„TURYZM " 1991, z. 1
Jolanta K o s t r z e w a
FU N K C JA TURYSTYCZNA ZAMKU W MALBORKU W ŚW IETLE RUCHU TURYSTYCZNEGO
LA FONCTION TOURISTIQUE DU CHATEAU DE MALBORK A LA LUM IERE DU MOUVEMENT TOURISTIQUE
TOURIST FU NCTION OF THE CASTLE IN MALBORK IN THE LIG H T OF TOURIST TRAFFIC
1. ZA G A D N IEN IA W STĘPNE
M albork zdaniem M i l e s k i e j (1963) — jako m iejscow ość tu ry styczna posiada znaczenie m iędzynarodow e. P odstaw ą takiej opinii jest zespół zam ku krzyżackiego, k tó ry od 1978 r. został umieszczony na liście zabytków a rc h ite k tu ry i budow nictw a o najw yższej św iatow ej w artości arty sty czn ej, historycznej i naukow ej.
Należy przypuszczać, że zam ek w M alborku ze w zględu na sw e w a r tości (artystyczne, historyczne i naukow e) oraz dostępność k o m u n ik acy j ną pełni funkcję tu ry sty czn ą m iędzynarodow ą, k rajow ą, lokalną, a więc obsługuje tu ry stó w przyjeżdżających z całego k raju , z zagranicy oraz ludność m iejscową.
Celem pracy jest próba em pirycznego, a nie intuicyjnego określenia ran g i i znaczenia zam ku w M alborku dla tu ry sty k i k rajo w ej i zagranicz- nej. Cel ten realizow an y je s t poprzez bad anie ru ch u turystycznego, jego w ielkości i dynam iki, zwłaszcza w okresie istnienia M uzeum Zamkowego, tj. od 1961 do 1987 r., a także sezonowości, oraz s tru k tu ry dem ograficzno- -społecznej, jak rów nież zasięgu geograficznego odw iedzających zam ek turystów .
W pracy tej ru ch tu ry sty czn y został uznany jako m iernik funk cji tu ry sty czn ej, a jego zasięg geograficzny pozw ala określić ran g ę tu r y styczną tego obiektu.
Realizacja celu pracy w ym agała przyjęcia staty stycznych m etod b a dawczych. Badania i pom iar ru ch u turystycznego zostały przeprow adzone p rzy zastosow aniu m etod w yczerpujących (klasycznych) i niew
yczerpu-jących (nowoczesnych). P rzyk ład em pierw szej z nich jest m etoda pole gająca na pełnej reje strac ji. W tym celu zostały w ykorzystane „spraw o zdania zbiorcze z działalności jednostki obsługi ru chu turystycznego znajd u jące się w kasie zam kow ej. U zyskane w ten sposób m ateriały do tyczą la t 1965— 1987. Dane dotyczące la t 1953, 1954, 1957, 1960, 1961— — 1964 zaczerpnięto z pracy Z b i e r s k i e j (1978). M ateriał za lata 1965— 1987 dotyczy zestaw ień rocznych w podziale na tu ry stó w k ra jo w ych i zagranicznych. Spraw ozdania z la t 1978— 1987 pozwoliły zbadać sezonowość ru ch u turystycznego w podziale na cztery k w a rta ły (I III, IV—VI, VII— IX, X —XII) z w y jątk iem 1986 r., dla którego nie istnieją takie inform acje. W odniesieniu do 1987 r. zostały w ykorzystane zesta wienia miesięczne, w tym od m aja do w rześnia dane dotyczą każdego dnia. Na podstaw ie zebranych m ateriałów ru ch tu ry sty czn y został po dzielony na k rajo w y i zagraniczny oraz na in dyw idualny i zbiorowy. N iezbędna do realizacji celu pracy okazała się rów nież m etoda badań częściowych (niew yczerpujących). C h ara k te ry sty k a dem ograficzno-spo- łeczna uczestników ru ch u turystycznego została dokonana na podstaw ie an k iet sporządzonych w odniesieniu do tu ry stó w indyw idualnych i w y cieczek zbiorowych. A nkiety w ykonano w oparciu o w skazów ki zaw arte w pracach C z a r n e c k i e g o (1968) i Ł a z a r k a (1963, 1964). Badania a n k ie to w e zostały przeprow adzone w sie rp n iu 1987 r. w różne d n i tego m iesiąca w godz. 900— 1700.
Ogółem przeprow adzono 551 an k iet obejm ujących 9585 uczestników — w tym 324 ank iety (58,8% w szystkich w ykonanych ankiet) dotyczące 1160 tu ry stó w indyw idualnych (12,1% w szystkich przeankietow anycli), oraz 227 an k iet (41,2%) dotyczących wycieczek zbiorowych, co pozwoliło objąć 8425 uczestników (87,2%). Przeprow adzone badania dały re p re z en taty w n y m ateriał badawczy. P rzean k ieto w ani uczestnicy ru ch u tu r y stycznego stanow ią 8,8% ogółu frekw en cji sierpniow ej (w tym 1,1% to tu ry ści indyw idualni, a 7,7% uczestnicy wycieczek zbiorowych). Zbadani tu ry ści indyw idualni stanow ią 2,7% sierpniow ego ru ch u turystycznego indyw idualnego, a uczestnicy wycieczek zbiorow ych 12,7% zbiorowego ru c h u turystycznego w tym m iesiącu. Łącznie wszyscy przeankietow ani stanow ią 2,2% frekw encji rocznej w zam ku m alborskim .
M albork położony jest w środkow o-zachodniej części w ojew ództw a elbląskiego, 28 km na południow y zachód od Elbląga oraz 52 km na południow y wschód od G dańska. Stanow i w ażny węzeł kom un ikacyjn y w układzie linii kolejow ych i drogowych. Posiada bezpośrednie połą czenie kolejow e z głów nym i aglom eracjam i m iejskim i w Polsce: W a r szawą, Łodzią, K rakow em , T rójm iastem , Szczecinem, Olsztynem , Bia- łym stokiem . Posiada rów nież bardzo dobrze rozw iniętą sieć połączeń lokalnych głów nie z Elblągiem (19 par) i T rójm iastem (ponad 20 p ar
po-Rys. 1. P ołożenie g eo g raficzn o -k o m u n ik acy jn e M alb o rk a
1 — d ro g i m ięd zy n aro d o w ej 2 — d ro g i głów na k rajow e,' 3 — d rogi d ru g o rzę d n e j 4 — k o le j
D essin 1. La situ a tio n g é o g rap h iq u e de M alb o rk , so n ré s e a u ro u tie r et fe rro v ia ire
1 — ro u tes In te rn a tio n a le s! 2 — ro u te s nationales,- 3 — ro u te s d é p a rte m e n ta lts i 4 — v o ie fe rré e
Gdańsk
Braniewo
Tczew
latbork
Chojnice
Waltz Ostródall'awa
Warszawa Morąg Olsztyn Biatystcik Kwidzyn Grudziądz Toruń itoctawek
łączeń dziennie). Są to połączenia kolejow e relacji G dynia, G dańsk— Elbląg przez M albork, a także połączenia kolejow e z Iławą, P rab utam i, Tczewem. M ają one szczególne znaczenie w sezonie w ypoczynkow ym , łączą bowiem m iejscowości w ypoczynku letniego, z któ ry ch od czerwca do końca sierpnia przyjeżdża do M alborka duża liczba tu ry stó w i w cza sowiczów. U zupełnieniem połączeń kolejow ych są połączenia autobusow e. K ieru n k i główne to Bydgoszcz, G dynia, G dańsk, W arszaw a, O lsztyn, K r y nica M orska, Tczew.
Do M alborka rocznie przybyw a ponad 400 tys. turystów , dla których głów nym celem przyjazdów jest zabytkow y zam ek krzyżacki w raz z m ieszczącym się w nim od 1961 r. M uzeum Zam kowym .
Opis w alorów tu ry sty czn y ch tego obiektu celowo w pracy tej został pom inięty, a zainteresow anych au to rk a odsyła do bogatej lite ra tu ry przedm iotu ( C h o d y ń s k i 1986, F r a n a s z e k , S o l a k 1972, G ó r s k i 1973, G u e r q u i n 1960, M a m u s z k a 1957, P a w ł o w s k i 1979, S o l a k 1986, Z b i e r s k a 1974).
