Innowacyjność jako determinanta rozwoju społeczno-gospodarczego województwa świętokrzyskiego

(1)

191

BIBLIOTEKA REGIONALISTY NR 11 (2011)

Andrzej Pawlik

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

innoWAcyjnoŚć jAKo DETERMinAnTA

RoZWoju SPoŁEcZno-GoSPoDARcZEGo

WojEWÓDZTWA ŚWięToKRZySKiEGo

Streszczenie: Innowacje w obecnej gospodarce stają się jednym z najważniejszych czynników

roz-woju społeczno-gospodarczego, są najczęściej efektem postępu technicznego i jako takie stanowią de-terminantę wzrostu społeczno-gospodarczego. Zależność między rozwojem społeczno-gospodarczym regionów a poziomem innowacyjności ma charakter sprzężenia zwrotnego. Rozwój społeczno-gospo-darczy wpływa na wzrost produktywności i lepsze wyniki ekonomiczne, a w efekcie na wzrost PKB, co warunkuje poziom innowacyjności, zwiększa też jego atrakcyjność dla inwestorów. Celem artykułu jest analiza dystansu rozwojowego województwa świętokrzyskiego na tle kraju, ocena wewnętrznego zróżnicowania województwa wg powiatów i próba określenia zależności pomiędzy poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego i innowacyjności.

Słowa kluczowe: innowacja, uwarunkowania innowacji, rozwój społeczno-gospodarczy,

zróżnicowa-nie rozwoju, wzrost gospodarczy.

1. Wstęp

Innowacje w obecnej gospodarce, która charakteryzuje się: skróconym cyklem ży-cia produktów, wysoką ich jakością, globalnym rynkiem, zwiększoną świadomością i wymaganiami konsumentów, stają się jednym z najważniejszych czynników roz-woju społeczno-gospodarczego. Ekonomia poświęca coraz więcej uwagi badaniom związanym z rozwojem innowacji oraz ich wpływem na wzrost gospodarczy. Według L. Białoń innowacja to wprowadzenie zmian do układów gospodarczych i społecz-nych, których efektem jest wzrost użyteczności produktów, usług, procesów tech-nologicznych oraz systemów zarządzania, poprawa racjonalności gospodarowania, ochrona i poprawa środowiska przyrodniczego, lepsza komunikacja międzyludzka oraz ostatecznie poprawa jakości życia zawodowego i prywatnego społeczeństwa1_.

1_{L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością innowacyjną, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2010,}

(2)

Andrzej Pawlik

192

Celem przeprowadzonych badań była analiza dystansu rozwojowego wojewódz-twa świętokrzyskiego na tle kraju oraz ocena wewnętrznego zróżnicowania woje-wództwa według powiatów, a także próba określenia zależności pomiędzy pozio-mem innowacyjności i poziopozio-mem rozwoju społeczno-gospodarczego.

2. innowacje jako ważny czynnik rozwoju regionalnego

Postęp naukowo-techniczny i procesy transformacji gospodarki wymagają nowego spojrzenia na tradycyjne czynniki rozwoju. Chodzi o uwzględnienie nowoczesnych czynników rozwoju, obejmujących między innymi: uwarunkowania ekonomiczne (strukturę gospodarki) i uwarunkowania społeczno-polityczne (nastawienie społecz-ne do postępu i innowacyjności). Kluczowe znaczenie w teorii rozwoju regionalspołecz-nego mają koncepcje teoretyczne i badania dotyczące dynamiki rozwoju gospodarczego w układach regionalnych oraz czynników wyznaczających procesy tego rozwoju. Wśród głównych koncepcji rozwoju regionalnego wymienić należy2_:

1) teorię lokalizacji,

2) teorię biegunów wzrostu,

3) koncepcję rozwoju egzogenicznego, 4) koncepcję rozwoju endogenicznego, 5) koncepcję rozwoju zdecentralizowanego.

Harmonijne rozwijanie nauki, postępu technicznego i gospodarki jest głównym wyznacznikiem rozwoju cywilizacyjnego każdego kraju. Wysoka ranga tego pro-blemu skłania do poszukiwania takich rozwiązań instytucjonalnych, które w mak-symalnym stopniu sprzyjałyby tworzeniu innowacji, szybkiemu ich przejmowaniu przez przemysł i całą gospodarkę. Współczesny postęp cywilizacyjny, oparty na pro-duktach i zastosowaniu wiedzy wysokiego poziomu, koncentruje się w regionach przemysłowych o wielkim potencjale i nasilonej działalności gospodarczej oraz w międzynarodowych metropoliach. Innowacyjność potrzebuje koncentracji wie-dzy, którą uosabiają instytucje służące jej wytwarzaniu i organizacje wykorzystujące wiedzę, a przede wszystkim ludzi.

Innowacje mogą być zdeterminowane wieloma czynnikami, do których można zaliczyć3_{: system funkcjonowania całej gospodarki, zasoby rzeczowe i finansowe,}

klimat innowacyjności, czynniki polityczne itd. Czynniki ekonomiczne, socjologicz-ne i psychologiczsocjologicz-ne decydują o tym, czy przedsiębiorstwo chce wdrażać innowacje, natomiast czynniki techniczno-produkcyjne i organizacyjne decydują o tym, czy organizacja – przedsiębiorstwo – może i potrafi tworzyć i stosować nowe

rozwią-2_{Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław}

– Warszawa 2000, s. 41.

