Widok Europejska walka z dezinformacjami i nielegalnymi treściami w sieci. Obrona jakości mediów w Unii Europejskiej i w Radzie Europy

Europejska walka z dezinformacjami

i nielegalnymi treściami w sieci. Obrona

jakości mediów w Unii Europejskiej

i w Radzie Europy

Alicja Jaskiernia

Uniwersytet Warszawski a.jaskier@uw.edu.pl

ORCID: 0000-0001-8412-7217

U

nia Europejska i Rada Europy podejmują bardziej stanowcze i kompleksowe działania w walce z postprawdą oraz nielegalnymi treściami w sieci. Artykuł ma charakter przeglą-dowy, a jego celem jest ukazanie najważniejszych bieżących działań obu organizacji w obszarze polityki medialnej oraz ukazanie pierwszych efektów zobowiązań nakładanych na platformy internetowe. Drugi cel to przegląd kluczowych tendencji na europejskim rynku audiowizualnym oraz przedstawienie aktualnych zmian w regulacjach unijnych, które dotyczą rynku mediów. Zastosowano metodę desk research (analiza ustawodawstwa, dokumentów i raportów). Przegląd pozwala uzyskać obraz głównych wyzwań, z jakimi muszą się mierzyć organizacje paneuropej-skie (oraz ich państwa członkowpaneuropej-skie) w związku z dynamiką zmian w ekosystemie medialnym. Ponadto umożliwia zapoznanie się z bieżącą działalnością Rady Europy i Unii Europejskiej w obszarze walki z dezinformacją, a także śledzenie najnowszych regulacji dotyczących mediów oraz zmian na rynku audiowizualnym.

Fale postprawdy i dezinformacji (d’Ancona, 2018; Keyes, 2018; Snyder, 2019, s. 207–211), które objawiają się w postaci fake newsów, obserwowane zwłaszcza w mediach internetowych, zostały uznane za poważne zagrożenie dla współczesnych społeczeństw, ponieważ mogą do-prowadzić do degradacji sfery publicznej i w konsekwencji – do destrukcji demokracji (Weyn, 2017). Konieczność walki z „wirusem fałszu” przez wyhodowanie „obronnych mechanizmów elektronicznej odpowiedzialności” (d’Ancona, 2018, s. 75) znajduje wyraz w działalności wielu organizacji monitorujących internet i media w Europie. Z danych specjalnego Eurobarometru 452 z 2016 r. (European Commission, 2016a) wynika, że informacjom w mediach ufa mniej więcej co drugi obywatel Unii Europejskiej. Z kolei raport Europejskiej Unii Nadawców podkreśla fakt

coraz mniejszego zaufania Europejczyków do informacji pochodzących z internetu i mediów społecznościowych (EBU, 2019). W świetle powyższych tendencji nie dziwi fakt, że aktywność Unii Europejskiej i Rady Europy w dziedzinie mediów w latach 2018–2019 koncentrowała się wokół walki z dezinformacją oraz konieczności nadążania instytucji europejskich za zmianami technologicznymi i dynamiką rynku. W ostatnich dwóch latach na kluczowego regulatora w obu kwestiach wyrosła zwłaszcza Unia (Vinocur, van Dorpe, & Cerulus, 2019; Scott, 2019a), która jest częstym celem dezinformacyjnych ataków spoza państw Unii (np. pochodzących od rosyj-skich trolli) oraz wewnętrznych – ze strony ruchów i partii populistycznych w krajach członkow-skich. Obrona demokratycznych standardów oraz jakości dziennikarstwa znalazła się w głów-nym nurcie aktywności UE, ponieważ stała się jedgłów-nym z kluczowych elementów utrzymania integracji oraz obrony „europejskiego projektu”, którym jest nie tylko wspólnota rynku, ale też ogólna stabilność kontynentu (Garton Ash, 2018; s. 64–66, Jaskiernia, 2018, s. 198–200). Rada Europy oraz Parlament Europejski kwestie związane z przemianami w mediach i komunikacji społecznej sytuują wśród głównych wyzwań dla liberalnych demokracji zachodnich (Schmitter & Trechsel, 2004; Schmitter, 2009).

Zwalczanie fałszywych wiadomości i dezinformacji

Skuteczne egzekwowanie działań wynikających ze zobowiązań przyjętych przez platformy internetowe do większej odpowiedzialności nie tylko w odniesieniu do problemu fałszywych informacji pozostaje wciąż głównym wyzwaniem dla ustawodawców krajowych i organizacji europejskich. W Unii zmianę w podejściu regulacyjnym do działalności platform internetowych zapowiedziała Komisja Europejska w komunikacie z maja 2016 r. (Komisja Europejska, 2016a). Podobne propozycje harmonizacji tego typu przepisów w skali całej Unii zaproponował PE (Par-lament Europejski, 2017). Ważnym krokiem w tym kierunku stało się przyjęcie w maju 2016 r. przez Komisję oraz kilka wielkich koncernów sektora technologii komunikacyjnych i platform społecznościowych (Facebooka, Twittera, YouTube`a i Microsoftu) kodeksu postępowania doty-czącego zjawiska nawoływania do mowy nienawiści w internecie (Komisja Europejska, 2016b). Zamiar stosowania kodeksu (European Commission, 2017) uznano za wyraz gotowości platform do wdrażania procedur i narzędzi służących monitorowaniu zawartości sieci w celu blokowania i usuwania wpisów nawołujących do nienawiści. Z raportów dotyczących stosowania kodeksu wynika, że przyniósł on wiele pozytywnych rezultatów: przyjęto bardziej przejrzyste procedury zgłaszania nielegalnych treści, 89 proc. treści „ofl agowanych” jako szkodliwe jest usuwanych w ciągu 24 godzin, platformy zacieśniają współpracę z organizacjami sektora pozarządowego w UE (European Commission, 2019). Do grona fi rm stosujących kodeks włączyły się w 2018 r. Google+, Snapchat i Dailymotion.

