny” zamach na polską
gospodarkę, „Przegląd” 2012, nr 20.
8 I. Frusewicz, Łotwa inwestuje w łupki, „Rzeczpospolita” z 4 września 2012.
9 Obecnie w USA z łupków pochodzi 30% gazu i jest on tańszy niż w Rosji, za: A. Kublik, Łupkowy
Armagedon dla Gazpromu, „Gazeta Wyborcza” z 22 maja 2012. Przewiduje się, że w roku 2016 USA i Kanada
ziemnego w łupkach. Najnowszy raport Państwowego Instytutu Geologicznego p o daje, że m oże być go nawet 1,9 bln m 3. M imo pewnych rozbieżności w podawanych wielkościach zasoby wystarczyłyby dla zaspokojenia wszystkich polskich potrzeb w zakresie gazu na m inim um kilkadziesiąt lat, bez importu. Gaz z łupków jest zatem realną i olbrzym ią szansą, by uniezależnić się od dostaw z zagranicy. W ubiegłym roku zapotrzebowanie na gaz ziemny w Polsce wyniosło 14,4 mld m 3.
Przybliżone wyliczenia obciążeń z tytułu im portu gazu rosyjskiego wskazują, że 60-procentowy udział w imporcie gazu z tego kierunku (8,64 m ld m 3) kosztuje nas ponad 4,7 bln zł. Polska dostrzega szanse, jakie daje gaz z łupków, stanowiący m om ent zw rotny w budowie alternatyw y dla obecnych źródeł dostaw gazu. Sta nowi to nową jakość w bezpieczeństwie energetycznym Polski, gdyż paliwem do produkcji elektryczności jest gaz, a nie ropa. Elektrownie gazowe buduje się szybko (oko ło 3 lat). Dla porów nania budowa elektrow ni węglowej trw a o 2 lata dłużej. Elektrownia gazowa jest stosunkowo tania w budowie, nie potrzebuje dużo wody do chłodzenia, powoduje dużo niższą emisję CO2. Dyspozycyjność elektrowni gazowych jest relatywnie wyższa. Prąd może zacząć płynąć do sieci w ciągu 10-15 m inut od ich uruchomienia. Jak ju ż wyżej zaznaczyliśmy, importowany gaz ziemny jest d ro gi. Ostrożne szacunki pokazują, że wydobycie gazu z łupków w Polsce spowoduje obniżenie jego cen. Potwierdzają to doświadczenia USA, gdzie cena 1 tys. m 3 gazu łupkowego spadła poniżej 100 dolarów10. Możliwość obniżenia cen gazu dla - jak się szacuje - 6,5 m ln Polaków, indywidualnych odbiorców, oraz polskiego przemysłu staje się realna i oznacza niższe ceny dla wszystkich użytkowników (niższe rachunki za gaz i niezależność Polski od dostaw ze wschodu). Duże znaczenie m a fakt, iż w procesie spalania gazu łupkowego wydziela się mniej gazów cieplarnianych. Jest to paliwo ekologiczne.
Szanse, jakie daje gaz łupkowy, nie ograniczają się do bezpieczeństwa energe tycznego Polski, zwłaszcza w kraju, który w tym zakresie nie posiada odpowiedniej infrastruktury. Potrzebne są firm y prowadzące w iercenia i zabiegi szczelinowania, zakłady budujące gazociągi i wodociągi oraz wytwarzające potrzebny sprzęt i m ate riały dla przem ysłu łupkowego, przedsiębiorstwa zapewniające serwis itp.11
Tworzeniu przemysłu łupkowego powinien towarzyszyć rozwój zakładów sprzężo nych bądź pozostających w stosunku komplementarnym. Ten drugi rodzaj zależności oznacza zapewnienie ośrodkom, gdzie rozwija się wspom niany przemysł, energii, kom unikacji, budow nictw a, zaopatrzenia pracow ników w dobra konsum pcyjne. Trzeba powiedzieć, że kraj, który stanął przed realną i ogrom ną szansą rozwojową m a na tym polu, m a małe doświadczenie produkcyjne (technologiczne), inwestycyj ne i organizacyjne. Potrzebny je st specjalistyczny przem ysł w ytw arzający sprzęt
10 Za: T. Furman, Gazu z łupków dużo mniej, ale na 35—65 lat wystarczy, „Rzeczpospolita” z 22 marca 2012, Ekonomia i Rynek.