3_{J. Pajestka, Czynniki i współzależności rozwoju społeczno-gospodarczego, PWE, Warszawa}

(3)

Innowacyjność jako determinanta rozwoju społeczno-gospodarczego...

193

zania4_{. Przedsiębiorstwo będzie mogło tworzyć i wdrażać innowacje, jeżeli będzie}

miało ku temu sprzyjające warunki techniczno-produkcyjne, będzie umiało to robić, jeżeli kierownictwo i załoga zdobędą niezbędne ku temu kwalifikacje.

K. Poznański uważa, że innowacje mogą być uwarunkowane wieloma czynnika-mi, które można podzielić na5_:

Czynniki zewnętrzne: stan aktywności gospodarki, stopień zużycia maszyn •

i urządzeń, rozkład różnych postaw wobec innowacji itp.

Czynniki wewnętrzne: ekonomiczna opłacalność innowacji dla przedsiębior-•

stwa, skala minimalnych nakładów koniecznych do zrealizowania innowacji, techniczna złożoność przedsiębiorstwa.

J. Mujżel do najważniejszych uwarunkowań rozwoju innowacji zalicza6_:

1) centralne decyzje alokacyjne i różnorodne ich uwarunkowania, 2) stan wiedzy i system informacji naukowo-technicznej,

3) zespół bodźców pozamaterialnych,

4) ekonomiczny system funkcjonowania gospodarki.

Właśnie ten ostatni czynnik, według autora, ma największe znaczenie. We wła-ściwie ukształtowanych warunkach społeczno-gospodarczych organizacje gospo-darcze powinny być zainteresowane tworzeniem i wdrażaniem innowacji.

Wśród uwarunkowań innowacji wielu autorów, m.in. M. Dolińska, K. Kuźniar, K.B. Matusiak i A. Wujek, podkreśla czynnik, który można nazwać ekonomicznym systemem funkcjonowania gospodarki, i związany z nim poziom rozwoju społeczno--gospodarczego7_{. Uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że poziom rozwoju}

społecz-no-gospodarczego stanowi podstawę dojrzewania, powstawania i upowszechniania innowacji, które z kolei ze zdwojoną siłą wracają, kreując wzrost gospodarczy.

Konkurencyjność gospodarki danego regionu zależy w dużej mierze od inno-wacyjności przedsiębiorstw oraz efektywnego wykorzystania wiedzy i wyników badań naukowych przez gospodarkę. Z tego punktu widzenia większe znaczenie niż wielkość wydatków na prowadzenie badań ma stopień, w jakim przekładają się one na poziom technologiczny wytwarzanych produktów i stymulują rozwój branż wysokich technologii. Innowacje są najczęściej efektem postępu technicznego i jako

4_{W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE,}

Warsza-wa 2007, s. 42.

5_{K. Poznański, Innowacje w gospodarce kapitalistycznej, PWN, Warszawa 1979, s. 130.}

6_{J. Mujżel, W. Caban, Ekonomiczny mechanizm procesów innowacyjnych, PWN, Warszawa 1975,}

s. 80.

7_{M. Dolińska, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, PWE, Warszawa 2010, s. 57; K.}

Kuź-niar, Cele i instrumenty polityki innowacyjnej w Polsce. Ocena skuteczności, [w:] J. Sokołowski (red.),

Problemy ekonomii, polityki ekonomicznej i finansów publicznych, t. II, Wydawnictwo Uniwersytetu

Ekonomicznego, Wrocław 2008, s. 120; K.B. Matusiak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości

– przesłanki, polityka i instytucje, Instytut Technologii Eksploatacji PIB, Radom – Łódź 2006, s. 143,

156; A. Wujek, Regionalne systemy innowacyjne (RSI) jako czynnik wzmacniania konkurencyjności

regionów, [w:] M. Czernielewska-Rutkowska, E. Karasińska (red.), Innowacyjność oknem na świat,

(4)

Andrzej Pawlik

194

takie stanowią determinantę wzrostu społeczno-gospodarczego. We współczesnej gospodarce światowej innowacyjność jest uważana za podstawowy czynnik długo-okresowego rozwoju społeczno-gospodarczego.

3. Zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego

województwa świętokrzyskiego

Województwo świętokrzyskie położone jest w środkowej części Polski, w Górach Świętokrzyskich, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Jest to jedno z najmniejszych terytorialnie województw. Zajmuje ono 11,7 tys. km2_(3,7%

Tabela 1. Wybrane wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego województwa świętokrzyskiego

i Polski w latach 2000, 2005 i 2009

Wskaźniki ₂₀₀₀Świętokrzyskie₂₀₀₅ ₂₀₀₉ ₂₀₀₀ Polska₂₀₀₅ ₂₀₀₉

Stopa bezrobocia rejonie (w %) 16,6 20,6 14,7 15,1 17,6 11,9

Gęstość zaludnienia 111 110 108 122 122 122

Odsetek ludności miejskiej 46,0 45,4 45,2 61,9 61,4 61,0

Pracujący (w tys.) 228,5 195,0 204,5 15 489 12 891 13 782

Przyrost naturalny na 1 tys.