Problem zwalczania fałszywych wiadomości zaczął być w 2018 r. traktowany jako zagad-nienie wręcz strategiczne z uwagi na nadchodzące eurowybory, które miały się odbyć wiosną 2019 r. Po aferze Cambridge Analytica, która ujawniła bezprawne wykorzystywanie danych oso-bowych pochodzących z Facebooka do nieetycznych działań w sferze polityki (PE, 2018; Scott, 2019b), KE zaproponowała podjęcie bardziej skutecznych kroków do walki z fake newsami, propagandą i dezinformacją. Dlatego z początkiem 2018 roku została powołana Grupa Wyso-kiego Szczebla ds. Fałszywych Wiadomości i Dezinformacji Online (High-Level Group on Fake News and Online Disinformation – HLEG (European Commission, 2018a). Zintensyfi kowa-no też współpracę w tym zakresie z platformami online, mediami informacyjnymi, ekspertami ze świata akademickiego oraz organizacjami pozarządowymi. Pierwszym efektem działalności HLEG było wypracowanie unijnej strategii dotyczącej zwalczania zjawiska rozpowszechniania fałszywych wiadomości w sieci (European Commission, 2018b). W raporcie wstępnym eksperci

Grupy oceniali obowiązujący stan prawny w Unii i jej państwach członkowskich oraz ziden-tyfi kowali potencjalne zagrożenia polityczne i społeczne. W opracowaniu podjęto także próbę zdefi niowania pojęcia fałszywych wiadomości, które mogą obejmować – zdaniem ekspertów – wiadomości ewidentnie fałszywe, ale też nierzetelne bądź wprowadzające w błąd. Warto pod-kreślić kompleksowe podejście do zwalczania fałszywych wiadomości, które raport postrzega jako przykład zjawiska niekorzystnego dla współczesnego życia społecznego oraz demokra-cji. Proponowane rozwiązania powinny więc także sięgać do ich korzeni: pogorszenia jakości dziennikarstwa i kondycji mediów oraz erozji zaufania do instytucji publicznych. Bez wsparcia dziennikarzy, zwłaszcza śledczych, oraz stałej poprawy umiejętności korzystania z mediów pro-blem będzie się nasilał (European Commission, 2018c). Dlatego też kwestia rozpowszechniania fałszywych wiadomości i dezinformacji, zarówno w mediach internetowych, jak i tradycyjnych ma podlegać permanentnemu monitoringowi (European Commission, 2018c, s. 18–19).

Komisja, wykorzystując doświadczenie ze współpracy z platformami w zwalczaniu mowy nienawiści w ramach przyjętego kodeksu, zaproponowała podobne narzędzie do walki z niepo-żądanym treściami, które mają cechy fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji czy opinii. 16 października 2019 r. został podpisany przez przedstawicieli Facebooka, Google`a, Twittera i Mozilli, a także internetowych stowarzyszeń branżowych i reklamodawców Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (Komisja Europejska, 2018a; European Commission, 2018d). Kodeks, opracowany przez KE wspólnie z platformami internetowymi, ma obejmować m.in. kwestie: 1) przejrzystości w odniesieniu do treści sponsorowanych, w szcze-gólności reklamy politycznej; 2) większej jasności co do funkcjonowania algorytmów; 3) uła-twienia użytkownikom dostępu do różnych źródeł wiadomości przedstawiających alternatywne poglądy; 4) wprowadzenia efektywnych środków do identyfi kacji i zamykania fałszywych kont; 5) umożliwienia podmiotom weryfi kującym fakty, naukowcom i organom publicznym stałe mo-nitorowanie dezinformacji w internecie. Kodeks ma na celu nie tylko egzekwowanie zobowiązań do zwalczania dezinformacji w sieci podjętych przez same platformy, ale też znacznie szersze działania, w tym wspieranie niezależnej sieci podmiotów weryfi kujących fakty i naukowców, którzy się tym zajmują. Ważnymi elementami działań zwalczających dezinformację będzie pro-mowanie dziennikarstwa jakościowego oraz poprawa umiejętności korzystania z mediów.

Należy przypomnieć, że walkę z dezinformacją w mediach, głównie internetowych, Unia prowadzi już od marca 2015 r., kiedy w ramach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych EEAS (The European External Action Service – EEAS) powołano specjalną grupę zadaniową East StratCom Task Force. EEAS monitoruje rosyjskie kampanie propagandowo-dezinforma-cyjne wymierzone w UE oraz poszczególne kraje członkowskie (EEAS, 2019). Działania grupy mają zwiększyć zdolność UE do prognozowania, podejmowania działań i upowszechniania wie-dzy na temat rosyjskich ruchów dezinformacyjnych. Bieżące informacje oraz analizy dotyczące dezinformacji, zamieszczane na platformie EU vs Disinfo, prowadzonej przez East Stratcom, ukazują główne kierunki działań weryfi kujących i demaskujących zewnętrzne antyunijne dzia-łania propagandowe i manipulacyjne. Analizy stron, do których odsyłał Facebook w sześciu du-żych państwach UE (Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Wielka Brytania i Włochy) tuż przed eurowyborami, doprowadziły do zamknięcia 77 spośród nich, jak również do likwidacji 230 kont wcześniej przeglądanych ponad 500 mln razy przez użytkowników pochodzących z państw Unii (EU, 2019).

