A rch eo lo g ia P olski Ś rodkow ow schodniej, t. III, 1998
Ma r iu s z Ma t y a sz ew sk i
W y n i k i n a d z o r ó w a r c h e o l o g i c z n y c h p r z e p r o w a d z o n y c h w o b r ę b i e k a m i e n i c y Je z u i c k a 1 0 n a St a r y m M i e ś c i e w Lu b l i n i e
N adzory archeologiczne w kam ienicy Jezuicka 10 przeprow adzono w zw iązku z zaistniałą aw arią instala cji w odnej. W jej w yniku zalane zostały piw nice, co spo wodowało zapadnięcie posadzek i uplastycznienie gruntu pod fundam entam i ścian konstrukcyjnych. W celu spraw dzenia ich stanu w ykonano w piw nicy I kondygnacji dru giego środkow ego traktu kam ienicy w ykop budow lany 0 charakterze ratow niczym . N atrafiono w nim na czwo- rościenny obiekt w ykonany z kam ieni w apiennych łą czonych zapraw ą piaskow o-w apienną. W trakcie prow a dzenia prac ziem nych odsłonięto jed y n ie grubość dwóch ścian - północnej (0,6 m ) i zachodniej (0,4 m). N a części w schodniej, czytelnej na szerokości 0,5 m, w sparta była jed n a ze ścian piw nicy, zaś nad południow ą znajdow ał się m urek ceglany stanow iący rodzaj przepierzenia dzie-. lącego eksplorow aną część piw nicy od nie objętej pra cami ziem nym i (ryc. 1). O dległość pom iędzy w ew nętrz nymi licami w przekroju kw adratow ego w nętrza kam ien nej konstrukcji w ynosiła około 1,4 m. W schodnia ścia na w odróżnieniu od pozostałych pionow ych, rozszerza ła się ku dołow i i posiadała uform ow aną w nękę, głębszą 1 czytelniejszą w górnej partii. Zachow ana w najpłytszym m iejscu korona obiektu znajdow ała się na głębokości 0,75 m, zaś stopa fundam entow a około 3,5 m poniżej obecnego poziom u użytkow ego piw nicy. W ewnętrzne lica pokryte były w znacznej części zapraw ą piaskow o- w a p ie n n ą tw orzącą rodzaj tynku.
W sz a re j sy p k ie j z ie m i w y p e łn ia ją c e j w n ę trz e o biektu odkryto z n a c z n ą ilość frag m en tó w ceram iki (tab. 1), z których dokonano pełnej rekonstrukcji kilku form naczyń (ryc. 2). C zęść z nich w ykonana je s t z glin k aolinitow ych (z których po w ypaleniu w atm osferze utleniającej uzyskiw ano w yroby barw y białej bądź k re m o w ej), a część z g lin ż e lazisty ch . Jako d o m ieszk ę sch u d zającą stosow ano drobnoziarnisty piasek. N ajp o p u la rn iejsz ą form ę naczy ń stanow iły garnki. Z rekon struow ane egzem plarze m a ją b aniaste brzuśce, których najw iększa w ydętość p rzypada na około 2/3 w ysoko ści (ryc. 2 : a-c). N ajw ięcej garnków m a odchylone „eso- w ate” brzegi z zaokrągloną, często w yod ręb n io n ą k ra w ędzią, niekiedy z zaznaczonym w rębem na pokryw kę (ryc. 2 : b, c).
N ajczęstszym elem entem zdobniczym występującym na garnkach są płytkie (ryc. 2: a), bądź głębsze żłobki w układzie pasm ow ym , zgrupow ane na najw iększej wy- d ęto ści b rz u śc a i w m ie jsc u je g o p rz e jśc ia w szy ję
Ryc. 1. Lublin, ul. Jezuicka 10. Lokalizacja kamiennej konstruk cji odkrytej w obrębie piwnicy I kondygnacji na tle obrysu bu dynku z poziomu parteru: a - obrys partem Jezuicka 10 - Ry nek 5, b - obrys piwnic I kondygnacji od strony ul. Jezuickiej.
Wy n ik in a d z o r ó w ... wo b r ę b i ek a m i e n i c y Je z u ic k a 1 0 n a St a r y m Mie ś c ie w Lu b l i n i e 209
Ryc. 2. Lublin, ul. Jezuicka 10. Naczynia wydobyte z wnętrza kamiennej konstrukcji (rys. G. Mączka).