mieszkańców _–0,6 _–1,7 _–0,8 _0,3 _–0,1 _0,9

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne

brutto (w zł) 1718 2042 2682 1893 2360 3102

Podmioty gospodarki narodowej

na 10 tys. mieszkańców 768 813 832 907 948 981

Mieszkania oddane do użytku (w tys.) 1,8 2,1 1,9 87,8 114 160

Liczba samochodów osobowych

na 1000 osób 249 294 407 261 323 432

Szkoły wyższe 10 14 15 310 445 461

Studenci (w tys.) 53 64 53 1585 1954 1900

Jednostki badawczo-rozwojowe 11 16 23 860 1097 1298

Zatrudnieni w jednostkach badawczo-

-rozwojowych z tytułem profesora (.) 86 104 8362 9756 9811

Nakłady na działalność badawczo-

-rozwojową (w mln zł) 14,1 19,5 146,7 4796,1 5574,6 9070,0

Przedsiębiorstwa wykorzystujące dostęp do Internetu (w % ogółu

przedsiębiorstw) (.) 76,7 84,7 (.) 86,1 90,1

Nakłady na działalność innowacyjną

w przemyśle (w mln zł) 474 422,5 226,1 (.) 14 329,1 21 405,5

Źródło: Świętokrzyskie w liczbach, Urząd Statystyczny, Kielce 2010; Rocznik Statystyczny

Wojewódz-twa Świętokrzyskiego, Urząd Statystyczny, Kielce 2010; Rocznik Statystyczny Rzeczypospo-litej Polskiej, GUS, Warszawa 2010.

(5)

195

powierzchni kraju) i liczy 1270,1 tys. mieszkańców – 3,3% krajowej populacji, co daje mu 15 pozycję wśród województw Polski pod względem powierzchni i 13 pod względem ludności. Administracyjnie województwo dzieli się na 13 powiatów ziem-skich i 1 miasto na prawach powiatu (Kielce), 5 gmin miejziem-skich, 26 gmin wiejsko- -miejskich oraz 71 wiejskich8_{. Graniczy od południa z województwem małopolskim,}

od zachodu z województwem śląskim i łódzkim, od północy z mazowieckim, a od wschodu z lubelskim i podkarpackim. Jest ono zaliczane do regionów słabo rozwi-niętych pod względem społeczno-gospodarczym (tab. 1).

Województwo świętokrzyskie charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem po-szczególnych powiatów pod względem powierzchni, stosunków demograficznych i potencjału gospodarczego (tab. 2). Syntetycznym odzwierciedleniem potencjału gospodarczego województwa świętokrzyskiego i jego miejsca w strukturze gospo-darki kraju jest wielkość produktu krajowego brutto (PKB). W 2008 roku wartość wytworzonego produktu krajowego brutto w województwie świętokrzyskim w ce-nach bieżących wynosiła 34 086 mln zł i stanowiła 2,7% ogółu PKB dla całego kraju (13 lokata wśród województw w Polsce).

Tabela 2. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące powiaty województwa świętokrzyskiego

w 2009 roku

Powiat Powierzchnia _{(w km}2₎ Ludność _zaludnieniaGęstość Pracujący na 1000 _{mieszkańców*}

Buski 968 73 127 76 140,0 Jędrzejowski 1257 88 665 71 134,6 Kazimierski 422 35 088 83 94,3 Kielecki 2246 201 643 90 94,7 Konecki 1140 83 005 73 156,4 M. Kielce 110 204 835 1 868 354,5 Opatowski 911 55 471 61 111,6 Ostrowiecki 617 114 670 186 177,9 Pińczowski 613 41 282 67 136,0 Sandomierski 676 80 709 119 149,9 Skarżyski 395 78 400 198 187,9 Starachowicki 523 93 280 178 195,9 Staszowski 925 73 277 79 180,6 Włoszczowski 908 46 668 51 170,8

* Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób bez pracujących w rolnictwie indywidualnym.

Źródło: Statystyczne vademecum samorządowca, Urząd Statystyczny, Kielce 2010.

8_{Powiaty województwa świętokrzyskiego w latach 2005-2008, Urząd Statystyczny, Kielce 2009,}

(6)

Andrzej Pawlik

196

PKB w Świętokrzyskiem w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosło w 2008 roku 26 763 zł (w kraju 33 462 zł), co dało województwu 12 lokatę w kraju. Wskaźnik ten jest jedną z najczęściej wykorzystywanych miar poziomu rozwoju społeczno-gospo-darczego. Jego wartość zarówno w przypadku województwa świętokrzyskiego, jak i kraju z roku na rok systematycznie rośnie.

4. Analiza poziomu warunków rozwoju

społeczno-gospodarczego w powiatach

Zróżnicowanie warunków społeczno-gospodarczych poszczególnych powiatów województwa świętokrzyskiego, mierzone różnymi miernikami, rodzi konieczność znalezienia metody pozwalającej na sprowadzenie tych mierników do jednego agre-gatowego wskaźnika dla każdego powiatu. Dlatego klasyfikację powiatów przepro-wadzono za pomocą modelowej metody statystyczno-matematycznej, opartej na koncepcji wzorca rozwoju, tzw. metody Hellwiga9_{, składającej się z kilku etapów:}

1) ustalenia obszarów tematycznych i dobór cech statystycznych,

2) ustalenia zbioru cech o małej zmienności i wysoko ze sobą skorelowanych, 3) podziału cech diagnostycznych na stymulanty i destymulanty,

4) normalizacji cech diagnostycznych,

5) obliczania cząstkowych syntetycznych mierników w poszczególnych dzie-dzinach,

6) wyznaczenia całościowego taksonomicznego miernika dla powiatów, 7) podziału powiatów na grupy.