2. W IELKOŚĆ RUCHU TURYSTYCZNEGO W LATA CH 1953— 1987 ORAZ JEG O SEZO N O W O ŚĆ
Od 1953 r. do 1976 r. liczba zw iedzających zam ek m alborski sy ste m atycznie w zrastała począwszy od 30 tys. do 515 tys. z niew ielkim i ty l ko spadkam i w latach 1964, 1966, 1974, (tab. I). Szczególnie gw ałtow ny n ap ły w tu ry stó w w ystąpił w latach 60-tych, do czego przyczynił się fakt pow ołania w 1961 r. M uzeum Zam kowego, szybkie tem po odbudow y obiektu i sukcesyw ne udostępnianie odbudow anych części do zw iedzania oraz uruchom ienie działalności w ystaw ienniczej. Od 1976 r., kiedy to liczba zw iedzających (515 777) osiągnęła sw oje m aksim um , zaznaczył się spadek frekw encji aż do 233 tys. w 1982 r. Spadek ten utrzym yw ał się przez trz y la ta (1981— 1983) i był spowodow any sy tu acją polityczną w k raju , a zwłaszcza ograniczeniam i przem ieszczania się ludności w zw iąz k u z w prow adzonym stanem w ojennym . N iską frekw encję w 1982 r. p o głębił m ały w porów naniu z latam i poprzednim i udział tu ry stó w zag ra nicznych, k tó ry w yniósł tylko 1,5%. O dpow iednio w ynosił on w 1980 r. 25,3%, a w 1977 r. 29,8%. Począwszy od 1983 r. n astęp u je ponow ny w zrost frekw en cji turystów , osiągając w 1987 r. 438 tys., a więc stan zbliżony do ro k u 1973. W śród tu ry stó w odw iedzających zam ek duży udział przypada cudzoziemcom; średnio w odniesieniu do badanego ok re su wyniósł on 15,3%. Udział ten sukcesyw nie w zrastał od 1961 r. z 3,2% do 30% w 1977 r. Od 1974 r. do 1980 r. goście zagraniczni stanow ili ponad 20% w szystkich turystó w . S p rzy jały tem u przepisy celne, um oż
liw iające sąsiadom zachodnim oraz południow ym p rzyjazdy bez o g ran i czeń (napływ tu ry stó w głów nie z NRD i Czechosłowacji). W początkach la t 80-tych nastąp ił gw ałtow ny spadek ze 100 tys. w 1980 r. do 17 tys. w 1981 r. i 3,3 tys. w 1982 r. T endencja w zrostu zaznaczyła się podobnie jak w odniesieniu do ru ch u krajow ego od 1983 r., osiągając w 1987 r. 17% udział.
T a b e l a I
W ielk o ść ru c h u tu ry sty c z n e g o w zam ku m alb o rsk im w la ta c h 1953— 1987
I.a g ra n d e u r du m o u v em en t to u ristiq u e au c h â te a u de M alb o rk d an s les a n n ées 1953--1 9 8 7 Rok Razem Ruch k ra jo w y Ruch za g ra n ic z n y L «/o L »/o 1953 30 000 . . • . 1954 35 000 . . . 1957 150 000 . . . . 1960 215 000 . . . •
P ow ołanie M uzeum Z am kow ego
1961 225 000 218 000 96,8 7 000 3,2 1962 264 500 254 500 96,2 10 000 3,8 1963 266 042 257 084 96,6 8 958 3,4 1964 262 832 248 664 94,6 14 168 5,4 1965 309 918 289 047 93,2 20 871 6,8 1966 290 174 272 213 93,8 17 961 6,2 1967 329 960 297 737 90,2 32 223 9,8 1968 334 324 294 081 87,9 40 243 12,1 1969 356 837 305 741 85,6 51 096 14,4 1970 355 734 319 480 89,8 36 254 10,2 1971 359 668 311 405 86,5 48 263 13,5 1972 388 847 312 925 80,4 75 922 19,6 1973 437 429 352 156 80,5 85 273 19,5 1974 391 163 299 415 76,5 91 748 23,5 1975 445 123 350 921 78,8 94 202 21,2 1976 515 777 363 937 70,5 151 840 29,5 1977 465 139 326 833 70,2 138 306 29,8 1978 457 926 368 859 80,5 89 067 19,5 1979 448 883 325 442 72,5 123 441 27,5 1980 420 239 313 984 74,7 106 255 25,3 1981 337 531 320 393 94,9 17 138 5,1 1982 233 362 230 022 98,5 3 340 1,5 1983 342 514 326 128 95,2 16 386 4,8 1984 387 506 338 035 87,2 49 471 12,8 1985 404 516 346 783 85,7 57 733 14,3 1986 423 182 366 115 86,5 57 067 13,5 1987 438 974 363 882 82,8 75 092 17,2
O zainteresow aniu tu ry stó w zam kiem świadczy fakt, iż w 1987 r. na jednego stałego m ieszkańca M alborka przypadało 11 zw iedzających. Nie bez znaczenia dla frekw encji w tego ty p u obiektach, jakim jest zam ek w M alborku, pozostaje aura. Pogoda nie sp rzyjająca odpoczynkowi na w olnym pow ietrzu „zm usza” urlopow iczów do tu ry s ty k i czynnej, jaką
j --- T a b e l a II
D yn am ik a fre k w e n c ji tu ry s tó w w zam ku m alb o rsk im w la ta c h 1953— 1987
La d y n am iq u e de la fré q u e n c e des to u riste s au c h a te a u de M albork d ans les an n ées 1953— 1987
Razem Ruch k ra jo w y Ruch zag ran iczn y
C /o) C /o) C/o)
1953 13,3 . •
1954 15,5 . •
1957 66,6 • •
I960 95,5 . •
1961 100,0 P ow ołanie M uzeum Zam kow ego
1962 117,5 116,7 142,8 1963 118,2 117,9 127,9 1964 116,8 114,0 202,4 1965 137,7 132,5 298,1 1966 128,9 124,8 256,5 1967 146,6 136,5 460,3 1968 148,5 134,8 574,9 1969 158,5 140,2 729,9 1970 158,1 146,5 517,9 1971 159,8 142,8 689,4 1972 172,8 143,5 1 084,6 1973 194,4 161,5 1 218,1 1974 173,8 137,3 1 310,6 1975 198,7 160,9 1 345,7 1976 229,2 166,9 2 169,1 1977 206,7 149,9 1 975,8 1978 211,5 169,2 1 272,3 1979 199,5 149,2 1 763,4 1980 186,7 144,0 1 517,9 1981 150,0 146,9 244,8 1982 103,7 105,5 47,7 1983 152,2 143,6 234,0 1984 172,2 155,0 706,7 1985 179,7 159,0 824,7 1986 188,0 167,9 815,2 1987 195,0 166,9 1 072,7 Ź r ó d ł o : W łasne bad an ia te re n o w e.
T a b e l a III W ie lk o ść i s tru k tu r a ru ch u tu ry s ty c z n e g o w zam ku m alb o rsk im w 1987 r.
La g ra n d e u r e t la s tru c tu r e du m o u v em en t to u r is tiq u e au c h â te a u de M a lb o rk en 1987
M iesiąc R azem R uch k ra jo w y R uch z a g ra n ic z n y R uch in d y w id u a ln y R uch zb io ro w y
L %> L •/. L °/o L %> L •/. S ty czeń 262 0,06 117 44,60 145 55,40 76 29,00 186 71,00 L uty 6 106 1,40 5 853 96,00 234 4,00 1 C33 16,90 5 073 83,10 M arzec 3 998 0,90 3 307 82,70 691 17,30 1 091 27,20 2 907 72,80 K w iecień 10 479 2,40 8 202 78,20 2 277 21,80 1 937 18,50 8 542 81,50 M aj 53 098 12,20 45 789 86,20 7 309 13,80 5 636 10,70 47 462 89,30 C zerw iec 67 117 15,50 58 640 87,30 8 477 12,70 8 893 13,30 58 224 86,70 Lipiec 119 128 27,60 96 147 80,70 22 981 19,30 41 759 35,00 77 369 65,00 S ierp ień 108 547 25,00 89 247 82,20 19 300 17,80 42 142 38,80 66 405 61,20 W rz e s ie ń 30 675 7,10 23 479 76,50 7 169 23,50 5 292 17,30 25 383 82,70 P aźd zie rn ik 22 778 5,30 17916 78,60 4 862 21,40 3 446 15,20 19 332 84,80 L istopad 7 634 1,80 6 479 84,80 1 155 15,20 1 319 17,30 6315 82,70 G ru d zień 3 785 0,90 3 320 87,70 465 12,30 908 24,00 2 877 76,00 O g ó łem 1987 r. 433 607» 100,00 358 515 82,60 75 092 17,40 113 532 26,20 320 075 73,80
a W liczb ie te j n ie uw zględniono 5367 tu ry s tó w , k tó rz y zw iedzili zamek, w p o n ie d z iałk i z pow o d u b ra k u d a n y ch d o ty czący ch p o szczególnych m iesięcy Ź r ó d ł o : S p raw o zd an ie je d n o stk o w e z o b słu g i ru ch u tu ry sty c z n eg o w 1987 r.
co F u n k c ja tu ry st y c z n a za m k u w M a lb o rk u
tys. osób
Rys. 2. D zienna p rzep u sto w o ść tu ry s ty c z n a M uzeum Z am kow ego w 1987 r. D essin 2. Le nom bre jo u rn a lie r des v isite u rs du M usée de M alb o rk en 1987
o s ó b / l C O m2 pow. c k s p o i.