11 Świadectwem w ysiłku było wykonanie jednego odwiertu w Lubocinie (gm ina Krokowa). Podczas pierwszego zabiegu szczelinowania hydraulicznego zużyto 1,6 tys. m3 wody i 100 m3 piasku, A. Grzeszczak,
do wydobycia i w ykorzystania gazu łupkowego. Takim sprzętem dysponują firm y amerykańskie. Nie jest on dostępny w obrocie międzynarodowym .
Dotkliwy wydaje się brak uregulowań prawnych. Nie m a ustawy dotyczącej eks ploatacji złóż łupkowych, brak także przepisów bezpieczeństwa. Należy niezwłocznie przebudować system planowania przestrzennego, a w istniejącą ju ż infrastrukturę nową trzeba wkomponować w ciągu 5 -7 lat12.
Interesującymi opiniam i w sprawie łupkowej rewolucji energetycznej dzielą się M. Bałtowski i J. Chadam w artykule pt. Łupkow y impuls rozw ojow y n a łamach „Rzeczpospolitej” z 9 lutego 2012 r. Autorzy, powołując się n a źródła am erykańskie, tw ierdzą, że gaz łupkowy jest uważany za najbardziej ekologiczne źródło energii wśród odnawialnych surowców energetycznych. Jeśli badania i odw ierty potwierdzą optymistyczne prognozy, możemy stanąć przed szansą, jakiej dotąd nie mieliśmy. Łupki są w Polsce - tw ierdzą autorzy - wyzwaniem narodowym.
Aby wiarygodnie ocenić prawdopodobną ilość posiadanego gazu, potrzeba aż 300 odwiertów - jeden kosztuje średnio 15 m ln dolarów. Dotychczas wykonano ich 15.
Polskie szacunki gazu łupkowego ogłoszone 21 m arca 2012 r. przez Państwowy Instytut Ekologiczny m ieszczą się w przedziale od 346 m ld do 768 m ld m 3. Przy obecnym zużyciu gazu w Polsce takie zasoby zaspokoiłyby nasze potrzeby na 65 lat13. Poszukiwania łupków są bezpieczne, dotychczas nie potwierdzono żadnego ich negatywnego oddziaływ ania na środowisko. Prace badawcze dostarczą odpowiedzi, jak są rozmieszczone złoża i na jakiej głębokości. Z przeprowadzonych dotąd ba
dań w ynika, że pokłady tego gazu znajdują się w Polsce od 3 do 4 km pod ziemią. Eksploatacja złóż gazu łupkowego jest bardzo czasochłonna i w ym aga większych nakładów finansow ych niż w przypadku gazu ze złóż konwencjonalnych. Stąd duża ranga konsolidacji kapitałowej polskich firm zaangażowanych w przemysł paliwowo- energetyczny. Rynek nowych inwestycji energetycznych w Polsce szacuje się na wiele m iliardów euro rocznie przez co najmniej najbliższych 10 lat14. U w aża się, że przemysłowe wydobycie gazu z łupków będzie możliwe za dekadę.
Nasz program dochodzenia do gazowej niepodległości jest kosztowny, ale w du żym stopniu współfinansowany ze środków unijnych.
W program ach dla sektora paliwowo-energetycznego w Polsce przewiduje się pryw atyzację wszystkich spółek elektroenergetyki. Wobec tego budżet państw a nie będzie bezpośrednio uczestniczył w finansow aniu potrzeb inwestycyjnych spry watyzowanych przedsiębiorstw energetycznych. Uważamy, że przyjęcie tej zasady jest dość śmiałe i jej pomyślne skutki należy w iązać zarówno ze stabilizacją prawa
energetycznego, jak i z odpowiednią polityką podatkową wobec przedsiębiorstw.
12 M. Harasimiuk uważa, że nie jesteśmy przygotowani na łupki. W rozmowie zamieszczonej w „Dzienniku Wschodnim” z 19 sierpnia 2011 r. stwierdza, że eksploatacja pola gazowego wymaga bogatej infrastruktury. Poważną barierą może być dostępność wody, gdyż brakuje wód powierzchniowych.