Do badania zróżnicowania warunków rozwoju społeczno-gospodarczego w wo-jewództwie świętokrzyskim przyjęto zestaw 26 wskaźników. Cechy ujęto w nastę-pujących pięciu układach:

procesy demograficzne, – aktywność gospodarcza, – dostęp do dóbr, – infrastruktura społeczna, – bezpieczeństwo publiczne. –

Spośród przedstawionych czynników wpływających na warunki rozwoju spo-łeczno-gospodarczego w województwie świętokrzyskim wyróżniono mierniki (w główce tabeli), które zakwalifikowano do wymienionych układów. W tabelach 3, 4 i 5 przedstawiono wskaźniki charakteryzujące powiaty w latach 2007-2009. Zgromadzone w nich informacje potwierdzają duże zróżnicowanie rozwoju społecz-no-gospodarczego w poszczególnych powiatach i konieczność znalezienia synte-tycznego wskaźnika dającego możliwość wnioskowania.

9_{Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze}

wzglę-du na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny”

(7)

197

Tabela 3.

Wskaźniki charakteryzujące poziom rozwoju powiatów woj. świętokrzyskiego w

2007 roku

Cechy/powiaty

Liczba lekarzy na 10 tys, ludności Liczba ludności na 1 aptekę Ludność na 1 placówkę biblioteczną Liczba ofert pracy na 1000 bezrobotnych Mieszkańcy placówek pomocy społecznej

na 10 tys. ludności Mieszkania oddane do użytku na 1000 zawartych małżeństw Przeciętne miesięczne wynagrodzenie

brutto (w zł ogółem) Stopa bezrobocia rejestrowanego Zgony niemowląt na 1000 urodzeń (żywych) Miejsca noclegowe na 10 tys. ludności ogółem

Wypadki drogowe Ofiary śmiertelne wypadków drogowych

na 100 tys. ludności Ofiary wypadków (ranni) w latach Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów

szczególnie uciążliwych Podmioty gospodarcze na 10 tys. ludności

Przyrost naturalny na 1000 ludności Gęstość zaludnienia

Korzystający z noclegów na 1 miejsce noclegowe Liczba ludności na 1 miejsce w kinie stałym

Liczba samochodów na 1000 ludności Liczba uczniów na 1 komputer

Łóżka w szpitalach na 10 tys. Pracujący w gospodarce Przeciętna powierzchnia użytkowa

1 mieszkania Współczynnik młodości Zużycie energii na 1 mieszkańca (w kwh)

Stymulanta – destymulanta (-1, 1) 1 -1 -1 1 1 1 1 -1 -1,00 1 -1 -1 -1 -1 1,00 1 1 1 -1 1 -1 1 1 1 1 1 W aga cechy (od 1 do 10) 8 8 5 10 8 8 10 10 5,00 5 8 8 8 10 10,00 5 8 5 8 10 10 8 10 5 9 10 Pow . buski 20 3060 3672 12,12 44 273 2272,2 9 4,48 56 96 19 111 22 761,39 -3,6 76 23,8 0 652,4 6 57 9 875 81,4 87,1 599 Pow . jędrzejowski 10 4688 3181 0,44 17 141 2516,1 12,3 1,14 8 47 15 51 210 678,04 -1,2 71 32 397,61 550,7 7 21,3 11 294 75,2 106,4 627,9 Pow . kazimierski 8 4434 2365 1,65 21 136 2059,4 10,9 3,32 22 34 4 44 62 423,2 -5,55 84 47,7 0 742,8 8 16,1 3 079 89,1 82 697 Pow . kielecki 12 4758 3843 0,21 22 376 2270,3 20,2 4,06 50 583 84 772 544 626,63 1,62 89 46,2 0 484 8 22,9 17 653 82,8 143,2 560,9 Pow . konecki 22 2985 3344 1,68 42 279 2206,8 23,1 4,97 29 91 13 104 142 760,74 -2,12 73 11,3 171,64 459,1 9 66,6 13 274 68,3 97,9 493 Pow . m. Kielce 46 2145 13727 2,7 44 439 2655,8 10 6,87 73 499 16 609 387 1403,97 -1 1879 52 99,81 412,1 13 69,8 70 314 57,9 91,6 577,1 Pow . opatowski 10 4008 2338 1,32 68 176 2449,5 16,7 6,34 10 61 18 79 281 588,32 -4,43 62 36,9 0 542,3 8 23 6 792 74,3 95 532 Pow . ostrowiecki 19 2746 5242 0,81 34 194 2240,55 18,8 5,01 23 76 18 79 115 958,01 -2,27 187 84,6 248,56 376,2 10 41,6 21 126 64,7 95,1 528,9 Pow . pińczowski 11 4646 2091 5,63 25 221 2650,1 9,3 0 0 40 6 51 64 571,14 -3,57 68 27,1 0 636,3 8 28,5 5 395 76,7 87,8 613,9 Pow . sandomierski 21 3525 3861 0,62 21 153 2678,4 12,3 2,7 29 72 11 77 160 781,38 -1,79 120 58,4 0 720,1 8 58,3 11 553 79,2 100,6 572 Pow . skarżyski 19 2478 6608 1,91 10 229 2556,9 25,9 2,97 30 98 8 134 551 980,3 -3,49 201 30,5 121,06 434,9 10 46,2 14 708 61,1 84,8 544,6 Pow . starachowicki 18 2847 3758 3,42 29 141 2130,6 13,9 7,87 29 113 22 139 277 744,94 -1,4 180 74,8 168,38 535,3 8 41,1 19 477 65 93,2 513,2 Pow . staszowski 13 3350 3879 2,31 20 169 2546,8 12,4 13,37 31 58 15 86 786 686,6 -0,7 80 57,1 284,54 636,8 8 38,5 12 988 78,6 120,5 571,3 Pow . włoszczowski 15 4696 3131 1,26 28 404 2465,8 14,6 2,1 1 4 51 7 71 280 655,2 -0,63 52 24,3 0 507,2 10 65,8 7 200 78 106,3 579,7 Źródło: W