Tabela 1
Rodzaje naczyń Minimalna liczba
zidentyfikowanych naczyń % Ogólna ilość fragmentów pochodzących z poszczególnych partii naczyń
garnki 24 (3 ) 66,7
dzbany 3 8,3
brzegowej przydennej środkowej
misy 8( 2) 22,2
pokrywki 1 2,8
210 Ma r iu s z Ma t y a s z e w s k i
(ryc.2: b). N iekiedy w spółw y stęp uje z pow yższym i or nam ent grafitow y w postaci w yśw ieconych poziom ych linii (ryc. 2: c). Część fragm entów pokryw a ornam ent składający się z rzędu ukośnych nacięć w ystępujących w górnej partii brzuśca, a także m alow any brązow ą far b ą w poziom e pasy, charakterystyczny dla naczyń w y konanych z glin kaolinitow ych.
W yróżnione garnki były średnich rozm iarów (śred nica w ylew ów 13-20 cm ) z w yjątkiem m ałego garnusz ka (średnica w ylew u 9 cm - ryc. 2: c).
N astępną pod w zględem ilościow ym grupę zabyt ków stanow iły misy, z reguły o w yraźnie w yodrębnio nych brzegach, z zaokrągloną kraw ędzią, niekiedy z za znaczonym okapem . N ajczęstszym m otyw em zdobni czym w ystępującym na nich były dość płytkie dookolne żłobki w ypełniające znaczną pow ierzchnię brzuśca, czę sto w spólnie z pasm am i w yśw ieceń (ryc. 2: d). Ś re d .ic e w ylew ów m is zaw ierały się w przedziale 25-32 cm.
W zespole w yróżniono ponadto trzy górne fragm en ty dzbanów o lekko w yodrębnionych brzegach, ornam en tow anych poniżej zgrupow anym i pasm am i pionow ych w yśw ieceń. Średnice w ylew ów dzbanów w ynosiły 9,10 i 11 cm.
W trakcie badań archeologicznych przeprow adzo nych w bloku XI w latach 70-tych (M. Supryn 1976), jak i nadzorów w latach 80-tych (A. R ozw ałka 1985), także w b ezpośrednim sąsied ztw ie kam ienicy Jezuicka 10, pozyskano z w arstw kulturow ych ceram ikę średniowiecz ną. C zęść z analizow anych zabytków znajduje w tym m ateriale analogię (M. Supryn 1976, tabl. III: 4, V: 2, 2, 10, 11). A utorka opracow ania datuje ogólnie ceram ikę na XIV - XV wiek. W takich też ram ach chronologicz nych ujęte zostały zb liżone form y naczyń pozyskane w trakcie badań archeologicznych na W zgórzu Z am ko w ym i Starym M ieście w L ublinie (A. H unicz 1984). G arnek przedstaw iony na ryc. 2: a m ieści się w typie 5 a; na ryc. 2: b w typie 1 w yróżnionym dla ceram iki ze Sta rego M iasta (A. H unicz 1984, s. 55, tabl. XX I). Część brzegów garnków posiada analogie w zespole pocho dzącym ze stanow iska C ollegium G ostom ianum w San d o m ierzu (M . D ąb ro w sk a, M . G ajew sk a , J. K ruppć 1996). N ajliczniej reprezentow ane są takie, które m ogą być ram ow o datow ane na w iek X V aż po jeg o schyłek (M. D ąbrow ska, M. G ajew ska, J. K ruppć 1996, s. 318, 319, tab. 5). B rzegi naczyń pozyskanych z w nętrza k a m iennego obiektu w ykazująrów nież szereg podobieństw do części zabytków zestaw ionych na kartach katalogo w ych pośw ięconych garncarstw u późnośredniow ieczne mu, ogólnie datow anych na X IV - XV w iek (J. Kruppć
1981, m .in. tabl. 12: 1, 15, 16, tabl. 40: 1, 8, tabl. 52: 9, tabl. 54: 2, tabl. 57: 11).
K am ienica Jezuicka 10, która ma charakter odręb nego budynku, historycznie stanow i całość z położoną na tejże działce kam ienicą Rynek 15 (ryc. 1). O bie usy tuow ane są w zw artej zabudow ie, tzw. bloku XI, ujętego ulicam i Bram ow ą, Jezuicką, G ruella i Rynkiem . Pierw sze zidentyfikow ane w zm ianki źródłow e dotyczące za budow y działki sięgają roku 1526 (J. Teodorowicz-Cze- repińska 1976, s. 12), choć czas pow stania kamienicy sięgać m oże XV w ieku - podobnie ja k sąsiedniej Rynek 14 a i b, co w ykazały w cześniejsze badania archeolo giczne (M. Supryn 1976, s. 31-35).