13 A. Kublik, Gaz nam się nieco ulotnił, „Gazeta Wyborcza” z 22 m arca 2012. 14 Informacja w „Nowym Życiu Gospodarczym” 2012, nr 2.
Gaz łupkowy jest najbardziej czystym i ekologicznym źródłem energii wśród w szystkich paliw kopalnych. Pamiętajmy o potrzebie w ykorzystania go w energe tyce i ciepłownictwie (odbiorcy domowi i przemysłowi). W Polsce dotychczas gaz nie był wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej. Przygotowano program gazyfikacji kraju na potrzeby energetyki.
Potwierdzeniem przychylnego stosunku rządu do gazu łupkowego jest m.in. wspar cie rządowego programu służącego opracowaniu narodowych technologii eksploatacji łupków. Budżet programu, który wyniesie 1 m ld zł, m a służyć polskim naukowcom i przedsiębiorcom w opracowaniu innowacyjnych technologii eksploatacji łupków, konkurencyjnych dla tych tworzonych dotąd w USA i K anadzie15.
2. E nergia z atomu
Konkurencyjność energii atomowej staje ostatnio pod znakiem zapytania, wciąż bowiem świeża jest pam ięć po tragedii w Fukushimie. Po katastrofie atomowej w Ja ponii musimy weryfikować wszelkie poglądy dotyczące rzekomego bezpieczeństwa elektrowni jądrowych. Zagrożenie nuklearne to także występowanie na świecie setek tysięcy ton tzw. atomowych odpadów, których problemu składowania i utylizacji zupełnie nie rozwiązano.
Szacowane koszty zw iązane z wykorzystaniem energii nuklearnej nie uwzględ niały w szystkich ponoszonych z tego tytułu wydatków. Przy w yliczaniu rzeczyw i stych (pełnych) kosztów nie m ożna pomijać olbrzym ich środków, szacowanych na m iliardy dolarów, potrzebnych do usunięcia skutków ewentualnych katastrof. Z tych też względów zagrożenie nuklearne określa się czasam i m ianem apokalipsy16.
Budowę nowych elektrowni atomowych blokuje, bardziej niż katastrofa w Fukus himie, łupkowy gaz ziemny, który jest tani. Sądzimy tak na podstawie doświadczeń Stanów Zjednoczonych - największego na świecie potentata w wydobyciu i w yko rzystaniu gazu łupkowego. A m erykańska Komisja Energetyki Nuklearnej ostrożnie rozpatruje wnioski budowy nowych reaktorów, uważając, że tani gaz ziemny (łupkowy) powoduje, iż energia atomowa jest jednak opcją na dalszą przyszłość17.
Prąd z elektrowni atomowych może kosztować prawie dwa razy więcej niż uzy skany z węgla. Szacuje się, że megawatogodzina energii otrzymanej z węgla będzie kosztować 390 zł, a m egawatogodzina energii otrzymanej z atomu - 690 zł18. Duży w pływ na jednostkow y koszt megawatogodziny energii m a pochodzenie kapitału
15 A. Kublik, Pieniądze na łupki czekają, „Gazeta Wyborcza” z 25 w rześnia 2012.
16 D okąd zm ierza świat, w yw iad z A. Zielińskim przeprowadzony przez L. Żulińskiego i zamieszczony w „Kwartalniku Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych”, Warszawa 1999, s. 15.
17 R. Smith, Tani gaz ziem ny blokuje w USA odrodzenie siłowni , „Rzeczpospolita” z 19 m arca 2012.
18 Szacunki te przeprowadziła Polska G rupa Energetyczna. Natomiast rachunek dotyczący kosztów budowy elektrowni atomowej podaję za: A. Łakoma, Droga energia z atomu, „Rzeczpospolita” z 6 lipca 2009.
wykorzystanego przy budowie elektrowni. Kapitały obce zwiększyłyby - rzecz jasna - poziom kosztu energii. Realnie rzecz ujmując, budowa elektrowni atomowej w y m aga zaciągnięcia kredytów najczęściej oprocentowanych w wysokości 7%, a okres jego spłaty jest rozłożony na 15 lat. Przy obecnej cenie pieniądza, pożyczając np.