Sprawozdania z działań prowadzonych przez platformy są analizowane i ogłaszane publicz-nie przez KE. Na ich podstawie Komisja ma sposobność oceny osiąganych postępów, zdia-gnozowania przeszkód we wdrażaniu kodeksu oraz możliwości korekty. Sprawozdanie Komisji z maja 2019 r. dotyczące stosowania kodeksu w zakresie zwalczania dezinformacji pozwoliło

na względnie pozytywną ocenę kierunku działań podjętych przez platformy (Komisja Europej-ska, 2019a). Z oświadczenia wydanego przez Komisję w tej sprawie wynika, że platformy wdro-żyły na przykład wstępne działania służące poprawie kontroli umieszczania reklam politycznych. Facebook poinformował o otwarciu dostępu dla naukowców do jego interfejsu programowania aplikacji CrowdTangle i zbioru danych dotyczących URL. Twitter zaprezentował dane dotyczą-ce nowej polityki ochrony integralności wyborów, w ramach której są zakazane m.in. informacje wprowadzające w błąd czy zastraszanie wyborców. Google poinformował o lepszych gwaran-cjach przejrzystości w zakresie zamieszczania reklam tematycznych oraz przedstawił globalne dane dotyczące usuwania kanałów na YouTube’ie z powodu naruszenia polityki serwisu w za-kresie spamu czy oszukańczych praktyk.

Komisja oceniła, że platformy podjęły – dla ochrony „integralności nadchodzących euro-wyborów” – bardziej skuteczne niż dotychczas „zdecydowane działania zapobiegające wy-korzystywaniu ich usług w celach manipulacji, w tym do celów skoordynowanych opera-cji dezinformacyjnych” (Komisja Europejska, 2019a). Jednocześnie, doceniając postępy we wdrażaniu kodeksu, ważne zwłaszcza w obliczu nadchodzących wtedy eurowyborów, Komi-sja sformułowała krytyczne uwagi skierowane zwłaszcza do Google`a i Twittera, a dotyczące niedociągnięć w opracowaniu i wdrożeniu polityk rozpoznawania i podawania do wiadomości publicznej reklam tematycznych, które mogą sprzyjać dezinformacjom. Zaleciła m.in. po-dejmowanie szerszej współpracy ze środowiskiem naukowym w celu usprawnienia analizy kampanii dezinformacyjnych oraz zapowiedziała dalsze monitorowanie wdrażania kodeksu (Komisja Europejska, 2019b).

Do walki z fake newsami i dezinformacją w mediach włączają się ważne organizacje euro-pejskie, m.in. Rada Europy, EBU oraz Rada Konsultacyjna Wielostronnego Forum ds. Dezin-formacji (The Sounding Board of the Multistakeholder Forum on Disinformation) (EBU, 2018). EBU oraz Rada Konsultacyjna wskazały, że w kodeksie postępowania przyjętym przez Unię i korporacje technologiczne brakuje m.in. jasnych wskaźników efektywności oraz skutecznego egzekwowania zobowiązań podjętych przez platformy. Przy tej okazji głos zabrał nowy pre-zydent EBU, a zarazem dyrektor generalny BBC, Tony Hall, który stwierdził, że ważną rolę w walce z fałszywymi informacjami powinni pełnić nadawcy publiczni. W orędziu noworocz-nym skierowanoworocz-nym do tych nadawców, którzy stanowią większość w EBU, stwierdził, że oto nadszedł moment, w którym nadawcy publiczni mogą i powinni „skorzystać z okazji, aby zrobić wspaniałą rzecz, kierując się zasadami służby publicznej” (Bevir, 2019).

Zdaniem Rady Europy, która powołała Komitet Ekspertów ds. dziennikarstwa wysokiej jakości w erze cyfrowej (Council of Europe, 2018a), przestrzeganie wysokich standardów w działalności dziennikarzy i organizacji medialnych ma kluczowe znaczenie w walce z dez-informacją. Ustalenia przyjęte na trzech pierwszych posiedzeniach Komitetu w latach 2018– 2019 (Council of Europe, 2019) nawiązują do głównych problemów dziennikarstwa w erze cy-frowej: neutralności platform, dostępu do zróżnicowanej zawartości oraz ważnych społecznie treści, konieczności weryfi kowania informacji oraz identyfi kowania treści ewidentnie fałszy-wych lub zmanipulowanych, rozstrzygania problemów etycznych dotyczących publikowania in-formacji wrażliwych (np. emisji materiałów wizualnych z masakr z użyciem broni) i tworzenia przewodników dla dziennikarzy oraz użytkowników platform medialnych. Efektami spotkań Komitetu są m.in. projekt rekomendacji w sprawie promocji przyjaznego środowiska dla jako-ściowego dziennikarstwa w epoce cyfrowej (Council of Europe, 2018b) oraz studium w sprawie edukacji medialnej w środowisku cyfrowym (Council of Europe, 2018c).