ojewództwo świętokrzyskie. Podr

egiony

, powiaty

, gminy

, Urząd Statystyczny

(8)

198

_{Tabela 4.}

2008 roku

Cechy/powiaty

Liczba lekarzy na 10 tys. ludności Liczba ludności na 1 aptekę Ludność na 1 placówkę biblioteczną Liczba ofert pracy na 1000 bezrobotnych Mieszkańcy placówek pomocy społecznej

na 10 tys. ludności Mieszkania oddane do użytku na 1000 zawartych małżeństw Przeciętne miesięczne wynagrodzenie

brutto (w zł ogółem) Stopa bezrobocia rejestrowanego Zgony niemowląt na 1000 urodzeń (żywych) Miejsca noclegowe na 10 tys. ludności ogółem

na 100 tys. ludności Ofiary wypadków (ranni) w latach

Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Podmioty gospodarcze na 10 tys. ludności

Przyrost naturalny na 1000 ludności Gęstość zaludnienia Korzystający z noclegów na 1 miejsce

noclegowe

Liczba ludności na 1 miejsce w kinie stałym Liczba samochodów na 1000 ludności

Liczba uczniów na 1 komputer Łóżka w szpitalach na 10 tys. Pracujący w gospodarce Przeciętna powierzchnia użytkowa

Stymulanta – destymulanta (-1, 1) 1 -1 -1 1 1 1 1 -1 -1,00 1 -1 -1 -1 -1 1,00 1 1 1 -1 1 -1 1 1 1 1 1 W aga cechy (od 1 do 10) 8 8 5 10 8 8 10 10 5,00 5 8 8 8 10 10,00 5 8 5 8 10 10 8 10 5 9 10 Pow . buski 20 3056 3860 10,27 45 236 2496,9 8,8 4,09 56 77 14 105 41 769,21 -2,59 76 23,2 185,66 706,6 6 73 10 103 81,6 85,7 614,6 Pow . jędrzejowski 9 4447 3177 5,37 16 160 2776,6 11,4 4,1 8 78 18 87 160 686,61 -0,51 71 31,9 397,07 601,7 6 24,3 11 856 75,4 105,2 640,6 Pow . kazimierski 8 2941 2521 7,13 21 217 2278,6 10 0 22 33 7 42 49 439,41 -5,75 84 42,5 0 790,2 8 16,1 3 246 89,5 81,6 701,6 Pow . kielecki 11 4777 3934 0,28 20 423 2463 19,4 3,55 50 572 79 742 509 651,07 1,28 89 39,2 0 552,1 7 22,8 19 237 83,2 141,1 587,6 Pow . konecki 22 2875 3207 1,25 40 253 2463,3 22 2,29 27 71 10 76 133 75,93 -1,37 73 13,2 171,19 502,9 9 69,8 13 541 68,7 97,3 512,4 Pow . m. Kielce 46 2254 13673 0,29 55 575 2953,7 9,6 6,32 75 450 17 542 434 1400,48 0,71 1870 52,4 99,42 451,6 12 78 72 584 58,1 88,9 600,7 Pow . opatowski 10 3981 2323 4,9 68 190 2717,5 16,3 3,66 8 63 16 75 333 609,08 -3,51 61 35,5 0 678 7 30 6 970 74,6 94,4 543,6 Pow . ostrowiecki 20 3197 5231 9,28 31 227 2558,2 16,1 7,02 27 69 9 76 112 992,98 -2,36 187 62 248,01 408,9 9 43 21 164 65,1 92,7 542,5 Pow . pińczowski 12 4621 2079 4,44 25 214 2628,2 8,1 2,51 0 32 4 40 105 575,29 -3,3 68 23,6 0 676,1 7 33,4 5 748 76,8 85,5 620,7 Pow . sandomierski 22 3372 3854 24 18 203 2977,5 10,1 4,89 23 75 12 91 86 799,03 -0,36 120 73,8 0 759,8 7 65 11 574 79,4 98,1 578,8 Pow . skarżyski 19 2627 6568 10,35 9 351 2821,4 22,2 7,1 1 13 102 11 113 550 991,83 -3,23 200 39 120,33 486,7 8 51,1 14 983 61,4 83,1 566,1 Pow . starachowicki 18 3020 3745 5,41 27 179 2402,9 14 4,28 38 147 14 185 300 757,84 -0,76 179 52,9 167,8 582,3 7 46,2 19 482 65,3 91,3 531,7 Pow . staszowski 13 3500 3868 16,73 20 154 2952,6 10,2 5,15 31 80 16 118 942 699,88 0,01 79 56,5 287,1 701,3 7 41,2 13 642 78,7 117,6 565,5 Pow . włoszczowski 15 4258 3123 1,66 28 366 2641,2 13,6 8,02 4 49 13 65 262 663,54 -0,74 52 6 0 572,4 8 69,4 7 691 78,3 104,7 590 Źródło: W

egiony

, powiaty

, gminy

(9)

199

Tabela 5.