D ziałka R ynek 15 zachow ała się w pierw otnym wy tyczeniu z czasów ro zm ierzenia lokacji i zajm uje całą szerokość bloku sięgając od zachodniej pierzei Rynku do u lic y Jez u ic k ie j. P rz y p u sz c z a ln ie ju ż za czasów pierw szej transakcji, a zapew ne i w cześniej, zabudowa obejm ow ała zarów no p rzód działki od Rynku, ja k i tył - od strony uliczki gospodarczej. Z apisy archiw alne po średnio św iadczą, że na tyle działki R ynek 15 (a więc Jezuickiej 10) istniała zabudow a m urow ana z pozosta w ieniem na je j środku m ałego podw óreczka - podob nie z re sz tą ja k obecnie (J. T eodorow icz-C zerepińska
1976, s. 13).
U życie kam ienia ja k o m ateriału budow lanego jak i jakość w ykonania konstrukcji w yklucza raczej funkcję sanitariatu (w ykonyw anego zazw yczaj z drewna). Naj częściej od okresu średniow iecznego piw nice służyły do m agazynow ania dóbr (M. C horow ska, C. Lasota 1995, s. 135). Już w tym czasie istniała zasada grupow ania na dole pom ieszczeń gospodarczych, a na piętrze mieszkal nych. Część gospodarcza znajdow ała się w oficynach, zaś m agazyny głęboko w piw nicach (J. T. Frazik 1985, s. 160). Służyły one m iędzy innym i do przechowywania piw a, wina, jarzyn, a czasam i opału.
K onstrukcja kam ienna zagłębiona w lessie calco- wym , o kubaturze w nętrza liczącej co najm niej 4 metry sześcienne, służyła praw dopodobnie ja k o rodzaj spiżar ni dla artykułów spożyw czych szybko ulegających roz kładow i. M ożliw e też, iż była m iejscem przechowyw a nia lodu. C harakterystyczne uform ow anie wschodniej ściany w rodzaj zsypu ja k i sam a lokalizacja schowka ułatw iać m ogły transport przechow yw anych przedmio tów bezpośrednio z usytuow anego n ad nim przechodu łączącego ulicę o charakterze gospodarczym z podwó rzem . Tak w czesne datow anie odsłoniętego obiektu wią zać m oże odkrycie z najstarszą zabudow ą mieszkalną m iasta z okresu lokacyjnego.
Wy n ik in a d z o r ó w ... w o b r ę b i ek a m i e n i c y Je z u i c k a 1 0 n a St a r y m Mi e ś c iew Lu b l i n i e 211
Lit e r a t u r a
C h o r o w s k a M., L a s o t a C.
1995 Z badań nad średniowieczną kamienicą miesz czańską we Wrocławiu, [w:] Kultura średnio wiecznego Śląska i Czech, s. 129-138. D ą b r o w s k a M., G a j e w s k a M., K r u p p é J.
1996 Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia gli niane ze stanowiska Collegium Gostomianum w Sandomierzu, [w:] Sandomierz. Badania 1969-1973, t. 2, Warszawa, s. 314-324. F r a z i k J. T.
1985 Kamienice mieszczańskie w Małopolsce do po łowy XVII wieku, „Kwartalnik architektury i ur- banistyki. Teoria i h isto ria ”, t. 30, z. 2, s. 153-176.
H u n i c z A.
1984 Studia z archeologii średniowiecznego Lubli na, Studia i Materiały PKZ. Warszawa.
K r u p p é J.
1981 Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce. Część 2 - karty katalogowe, Wrocław. R o z w a ł k a A.
1985 Lublin - Stare Miasto. Dokumentacja z nadzo rów archeologicznych w Ыоки XI, mps PSOZ Lublin.
S u p r y n M.
1976 Dokumentacja z badań archeologicznych prze prowadzonych na Starym Mieście - BlokXI, mps
PSOZ Lublin.
T e o d o r o w i c z - C z e r e p i ń s k a J.
1976 Kamienica Rynek 15 i Trybunalska 10 w Lubli nie. Dokumentacja naukowo-historyczna, mps PSOZ Lublin.
Ma r i u s z Ma t y a s z e w s k i
Re s u l t s o f Ar c h a e o l o g i c a l Su p e r v is io n a t 1 0 Je z u ic k a St r e e t, Ol d To w n, Lu b l in
During the archaeological supervision of repair works at 10 Jezuicka Street in Lublin a stone construction was discove red just under level I of the cellar. The size of this well-prese rved construction, which was square-shaped in section, was 4 cubic metres. One of the walls had a recess formed in the sha pe of a slide. The construction is regarded as a former food or ice storage, in which the slide allowed for placing goods direc tly form the street level.
The inside of the storage was filled up to the level o f 3,5 m (the foundation base level) with loose grey soil including a big amount of potsherds which can be dated to the 14th-15th cen turies.
The material mentioned above indicates the end of func tioning of the storage.