Zmiany na europejskim rynku audiowizualnym

Dynamika świata cyfrowego dyktuje tempo przemian, jakie zachodzą w ostatnich latach w eu-ropejskim sektorze audiowizualnym. Zmiany o charakterze rynkowym dokonują się wraz z ro-snącym znaczeniem nowych graczy z obszaru internetu, których oferta staje się coraz bardziej konkurencyjna. Obecność na rynku europejskim nowych fi rm z sektora audiowizualnego, głów-nie ze Stanów Zjednoczonych, wpływa na szybki wzrost konsumpcji materiałów wideo pocho-dzących z serwisów na żądanie. Europejskie Obserwatorium Audiowizualne w przeglądowym raporcie dotyczącym branży telewizyjnej, fi lmowej i usług na żądanie zidentyfi kowało ten trend jako dominujący w obserwowanych zachowaniach konsumenckich, co znacząco wpływa na strukturę rynku audiowizualnego w Europie (EOA, 2019).

Raport podkreśla rosnącą konkurencyjność sektora audiowizualnego, spowodowaną pojawie-niem się kanałów internetowych z materiałami wideo, postępującą konwergencją usług oraz wy-raźnie widoczny spadek zainteresowania usługami płatnej telewizji (zjawisko tzw. cord-cutting) na rzecz subskrypcji serwisów typu Netfl ix. Te ostatnie notują szybszy wzrost niż cały rynek audio-wizualny, wnosząc do niego nową dynamikę. A przy tym wzmagają rywalizację pod względem zainteresowania reklamodawców oraz konsumentów (EOA, 2019, s. 44). Wzrost liczby subskry-bentów nie oznacza jednakże, że platformy usług na żądanie opanowały już znaczącą część ryn-ku: pod względem przychodów w 2017 r. wygenerowały przychód stanowiący 11,5 proc. usług płatnych (EOA, 2019, s. 48). W raporcie EOA (EOA, 2019) wskazano głównych graczy tego sektora, którymi na rynku europejskim są dwa serwisy pochodzące z USA: Netfl ix i Amazon (s. 50). Do tej Wielkiej Dwójki w 2017 r. należało około 80 proc. spośród 53,9 mln subskrypcji oraz 74 proc. przychodów całego unijnego rynku płatnych usług typu VOD.

Potencjalne skutki większej obecności kapitału amerykańskiego na rynku usług audiowizu-alnych są trudne do oszacowania. W 2017 r. jego udział szacowano na więcej niż jedną czwartą rynku (26 proc.), a więc był większy od niemieckiego (20 proc.), francuskiego (13 proc.) czy brytyjskiego (11 proc.). Ten udział zapewne zwiększy się jeszcze po prawdopodobnym prze-jęciu wiodącego europejskiego operatora telewizji płatnej Sky przez amerykańskiego giganta medialnego Comcast (EOA, 2019, s. 7). Na horyzoncie rysują się już skutki Brexitu, zarówno ze względu na silną pozycję podmiotów brytyjskich, jak i na fakt, że w Wielkiej Brytanii jest usta-nowionych wiele programów telewizyjnych (29 proc.) i serwisów na żądanie (27 proc.), które są dostępne w innych krajach UE (EOA, 2019, s. 62–63). Raport podkreśla także znaczące różnice pomiędzy rynkami krajowymi pod względem korzystania z zaawansowanych technologicznie usług, zawartości oferty oraz siły nabywczej użytkowników (EOA, 2019, s. 44–45).

Niepewność na rynku audiowizualnym w Europie, potęgowana przez mnogość fi rm i usług, powoduje reakcję tradycyjnych nadawców oraz tworzenie się nieoczywistych sojuszy. Rynek usług na żądanie został już w sporej części zagospodarowany przez nadawców tradycyjnej tele-wizji, którzy nierzadko łączą siły, aby mierzyć się z amerykańskimi platformami, co – w ocenie autorów raportu – oznacza kolejne milowe kroki w walce o widza. Europejscy nadawcy nie poddają się, podejmując działania zmierzające do stawienia czoła globalnym graczom sektora usług na żądanie. Wymaga to szybkich działań, gdyż prognozy przewidują, że liczba subskry-bentów na przykład Netliksa w Europie w 2023 r. osiągnie 57 mln, co oznacza że będzie z niego korzystał już co dziesiąty Europejczyk (Statista, 2019). Do walki o część „audiowizualnego tor-tu” w ramach usług na żądanie przystąpił Facebook z usługą Facebook Watch (Clover, 2018a). Zapowiadane projekty takich globalnych korporacji, jak Walt Disney Co. (Disney+), Apple, WarnerMedia czy Comcast, stanowią tylko fragment ekspansji wielkich graczy, która zmusi europejskie fi rmy do działania według trzech dostępnych opcji: konkurencja, kolaboracja lub koopetycja (EOA, 2019, s. 50). Niedawni konkurenci, czyli nadawcy publiczni i komercyjni,

a także tradycyjni nadawcy i nowe platformy, zaczynają tworzyć sojusze, kierując się wspo-mnianą wyżej zasadą koopetycji. Próby uruchomienia wspólnych platform podjęły Discovery i niemiecki ProSiebenSat.1 (Krieger, 2019), a brytyjscy nadawcy publiczni BBC i Channel 4 sprzymierzyli się z komercyjną telewizją ITV. Analogiczne sojusze tworzą nadawcy publiczni i prywatni we Francji (Clover, 2018b) i w Hiszpanii (Dziadul, 2018). Transgraniczny sojusz francusko-niemiecko-włoski Alliance zawarły trzy telewizje publiczne: France Télévisions, ZDF i RAI (Briel, 2018a). Nowością na rynku jest bezpłatna cyfrowa platforma strumieniowa UEFA.tv oferująca fanom piłki nożnej dostęp nie tylko do aktualnych rozgrywek, ale też audycji z archiwów UEFA (Advanced Television, 2019). Europejski boom na usługi na żądanie zostanie podsycony przez Disney+, którego rozpoznawalna marka oraz atrakcyjna oferta niewątpliwie przyciągną rzesze subskrybentów (BTN, 2019).

