Struktura i rozwój rynku instytucji zarządzających kapitałami emerytalnymi w latach 1999-2010

Paweł Trippner

Struktura i rozwój rynku instytucji

zarządzających kapitałami

emerytalnymi w latach 1999-2010

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,

299-310

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011

K atedra Finansów, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi

PAWEŁ TRIPPNER

Struktura i rozwój rynku instytucji zarządzających

kapitałami emerytalnymi w latach 1999-2010

The stru ctu re and developm ent o f m ark et in stitu tio n s m anagers o f pension capital contributions in 1999-2010

W s tęp

W 1999 roku pojaw iła się w Polsce now a kategoria inw estora finansowego. W w yniku wprowadzenia reformy systemu emerytalnego funkcjonowanie rozpoczęły Otw arte Fundusze Emerytalne.

Ich zadaniem jest grom adzenie składek em erytalnych, wpłacanych na rachunki ich klientów oraz ich inwestowanie, przy przestrzeganiu zasady m inim alizacji p o ­ ziomu ryzyka inwestycyjnego.

W raz z upływ em czasu znaczenie tej kategorii inwestorów rosło, w w yniku regularnego napływ u składek do ich portfeli (zapewniają to regulacje prawne) oraz satysfakcjonujących w yników inw estycyjnych. Poziom posiadanych przez OFE aktyw ów stopniowo w zrastał, czyniąc je coraz istotniejszą kategorią inwestorów instytucjonalnych w Polsce.

N a skutek ustawowych ograniczeń w doborze instrum entów do portfeli, fundusze stały się bardzo istotną stroną popytową na skarbowe papiery wartościowy, emitowane w celi finansow ania deficytu budżetowego.

Do końca kw ietnia 2011 roku na rachunek każdego klienta otwartego funduszu

em erytalnego przekazywane było 7,3% w ynagrodzenia brutto. W w yniku decyzji rządu, podyktowanej koniecznością zm niejszenia długu publicznego od 1 m aja 2011 jedynie 2,3% płacy brutto będzie transferowana do OFE, reszta zaś będzie zapisywana

na kontach ubezpieczonych w ZUS. Docelowo od 2017 roku relacja ta m a wyglądać następująco: 3,5% płacy brutto do OFE, 3,8% zaś n a subkonto w ZUS1.

Zm iany te sprawią, iż potencjał popytowy oraz znacznie funduszy em erytalnych zostanie w najbliższych latach ograniczone.

Rok 2004 przyniósł wprowadzenie prawnych regulacji, dotyczących dobrowol­ nego filara emerytalnego. Wprowadzono grupowe (PPE) oraz indywidualne (IKE) możliwości do ubezpieczenia się przyszłych emerytów. Jednakże nie wprowadzono odpowiednich zachęt do uczestnictw a w III filarze emerytalnym.

Od 1 stycznia 2012 roku obowiązywać m a dodatkowy produkt w filarze dobro­ wolnym - Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego. Zachętą do uczestni­ ctw a jest możliwość odliczenia od podstaw y opodatkowania dokonanych w płat do ustalonego limitu. Jest to podstawowa różnica pom iędzy IK E a IKZE, przy czym należy pam iętać, że lokowanie za pośrednictwem tej drugiej formy nie będzie zw al­ niało z zapłacenia podatku od dochodów kapitałowych.

Celem opracowania jest przeprowadzenie analizy struktury oraz dynam iki roz­ woju kapitałowych filarów em erytalnych, a także ocena ich znaczenia i potencjału finansowego.

Analizę przeprowadzono dla lat 1999-2010 w przypadku OFE, a w odniesieniu do instytucji III filara dla okresu 2004-2009 (brak pełnych danych za 2010 rok).

1. P r z y c z y n y i z a łoże n ia r e fo r m y sy s te m u e m e r y t a ln e g o

System repartycyjny, który obowiązywał w większości krajów, w tym również w Polsce był tak długo efektywny, jak długo relacja liczby osób pracujących zawo­ dowo i płacących składki na ubezpieczenie społeczne do liczby osób pobierających św iadczenia finansow ane z tych składek kształtow ała się na w ysokim poziomie. Jedynym problemem systemu um owy pokoleniowej było coroczne zrównoważenie sumy wydatków oraz wpływów. Do połowy X X wieku system ten funkcjonował prawidłowo ze względu na w spom nianą powyżej korzystną relację2.