Rys. 3. D zienna pojem ność tu ry sty c z n a M uzeum Z am kow ego w 1987 r. D essin 3. La c a p a c ité to u ristiq u e jo u r n a liè re du M usée de M a rb o rk e n 1987
jest zwiedzanie zabytków . Ma to szczególne znaczenie dla obiektów u sy tuow anych w m iejscow ościach w ypoczynkow ych oraz w pobliżu regionów turysty czn y ch z dom inacją tu ry sty k i pobytow ej. Zam ek m alborski, po łożony w odległości 50 km od B ałtyku, jest tego przykładem . S tąd m. in. biorą się roczne w ahania frek w en cji w ty m obiekcie.
W latach 1961— 1976 w zrost ru ch u tu rystycznego zagranicznego był bardziej dynam iczny w porów naniu z tu ry sty k ą k rajow ą (tab. II). Bio rąc wielkość ru c h u turystycznego z ro k u 1961 za 100%, podw ojenie fre k w encji cudzoziemców nastąpiło w ciągu trzech kolejnych lat, wówczas gdy liczba tu ry stó w k rajow y ch nie uległa jeszcze podw ojeniu. Z ag ra niczny ru ch tu ry sty czn y w ciągu dziesięciu la t wzrósł dziesięciokrotnie, a d w udziestokrotną w artość frekw encji z 1961 r. osiągnął w 1976 r. W 1982 r. w artość ta spadła poniżej połowy frek w encji z 1961 r.
Zam ek m alborski m ożna zwiedzać in dyw idualnie lub uczestnicząc w wycieczce. Badania terenow e w ykazały, że ru ch tu ry sty czn y in d y w i d u alny w roku 1987 stanow ił 26,2% frekw encji, a pozostałe 3/4 tu ry stó w przybyło do zam ku w sposób zorganizow any jako uczestnicy wycieczek (tab. III).
A trakcyjność obiektu i zbiorów m uzealnych potw ierdzają w skaźniki: przepustow ości i pojem ności M uzeum Zam kowego. W 1987 r. śred n ia po jem ność m uzeum w ynosiła 19,7 osoby/l 00 m 2. Je st to wielkość zbliżona do m aksim um w artości, w yliczonej dla M uzeum Zam kowego na 20 osób/100 m 2 pow ierzchni ekspozycyjnej ( G e r l a c h - J ó s e w i c z 1975). Od m aja do sierpnia w artość w skaźnika p rzekracza jednak dopuszczalną pojem ność tej placów ki m uzealnej. W lipcu 1987 r. w yniosła ona 64 osoby/l 00 m 2, i jest trzy razy wyższa od norm dopuszczalnych. Od sty cz nia do kw ietnia oraz od w rześnia do grud nia w skaźnik ten jest niższy zarów no od średniej roku, jak i w yliczonej wielkości dopuszczalnej. N ajniższą w artość osiągnął on w styczniu: 0,14. N ierów nom ierny rozkład roczny pojem ności tu rysty czn ej M uzeum Zam kowego jest w ynikiem b a r dzo dużej sezonowości ru ch u turystycznego oraz „polityki” prow adzonej przez adm in istrację m uzeum w stosunku do przybyw ających, k tó rzy zo sta ją obsłużeni, niezależnie od liczby tu rystó w . W sezonie odbyw a się to ze szkodą dla eksponow anych m uzealiów i pogarsza jakość odbioru prezentow anych zbiorów. Sezonowość ru ch u turystycznego potw ierdza rów nież w skaźnik przepustow ości, przek raczający w lipcu dopuszczalną norm ę, obliczoną na 6000 tu ry stó w dziennie (rys. 2, 3).
W 1987 r. najw iększą frekw encję tu ry stó w zanotow ano w lipcu. W tym m iesiącu zam ek zwiedziło 119 128 turystów , co stanow i 27,6% frekw encji rocznej. M aksim um n atężenia ru ch u turystycznego w ystąpiło w tym rok u 14 lipca — 6358 osób, a m inim um 3 lipca — 2111 osób.
A m plituda w ynosi 4247 osób i świadczy o bardzo nierów nom iernym rozkładzie ru ch u turystycznego w poszczególne dni tego m iesiąca.
Ze w zględu na badania terenow e prow adzone w sierpniu, nieco w ię cej uw agi poświęcono frekw encji tury sty czn ej tego m iesiąca, k tó ra s ta now iła 25°/o frekw encji rocznej. W sierpniu zam ek odwiedziło 108 547 turystów , co daje dzienną frekw encję 3501 osób. W drugiej połowie m ie siąca zaznaczył się spadek liczby turystów , co zw iązane jest z końcem sezonu wypoczynkowego nad Morzem Bałtyckim . W poniedziałki zam ek
tys. osób
Rys. 4. P rzep u sto w o ść tu ry sty c z n a zam ku w sierp n iu 1987 r. D essin 4. Le nom bre des v isite u rs du c h â te a u e n ao û t 1987
zwiedzało 100— 200 osób, w dni te bowiem m uzeum jest nieczynne, m ożna jedynie zwiedzać dziedzińce i krużganki. Poniedziałkow e m inim a p o tw ierd zają atrakcyjność zbiorów m uzealnych i w alo ry architektoniczne prezentow anych w n ętrz (rys. 4).
Na podstaw ie obserw acji stw ierdzono nasilenie zw iedzających w go dzinach ran n y c h i przedpołudniow ych.
Ruch tu ry sty cz n y w skali ro k u rozkłada się bardzo nierów nom iernie. Na podstaw ie szczegółowych danych za rok 1987 zostały w ydzielone trz y sezony:
1. Sezon „ m a rtw y ” obejm ujący okres od listopada do kw ietnia, w k tó ry m udział frek w en cji m iesięcznej w ynosi od 0,06% w styczniu do 2,4% w kw ietniu frekw encji rocznej.
2. Sezon przejściow y, p rzy p adający na w rzesień i październik, z fre k w encją miesięczną od 7,1% w e w rześniu do 5,3% w październiku.
3. P ełny sezon tury styczn y , od m aja do sierpnia, o najw yższej fre k w encji ■— rzęd u od 12,2% w m aju do 27,6% w lipcu. W sezonie tym zam ek zwiedziło 80,3% w szystkich p rzybyłych w 1987 r.
Roczna am p litu da pom iędzy styczniem a lipcem wynosi 27,6% i jest charak tery sty czn a dla obiektów zabytkow ych znajdujących się w m ie j scowościach o w ybitnie tu ry sty czn y m ch arak terze z niew ielką liczbą s ta łych m ieszkańców ( G e r l a c h - J ó s e w i c z 1975; por. też tab. III). W ystępująca sezonowość jest w ynikiem stałego rozkładu w akacji i urlopów w naszym k raju . Gros dorosłej części społeczeństw a wypoczyw a od drugiej połowy czerw ca do końca sierpnia, co pokryw a się z okresem w akacji dzieci i młodzieży. Sezonowości podlega zarów no ru ch tu r y styczny krajow y, jak i zagraniczny, w obu sw ych form ach organizacy j nych (indyw idualny i zbiorowy). O dm ienne przyczyny pow odują znaczną frekw encję w m aju, k tó ry jest w Polsce m iesiącem o dużym ru ch u w y cieczkowym, zwłaszcza m łodzieży szkolnej.
3. CECHY DEM OGRAFICZNO-SPOŁECZNE U CZESTN IK ÓW RUCHU
TURYSTYCZNEGO ORAZ ORGANIZATO RZY W YCIECZEK ZBIOROW YCH
W św ietle badań ankietow ych prow adzonych w sierpn iu 1987 r. m ęż czyźni stanow ią ponad połowę tu ry stó w przybyw ających do zam ku. W śród tu ry stó w indyw idualnych jest ich 56,4%, a w g ru pach zbioro w ych 51,5%. Przew aga mężczyzn zauw ażalna jest w śród w szystkich g ru p w iekow ych tu ry stó w in dyw idualnych i uczestników wycieczek.