2009 roku

Cechy/powiaty

Liczba lekarzy na 10 tys. ludności Liczba ludności na 1 aptekę Ludność na 1 placówkę biblioteczną Liczba ofert pracy na 1000 bezrobotnych Mieszkańcy placówek pomocy społecznej

na 10 tys. ludności Mieszkania oddane do użytku na 1000 zawartych małżeństw Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto

(w zł ogółem) Stopa bezrobocia rejestrowanego Zgony niemowląt na 1000 urodzeń (żywych) Miejsca noclegowe na 10 tys. ludności ogółem

na 100 tys. ludności Ofiary wypadków (ranni) w latach Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów

szczególnie uciążliwych Podmioty gospodarcze na 10 tys. ludności

Przyrost naturalny na 1000 ludności Gęstość zaludnienia Korzystający z noclegów na 1 miejsce

noclegowe

Liczba ludności na 1 miejsce w kinie stałym Liczba samochodów na 1000 ludności

Liczba uczniów na 1 komputer Łóżka w szpitalach na 10 tys. Pracujący w gospodarce Przeciętna powierzchnia użytkowa

Stymulanta – destymulanta (-1, 1) 1 -1 -1 1 1 1 1 -1 -1,00 1 -1 -1 -1 -1 1,00 1 1 1 -1 1 -1 1 1 1 1 1 W aga cechy (od 1 do 10) 8 8 5 10 8 8 10 10 5,00 5 8 8 8 10 10,00 5 8 5 8 10 10 8 10 5 9 10 Pow . buski 21 2925 3849 20,54 43 166 2624,09 8,9 0,00 66 83 15 113 59 743,64 -2,56 76 24,1 185,13 732,6 6 77,9 10 237 81,8 84,6 620,6 Pow . jędrzejowski 8 4926 3167 1,08 16 118 2917,98 12,2 4,31 4 65 20 82 135 652,91 -1,21 71 30,5 395,83 632,6 6 20 11 938 75,5 103,7 644,8 Pow . kazimierski 7 3509 2924 6,26 27 109 2466,75 11,3 0,00 21 33 4 41 43 447,45 -4,17 83 41,8 0 823,1 8 16,2 3 308 89,7 78,4 717,3 Pow . kielecki 11 4801 3878 6,39 19 276 2551,32 18,7 5,73 50 486 47 687 358 653,58 2,05 90 38,3 0 573,6 7 22,7 19 087 83,5 138,6 598,7 Pow . konecki 23 2862 3193 1,27 46 215 2619,1 1 20,1 3,69 37 72 17 81 175 751,52 -2,1 73 11,6 399,06 531,7 8 70,1 12 983 69 95 519,7 Pow . m. Kielce 47 2203 13656 5,23 43 466 3082,94 10,3 5,40 91 341 12 407 371 1367,39 1,15 1862 49 80,26 470,7 11 80 72 132 58,3 87 607,8 Pow . opatowski 10 3698 2412 5,13 67 232 2542,34 19,2 5,62 8 70 6 97 325 585,35 -3,76 61 29,9 0 715 7 30,1 6 188 74,6 93,3 561,2 Pow . ostrowiecki 20 2940 5212 8,78 32 167 2712,75 19,9 2,79 40 70 14 64 72 944,62 -1,47 186 28,5 247,13 430,8 9 43,2 20 392 65,3 90,6 546,5 Pow . pińczowski 12 4587 2064 5,55 26 151 2818,62 8,4 0,00 0 42 5 76 89 585,49 -4,24 67 21,5 0 710,1 6 33,7 5 615 76,9 83,6 624,1 Pow . sandomierski 22 3363 3843 12,63 17 75 3078,47 11,2 3,78 31 87 11 103 77 768,69 -2,06 119 59 0 776,6 7 64,9 11 845 79,5 96,5 589,4 Pow . skarżyski 19 2613 6533 0,96 11 174 3035,02 24,1 5,70 30 137 8 181 362 962,24 -2,15 198 42,2 119,69 498,2 7 51,4 14 733 61,6 81,1 574,6 Pow . starachowicki 20 3109 3731 1,43 31 127 2539,2 17,5 2,06 36 128 7 151 241 755,90 -0,86 178 54,8 167,17 587,8 7 52,3 18 220 65,5 89,6 543,9 Pow . staszowski 13 3489 4071 8,15 21 83 3030,68 11,1 5,07 31 71 6 115 663 693,40 0,24 79 43,7 286,24 744,3 7 39,4 13 231 78,8 116,2 590,1 Pow . włoszczowski 15 4243 31 11 2,31 26 426 2676,26 13,6 6,61 19 60 4 78 252 659,77 -2,67 51 7,7 0 590,1 8 69,6 7 971 78,7 102 602,3 Źródło: W

egiony

, powiaty

, gminy

(10)

Andrzej Pawlik

200 5. Podsumowanie wyników badań

Zestawione w tab. 6 wyniki szczegółowych wyliczeń wspólnego syntetycznego wskaźnika rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów dla pięciu układów wska-zują na znaczne różnice w poziomie rozwoju w poszczególnych powiatach woje-wództwa świętokrzyskiego. Obserwując wartości wskaźników dla pięciu układów, można wyróżnić trzy grupy powiatów.