Jednak w następstwie w ydłużania się długości życia ludzkiego oraz spadającej liczby urodzeń dzieci zaczęły się pojawiać niedobory pieniężne w finansow aniu systemu. Relacja osób płacących składki do osób pobierających świadczenia zaczęła drastycznie maleć, co zaowocowało pojawieniem się w systemie deficytu. Jednym z m ożliwych wyjść z tej sytuacji było zwiększenie wpływ ów do systemu poprzez podniesienie wysokości składki na ubezpieczenie społeczne płaconej przez praco­ dawcę. Było to mało realne ze względu na wzrost kosztów pracy, co w konsekwencji doprowadziłoby do wzrostu bezrobocia.

1 U staw a z d n ia 25 m arca 2011 r. o zm ian ie n iek tó ry ch ustaw zw iąza n y ch z fu n kcjonow aniem system u ub ezp ieczeń społecznych, Dz. U. 2011, N r 75 poz. 398.

Rządy poszczególnych krajów stanęły przed podobnym problemem - wprowadzenia reform systemów emerytalnych. Przyjęte rozwiązania miały wspólny fundament - po­ wstały kapitałowe systemy emerytalne. Jednakże rozwiązania zastosowane w poszcze­ gólnych krajach nie były identyczne - występowały pomiędzy nimi zasadnicze różnice. Punktem w yjścia reform y system u zabezpieczeń społecznych w Polsce było podzielenie społeczeństwa na trzy grupy, zaś kryterium podziału był w iek3:

• osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku nie zostały objęte reformą. Ich świadczenia będą w ypłacane na dotychczasowych zasadach, czyli pozostali oni w systemie repartycyjnym.

• osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku same zadecydowały czy pozostać w starym systemie, czy przystąpić do zreform o­ wanego systemu emerytalnego. Decyzja o przystąpieniu do nowego systemu jest nieodwołalna.

• osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku obligatoryjnie m uszą stać się człon­ kam i zreformowanego systemu.

Fundam entalną decyzją leżącą u podstaw reformy było założenie w ypłacania przyszłego świadczenia em erytalnego z trzech niezależnych źródeł.

A rchitektura reformy została oparta na trzech filarach em erytalnych [Sas Kul­ czycka (red) 1999, ss. 35 - 36.]4:

I Filar - je s t to zreform ow any ZUS. M a on charakter repartycyjny. Każdy

ubezpieczony posiada własne konto em erytalne, na którym grom adzone są środki finansow e w pływ ające do zakładu w form ie składek. N a indyw idualnym koncie ubezpieczonego został zapisany kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 roku, m ający charakter praw nabytych. Jego wysokość będzie się zm ieniała w zależności od wysokości składek wpływających n a konto oraz od poziomu waloryzacji doko­ nywanej przez ZUS.

II Filar - jest to obowiązkowy system em erytalny o charakterze kapitałowym.

Podstawą jego funkcjonow ania było powołanie do działalności Powszechnych Towa­ rzystw Em erytalnych - PTE, które rozpoczęły zarządzanie O tw artym i Funduszami Em erytalnym i - OFE. Środki do funduszy pochodzą z części składki em erytalnej płaconej do ZUS, który dokonuje ich transferu do OFE. Celem działalności tych ostatnich jest inwestowanie powierzonych środków finansow ych w celu ich pom no­ żenia, przy przestrzeganiu zasady ograniczania poziom u ryzyka inwestycyjnego. W ysokość wypłacanej em erytury jest uzależniona od wysokości zgromadzonego kapitału, uwzględnienia zmniejszającego się poziomu zasobów w raz z w ypłacaniem świadczenia oraz statystycznej długości życia.