W związku z koniecznością monitorowania nowych usług audiowizualnych przy EOA po-wstał pierwszy katalog usług na żądanie dostępnych w Europie. Ma on zwiększyć transparent-ność rynku oraz umożliwić kontrolę usługodawców w skali paneuropejskiej, ponieważ wiele z nich ma charakter transgraniczny (EOA-Lumiere, 2019). Baza danych Lumiere VOD obejmu-je materiały dotyczące ponad 35 tys. fi lmów europejskich z oferty 250 różnych katalogów. Ka-talog ma na celu poprawić widoczność tej oferty oraz umożliwić śledzenie fi lmów europejskich w globalnym obiegu.

Modernizacja unijnych regulacji w związku z rewolucją cyfrową.

Nowe dyrektywy o prawie autorskim i usługach audiowizualnych

Wiele z omówionych tutaj kwestii z zakresu działalności różnych podmiotów na rynku audiowizu-alnym zostało rozstrzygniętych w nowelizacji Dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych (dalej: AVMSD). Prace, które toczyły się od maja 2016 r. (Komisja Europejska, 2016c), zakończyło głosowanie w Parlamencie Europejskim 2 października 2018 r., którego konkluzje Rada Europejska zaaprobowała miesiąc później, 6 listopada (UE, 2018). Państwa członkowskie są zobowiązane do implementacji nowych przepisów dyrektywy do prawa krajowego w ciągu 21 miesięcy.

Przyjęte przepisy w dość zasadniczy sposób zmieniają reguły gry w odniesieniu do działal-ności platform wideo w sferze internetu i usług na żądanie. Narzucają dostawcom usług udostęp-niania wideo, w tym także treści tworzonych przez samych użytkowników, wiele obowiązków związanych z większą odpowiedzialnością, szczególnie w zakresie ochrony małoletnich oraz zwalczania mowy nienawiści. Przykładowo, platformy wideo, takie jak YouTube i inne mają stosować „odpowiednie środki” w celu ochrony ogółu użytkowników przed treściami oraz han-dlowymi przekazami audiowizualnymi, które nawołują do przemocy lub nienawiści; terrory-zmu lub zawierają treści pornografi i dziecięcej. Środki stosowane przez państwa członkowskie mają przy tym respektować wolność wypowiedzi i informacji oraz pluralizm mediów, a także uwzględniać różnorodność kulturową i językową.

Nowe regulacje mają także wzmacniać udział produkcji europejskiej oraz ich zauważalność w katalogach usług na żądanie. Kwota udziału utworów europejskich w serwisach VOD została określona na minimalnym poziomie 30 proc. (dla usług telewizyjnych poziom minimalny jest określony na poziomie „więcej niż połowa”). Obecnie udział fi lmów europejskich w katalogach serwisów na żądanie nie jest szczególnie imponujący, wynosi bowiem zaledwie 20 proc. (Briel, 2018b). Serwisy będą też zobowiązane do wnoszenia wkładu fi nansowego w inwestowanie w tego typu produkcję, chociaż już obecnie wiele z nich zwiększa inwestycje w europejskie se-riale i fi lmy. Możliwość wyegzekwowania powyższych zobowiązań wiąże się z podejmowany-mi autonopodejmowany-micznypodejmowany-mi działaniapodejmowany-mi państw członkowskich, które będą musiały sporządzać aktualne wykazy dostawców usług audiowizualnych podlegających ich jurysdykcji.

Przepisy mają też służyć lepszej ochronie małoletnich. Regulacja zrównuje tu poziom ochro-ny w usługach na żądanie z poziomem obowiązującym nadawców telewizyjochro-nych. W telewizji wprowadzono zakaz nadawania telesprzedaży podczas audycji dla dzieci oraz zobowiązanie do wdrażania kodeksów postępowania w przypadku reklam niektórych rodzajów żywności i napo-jów. Niewielkie zmiany dotyczą czasu nadawania reklam.

Nowelizacja dyrektywy ma wzmocnić niezależność organów regulacyjnych, rozszerzyć ich kompetencje na platformy wideo oraz wspierać ich paneuropejską współpracę, m.in. przez formalne umocowanie w dyrektywie Europejskiej Grupy Regulatorów Audiowizual-nych Usług MedialAudiowizual-nych (ERGA), która będzie ofi cjalnym ciałem doradczym Komisji Eu-ropejskiej.