Na 100 mężczyzn zw iedzających zam ek p rzypada 85,7 kobiet. W odnie sieniu do tu ry stó w in dyw idualnych w skaźnik ten w ynosi 77,3 i jest
niższy niż dla uczestników wycieczek — 94,1. W szystkie te w skaźniki odbiegają od średniego w skaźnika fem inizacji dotyczącego k raju , k tó ry w ynosił w 1986 r. 105.
S tru k tu ra wiekowa tu ry stó w jest bardzo zróżnicow ana. Zam ek w M al borku zw iedzają dzieci w w ieku 5— 6 lat, młodzież, dorośli oraz ludność w w ieku em erytalnym . W śród tu ry stó w indyw idualnych dorośli stanow ią 60,5%, a w śród uczestników wycieczek 23,3%. S y tuacja odw rotna w y stę p u je wśród dzieci, k tó re stanow ią 68,4% uczestników wycieczek, a tylko 30,8% tu ry stó w indyw idualnych. Dzieci — uczestnicy wycieczek — to uczniow ie kl. V— VIII szkoły podstaw ow ej. N atom iast dzieci zw iedzające zam ek indyw idualnie to najczęściej przedszkolaki, przybyłe w raz z r o dzicami.
Zw iedzanie zam ku oraz zbiorów m uzealnych w ym aga znajom ości pod staw ow ych zagadnień i w y darzeń historycznych, co pow oduje ogranicze nie wiekow e uczestników wycieczek.
E m eryci oraz młodzież szkół średnich stanow ią znikom y procent t u rystów (badania były prow adzone podczas w akacji, kiedy to młodzież p refe ru je inne form y wypoczynku).
W śród tu ry stó w indyw idualnych 48% uczestników legitym ow ało się w ykształceniem średnim , 26,9% wyższym , 12% posiadało w ykształcenie podstaw ow e (w tym 2,6% to osoby dorosłe, natom iast 10,5% to młodzież w w ieku szkoły średniej). S tru k tu ra w ykształcenia uczestników w ycie czek z pom inięciem dzieci w w ieku szkoły podstaw ow ej przedstaw ia się podobnie jak w odniesieniu do tu ry stó w indyw idualnych.
T uryści zw iedzający zam ek to ludzie różnych zawodów. Na użytek p racy w yróżniono jedenaście gru p zawodowych. W śród tu ry stó w in d y w idualnych 20,6% uczestników to pracow nicy nauki i ośw iaty (75 osób na 120 to nauczyciele). U rzędnicy i funkcjonariusze stanow ili 7,7% zw ie dzających, stu d iujący 6,5%), pracow nicy służby zdrow ia 4,3%. W ym ie nione g rupy stanow iły łącznie 38,5% zw iedzających, a 9,5% uczestników to robotnicy. N ajliczniejszą grupę stanow ią osoby nie pracujące — 43% (w tym dorośli zajm u ją 5,6%, pozostała część to dzieci i uczniow ie szkół średnich).
P rzew ażająca część tu ry stó w to uczestnicy wycieczek, k tó ry ch orga nizacją zajm u ją się zakłady pracy, szkoły, biura turystyczne, kolonie, wczasy, organizacje polityczne, kluby. N ajw iększy udział w organizo w aniu wycieczek m iały kolonie, k tó re objęły 64,1% przeankietow anych uczestników , głównie dzieci szkół podstaw ow ych z k ra ju i z zagranicy. B iura tu ry sty czn e były organizatoram i dla 5,8% uczestników , a szkoły dla 4,3%. Taka s tru k tu ra organizatorów wycieczek jest c h a ra k te ry sty c z na dla sezonu letniego. W ciągu roku udział poszczególnych o rgan izato rów zm ienia się.
4. ZASIĘG GEOGRAFICZNY RUCHU TURYSTYCZNEGO
ORAZ M OTYW Y PRZYJAZDU DO ZAMKU
Zam ek w M alborku obsługuje tu ry stó w z teren u całego k ra ju (rys. 6, 9). Udział tu ry stó w rek ru tu ją c y ch się z poszczególnych w ojew ództw jest nierów nom ierny i w ykazuje koncentrację. W yliczony w spółczynnik k o n cen tracji dotyczący indyw idualnego ru c h u turystycznego w 1987 r. w y nosi 0,45 (rys. 5, 6). N ajw ięcej tu ry stó w pochodzi z w ojew ództw : w arsza wskiego, gdańskiego, krakow skiego, łódzkiego, elbląskiego, toruńskiego, poznańskiego, rzeszowskiego, lubelskiego, białostockiego, olsztyńskiego, szczecińskiego. Gros tu ry stó w pochodzi z dużych m iast, np. W arszaw y, Łodzi, K atowic, G dańska, skupiających znaczny potencjał ludności k r a ju. Ludność m iejska w dużym stopniu spędza urlopy i w akacje poza m iejscem zam ieszkania. T uryści z w ojew ództw położonych w sąsiedztw ie w ojew ództw a elbląskiego — to osoby p rzybyłe do zam ku w raz z k re w nym i lub znajom ym i z różnych części k ra ju lub z zagranicy, w ypoczy w ającym i w okolicach M alborka. T uryści indyw idualni z w ojew ództw południow ych odw iedzali zam ek jadąc na wczasy nad m orze lub w d ro dze pow rotnej, specjalnie zjeżdżając z tra sy do m iasta, by „tylko i w y łącznie zobaczyć zam ek”. Wczasowicze odpoczyw ający nad m orzem lu b jezioram i organizow ali jednodniow e krajoznaw cze wycieczki, k tó ry ch ce lem był M albork, czem u sp rzy jała nieodpow iednia do odpoczynku na plaży pogoda.
B adania ankietow e w ykazały, że tu ry ści przybyli z m iejscowości wczasowych zlokalizow anych nad B ałtykiem i w pobliżu M alborka stan o w ią głów ny odsetek zw iedzających zam ek w sezonie letnim . Tak więc miejscowość, z k tó rej przybyli w danym dniu, nie była m iejscem ich stałego zam ieszkania. Jeśli uznam y tę m iejscowość za m iejsce pobytu turystów , w spółczynnik ko n cen tracji w yniósł 0,83 (rys. 5, 7). W artość ta jest znaczna, praw ie dw u k ro tn ie wyższa od k o n cen tracji m iejsc s ta łego zam ieszkania i św iadczy o bardzo dużej koncentracji. Na 49 w o jew ództw z 16 nie zanotow ano, w okresie prow adzonych pom iarów, żadnego tu ry sty . N ajw iększa k on cen tracja w ystąpiła w w ojew ództw ie elbląskim oraz w czterech w ojew ództw ach z nim sąsiadujących. Na te r e nie tych w ojew ództw zn ajd u ją się liczne m iejscowości tu ry sty czno -w y po czynkowe regionu nadm orskiego, położone w odległości średnio 40— 60 km od M alborka, co um ożliw ia organizację jednodniow ych w yjazdów w celu zwiedzenia zam ku (rys. 5, 6, 7). Jak o środek lokom ocji najczęściej w y k o rzy sty w ane są lokalne połączenia kolejow e oraz sam ochody oso bowe.
Rys. 5. K o n c e n tra c ja tu ry stó w in d y w id u a ln y c h
I __ k o n c e n tra c ja tu ry stó w in d y w id u aln y ch w zależn o ści od m iejsca stałeg o zam leszk an iai II — k o n c e n tra c ja tu ry stó w in d y w id u aln y ch w zależności od m iejsca b ezp o śred n ieg o p rzy b y cia do zam ku
D essin 5. La c o n c e n tra tio n des to u riste s in d iv id u els
I — la c o n ce n tratio n d es to u riste s in d iv id u els selo n le u r d o m lcilei II — la co n ce n tratio n des to u riste s in d iv id u els selon le lie u d 'o ù ils so n t a rriv é s d ire c te m en t au c h â te a u
najczęściej byli to rodzice w raz z m ałym i dziećmi, lub kilk a osób doro słych i kilkoro dzieci.
Uczestnicy wycieczek w św ietle badań ankietow ych pochodzili z 46 w ojew ództw . Z abrakło w śród nich m ieszkańców w ojew ództw : gorzo wskiego, siedleckiego i przem yskiego (rys. 9). W spółczynnik koncen tra c ji tej g ru p y tu ry stó w liczony w edług m iejsca ich stałego zam ieszka n ia wyniósł 0,56. W porów naniu z ru ch em tu ry sty czn y m indyw idualnym , ru c h zbiorow y jest silniej skoncentrow any. T uryści pochodzą z w o je w ództw południow ej i środkow ej Polski: z w arszaw skiego, łódzkiego, piotrkow skiego, katow ickiego, rzeszowskiego, krakow skiego, bielskiego, wrocław skiego, legnickiego, kaliskiego, opolskiego, częstochowskiego, k ie leckiego, krośnieńskiego oraz gdańskiego i ciechanowskiego.