III Filar - jest to dobrowolne ubezpieczenie o charakterze kapitałowym finanso­

wane indywidualnie przez osoby uważające, że uzyskiwane przez nich świadczenia

3 J. O lszew ski, F u n d u sze em eryta ln e fila r I I i III, IN F O R , W arszaw a 1999, s. 24.

4 K. Sas K ulczycka (red), In sty tu c je w spólnego inw esto w a n ia w P olsce, W IG PRESS, W arszaw a 1999, ss. 35-36.

z filarów obowiązkowych będą zbyt niskie w stosunku do ich oczekiwań. Filar ten m oże mieć dwie postacie5:

G rupow a um ow a zawarta przez pracodawcę z towarzystwem ubezpieczeniowym lub funduszem inwestycyjnym. M a ona postać Pracowniczego Programu Em erytal­ nego. Środki na ten filar pochodzą z części w ynagrodzenia netto pracownika, które jest przez niego przeznaczona na cel emerytalny. W ram ach tego filaru działalność prowadzą Pracownicze Towarzystwa Emerytalne.

Indywidualna umowa pracow nika z instytucją zajmującą się inwestowaniem

powierzonych jej środków finansowych. Są to najczęściej tow arzystw a ubezpiecze­ niowe, fundusze inwestycyjne oraz banki. Pracownik regularnie przeznacza część swojego w ynagrodzenia netto dla jednej z wyżej wymienionych instytucji, aby ta dokonała jej alokacji w sposób maksymalnie efektywny. Przyszły emeryt ma obowiązek określenia typu funduszu, który m a pom nażać jego składki. W iąże się to z różnym poziomem ryzyka funduszy, co w pływ a na bezpieczeństwo inwestycji. We wrześniu 2004 roku w ramach III filaru ubezpieczeniowego wprowadzono produkt o nazwie Indywidualne Konta Em erytalne, od 2012 roku zaś funkcjonować będą w systemie Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego.

T abela 1. C h a rak tery sty k a za sila n ia kapitałow ych fila ró w em ery taln y ch w Polsce

X

F IL A R

II III

P rzynależność

O bow iązkow a dla osób urodzonych po 31 g rudnia 1968 roku. O soby urodzone przed 1 sty c zn ia 1949 roku nie m ają p raw a u d ziału w ty m filarze.

D obrow olna. K ażdy obyw atel m a praw o przy stąp ić do III filaru.

M etody zw ięk szan ia p o ­ ziom u aktyw ów

P ozy sk iw an ie now ych członków , p rzejm ow anie członków od konkurencji w płaty dotychczasowych członków , skuteczność p o lity k i inw estycyjnej

P ozyskiw anie now ych członków , w p łaty dotychczasow ych członków, skuteczność polity k i inw estycyjnej.

Początek u czestn ictw a

W m o m en cie p o d ję c ia p ra c y zaw odow ej i ro z ­ po częc ia o p łacan ia sk ła d ek ubezpieczeniow ych.

Dowolny. Potencjalny k lien t sam decyduje k ied y rozpocznie o p łaca­ nie dodatkow ych składek. W ysokość

składki

7,3 % w y n ag ro d zen ia b ru tto (od m aja 2011 2,3% - docelow o od 2017 roku 3,5 %).

Sam u czestn ik deklaruje w ysokość w płacanej kwoty.

R egularność w płat

Z g odna z w y p łacan y m w y n ag ro d zen iem i opła­ caniem składek.

U c ze stn ik m a praw o decyzji co do częstotliw ości o p łacan ia składek. In sty tu cje

działające w ram ach fila ra

O tw arte F undusze E m erytalne.

B anki, B iu ra M aklerskie. T ow arzy­ stw a U bezpieczeniow e, T ow arzy­ stw a F unduszy Inw estycyjnych. Źródło: opracowanie własne na podstawie K. Nowak, Nowe emerytury — reforma systemu ubezpieczeń , WSB, Poznań, 1999, s. 56.