5 m ln euro, kredytobiorca musi zwrócić 11,5 mln. Dla lepszej orientacji co do w y siłku inwestycyjnego związanego z ew entualną budową elektrowni jądrowej o mocy 6 tys. megawatów należy podać, że będzie ona kosztowała 105-130 m ld zł. Trzeba też pam iętać, iż koszty inwestycji w atom poniosą odbiorcy energii.
Z energii jądrowej postanowiło zrezygnować pięć państw Unii (Niemcy, Szwecja, Hiszpania, Holandia, Belgia). Przykładem stanowczości, jak a towarzyszy tej decyzji, jest kanclerz Niemiec. Od katastrofy w Fukushim ie w Niem czech wyłączono z sieci
osiem elektrowni atomowych. Pozostałe przestaną działać do 2022 r.
Rezygnacja z części energii nuklearnej nie spowodowała zakłóceń gospodarczych. W momencie w yłączenia korzystano z energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych (22 tys. elektrowni wiatrowych i ponad m iliona paneli solarnych)19.
W trosce o bezpieczeństwo energetyczne Polski sektor paliwowo-energetyczny inspirował dyskusje na tem at rozszerzenia źródeł surowcowych energetyki o energię atomową jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W roku 1990 zaprzestano budowy pierwszej elektrowni atomowej nad Jeziorem Żarnowieckim. Tym samym podjęto decyzję o rezygnacji z rozwoju energetyki jądrowej. Przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych dyskusja była nieregularna i nieskuteczna. Stanowiło to w dużej mierze w ynik braku akceptacji społecznej. Obawiano się skutków awarii elektrowni jądrowej oraz potrzeby transportu i składowania wypalonego paliwa. Pomimo silnej
krytyki społecznej nastąpił powrót do dyskusji o tym źródle energii.
W rozważnej dyskusji towarzyszącej wyborowi atomowej alternatywy energetycz nej nie m ożna pomijać faktu coraz większych trudności w pozyskiwaniu kredytów zagranicznych oraz rosnącej ceny pieniądza. M ożna mieć nadzieję, że rząd wycofa się z planów budowy elektrowni atomowej z przyczyn ekonomicznych.
3. O dnaw ialne źró d ła energii
Rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce nastąpił w ostatnich 20 latach. Udział tak pozyskiwanej energii w ogólnym zużyciu energii w kraju w 1998 r. nie przekroczył 2%, natom iast w 2009 r. wyniósł 7,6°% Do najważniejszych źródeł za licza się biomasę oraz energię wiatru. Odsetek energii ze źródeł odnawialnych jest jednak relatyw nie niski.
W ysokim w ykorzystaniem tego rodzaju energii w yróżniają się Ł otw a (99%), A ustria (74%), Finlandia (56%) i Szwecja (49%)20.
Odnawialne źródła energii nie w ytwarzają - jak dotąd - dużej energii w stosunku do źródeł konwencjonalnych. M ankamentem są wyższe koszty produkcji energii ze źródeł niekonwencjonalnych. Należy jednak zwrócić uwagę n a to, że w raz z rozw o jem technologii koszty produkcji takiej energii stale spadają, w przeciwieństwie do
energii konwencjonalnej. Ekspertyzy IBM ER wskazują duże potencjalne możliwości stosowania na wsi w rolnictwie OZE21.
Poza efektam i ekologiczno-energetycznymi odnawialne źródła energii są szansą na tysiące miejsc pracy na obszarach wiejskich. Ukształtowana dotąd struktura gospo darcza tych obszarów nie jest w stanie zapewnić mieszkańcom wsi wystarczających źródeł utrzym ania. W rolnictwie występują w nadm iarze dwa czynniki produkcji: ziemia i praca. Szacuje się, że rolnictwo może realizować swoją funkcję wyżywieniową, wyłączając z produkcji co najmniej 14% siły roboczej i 15% ziem i (przy przeciętnym poziomie intensywności produkcji). Ponadto w aktualnych uwarunkowaniach m a kroekonomicznych stopień w ykorzystania ziemi rolniczej jest niski. Świadczy o tym m.in. utrzym ująca się duża pow ierzchnia odłogów i ugorów. Podzielamy również pogląd, że „w najbliższych kilkunastu latach nie będzie możliwe w skali masowej przenoszenie nadw yżek pracy ze wsi do m iast poprzez m igrację ludności”22.