Z analizy s tru k tu ry w ieku uczestników wycieczek zbiorow ych w y n i ka, iż 70% stanow ią dzieci w w ieku szkoły podstaw ow ej. Są to głównie
O CT) .2 u c T3 c ‘t/ł 3 O x3 O* •r* N £ •° £ U . S V) 0? £
a -s
(A >, >- c £ N 3 <0 S3 cn o 0/ T3 V) ta N >* i* £ «o cn o 05 ar N « V) ¡3 Qi fO 12 <a*> X5 . £ U .9 ^ H c/ł 0)a '5 9p o o rt V) •-< O T3 T3 3 .2 cr m •— M rC T3 D, u 4_* U, cO) o O !/) ‘0> CD w 0 ^ '3 « 1 qj T3 5> -d -u c ca N X! U U Ą >-Oj G fi § T3 C * N > - U T 3 ¡2 C i i u i OJ O 3 TJ cr -c -j Q< 5 OJ D T3 G GJ cguczestnicy kolonii organizow anych przez szkolę lub zakład pracy rodzi ców. D rugą g ru pę stanow ią uczestnicy wycieczek krajoznaw czych, orga nizow anych przez b iu ra podróży i zakłady pracy.
Podobnie jak w przy padk u tu ry stó w indyw idualnych, większość w y cieczkowiczów przybyła do zam ku z m iejsca w akacyjnego w ypoczynku. Je śli p o tra k tu je m y miejscowość, z k tó re j w danym dniu wycieczkowicze bezpośrednio przy byli do zam ku jako m iejsce pobytu tu ry sty , w yliczony w spółczynnik 0,86 w skazuje na bardzo silną ko ncentrację. Z arejestro w ani w ten sposób tu ryści pochodzili z 25 w ojew ództw (rys. 10). Cały ru ch skupiał się w w ojew ództw ach nadm orskich: gdańskim , elbląskim , słu p skim , pilskim oraz dodatkow o w katow ickim . W ojew ództw a nadm orskie sk u p iają przew ażającą część ru ch u kolonijnego dzieci i m łodzieży wo jew ództw południow ych, z k tó ry c h pochodzą uczestnicy wycieczek zbio row ych. Z akłady przem ysłow e tych w ojew ództw w ram ach w ym iany
Rys. 8. K o n c e n tra c ja u czestn ik ó w w y cieczek
I — k o n c e n tra c ja uczestn ik ó w w y c iec z e k w zależności od m ie jsca s ta łe g o zam ieszkania} II —
k o n c e n tra c ja u czestn ik ó w w ycieczek w zależn o ści od m iejsca b ezp o śred n ieg o p rzy b y cia do zam ku
D essin 8. La c o n c e n tra tio n des p a rtic ip a n ts au x ex cu rsio n s
I — la co n ce n tratio n des p a rtic ip a n ts aux ex cu rsio n s selon le u r d o m icilej II — la c o n ce n tratio n
R ys. 9. Z asięg geograficzny m ie jsc sta łe g o zam ieszk an ia u czestn ik ó w w y c ie c z e k
D essin 9. L 'éten d u e g éo g rap h iq u e d e s p a rtic ip a n ts a u x e x c u r sions selon le u r d o m icile
R ys. 10. Z asięg g eo g raficzn y m iejsc b ezp o śred n ieg o p rz y b y c ia do zam ku u c z e stn ik ó w w y cieczek
D essin 10. L’é te n d u e g é o g ra p h iq u e des p a rtc ip a n ts a u x e x c u r sions se lo n le -lieu d 'o ù ils so n t a rriv é s d ire c te m e n t au c h â te a u 1 co . to
F u n k c ja tu ry st y c z n a za m k u w M a lb o rk u
T u ry ści zag ran iczn i Les to u riste s é tra n g e rs
K raj S tyczeń Luty M arzec
K w ie
cień M aj C zerw iec
W ie lk a B ry tan ia 7 4 5 124 353 173 ZSRR 74 101 77 148 177 191 NRD 64 129 533 388 1 082 1 697 RFN — — 71 1 483 4 970 5 400 B ułgaria — — 5 — 155 — F ra n c ja — — — 53 76 133 USA — — — 52 320 543 Ja p o n ia — — — 14 — 22 F in lan d ia — — — 15 57 — N o rw eg ia — — — . — 16 — W ło ch y — — — — 55 3 K anada — — — — 7 22 C hiny — — — — 3 21 H o lan d ia — — — — 13 —
C zech o sło w acja — — — — 20 161
W ę g ry — — — — 5 — A u stria — — — — — 35 S zw ajcaria — — — — — 20 R um unia — — — — — 56 N ig eria — — — — — — Belgia — — — — — — Szw ecja — — — — — — K uba — — — — — — In d ie — — — — — — A ra b ia S a u d y jsk a — — — — — — H iszpania — — — — — — In d o n ezja — — — — — — M aroko — — — — — — K am pucza — — — — — — Ju g o sław ia — — — — — — W ietn am — — — — — — K enia — — — — — — M ongolia — — — — — — T u rc ja --- “““ ~~ O gółem 1987 r. L 145 234 691 2 277 7 309 8 477 % 0,1 0,3 1,0 3,0 9,7 11,3
T a b e l a IV
w M alb o rk u w 1987 r. ń M alb o rk en 1987
L ipiec S ierp ień W rzesień P aźd zie rn ik L istopad G rudzień
300 55 526 131 40 40 1 758 2,300 1 199 728 521 332 604 135 4 287 5,800 6 544 6 379 1 347 976 166 153 19 458 25,900 9 738 8 315 4 224 2 935 289 27 37 452 49,900 95 26 36 — — — 317 0,400 328 461 42 — — 40 1 133 1,500 450 500 128 249 15 — 2 257 3,000 13 19 — 6 — — 74 0,100 18 36 45 — 10 55 236 0,300 — 12 30 — — — 58 0,080 60 — — — — — 118 0,200 32 — 5 — — — 66 0,080 — — — — — — 24 0,030 — 51 7 90 — 15 176 0,200 3 789 2 354 50 — 22 — 6 396 8,600 136 61 35 — — — 237 0,300 114 70 — 9 — — 228 0,300 — 53 62 — — — 135 0,200 25 — — — — — 81 0,100 35 — — — — — 35 0,050 21 — — — — — 21 0,020 5 — — — — — 5 0,007 73 113 — — — — 186 0,200 6 — — — — — 6 0,007 — 2 — — — ' — 2 0,002 — 28 7 — — — 35 0,040 — 8 — — — — 8 0,010 — 29 — — — — 29 0,040 — — 5 — — — 5 0,007 — — 84 — — — 84 0,100 — — 36 — 7 — 43 0,050 — — 6 — — — 6 0,007 — — — 134 — — 134 0,200 — — — — 2 — 2 0,002 22 981 19 300 7 196 4 862 1 155 465 75 092 100,000 30,6 25,7 9,6 6,5 1,5 0,7 100,0 X
z zakładam i północnej Polski w ysyłają dzieci swoich pracow ników na kolonie i obozy nad morze, korzy stając z w łasnej bazy noclegowej lub bazy zakładu kooperującego w nadm orskich m iejscow ościach tu ry sty c z nych. W ram ach organizacji pobytu dzieci kolonie organizują wycieczki krajoznaw cze, w tym rów nież do M alborka.
U czestnicy wycieczek organizow anych przez biura podróży to głównie tu ryści zagraniczni.
W 1987 r. zam ek m alborski był obiektem zainteresow ania 75 092 tu rystó w zagranicznych, pochodzących z 34 k rajó w (tab. IV). Zasięg geo graficzny cudzoziemców objął w szystkie k ra je europejskie z w yjątkiem G recji, A lbanii i P o rtu g alii — S tany Zjednoczone, K anadę, K ubę na kontynencie A m eryki Północnej i Środkow ej; dw a k ra je afrykańskie: Nigerię i M aroko oraz osiem k rajó w azjatyckich: Japonię, Mongolię, Chiny, W ietnam , Kam bodżę, Indie, Indonezję, A rabię Saudyjską, T urcję. T uryści zagraniczni przybyli do zam ku zarów no w sposób zorganizow any, jak i jako turyści indyw idualni. Ci pierw si to głów nie uczestnicy w y cieczek krajoznaw czych, organizow anych przez kolonie oraz studenckie obozy m iędzynarodow e. Z k rajó w k apitalistycznych w ram ach wycieczek najczęściej przyb yw ają tu ry ści z RFN. Cudzoziem cy pochodzący z USA i K anady to tu ryści przybyli do Polski w celu odw iedzenia rodziny. Jeszcze inna grupa zw iedzających to delegaci k onferencji organizow a nych w Polsce, np. nieliczni tu ryści z Indonezji, Chin, A rabii Saudyjskiej. N ajliczniej zanotow ano odw iedziny zam ku w M alborku przez obyw a teli RFN: około 50% frekw encji rocznej tu ry stó w zagranicznych, co s ta nowi jednocześnie 12,3% w szystkich Niemców przybyłych do Polski w 1986 r. z RFN i Berlina Zachodniego. 25,9% cudzoziemców to turyści z NRD, 5,8% stanow ili Rosjanie, 8,6% obyw atele Czechosłowacji. Tak więc tu ry ści z obu państw niem ieckich łącznie z B erlinem Zachodnim stanow ili ponad 75% w szystkich cudzoziemców odw iedzających zamek w 1987 r.