Tabela 6. Wspólny syntetyczny wskaźnik rozwoju społeczno-gospodarczego dla powiatów

województwa świętokrzyskiego w latach 2007-2009

Lp. 2007 2008 2009

1 buski 0,2969 sandomierski 0,2924 buski 0,2891

2 m. Kielce 0,2474 buski 0,2551 m. Kielce 0,2776

3 sandomierski 0,2358 m. Kielce 0,2327 sandomierski 0,2614

4 włoszczowski 0,1610 staszowski 0,1762 staszowski 0,1699

5 starachowicki 0,1601 starachowicki 0,1571 ostrowiecki 0,1591

6 pińczowski 0,1561 ostrowiecki 0,1451 starachowicki 0,1519

7 staszowski 0,1409 włoszczowski 0,1392 włoszczowski 0,1446

8 ostrowiecki 0,1395 opatowski 0,1248 pińczowski 0,1250

9 konecki 0,1265 jędrzejowski 0,1229 konecki 0,1076

10 jędrzejowski 0,1115 pińczowski 0,1208 opatowski 0,1057

11 opatowski 0,1019 skarżyski 0,1130 skarżyski 0,0947

12 skarżyski 0,0814 kazimierski 0,0984 kazimierski 0,0947

13 kazimierski 0,0548 konecki 0,0488 jędrzejowski 0,0916

14 kielecki 0,0365 kielecki 0,0289 kielecki 0,0419

Źródło: obliczenia na podstawie danych za pomocą metody Hellwiga.

Grupa I obejmuje trzy jednostki o najwyższych wartościach wskaźnika, miesz-czących się w granicach od 0,23 do 0,29. Jednostki te można uznać za obszary względnie korzystnych warunków rozwoju społeczno-gospodarczego. Są to powia-ty: buski, sandomierski i m. Kielce. Grupę II stanowią powiapowia-ty: włoszczowski, sta-rachowicki pińczowski, staszowski, ostrowiecki, konecki, jędrzejowski i opatowski, których wskaźniki przyjmują wartości w przedziale od 0,10 do 0,17. Do grupy III należy zaliczyć powiaty o najniższym poziomie warunków rozwoju społeczno-go-spodarczego, tj. skarżyski, kazimierski i kielecki. Charakteryzują się wskaźnikami do 0,09. W tej grupie szczególnie niskim wskaźnikiem 0,04 charakteryzuje się po-wiat kielecki, który w widoczny sposób odbiega od rozwoju innych popo-wiatów.

Przedstawiony obraz struktury przestrzennej warunków rozwoju społeczno-go-spodarczego województwa świętokrzyskiego w latach 2007-2009 wyróżnia się cha-rakterystycznym układem „wyspowym”. Składają się na niego trzy miasta: Kielce,

(11)

201

Sandomierz i Busko Zdrój, będące regionalnymi ośrodkami najlepszych warunków rozwoju. Potwierdzają to przeprowadzone badania, wyrażające się najwyższymi wskaźnikami rozwoju dla powiatów: buski, sandomierski i m. Kielce. Jednostki o średnim poziomie rozwoju koncentrują się głównie w północnej części woje-wództwa, a powiaty o najniższym poziomie rozwoju: kazimierski w południowej i kielecki w środkowej części.

Przeprowadzone badania, szczególnie na etapie gromadzenia danych empirycz-nych, ujawniły znaczne braki w zakresie bazy statystycznej w odniesieniu do szcze-bla powiatowego. Dotyczy to mierników charakteryzujących wielkości pracujących, informacji z zakresu produktu krajowego brutto, a przede wszystkim innowacyjno-ści. Brak informacji w zakresie innowacyjności na poziomie powiatów spowodo-wał, że do oceny pod tym względem wykorzystano dane dotyczące województwa. Dlatego do oceny zróżnicowania w zakresie innowacyjności wykorzystano: nakła-dy na działalność B+R, liczbę jednostek B+R, nakłanakła-dy na działalność innowacyjną w przemyśle, liczbę szkół wyższych, liczbę studentów, zatrudnienie w jednostkach badawczo-rozwojowych oraz dostęp do Internetu w przedsiębiorstwach.

Z przeprowadzonych badań wynika (rys. 1), że w latach 2007-2009 najwyż-szą pozycję wśród badanych powiatów zajął powiat buski. Na wysokość tej pozycji wpływ ma przede wszystkim ranga Buska Zdroju, gdyż to właśnie miasto ma naj-lepiej rozwinięty, ogólnie pojmowany potencjał, na który składa się m.in. pozycja ogólnopolskiego uzdrowiska. Najniższą pozycję pod względem badanych warunków rozwoju zajął powiat kielecki, który pozostaje w widocznym cieniu miasta Kielce. Marginalizacja powiatu kieleckiego może wynikać z bliskiego położenia w strefie oddziaływania Kielc.