Urynkowienie gospodarki spowodowało spowolnienie wzrostu popytu na surowce rolne i żywność, zmniejszając tym samym znaczenie jedynej dotąd funkcji rolnictwa. W tym członie gospodarki żywnościowej powstały możliwości przeznaczenia części potencjału wytwórczego, zw łaszcza ziemi i pracy, na cele nieżywnościowe. Zgodnie z szacunkam i dysponujemy jednym z największych w Europie potencjałów energe tycznych drzem iących w rolnictwie.
W arto podkre ślić, że odnaw ialne źródła energii m ogą poprawić zaopatrzenie w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Największymi odbiorcami energii ze źródeł odnawialnych m ogą być rolnictwo i mieszkalnictwo. Chodzi o energię produkowaną na niewielką skalę bądź z m ałych wiatraków. Wiele domów jest ogrzewanych lokalnie. Zasilanie w energię cieplną musi być także lo kalne. U nika się wówczas strat przesyłowych. M iniaturyzacja w ytw arzania energii zapewnia stworzenie bardzo wydajnego systemu, zw łaszcza w w arunkach dekapita lizacji wiejskich sieci elektroenergetycznych. N iezbędna jest m odernizacja rocznie co najmniej 20 tys. km linii średniego i niskiego napięcia na wsi oraz około 5-5,5 tys. stacji transformatorowych.
U dział odnaw ialnych źródeł energii w końcowym zużyciu energii na terenie Polski, zgodnie z naszym i zobowiązaniam i, m a w ynieść w 2020 r. 20%. Energii ze
20 M. Jasiulewicz, Rozwój bioenergetyki w rolnictwie polskim. M ateriały z X V III Kongresu SERiA, „Biuletyn Informacyjny” SERiA, nr 17, Poznań 2011, s. 13.
21 Z. Wojcicki, Jak wykorzystać słońce, wodę i wiatr?, „Nowoczesne Rolnictwo” 1998, nr 10.
22 A. Rozner, Nadmiar ziemi i ludzi, „Nowe Życie Gospodarcze”, dodatek do nr 19 z 2001 r. „Polska wieś 2001- szanse i zagrożenia”.
źródeł odnawialnych w roku 2010 wyprodukowano 9,4% w stosunku do krajowego zapotrzebowania na prąd. W roku bieżącym (2012) udział energii odnawialnej ma wynieść ok. 12%23. Jeśli nie spełnim y tego wym ogu, U nia nałoży karę.
Energia ze źródeł odnawialnych jest ekologiczna, pochodzi z biopaliw, wiatru, wody, Słońca i innych źródeł niekonwencjonalnych. Największy udział m a biomasa (85,8%). Udział energii wody wynosi 3,4%, biogazu - 1,6%, w iatru - 1,5%24.
Istnieje także pomysł, częściowo wprowadzony w życie, wykorzystania produkcji rolnej na cele energetyczne. Idzie o plantacje roślin zakładane w celu zastosowania pochodzącej z nich biomasy w procesie w ytw arzania energii. Biopaliwa uzyskuje się także ze zbóż, w tym głównie z kukurydzy i ziarna roślin oleistych. Dalszy rozwój polskiego rolnictw a powinien zapewnić w yżyw ienie społeczeństwa, a także przy czynić się do rozw iązania problemów energetyczno-paliwowych25.
Energia biomasy i w iatru są uważane za najważniejsze ze źródeł energii odna wialnej. Uzyskaniu energii z biomasy służą paleniska, kotłownie, biogazownie itp. W ysiłek inwestycyjny potrzebny do w zniesienia urządzeń komplementarnych często przekracza możliwości finansowe rolników, brak też odpowiednich kredytów i dotacji.