M otyw y przy jazdu do zam ku są bardzo różne: niew ątpliw a a tra k c y j ność zam ku, unikalność — i to w skali św iatow ej — zbiorów m uzealnych, odw iedziny rodziny w Polsce, a p rzy okazji wycieczka krajoznaw cza, w zględy historyczne i inne.
W 99% przyjazd do M alborka m iał dla uczestników wycieczek cha r a k te r tury sty czny, 1% to uczestnicy przejazdów tran zyto w y ch przez M albork. W ycieczki do M alborka to w ycieczki jednodniow e. W p rz y padku, gdy zam ek jest p u n k tem etapow ym na trasie kilkudniow ej w y cieczki, pobyt tu ry stó w ogranicza się do kilk u godzin (zwiedzanie zam ku). W mieście bardzo słabo rozw inięta jest baza noclegowa oraz g a stro nom iczna. B rak obiektów o w ysokim standardzie.
uczestników wycieczek zwiedzało zam ek pierw szy raz, 23,3% drugi raz, 5% trzeci; byli rów nież tacy, k tó rzy zw iedzali zam ek w ięcej niż trzy razy.
Dla tu ry stó w indyw idualnych c h a ra k te r przyjazdu do M alborka jest bardziej zróżnicow any. D om inują p rzy jazd y w celu turysty czny m , co stanow i 90,9% zw iedzających; 4,7% osób przybyło do rodziny. T ra n z y tem przejeżdżało 3,3%, a tylko 1% uczestników przybył w celu słu żb o - w o-handlow ym . 66,5% ankietow anych tu ry stó w indy w idu aln ych zw ie dzało zam ek pierw szy raz, 18,6% — drugi, a 7,2% trzeci raz.
W zależności od rodzaju ru ch u turystycznego dom inow ały różne śro dki lokomocji: 57% tu ry stó w indyw id u alnych przybyło sam ochodam i osobowymi, 36,9% pociągiem. W ru ch u tury sty czn y m zbiorow ym n a j częściej w y korzystyw any był au to k ar zakładu pracy. W ten sposób przybyło 45,6% uczestników wycieczek (głównie uczestnicy kolonii i obozów dla dzieci), 22,6% przybyło pociągiem — głów nie dzieci w y poczyw ające w G dańsku, G dyni, Sopocie. A utokarem b iu ra tu ry sty c z nego przybyło tylko 10% zw iedzających.
5. W N IO SK I
Zespół zam kow y ze w zględu na w alo ry tu ry sty czn e jest m iejscem , do którego p odejm uje się podróż najczęściej w postaci jednodniow ej wycieczki, bądź też jest on pu n ktem etapow ym na trasie kilkudniow ego w yjazdu. Dla większości wycieczek M albork był m iejscem docelowym. Najczęściej były to wycieczki z miejscowości letniego w ypoczynku (92,2% zw iedzających). Tylko dla 8% uczestników kolonii M albork był m iejscem etapow ym , głównie na trasie jednodniow ych wycieczek: T ró j
m iasto— M albork—F ro m b o rk —P elp lin —G rudziądz—Sztutow o. W 100%
M albork był m iejscem etapow ym szkolnych wycieczek krajoznaw czych na trasie: T o ruń — M albork—E lbląg—Sztutowo-—Trójm iasto.
Zasięg p rzestrzenny m iejsc zam ieszkania tu ry stó w odw iedzających zam ek w M alborku um ożliw ił określenie ran gi m iejsca tego obiektu na m apie tu ry sty cznej, co było głów nym celem pracy.
Analiza stan u frek w encji i s tru k tu ry zw iedzających zespół zam ko w y w ykazała, że pełni on funkcję tu ry sty czn ą o znaczeniu m iędzynaro dowym i krajow ym , w m niejszym zaś stopniu regionalnym czy lo kalnym .
Zam ek obsługuje trz y g rup y społeczności: tu ry stó w z całego k raju , tu ry stó w p rzybyw ających z zagranicy oraz społeczność m iejscow ą. Dla każdej z tych trzech g ru p pełni on inną funkcję, różne są też w y m a
gania i oczekiw ania tu ry stó w w stosunku do tego zabytku. T uryści k rajow i i zagraniczni nastaw ieni są na zwiedzanie, podziw ianie w szy stkich walorów, k tó re p rezen tu je zabytkow a budow la oraz M uzeum Zam kowe. Dla ludności m iejscow ej zamek, a głów nie m uzeum , pełni funk cje społeczne poprzez działalność oświatową, w ychow aw czą i popu laryzatorską.
Zam ek jest także m iejscem reprezen tacyjnym : tu podejm uje się ofi cjalny ch gości, organizuje k rajo w e i m iędzynarodow e n a ra d y i sy m pozja. J e st m iejscem , k tó re stanow i a tra k c y jn y plen er dla tw órców fil m owych.
W 1987 r. zam ek m alborski odwiedziło ponad 75 tys. tu ry stó w za granicznych, co stanow iło 1,9% w szystkich tu ry stó w zagranicznych przy b y ły ch do Polski. Był to najw yższy w skaźnik w całym ostatnim dziesięcioleciu (1976— 1986). Ogółem w zam ku było 438 tys. zw iedza jących. Ta frekw encja staw ia M uzeum Zam kow e w M alborku w rzędzie najliczniej odw iedzanych w Polsce. W śród 22 m uzeów posiadających frekw encję roczną większą od 200 tys., podlegających bezpośrednio Mi nisterstw u K u ltu ry i Sztuki, M albork zajm uje ósme m iejsce po: P a ń stw ow ych Zbiorach Sztuki na W awelu, P aństw ow ym M uzeum w O św ię cim iu, Zam ku K rólew skim w W arszawie, M uzeum w W ilanowie, P a n o ram ie Racław ickiej, M uzeum Żup K rakow skich w W ieliczce, M uzeum Oręża Polskiego.
O kreśla to jednoznacznie rangę i m iejsce badanego obiektu na m apie tu ry sty czn ej nie tylko naszego k raju .
PIŚM IEN N IC TW O
A n d r z e j e w s k i E., 1971, N i e k t ó r e p r o b l e m y badań ruchu tu r y s ty c z n e g o , ,,J a n ta ro w e S zlaki", nr 12.
C h o d y ń s k i A., 1986, Malbork, A rk ad y , W arszaw a.
C z a r n e c k i J., 1968, F r e k w e n c ja m ie s z k a ń c ó w Poznania k o r z y s ta j ą c y c h z w y
p o c z y n k u św iątecznego, ,,M iasto", n r 7.
F r a n a s z e k A., S o l a k K., Z a m e k m alborski. Szkic h is to r y c z n y i inio rm ato r dla
tu r y s tó w , M albork.
G e r 1 a c h -J ó s e w i c z A., 1975, W y b r a n e p r o b l e m y p rz e p u sto w o śc i t u r y s t y c z n e j
m u ze ó w , „Z eszy ty N au k o w e In s ty tu tu T u ry sty k i" , W arszaw a.
G r a b i s z e w s k i M. , P r z y b y s z e w s k a - G u d e l i s R., 1986, F unkcja t u r y
s t y c z n a w z a b y t k o w y c h o środkach m ie js kic h: m ate riały p o m o cn icze do m ie js c o w e g o pla now ania p rz estrzennego, W arszaw a.
G ó r s k i K., 1973, Dzieje Malborka, W y d a w n ic tw o M orskie, G dańsk. G u e r ą u i n B., 1960, Z a m e k w M alborku, A rk ad y , W arszaw a.
J a c k o w s k i A., W a r s z y ń s k a J., 1978, P o d s ta w y geografii tu r y z m u , PW N , W arszaw a.
K o n d r a c k i J„ 1981, Geografia fizy c zn a Polski, PW N , W a rszaw a.