Z nowych regulacji unijnych z rynku mediów należy także odnotować modernizację prze-pisów dotyczących praw autorskich, które wprowadzają nowe zasady dostępu do treści telewi-zyjnych i radiowych online za granicą (Komisja Europejska, 2019c). Projekt nowej dyrektywy w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym, którą Parlament Europejski przegło-sował 26 marca 2018 r. (Komisja Europejska, 2019d), został przyjęty przez różne środowiska nie bez kontrowersji i przy sprzeciwie kilku państw członkowskich, w tym Polski (Kayali, 2019a; Kayali, 2019b). Dyrektywa dopuszcza bowiem trwałe blokowanie utworów eksploatowanych w celach zarobkowych z naruszeniem praw autorskich, co przez zwolenników nieograniczo-nego niczym dostępu do treści w sieci jest traktowane jako zamach na wolność wypowiedzi internautów oraz krępowanie rynku kreatywnego (Politico, 2019a; Scott, 2018). Dyrektywa ma przede wszystkim przyczynić się do lepszej ochrony twórców, wydawców, a także prasy (i nie tylko) przed darmową eksploatacją tworzonych przez nich zasobów przez korporacje techno-logiczne bez odpowiedniej rekompensaty (Słojewska, 2019). Prawa pokrewne przyznane wy-dawcom będą przeciwdziałać agregowaniu treści objętych ochroną w celach zarobkowych, o co apelowali od lat m.in. wydawcy prasy, dziennikarze i inni twórcy (Politico, 2019b). Dyrektywa stanowi kolejny krok na drodze do zapewnienia lepszej ochrony interesów sektora kreatywnego. Komisja Europejska próbuje zwalczać pirackie praktyki także metodami pozaregulacyjnymi. W grudniu 2018 r. opublikowała „czarną listę” stron internetowych i aplikacji spoza Unii (Watch List), które nielegalnie, bez poszanowania praw autorskich, udostępniają m.in. utwory fi lmowe i muzyczne (Delinavelli, 2019). Lista, co dwa lata aktualizowana, stanowi wyzwanie o charakte-rze prawnym, a nawet politycznym, gdyż wywołuje protesty ze strony podmiotów, które poczuły się dotknięte umieszczeniem ich w wykazie pirackich fi rm.

Konkluzje

Inicjatywy najważniejszych europejskich organizacji, podejmujących najtrudniejsze wyzwania pojawiające się przede wszystkim w związku z działalnością podmiotów internetowych, na-bierają coraz bardziej kompleksowego charakteru. Należy jednak zaznaczyć, że skuteczność stosowania regulacji przyjmowanych przez takie europejskie organizacje, jak UE czy RE za-leżą od zakresu i skuteczności egzekwowania prawa krajowego przez państwa członkowskie. Dostrzegana także poza Europą aktywność Unii w tworzeniu standardów dla fi rm działających w sieci zaczyna być traktowana jako swoisty wzorzec globalny. Oznacza to, że Unia staje się wiodącą organizacją w wywieraniu wpływu na gigantów sektora IT do wzięcia na siebie więk-szej odpowiedzialności za społeczne i prawne skutki ich działalności biznesowej. Tym samym to właśnie Unia Europejska, a nie na przykład Stany Zjednoczone, staje się głównym regulatorem sieci w zakresie upowszechniania standardów w wirtualnej przestrzeni. Jednakże działalność organizacji paneuropejskich i władz krajowych w tej sferze nie wystarczą. Walka z fake newsami i dezinformacją musi się odbywać na wielu poziomach. Powinny się do niej włączać dotychczas

słabiej zaangażowane podmioty, takie jak szkoły i uczelnie. Dlatego tak ważna jest kwestia edu-kacji medialnej prowadzonej we współpracy z panelem środowisk medialnych.

Europejczycy uważają, że są przygotowani do walki z dezinformacją, spodziewają się też zwięk-szonej aktywności wielu podmiotów (regulatorów mediów, platform internetowych, Unii Europej-skiej, organizacji obywatelskich), ale największe nadzieje pokładają w mediach i dziennikarzach (Eurobarometer, 2018). W świetle sprawozdań Europejskiego Obserwatorium Audiowizualnego różnorodność sektora mediów pozwala na dostęp do bardzo pluralistycznej i szerokiej oferty, ale jego kondycję należy oceniać z wielu perspektyw: jakości oferty, pluralizmu wewnętrznego, stanu dziennikarstwa czy wreszcie efektywności regulacji i polityk medialnych państw członkowskich UE i RE, coraz ściślej integrowanych przez harmonizację europejskiego prawa.

Wykaz skrótów

EBU – European Brodcasting Union (Europejska Unia Nadawców) EOA – Europejskie Obserwatorium Audiowizualne

KE – Komisja Europejska PE – Parlament Europejski RE – Rada Europy

UE – Unia Europejska

Bibliografi a

d’Ancona, M. (2018). Postprawda. Przeł. M. Sutowski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Ash, T.G. (2018). Wolne słowo. Dziesięć zasad dla połączonego świata. Przeł. M. Godyń, & F. Godyń.

Kraków: Wydawnictwo Znak.

Advanced Television (2019). UEFA Launches Free OTT Platform. Retrieved from

https://advanced-tele-vision.com/2019/06/14/uefa-launches-free-ott-platform/Bevir, G. (2019). Tony Hall: EBU Can Tackle Fake News. IBC. Retrieved from https://www.ibc.org/consumption/tony-hall-ebu-can-tackle-fake-news/3513.article

Briel, R. (2018a). European Broadcasters Join Forces to Fight Netfl ix. Broadband TV News. Retrieved from https://www.broadbandtvnews.com/2018/05/04/european-pubcasters-join-to-fi ght-netfl ix/

Briel, R. (2018b). 20% of SVOD Catalogues are European. Broadband TV News. Retrieved from https:// www.broadbandtvnews.com/2018/08/31/20-of-s-vod-catalogues-are-european/

BTN (2019). Disney+ to Lead the Next OTT Boom in Western Europe. Retrieved from

https://www.broad-bandtvnews.com/2019/05/31/disney-to-lead-the-next-ott-boom-in-western-europe/