Zależności między rozwojem społeczno-gospodarczym regionów a poziomem innowacyjności mają charakter sprzężenia zwrotnego. Rozwój społeczno-gospodar-czy wpływa na wzrost produktywności i lepsze wyniki ekonomiczne, a w efekcie na wzrost PKB, co warunkuje poziom innowacyjności regionów. Wysoki poziom inno-wacyjności regionu jest ważnym czynnikiem konkurencyjności, zwiększa też jego atrakcyjność dla inwestorów. Z drugiej strony działania w kierunku poprawy inno-wacyjności są w pewnym stopniu wyznaczone przez osiągnięty już poziom rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, gdyż poziom nakładów na B+R jest uzależniony od ogólnego poziomu zamożności danego regionu, mierzonego wielkością PKB lub PKB per capita.

Jeżeli region charakteryzuje niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, to skutkuje to mniejszymi: nakładami na badania, zatrudnieniem w jednostkach ba-dawczo-rozwojowych, liczbą jednostek baba-dawczo-rozwojowych, liczbą szkół wyż-szych i studentów, wdrażaniem innowacji i rozwojem kapitału ludzkiego. W końco-wym efekcie wpływa to na niższe tempo wzrostu gospodarczego. Przeprowadzone badania w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego przekładają się na poziom innowacyjności województwa świętokrzyskiego (województwo świętokrzyskie zajmuje jedno z ostatnich miejsc pod względem innowacyjności w Polsce i Unii

(12)

Andrzej Pawlik

202

Rys. 1. Pozycja powiatów województwa świętokrzyskiego w latach 2007-2009 według wspólnego

syntetycznego wskaźnika rozwoju społeczno-gospodarczego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tab. 6.

Europejskiej10_{). Dlatego z punktu widzenia polityki regionalnej województwa}

świę-tokrzyskiego konieczne jest wyrównywanie szans rozwojowych powiatów o niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, a tym samym innowacyjności.

Literatura

Białoń L. (red.), Zarządzanie działalnością innowacyjną, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2010.

Dolińska M., Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, PWE, Warszawa 2010.

Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na

poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny”

1968, nr 4.

Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007.

10_{M. Markowska, D. Strahl, Miejsce Polski w europejskiej przestrzeni regionalnej, Wydawnictwo}

(13)

Kuźniar K., Cele i instrumenty polityki innowacyjnej w Polsce. Ocena skuteczności, [w:] J. Sokołowski

(red.), Problemy ekonomii, polityki ekonomicznej i finansów publicznych, t. II, Wydawnictwo

Uni-wersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2008.

Matusiak K.B., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości – przesłanki, polityka i instytucje,

Insty-tut Technologii Eksploatacji PIB, Radom – Łódź 2006.

Markowska M., Strahl D., Miejsce Polski w europejskiej przestrzeni regionalnej, Wydawnictwo

Uni-wersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2009.

Mujżel J., Caban W., Ekonomiczny mechanizm procesów innowacyjnych, PWN, Warszawa 1975.

Pajestka J., Czynniki i współzależności rozwoju społeczno-gospodarczego, PWE, Warszawa 1981.

Powiaty województwa świętokrzyskiego w latach 2005-2008, Urząd Statystyczny, Kielce 2009.

Poznański K., Innowacje w gospodarce kapitalistycznej, PWN, Warszawa 1979, s. 130.

Rocznik Statystyczny Województwa Świętokrzyskiego, Urząd Statystyczny, Kielce 2010. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2010.

Statystyczne vademecum samorządowca, Urząd Statystyczny, Kielce 2010.

Szymla Z., Determinanty rozwoju regionalnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – War-szawa 2000.

Świętokrzyskie w liczbach, Urząd Statystyczny, Kielce 2010.

Warunki życia ludności w województwie świętokrzyskim w 2009 r., Urząd Statystyczny, Kielce 2010. Województwo świętokrzyskie. Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny, Kielce 2008. Województwo świętokrzyskie. Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny, Kielce 2009. Województwo świętokrzyskie. Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny, Kielce 2010.

Wujek A., Regionalne systemy innowacyjne (RSI) jako czynnik wzmacniania konkurencyjności

re-gionów, [w:] M. Czernielewska-Rutkowska, E. Karasińska (red.), Innowacyjność oknem na świat,

Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2004.

innovATion AS A DETERMinAnT of Socio-EconoMic DEvEloPMEnT of ŚWięToKRZySKiE voivoDESHiP

Summary: Innovation in the current economy could be characterized by: short product life cycle and its high quality, global market, increased awareness and consumer requirements becoming significant factors of socio-economic development. Economics devotes more attention to the development of re-search related to innovation and its impact on economic growth. Innovation frequently is the result of technical progress and, as such, is a determinant of the socio-economic growth. The relationship between socio-economic development of regions and the level of innovation is a feedback loop. Socio-economic development has an impact on productivity growth and better Socio-economic results, and con-sequently on the growth of GDP, which determines the degree of innovation as well as increases its attractiveness to investors. This article aims to analyze diversity of socio-economic development in Świętokrzyskie voivodeship and this is also an attempt to determine the relationship between the level of socio-economic development and innovation.

Keywords: innovation, innovation determinants, socio-economic development, diversity development,