Z uwagi na fakt, że fundusze em erytalne są instytucjam i kom ercyjnymi m uszą one pobierać od każdej wpłaconej składki prowizję. Jej wysokość jest uzależniona od stażu osoby ubezpieczonej w funduszu, malejąc w raz z w ydłużaniem się stażu. Tak więc z przekazanej składki z w ynagrodzenia brutto niepełna kw ota zostanie przez fundusz em erytalny zainw estow ana w celu jej pom nażania. Zostanie ona tak że zm niejszona o pobraną przez fundusz prowizję. D odatkow o OFE p ob ie­ ra m iesięczną opłatę za zarządzanie aktywam i. Fundusze em erytalne przeliczają w pływ ające na konto ubezpieczonego kwoty na jednostki rozrachunkowe, stano­ w iące punkt w yjścia do ustalania kapitału zgrom adzonego n a koncie przyszłego em eryta.

2 . R o z w ó j i z n a c z e n ie r y n k u O F E w la t a c h 1 9 9 9 -2 0 1 0

W tej części artykułu analizie poddana zostanie dynam ika zgromadzonych przez fundusze em erytalne aktywów netto. Ich poziom zostanie porównany z aktywam i kapitalizacją Giełdy Papierów W artościowych w Warszawie i Produktem Krajowym Brutto Polski.

M ożliwa będzie dzięki temu odpowiedź, czy w zrasta znaczenie OFE w systemie finansow ym państwa. 250 200 150 100 50 0 221,2-178,6 116,6-31,6 45,4 62,6 86,1 140,0 138,3 □ Aktywa (m ld. PLN) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rys. 1. A k ty w a O FE w latach 1999-2010 Źródło: www.knf.gov.pl

W ciągu 11 lat fundusze em erytalne zgrom adziły aktyw a netto, przekraczające poziom 220 m iliardów PLN. W efekcie stanowią one bardzo istotny segment rynku finansowego w Polsce, będąc niezwykle ważnym i podm iotam i, przede wszystkim jako popytowa strona na rynku kapitałowym (znaczącą część ich portfeli lokacyjnych stanowią obligacje skarbowe oraz akcje spółek giełdowych). Poziom posiadanych przez fundusze aktywów jest po pierw sze efektem w pływ ających do ich portfeli składek przyszłych em erytów (fundusze m ają ustawową gwarancję ich napływ u)

oraz po drugie w ynikiem prow adzonej przez nie polityki inw estycyjnej, której celem (nie zawsze skutecznie realizow anym ) je st pom nażanie pow ierzonego im kapitału.

Jedynym rokiem, gdy poziom aktywów rynku OFE się obniżył, był rok 2008. Był to efekt panującego kryzysu finansowego, który spowodował drastyczne spadki cen akcji na giełdach (również w Warszawie). W tym roku obniżenie wartości akcyjnej części portfeli funduszy było tak duże, że nawet wpływ ające składki nie były na tyle duże, by zatrzym ać obniżenie wartości aktywów netto całego rynku. Dwa ostatnie lata stanowiły powrót do sytuacji obserwowanej przed kryzysem , czyli regularnego w zrostu potencjału rynku OFE.

35 30 25 20 15 10 5 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Rys. 2. R elacja ak ty w ó w O FE do k apitalizacji giełdy papierów w artościow ych Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.knf.gov.pl oraz www.stat.gov.pl

Dane na rysunkach 2 i 3 wskazują, iż znaczenie rynku funduszy em erytalnych w Polsce stopniowo i regularnie wzrasta. Ich aktyw a stanowią obecnie blisko 28% kapitalizacji GWP w Warszawie. Wprawdzie w roku 2008 udział ten był wyższy, ale w ynikał przede w szystkim z dołujących cen spółek giełdowych (a w efekcie i ka­ pitalizacji giełdy). Pamiętać należy również, iż wzrost poziomu aktywów OFE jest regularny i w m iarę stabilny, zaś sytuacja na rynku giełdowym potrafi się zmieniać bardzo dynamicznie, stąd też dosyć duże w ahania omawianego wskaźnika.