Do niekorzystnych w ydarzeń w sektorze produkcji i handlu biokomponentami i biopaliwami w Polsce należy zaliczyć utrwalającą się tendencję dokonywania zakupów biokomponentów od firm zagranicznych. N a przykład w roku 2008, w którym wprowa dzono obowiązek dodawania biokomponentów do paliw, w obrocie pojawiło się 396,3 tys. ton estrów, w tym z produkcji krajowej 42,25%, oraz 185,6 tys. ton bioetanolu, w tym z produkcji krajowej 46,71%26. Równie osobliwą rzeczą był w 2005 r. eksport 35% produkcji bioetanolu i 76% produkcji estrów27. Uzależnienie od dostawców ropy naftowej zm ieniło się w uzależnienie od zagranicznych dostawców biokomponentów.
Człowiek od tysiącleci w ykorzystuje czystą, darm ow ą i niew yczerpalną siłę wiatru. Nowoczesne turbiny wiatrowe są bezpieczne, a awarie zdarzają się bardzo rzadko. Energia w iatru jest nieprzetwarzalna. Te niezrównane zalety powodują, że postęp w odnawialnej energetyce wiatrowej w skali globalnej m ożna porównać do rozwoju telefonii komórkowej. Natom iast udział prądu z w iatru w ogólnopolskim bilansie energii w ynosi zaledwie 0,96%. Wśród źródeł odnawialnych znajduje się on na trzecim m iejscu28.
M imo oficjalnego w sparcia rządu firm y stawiające w iatraki napotykają opór koncernów produkujących energię w ytw arzaną konwencjonalnie. Barierę stanowi też
23 Za: M. Rabenda, Wieje z zachodu, „Gazeta Wyborcza” z 15 czerwca 2011. 24 Za: M. Jasiulewicz, op. cit., s. 13.
25 Podobną opinię sformułował W. Michna w artykule pt. Prognozy rozwoju światowej produkcji rolnej
i je j konsumpcji oraz zużycia na cele nieżywnościowe w latach 2011—2020, „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”
2012, nr 3.
26 T. Pańczyszyn, Biopaliwa — zmarnowana szansa?, „Nowe Życie Gospodarcze” czerwiec 2010. 27 M. Dyngus, R ynek biopaliw płynnych w Polsce — perspektyw y rozwoju do 2010 roku, „Biuletyn Informacyjny” Agencji Rynku Rolnego 2006, nr 11.
słaba gęstość sieci przesyłowych energii, brak instrum entów w sparcia finansowego. W odczuciu kierownictwa Polskiego Stowarzyszenia Energii Wiatrowej niedokładnie przygotowano ustawę Prawo energetyczne.
Mimo tych utrudnień plany budowy energetyki wiatrowej są szeroko zakrojone. Na przykład na Żuławach ma powstać 260 współczesnych wiatrowych gigantów. Dość duże ożywienie w zakresie budowy wiatraków m a również przeciwników. W ażna jest zatem rzetelna inform acja o w pływ ie elektrowni wiatrowych na ludzi i przyrodę.
Zakończenie
Polska energetyka w 80% bazuje na węglu kam iennym i brunatnym . Utrzymanie tego stanu w przyszłości - jak ju ż wspomnieliśmy - będzie bardzo trudne ze względu na rygorystyczne lim ity emisji CO2. Polska dwukrotnie wetowała unijne dokum enty mające służyć promowaniu gospodarki niskoemisyjnej. Unijna debata w sprawie tych wym ogów m a powrócić niebawem.
W izje rzeczywistej m odernizacji polskiej energetyki w raz ze służącą jej polityką energetyczną zaprezentowali Z. Łucki - emerytowany profesor AGH, oraz P. Frączek z Uniwersytetu Rzeszowskiego w cytowanej już pracy pt. Modernizacja sektora energii. Przedstawione tam poglądy i propozycje w pełni aprobujemy. Idzie tu zarówno 0 cele polityki energetycznej (zw iększenie dostaw energii czystej, ograniczenie zużycia paliw kopalnych, zapewnienie ciągłości dostaw energii), jak i o jej uzupeł nienie (szeroka partycypacja społeczeństwa w realizacji inwestycji energetycznych) oraz urynkow ienie (własność państwowa infrastru ktu ry energetycznej, produkcja 1 handel energią powinny być sprywatyzowane). Podkreślenia w ym aga fakt, że coraz bardziej dostrzega się potrzebę włączenia w proces kreow ania i realizacji polityki energetycznej samorządów lokalnych i instytucji samorządowych.