Clover, J. (2018a). Facebook Watch to make European debut. Broadband TV News. Retrieved from https:// www.broadbandtvnews.com/2018/08/29/facebook-watch-to-make-european-debut

Clover, J. (2018b). French Broadcasters Band Together for Online Platform. Broadband TV News. Re-trieved from https://www.broadbandtvnews.com/2018/06/15/french-broadcasters-band-together-for-online-platform/

Council of Europe (2018a). Committee of Experts on Quality Journalism in the Digital Age (MSI-JOQ). CM(2017)131-add. Retrieved from https://rm.coe.int/terms-of-reference-msi-joq-2018-2019/168076b6d3 Council of Europe (2018b). Draft Recommendation on Promoting a Favourable Environment for Quality

Journalism in the Digital Age. MSI-JOQ(2018)03. Retrieved from https://rm.coe.int/msi-joq-2018-03-draft-recommendation-on-promoting-a-favourable-environ/168078b802

Council of Europe (2018c). Draft Study on Media and Information Literacy in Digital Environment. MSI-JOQ (2018)04. Retrieved from https://rm.coe.int/msi-joq-2018-04-draft-study-on-media-and-information-literacy-in-the-d/168078b801

Council of Europe (2019). Meetings. 1st _{Meeting, 8-9 March, Strasbourg, MSI-JOQ(2018)05, 2}nd _meeting,

24-25 October, Strasbourg, MSI-JOQ(2018)11, 3rd _{meeting, 21–22 March, Strasbourg, MSI-JOQ}

G. (2019). The EU Counterfeit&Piracy Watch List: Political Aims and Legal Challenges. Retrieved from http://copyrightblog.kluweriplaw.com/2019/03/05/the-eu-counterfeit-piracy-watch-list-political-aims-and-legal-challenges/

Dziadul, Ch. (2018). HbbTV Based Netfl ix Rival Debuts in Spain. Broadband TV News. Retrieved from https://www.broadbandtvnews.com/2018/11/29/hbbtv-based-netfl ix-rival-debuts-in-spain

EBU (2018). Code of Practice on Disinformation Fails to Tackle the Scourge of Fake News. Press Release 16 October, 2018. Retrieved from https://www.ebu.ch/news/2018/10/code-of-practice-on-disinformation -fails-to-tackle-the-scourge-of-fake-news

EBU (2019). Trust Gap Between Traditional and New Media Grows. Retrieved from https://www.ebu.ch/ news/2019/05/trust-gap-between-traditional-and-new-media-grows

EEAS (2019). Questions and Answers about East StratCom Task Force. Retrieved from https://eeas. europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/2116/-questions-and-answers-about-the-east-strat-com-task-force_en

EOA (2019). Yearbook 2018/2019. Key Trends. Television Cinema and Video-on-Demand Audiovisual

Services – the Paneuropean Picture. European Audiovisual Observatory (Council of Europe) 2019,

Strasbourg, France.

EOA-Lumiere (2019). Factsheet on LUMIERE VOD: the First Online Directory of European Films. Retrieved from https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/factsheets-lumiere-vod-fi rst-online-directory-european-fi lms

EU (2019). EU vs Disinfo. Figure of the Week: 500. 30.05.2019. Retrieved from https://euvsdisinfo.eu/ fi gure-of-the-week-500/

Eurobarometer (2018). Flash Eurobarometer 464. Report: Fake news and disinformation online. February/

April 2018. Retrieved from http://data.europa.eu/euodp/en/data/dataset/S2183_464_ENG

European Commission (2016a). Media pluralism and democracy Special Eurobarometer 452.

European Commission (2017). Code of Conduct on Countering Illegal Hate Speech Online. Retrieved from http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/fi les/hate_speech_code_of_conduct_en.pdf

European Commission (2018a). Experts appointed to the High-Level Group on Fake News and online

disinformation, DSM, 12 January, 2018. Retrieved from https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/

news/experts-appointed-high-level-group-fake-news-and-online-disinformation

European Commission (2018 b). Final report of the High Level Expert Group on Fake News and Online

Disinformation. Retrieved from https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/fi

nal-report-high-level-expert-group-fake-news-and-online-disinformation

European Commission (2018 c). A Multi-dimension Approach to Disinformation. Report of the

Indepen-dent High Level Group on Fake News and Online Disinformation, March 2018. Retrieved from https://

ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/fi nal-report-high-level-expert-group-fake-news-and-on-line-disinformation

European Commission (2018d). Code of Practice to Fight Online Disinformation. Retrieved from https:// ec.europa.eu/commission/news/code-practice-fi ght-online-disinformation-2018-oct-16_en

European Commission (2019). How the Code of Conduct Helped Countering Illegal Hate Speech Online, February 2019. Retrieved from https://ec.europa.eu/info/sites/info/fi les/hatespeech_infographic3_web. pdf

Jaskiernia, A. (2018). Monitoring wolności mediów w Europie. Warszawa: Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR. Kayali, L. (2019a). European Ministers Give Final Green Light to Copyright Reform. Politico. Retrieved

from https://www.politico.eu/article/european-ministers-give-fi nal-green-light-to-copyright-reform/ Kayali, L. (2019b). Winners and Loosers of Europe`s Copyright Reform. Politico. Retrieved from https://

www.politico.eu/article/copyright-platforms-eu-google-winners-and-losers-of-europes-copyright-reform/ Keyes, R. (2018). Czas postprawdy. Nieszczerość i oszustwa w codziennym życiu. Przeł. P. Tomanek.

War-szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.