Dużo czytelniejsza jest sytuacja w odniesieniu do relacji pom iędzy aktywam i funduszy emerytalnych, a wielkością PKB Polski. Poziom tego w skaźnika regularnie, co roku wzrastał na korzyść funduszy emerytalnych, zaś jedynym okresem, gdy uległ pogorszeniu był rok 2008, czyli okres kryzysu finansowego. W ostatnich dwóch latach sytuacja w róciła do norm y i na koniec 2010 roku aktyw a OFE przekroczyły 16% PKB Polski, co oznacza, iż rynek funduszy em erytalnych odgryw a coraz istotniejszą rolę w systemie finansow ym państwa.

1,8 7,6 18,8 28,5 27,1 21,5 20,3 18,3 13,0 29,7 25,0 27,8 □ Udział a k ty w ó w w kapitalizacji (%)

18 16 _16,4 14 12 13,3 12,0 10 11,0 10,9 □ Udział a k ty w ó w OFE w P K B (%) 8 8,9 6 7,1 4 5,6 4,1 2 2,7 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Rys. 3. R elacja ak ty w ó w O FE do PK B Polski Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl oraz www.stat.gov.pl

3. A n a liz a s t r u k t u r y I I f i la r a e m e r y t a ln e g o

Od samego początku funkcjonow ania zreformowanego systemu em erytalnego problemem była niedostateczna konkurencja pom iędzy funduszami. Przyczyną był i nadal jest m echanizm w yliczania m inim alnej, oczekiwanej stopy zw rotu funduszy. O party on jest na wagach, do obliczania których wykorzystuje się poziom aktywów funduszy. Oznacza to, że m ałym podm iotom nie opłaca się prowadzić innej polityki inwestycyjnej niż duże fundusze, gdyż narażają się na konieczność dopłat do rachun­ ków swoich klientów, gdy nie osiągną odpowiednio wysokiej stopy zw rotu (znane są przypadki z przeszłości OFE Bankowy).

Od początku zarysował się podział rynku em erytalnego na tzw. „wielką czwórkę” oraz pozostałe podmioty. Do tej pierwszej grupy należą OFE Amplico, OFE Aviva, OFE ING oraz OFE PZU. Pomimo starań czynionych przez organ nadzorujący rynek, czyli Komisję N adzoru Finansowego, polegających na wydawaniu zgody na połącze­ nia i przejęcie jedynie w obrębie m ałych i średnich funduszy, poziom koncentracji rynku OFE jest nadal wysoki. Jest to czynnik ograniczający niezależność polityki inwestycyjnej na tym rynku.

Poniżej prezentują to dane liczbowe. 120 100 80 60 40 20

У

^|

^|^^

1

^^

1

^^

7,

^М

7,

^М

,

^Ц

,

^М

,

^Ц

,

^Ц

|_

Rys. 4. S tru k tu ra ry n k u fu n d u szy em ery taln y ch w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl

W ciągu 11 lat udział wielkiej czwórki w ry n k u OFE uległ obniżeniu o 5,5 punktu procentowego, czyli niewiele. Cztery największe fundusze nadal posiadają blisko 70% rynku, mierzonego poziomem aktywów netto, co daje na jeden fundusz średni udział na poziomie ponad 17%. Pozostałe 10 podm iotów w niewielkim stop­ niu przekracza 30% udziałów w rynku, co oznacza, że średnio jeden z funduszy m a udział na poziomie jedynie 3%.

Wprawdzie po raz pierwszy w historii udział m ałych podm iotów przekroczył granice 30%, ale nadal jest to zbyt mało, aby m ożna było mówić o prawdziwej kon­ kurencji na tym rynku. Tak długo jak m inim alna oczekiwana stopa zw rotu będzie wyliczana w ten sposób jak obecnie, a stopień koncentracji rynku będzie się utrzy­ m yw ał na tak wysokim jak dotąd poziomie, to m ałe podm ioty będą naśladowały podczas konstrukcji swoich portfeli lokacyjnych strategie stosowane przez „wielką czwórkę” OFE.