K o s t r z e w a J„ 1988, Funkcja tu r y s ty c z n a z a m k u w M alborku, p ra c a m a g iste rsk a w y k o n a n a w Z ak ład zie G eografii M iast i T uryzm u In s ty tu tu G eografii E kono m icznej i O rg an izacji P rzestrzen i U n iw ersy tetu Łódzkiego, m aszynopis.
L o r e n t z S., 1973, P rzew o d n ik po m uzeach i zbiorach w Polsce, In te rp re s s, W a r szaw a.
L a z a r e k R., 1963, Ruch t u r y s t y c z n y w 40 m ie js co w o ś cia ch t u r y s t y c z n y c h w Polsce
w okresie 14.05— 16.09 1962 r., „Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1.
L a z a r e k R., 1964, Ruch t u r y s t y c z n y w 49 m iejs co w o ś cia ch t u r y s t y c z n y c h w Polsce
od 14.05— 16.09 1963 r., ,,Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1.
L a z a r e k R., 1970, N a u k o w e kate gorie t u r y s t ó w a t u r y s t y k a in d y w id u a ln a lub
zagraniczna, „R uch T u ry sty c z n y ", n r 1.
M a m u s z k a F., 1957, M a lb o rk i z a m e k m alb ors ki, W y d aw n ictw o M orskie, G dynia. M i k u ł o w s k i B., 1978, Z a b y t k i a r c h i te k t u r y w t u r y s t y c z n e j gosp odarce p r z e s tr z e n
n ej kraju, „C zasopism o G eo g raficzne", z. 1.
M i l e s k a M. I., 1963, R e g io n y t u r y s t y c z n e Polski: stan o b e c n y i p o ten cja ln e w a-
runki ro zwoju, „Prace G eograficzne", n r 3.
O s t r o w s k i S., 1970, Z ary s historii s t a t y s t y c z n e g o badania ruchu tu r y s ty c z n e g o , „Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1.
O s t r o w s k i S., 1975, Ruch t u r y s t y c z n y ja k o przedm iot badań s t a t y s t y c z n y c h , In s ty tu t T u ry sty k i, W arszaw a.
P a w ł o w s k i M., 1979, Z a m e k w M alborku, S port i T u ry sty k a , W arszaw a. R e d ł o w s k a B., 1966— 1972, 1980, 1981, M uzea Resortu K u lt u r y i S z t u k i w licz.
bach, „B iu lety n y In fo rm acy jn e ZM iOZ".
S o l a k K., 1986, Z a m e k i M u z e u m Z a m k o w e w M alborku, M albork. Z b i e r s k a E., 1974, Z a m e k w M alborku, W arszaw a.
Z b i e r s k a E , 1978, F u n k c je sp o łeczn e m u z e u m w z a m k u m alb orskim , „R ocznik G dański", z. 1.
Z b i e r s k a E., 1985, W i ę z i M u z e u m Z a m k o w e g o i S to w a r z y s z e n i a S p ołecz nego ja ko
w y r a z for m ow ania się śr o d o w iska k u ltu ra ln e g o w M a lb o rku w latach 1945__1974,
„R ocznik E lbląski". M gr J o la n ta K ostrzew a
Z ak ład G eografii M iast i T uryzm u In sty tu t G eografii Ekonom icznej i O rg an izacji P rzestrzen i U n iw ersy tet Łódzki al. K ościuszki 21 90— 418 Łódź
RÉSUMÉ
M albork, selon M i l e s k a (1963), en ta n t que lo c a lité to u ris tiq u e a de l'im p o r ta n c e in te rn a tio n a le . C ette o pinion se ra p p o rte à l'e n se m b le du c h â te a u des c h e v a lie rs te u to n iq u e s, qui a é té in scrit su r la liste de m onum ents de l'a r c h ite c tu re et de la
W p ły n ęło : 1 czerw ca 1990 r.
c o n stru c tio n de su p é rie u re v a le u r a rtistiq u e , h isto riq u e et scientifique, à l'é c h e lle m on diale.
L 'article p résen t est u n essai de d é te rm in e r em piriquem ent, pas d ’un e façon in tu i tiv e, l ’im p o rtan ce du ch â te a u do M alb o rk et son rôle jo u é d an s le to u rism e local et in te rn a tio n a l. Ce but est ré a lisé p ar l ’an a ly se du m ou v em en t to u ristiq u e , reco n n u pour é ta lo n de la fo n ctio n to u ristiq u e , de sa g ra n d e u r, de sa d y n am iq u e, de son c a ra c tè re saiso n n ier, de sa stru c tu re d ém o g rap h iq u e et sociale, ainsi que de !a p o rtée g é o g rap h iq u e do son ra y o n n e m e n t, ce qui perm et de définir le rôle to u ristiq u e de cet objet.
400 000 de to u riste s v ie n n e n t ch aq u e an n ée à M albork. C ’est le c h â te a u des ch e v a lie rs te u to n iq u e s e t son m usée, o u v e rt depuis 1961, qui sont l'o b jectif de leu rs arriv é e s.
Dès l ’an 1953 ju s q u 'à l ’an 1976, le nom bre des to u riste s v is ita n t le ch âte au de M alb o rk cro issait sy sté m a tiq u e m e n t de 30 000 à 515 000 av ec q u elq u es b aisses in sig n i fian tes d ans les a n n ées 1964, 1966, 1974 (Tabl. I). L’affluence des to u riste s p a rtic u lièrem en t v io le n te a eu lieu d an s les an n é e s so ix an te. Elle a é té d u e à l ’o u v e rtu re , e n 1961, du M usée de C h âteau , à la re c o n s tru c tio n ra p id e de l ’o b jet, à l ’a c cessib ilité des p a rtie s re c o n s tru ite s et a u x e x p o sitio n s y o rg an isées. Dès l ’an 1976, le nom bre des v isite u rs d im in u ait; e n 1982, il n ’a a tte in t que 233 000. C et é ta t de choses se m a in te n a it p e n d an t 3 ans (1981— 1983). La situ a tio n p o litiq u e du pays et su rto u t les difficultés à se d é p la c e r en é ta ie n t la cau se. Dès l ’a n 1983 le nom bre des v isiteu rs au g m en te to u jo u rs en a tte ig n a n t en 1987 438 000, donc l ’é ta t p ro ch e à celui de 1973. Les é tra n g e rs sont bien nom b reu x parm i les to u riste s v is ita n t le ch âte au . Dans la p ério d e exam inée, le u r p a rt en m o y en n e é ta it de 15,3°/o.
Le ch â te a u ex cite u n g ra n d in té rê t: en 1987 le nom bre des v isite u rs é ta it 11 fois plus g ra n d que celui des h a b ita n ts de M alb o rk y in stallés à dem eure.
Le tem ps n ’est pas sans in flu en ce s u t le nom bre des to u riste s q u ’a ttire le c h â
te a u . Le tem ps, qui re n d im possible le rep o s en plein air, fo rce les e stiv a n ts à faire le to u rism e actif, q u ’est la v isite des m onum ents. C ela a de l'im p o rta n c e p a rtic u liè re p our les o b jets situ és d ans les lo c a lité s de d é créatio n ou au x e n v iro n s des réqions to u ristiq u e s, d ans le sq u e lle s dom ine le to u rism e de séjo u r. Le ch â te a u de M albork
d ista n t d 'e n v iro n 50 km de la B altique en est exem ple.
Le ch â te a u reço it les to u riste s v en u s in d iv id u ellem en t ou en gro u p es o rg an isés de tous les coins du p ay s (Dessins 6, 9). La p a rtic ip a tio n des to u riste s v e n a n t des v o ïv o d ies p a rtic u liè re s est in é g a le et d ém o n tre u n e c o n c e n tra tio n . Les plus nom b re u x to u riste s v ie n n e n t des v o ïv o d ies de: V arso v ie, G dańsk, C raco v ie , Łódź, Elbląg, T oruń, Poznań, Rzeszów , Lublin, B iałystok, O lsztyn, Szczecin, W ro cław , K atow ice. La p lu p a rt des to u riste s v ie n n e n t de g ra n d e s villes — V arso v ie, Łódź, K atow ice, G dańsk, qui disp o sen t du g ra n d p o te n tie l de p o p u latio n . Les citad in s p assen t en g ra n d e q u a n tité le u rs v a c a n c e s en d eh o rs de le u r lieu d ’h a b ita tio n . Les e n q u ête s ont dém o n tré que les to u riste s v en u s des lo c a lité s e stiv a le s situ é e s au b o rd de la B altique et au x e n v iro n s de M alb o rk é ta ie n t les plus n o m b reu x parm i les v isiteu rs du c h â te a u p e n d an t la saison d ’été. D onc la localité, d 'o ù ils é ta ie n t v e n u s n 'é ta it pas celle de le u r dom icile. En re c o n n a issa n t c e tte lo c a lité p o u r lieu de s é jo u r du to u riste , il est à re m a rq u e r, que la c o n c e n tra tio n est d eu x fois plus fo rte et elle s ’est m an i festée le plus v ig o u reu sem e n t dans la v o ïv o d ie d'E lbląg e t 4 v o ïv o d ies a v o isin an tes
(Dessins 7, 10).