Komisja Europejska (2016a). Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Platformy internetowe i jednolity rynek

Komisja Europejska (2016b). Komisja Europejska i przedsiębiorstwa z branży IT ogłaszają Kodeks

postę-powania dotyczący nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści w internecie. Bruksela, 31 maja

2016 r., IP/16/1937. Pobrane z http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-1937_pl.htm

Komisja Europejska (2016c). Wniosek. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) zmieniająca

dyrektywę 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i ad-ministracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych ze względu na zmianę sytuacji na rynku. COM(2016) 287. Komisja Europejska (2018a). Zwalczanie dez-informacji w internecie: Komisja proponuje ogólnounijny kodeks postępowania. Komunikat prasowy,

Bruksela, 26 kwietnia 2018 r. IP/18/3370.

Komisja Europejska (2019a). Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji: Komisja docenia

wysiłki platform internetowych w przededniu wyborów do Parlamentu Europejskiego. Bruksela, 1 maja

2019 r. STATEMENT/19/2570.

Komisja Europejska (2019b). Europa, która chroni: UE intensyfi kuje działania dotyczące dezinformacji. Bruksela, 5 grudnia 2018 r. IP/18/6647.

Komisja Europejska (2019c). Komisja z zadowoleniem przyjmuje głosowanie Parlamentu Europejskiego

w sprawie nowych zasad ułatwiających dostęp do treści telewizyjnych i radiowych online za granicą.

Strasburg, 28-03-2019. STATEMENT/19/1888. Komisja Europejska (2019d). Reforma przepisów o

pra-wach autorskich: Komisja z zadowoleniem przyjmuje przegłosowanie przez Parlament Europejski nowe-lizacji przepisów zgodnie z potrzebami ery cyfrowej. Strasburg, 26-03-2019, STATEMENT/19/1839.

Krieger, J. (2019). ProSiebenSat.1 and Discovery Launch German Streaming Service Joyn, Broadband TV

News. Retrieved from

https://www.broadbandtvnews.com/2019/06/18/prosiebensat-1-and-discovery-launch-german-streaming-service-joyn/

Parlament Europejski (2017). Rezolucja PE z dnia 15 czerwca 2017 r. w sprawie platform internetowych

i jednolitego rynku cyfrowego. (2016/2276(INI)), A8-0204/2017. Pobrane z http://www.europarl.europa.

eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P8-TA-2017-0272+0+DOC+XML+V0//PL

Parlament Europejski (2018). Wykorzystywanie danych użytkowników Facebooka przez Cambridge

Analy-tica a ochrona danych, 23.10.2018. Pobrane z

http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/CRE-8-2018-10-23-ITM-003_PL.html)

Politico (2019a). Open Letter to the Members of the European Parliament. Retrieved from https://www.

politico.eu/sponsored-content/open-letter-to-the-members-of-the-european-parliament/

Politico (2019b). 10 Reasons Why MEPs Should Say YES to the Copyright Directive reform. Sponsored

Content from ENPA & EMMA.. Retrieved from https://www.politico.eu/sponsored-content/yes-to-the-copyright-directive-reform-10-reasons-why/

Scott, M. (2018). Europe`s Copyright Reforms re All About the Money. Politico Retrieved from https:// www.politico.eu/article/europe-copyright-european-parliament-voss-google-facebook/Scott, M. (2019a). Want to Regulate Big Tech? Sorry, Europe Beat You Up. Politico. Retrieved from https:// www.politico.eu/article/regulate-tech-europe-tax-competition-privacy/

Scott, M. (2019a). Facebook Fined Euro 1M Over Cambridge Analytica Scandal. Politico. Retrieved from https://www.politico.eu/article/facebook-fi ned-cambridge-analytica/

Schmitter, P.C., & Trechsel, A.H. (2004). Green Paper on the Future of Democracy in Europe for the

Council of Europe. Retrieved from https://www.eui.eu/Documents/DepartmentsCentres/SPS/Profi les/

Schmitter/GreenPaper.pdf

Schmitter, P.C. (2009). The Future of Democracy in Europe: Trends, Analyses and Reforms. Retrieved from http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/note/join/2008/408339/IPOLAFCO_NT(200)408339_ EN.pdf

Słojewska, A. (2019). Dyrektywa o prawach autorskich: więcej praw dla twórców i więcej obowiązków dla portali. Rzeczpospolita. Pobrane z https://www.rp.pl/Unia-Europejska/302149894-Dyrektywa-o-praw-ach-autorskich-wiecej-praw-dla-tworcow-i-wiecej-obowiazkow-dla-portali.html

Snyder, T. (2019). Droga do niewolności. Rosja–Europa–Ameryka. Przeł. B. Pietrzyk, Kraków: Znak Horyzont. Statista (2019). Number of Netfl ix Subscribers in Europe from 2015 to 2023 (in millions). Retrieved from

UE (2018). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1808 z dnia 14 listopada 2018 r.

zmieniająca dyrektywę 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wyko-nawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych)ze względu na zmianę sytuacji na ryn-ku. Dz.U. UE, L 303/69.

Vinocur, N., van Dorpe S., & Cerulus, L. (2019). Europe Looks Fining Big Tech – to Changing its Business Model. Politico. Retrieved from https://www.politico.eu/article/europe-looks-beyond-fi ning-big-tech-to-changing-its-business-model/Weyn, T. (2017). An Arendtian Approach To Post-truth Politics,

open-Democracy. Retrieved from https://www.opendemocracy.net/wfd/can-europe-make-it/thomas-weyn/