Co do uwarunkowań globalnych to m ożna przypuszczać, że będą one m iały coraz większy wpływ na wybory, rozwiązania i suwerenność polityki energetycznej w Polsce.
Bibliografia
1. D o k ą d zm ierza św iat, w yw iad z A. Z ielińskim przeprow adzony przez L. Ż u lińskiego, „K w artalnik Tow arzystw a U niw ersytetów Ludow ych”, W arszaw a 1999.
2. D yngus M., R y n e k biopaliw p łyn n y ch w P olsce - p e rsp e kty w y rozw oju do 2010 roku, „B iuletyn Inform acyjny” A gencji R ynku R olnego 2006, n r 11.
3. Frusew icz I., Ł o tw a inw estuje w łupki, „R zeczpospolita” z 4 w rześn ia 2012.
4. Furm an T., G azu z łupków dużo mniej, ale n a 3 5 -6 5 la t wystarczy, „R zeczpospolita” z 22 m arca 2012, E konom ia i Rynek.
5. G ierek A. „ K lim atyczny" zam ach n a p o lsk ą gospodarkę, „P rzegląd” 2012, n r 20. 6. G rzeszczak A., Św iec zki nie gaście, „P olityka” 2011, n r 42.
8. Jasiulew icz M., R o zw ó j bioenergetyki w rolnictw ie polskim . M a teria ły z X V III K ongresu SERiA, „B iuletyn Inform acyjny” SERiA, n r 17, Poznań 2011.
9. Jendroszczyk P., C zy bez atom u da się żyć?, „R zeczpospolita” z 30 m aja 2012. 10. K ublik A., G az nam się nieco ulotnił, „G azeta W yborcza” z 22 m arca 2012. 11. K ublik A., Ł upkow y A rm a g ed o n dla G azprom u, „G azeta W yborcza” z 22 m aja 2012. 12. K ublik A., P ieniądze n a łupki czekają, „G azeta W yborcza” z 25 w rześnia 2012. 13. Ł akom a A., D ro g a energia z atom u, „R zeczpospolita” z 6 lipca 2009.
14. Łucki Z., Frączek P., M o d ern iza cja sekto ra energii, [w:] G ospodarka P olski
15. M ichna W. P ro g n o zy rozw oju św iatow ej p ro d u k cji rolnej i j e j konsum pcji oraz zu życ ia na cele
nieżyw nościow e w latach 2011-2020, „Z ag ad n ien ia Ekonom iki R olnej” 2012, n r 3.
16. M iłek M., E fe k t cieplarniany - CO „B iuletyn U rzędu Regulacji E nergetyki” 2008, n r 4. 17. P ańczyszyn T., B io p a liw a - zm a rn o w a n a szansa?, „Nowe Życie G ospodarcze” czerw iec 2010. 18. R abenda M., Wieje z zachodu, „G azeta W yborcza” z 15 czerw ca 2011.
19. R ozner A., N a d m ia r ziem i i ludzi, „Nowe Życie G ospodarcze”, dodatek do n r 19 z 2001 r. „Polska w ieś 2 0 0 1 - szanse i zagrożenia”.
20. Sm ith R., Tani g a z ziem n y blokuje w USA odrodzenie siłow ni ją d ro w ych , „R zeczpospolita” z 19 m arca 2012.
21. Tu trzeba now ej energii, w yw iad J. Żakow skiego z am erykańskim politologiem J. R ifk in em za m ieszczony w „P olityce” 2011, n r 51.
22. W ojcicki Z., J a k w ykorzystać słonce, w odę i wiatr?, „N ow oczesne R olnictw o” 1998, n r 10. 23. Z bierska J., Z b ierska A., K lim a t w św ietle czw artego raportu IP C C , „C zysta E nergia” 2008, n r 10.
D ilem m as o f energy policy
In the article the autor presented some problem s concerning the prospects o f supplying electric and heat energy from dom estic sources. Special attention w as draw n to the hopes for the exploration and extraction o f shale gas deposits in Poland. The author also discussed the prospects o f com m ercial exploitation o f renewable sources o f energy (water, wind, biomass) and the use o f biofluids in m otor fuels.