En 1987, 75 092 to u riste s é tra n g e rs v e n a n t de 34 p ay s (Tabl. IV) ont visité le ch â te a u de M albork. Le c h â te a u a a ttiré les to u riste s de p re s q u e to u s les p a y s d ’Euro pe (sauf la G rèce, l ’A lb an ie et le P o rtu g al), des E tats Unis, du C an ad a, du C uba, de deux pays africains et h u it p ay s a siatiq u es. Les to u riste s d 'e n deh o rs de l'E urope
c o n stitu a ie n t 1,9% do tous les to u riste s é tra n g e rs v en u s en P ologne. C 'é ta it le plus h au t in d ic a te u r p e n d a n t to u te la d écen n ie (1976— 1986).
Au to ta l, en 1987, 438 974 to u riste s ont v is ité le c h â te a u de M alb o rk . Ce nom bre place le M usée do C h âteau à M alb o rk au ra n g des m u sées le plus fré q u e n té s. Parm i les 22 m usées d é p e n d a n t du M in istè re de la C u ltu re e t de l'A rt et dont le nom bre des v isiteu rs d ép asse 200 000 M alb o rk est en 8ème p o sitio n . C e fait d ésig n e n e tte m e n t le ran g et le lieu de l'o b je t ex am in é s u r la c a rte to u ristiq u e no n seu lem en t de n o tre pays.
T ra d u it p ar L ucjan K o w alsk i
SUMMARY
A ccording to M i l e s k a (1963), M alb o rk as a to u ristic lo c a tio n is of in te rn a tio n al significance. T he basis of th is o pinion is th e c a stle of T eu to n ic K nights, w hich w as p lace d on th e list of m onum ents of a rc h ite c tu re an d c o n stru c tio n w ith th e h ig h e st w o rld artistic, h isto ric a l a n d scien tific v a lu e in 1978.
T he a rtic le is an a ttem p t a t d eterm in in g e m p iric a lly a n d not in tu itiv e ly th e ra n k an d ro le of th e c a stle in M alb o rk for th e d om estic an d fo reig n tourism . T his g o al is b eing acco m p lish ed th ro u g h th e a n a ly sis of to u rist traffic — ac c e p te d as a m ea su re of th e to u ristic function, its volum e an d dynam ics, se a so n a lity , socio-dem ographic stru c tu re , an d p lace s of o rig in of to u rists v isitin g th e castle, w h ich allow s to d e te r m ine th e to u ristic ra n k of th e place.
M alb o rk is v is ite d b y o v er 400 000 to u rists e a c h y ear, w h e com e h e re to ad m ire th e old c a stle of T eutonic K nights a n d th e C a stle M useum o p en ed in 1961.
B etw een 1953 an d 1976 th e n u m b er of to u rists v is itin g th e castle w as ste a d ily in c re a sin g from 30 000 to 515 000, w ith an in sig n ificat d ro p re c o rd e d in 1964, 1966, a n d 1974 (Tab. I). T he inflow of to u rists in c re a se d m ost ra p id ly in th e six ties, w h ich w as la rg e ly d u e to th e op en in g of th e C a stle M useum in 1961; a m a rk e d p ro g re ss in reb u ild in g th e c a stle c o n n e c te d w ith access of to u rists to different p a rts of th e c astle as th e y w e re su ccessiv ely re b u ilt; an d ex h ib itio n s a rra n g e d q u ite re g u la rly . T he n u m b er of to u rists s ta rte d d eclin in g in 1976 to r e a c h a low 233 000 in 1982. T he low le v e l w as re c o rd e d in th e y e a rs 1981— 1983 an d it w as due to th e th e n poli tical s itu a tio n of P oland, an d esp e c ia lly to re s tric tio n s in m ovem ent of th e p o p u latio n being a re s u lt of th e m a rtia l law c o n stra in ts. A fter 1987 th e n u m b er of v isito rs b e g a n to in c re a se re a c h in g 438 000 in 1987 (the y e a r of th is an aly sis), w hich w as th e le v e l sim ilar to th a t from 1973. F o reig n ers acco u n t for a high sh a re of all th e to u rists v isitin g th e c a stle — th e ir a v e ra g e sh a re for th e p erio d u n d e r stu d y a m o u n ted to 15.3 p er cent. T he g re a t in te re st ta k e n by th e to u rists in th e c a stle is confirm ed, am ong o th ers, by th e fact th a t th e re w e re 11 v isito rs p e r one p erm an en t re s id e n t of M alb o rk in 1987.
The n u m b er of to u rists v isitin g h isto ric a l sig h ts of th is k in d d ep en d s on th e w e a th e r. Bad w e a th e r u n fa v o ra b le for o p en -air re c re a tio n „forces" h o lid a y -m a k e rs to em b ark up o n a c tiv e tourism , a n d on e of its form s is sig h t-seein g . T h a t in q u ite c h a ra c te ristic for h is to ric a l sig h ts situ a te d in re s o rts o r in th e v ic in ity of to u ristic reg io n s w ith p red o m in an ce of sta tio n a ry tourism . A n ex am p le h e re could be th e M alb o rk castle lo c a te d about 50 km s from th e Baltic coast.
T he c a stle is v isite d b y to u rists from v a rio u s p a rts of P o lan d (F igures 6, 9), w ho com e th e re in d iv id u a lly o r in o rg a n iz e d g roups. T he sh a re s of to u rists from d ifferen t a d m in is tra tiv e p ro v in ces of P o lan d a re d iffe re n tia te d an d som e sp a tia l con c e n tra tio n can bo o b se rv e d here. M ost com e from tho a d m in is tra tiv e p ro v in ces of W a rsa w , G dańsk, Łódź, Elbląg, T oruń, P oznań, Rzeszów , Lublin, B iałystok, O lsztyn, Szczecin, W ro cław an d K atow ice. M o reo v er, m ost to u rists com e from la rg e c itie s such as e.g. W a rs a w , Łódź, K ato w ice o r G dańsk. T he u rb a n p o p u la tio n ten d s to sp en d le a v e s from w o rk an d v a c a tio n s o u ts id e its d w ellin g p lace s. The su rv e y sh o w ed also th a t th e to u rists com ing from re s o rts on th e Baltic c o a st an d in th e v ic in ity of M alb o rk la r g e ly p re d o m in a te d am ong p e o p le V isiting th e c a stle in th e sum m er seaso n . Thus, the p lace from w hich th e y w ere com ing on a g iv e n d ay w as n o t th e p lace of th e ir p e rm a n e n t resid en ce. T ak in g th is p la c e as a p lace of a to u ris t's sta y , th e c o n c e n tra tio n w as fo u n d to be tw ice stro n g e r a n d m ost p ro n o u n c e d in th e a d m in is tra tiv e p ro v in ce of Elbląg an d four p ro v in c e n e ig h b o u rin g w ith it (Figures 7, 10).
In 1987 th e M alb o rk c a stle w as v is ite d b y 75 092 fo re ig n to u rists from 34 c o u n trie s (Tab. IV). T h ey w ore re p re s e n tin g all th e E u ro p ean c o u n tries w ith th e e x c ep tio n of G reece, A lb an ia, P o rtu g al; th e U n ited S tates, C an ad a, an d C uba — o n th e co n tin en t of N o rth e rn a n d C e n tra l A m erica; tw o A frican c o u n trie s a n d e ig h t A siatic co u n tries. T h ey a c c o u n te d for 1.9 p e r cen t of all fo re ig n to u rists in P o lan d at th a t tim e. T hat w as th e h ig h est in d ex d u rin g th e e n tire d ecad e (1976— 1986).
T he to ta l n um ber of to u rists v isitin g th e c a stle in 1987 a m o u n ted to 438 974. This n u m b er p lace s th e C astle M useum am ong th e m ost fre q u e n tly v is ite d m useum s in P oland. A m ong 22 m useum s re c o rd in g m ore th a n 200 000 to u rists a n n u a lly su b o rd i n a te d d ire c tly to th e M in istry of C u ltu re an d A rt M alb o rk ra n k s eighth.
T his p oints ex p lic itly at th e r a n k a n d p lace of M alb o rk w ith its c a stle o n th e to u rist m ap of not on ly P oland.