4 . K o n s tr u k c ja d o b r o w o ln e g o f i la r a e m e r y t a ln e g o w P o ls c e

Według zgodnych opinii w szystkich ekspertów, zajmujących się rynkiem em e­ rytalnym w Polsce, wysoka stopa zastąpienia świadczeniem em erytalnym ostatniego w ynagrodzenia ze stosunku pracy będzie możliwa jedynie przy samodzielnym do- ubezpieczeniu się przyszłych emerytów. Ten segment rynku em erytalnego to dobro­ wolny III filar, gdzie od 2004 roku funkcjonują regulowane ustawowo produkty, które um ożliwiają inwestowanie dodatkowych środków n a poczet zw iększenia przyszłych świadczeń emerytalnych.

Przyszły em eryt m a możliwość w yboru pom iędzy grupow ą form ą lokowania środków na przyszłą emeryturę. M a ona postać uregulowanych prawnie Pracow ni­

czych Programów Em erytalnych6. D rugą zinstytucjonalizowaną form ą oszczędzania jest form a indywidualna, nosząca nazwę Indywidualne Konta Em erytalne7.

W 2012 roku rozpocznie funkcjonowanie w III filarze nowy produkt o nazwie Indyw idualne K onta Z abezpieczenia E m erytalnego, które będ ą funkcjonow ały w podobny sposób jak IKE, a główną różnicą jest form a zachęty do oszczędzania w dobrowolnym filarze:

• w przypadku IKE jest to zwolnienie z podatku od dochodów kapitałowych, który nie zostanie zapłacony w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego, • w przypadku IK ZE jest to odpis zainwestowanej kwoty (do obowiązującego

limitu) od podstawy opodatkowania w rozliczeniu podatku dochodowego PIT.

Rys. 5. Form y III fila ra em erytalnego w Polsce

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl

W formie grupowej przyszły em eryt w ybiera spośród um owy pracodawcy z To­ w arzystw em Funduszy Inwestycyjnych, Towarzystwem Ubezpieczeniowym bądź założonym przez pracodawcę Pracowniczym Funduszem Em erytalnym .

W formie indywidualnej możliwe jest podpisanie um owy z Towarzystwem Fun­ duszy Inwestycyjnych, Towarzystwem Ubezpieczeniowym , Bankiem bądź Biurem M aklerskim.

5 . S t r u k t u r a i z n a c z e n ie I I I f i la r a e m e r y t a ln e g o

Ostatnia część opracowania dotyczy analizy popularności grupowej oraz indywi­ dualnej formy dodatkowego oszczędzania na przyszłą em eryturę oraz wewnętrznych

6 U staw a z d n ia 20 k w ie tn ia 2004 r. o p racow niczych p rogram ach em erytalnych, Dz. U. 2004, N r 116 poz. 1207.

struktur poszczególnych form inwestowania. Analiza dotyczy okresu 2004-2009 (dane za rok 2010 są nadal niekompletne).

100 80 60 - — 40 -|— 20 0 2 3 ,6 ___ 28,9 31,7 76 ,4 71,1 68,3 32,9 67,1 30,9 1 I 30,6 69,1 69,4 □ Form a indywidualna □ Form a g rup ow a 2 0 0 4 2 0 0 5 20 0 6 2007 20 0 8 2009

Rys. 6. Podział III fila ra em erytalnego

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl

Dominującą form ą dobrowolnego filara em erytalnego są ubezpieczenia grupowe. Blisko 70% aktywów jest zgromadzonych w tej formie oszczędzania, zaś indyw i­ dualne inwestycje stanowią niecałe 30%. Jest to efektem niedostatecznych zachęt dla indywidualnego oszczędzania na przyszłą em eryturę, perspektyw a uniknięcia zapłacenia podatku od dochodów kapitałowych jest perspektyw ą bardzo odległą dla przyszłych em erytów i nie stanowi skutecznej jak widać zachęty.

10 8 6 4 2 0 0,3 1,7 0,7 2,8 1,3 3,8 1,9 3,6 1,6 5,0 2,2 □ PPE (m ld PLN) 1IKE (m ld PLN) 2004 2005 2006 2007 2008

Rys. 7. A k ty w a III fila ra em erytalnego

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.knf.gov.pl

2009

Powyższe dane wskazują, iż środki zgromadzone w filarze dobrowolnym są nadal niewielkie w porównaniu z aktywam i, zgromadzonym i w drugim filarze obowiąz­ kowym. Łączna wartość aktywów przekracza 7 m iliardów złotych, co biorąc pod uwagę funkcjonowanie tych rozwiązań przez ponad 6 lat, jest rezultatem niezada- walającym. Zdecydowanie rozczarowuje poziom aktywów, zgromadzony w formie indywidualnej, która pow inna być podstawą samodzielnego doubezpieczania się na poczet zw iększenia przyszłych świadczeń emerytalnych.

Poniżej zaprezentow ane zostały stru k tu ry form y grupow ej i indyw idualnej

w dobrowolnym filarze emerytalnym.

□ TFI ■ TU □ PFE

Rys. 8. S tru k tu ra grupow ej fo rm y III fila ra em erytalnego w 2009 roku

Źródło: obliczenia własne na podstawie www.knf.gov.pl

Dom inującą form ą grupowego oszczędzania na przyszłą em eryturę jest umowa podpisana przez pracodawcę z funduszem inwestycyjnym. Dwie pozostałe formy, czyli umowa z firm ą ubezpieczeniową oraz prowadzenie własnego funduszu emerytalnego cieszą się m niejszą popularnością.

□ TU ■ TFI □ Bank □ Inne

Rys. 9. S tru k tu ra indyw idualnej form y III fila ra em erytalnego w 2009 roku

Źródło: obliczenia własne na podstawie www.knf.gov.pl

W ramach Indywidualnych Kont Emerytalnych dominują dwie formy oszczędza­ nia. Umowa z towarzystwem ubezpieczeniowym oraz z funduszem inwestycyjnym stanowią ponad 80% tej formy inwestowania na poczet przyszłych świadczeń. Korzy­ stanie z pośrednictw a banków oraz biur m aklerskich to niecałe 20% dobrowolnego filara emerytalnego.

Z a k o ń c z e n ie

A rtykuł ten został sporządzony w przededniu istotnych zm ian w systemie em e­ rytalnym w Polsce. W w yniku wprowadzonych zm ian, o których autor wspom inał w tekście, m ożna się spodziewać obniżenia roli odgrywanej przez otw arte fundusze em erytalne (mniejszy strum ień kapitału będzie zasilał ich portfele) oraz m ożna mieć nadzieję na wzrost znaczenia filaru dobrowolnego, a w szczególności jego segmentu indywidualnego poprzez wprowadzenie bardziej skutecznych i teraźniejszych zachęt do lokowania wolnych środków na poczet przyszłych emerytur.

Niezależnie od wysokości składki przekazywanej do OFE, źródło satysfakcjo­ nującego poziomu stopy zastąpienia ostatniego w ynagrodzenia przez em eryturę leży w dodatkowych ubezpieczeniach, finansow anych sam odzielnie przez przyszłych emerytów.

The structure and developm ent o f m arket institutions, m anagers o f pension capital contributions in 1999-2010

T h e p u rp o se o f th e su b m itte d a rtic le is to a s se s s th e situ a tio n in th e c a p ita l se g m e n t o f th e p e n sio n sy ste m in P o lan d . T h e f ir s t a re a o f a n a ly s is is to e x p lo re th e d y n a m ic s o f th e d e v e lo p m e n t o f o p e n p e n ­ sio n fu n d s , th e ir im p o rta n c e in th e fin a n c ia l sy ste m o f th e sta te a n d th e c a p ita l m a rk e t a n d th e stru c tu re o f se c o n d p illa r p e n s io n sc h em e fo r th e fu n d s h eld n e t assets.

T h e se c o n d a re a o f a n a ly s is is to a s s e s s th e situ a tio n in a v o lu n ta ry p e n s io n p illar, its im p o rta n c e in th e o v e ra ll sy ste m a n d p o p u la rity o f fo rm s o f sa v in g c h o s e n b y fu tu re r e tire e s in o rd e r to in c re a se th e ir b e n e fits.