Widok Inteligentne specjalizacje regionów – wyzwania, możliwości i dylematy

(1)

MAàGORZATA SàODOWA-HEàPA

INTELIGENTNA SPECJALIZACJA POLSKICH REGIONÓW

WARUNKI, WYZWANIA I DYLEMATY

WSTĉP

Od ponad dwóch lat debaty dotyczące przyszáego rozwoju regionów zdomi-nowaáo hasáo smart specialization, czyli inteligentnej specjalizacji, której zasad-niczym celem jest optymalne wykorzystanie róĪnorodnoĞci potencjaáu rozwojo-wego krajów i regionów UE poprzez moĪliwie najlepsze dopasowanie rozwoju nauki i edukacji do specyficznych uwarunkowaĔ spoáeczno-gospodarczych. We-dáug Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej (KE) taka specjalizacja moĪe zapewniü wzrost konkurencyjnoĞci regionów, a w rezul-tacie ich szybszy rozwój. Dlatego w ramach Unii innowacji, jednego spoĞród 7 projektów przewodnich strategii Europa 2020, zakáadającej inteligentny i zrów-nowaĪony rozwój sprzyjający wáączeniu spoáecznemu, kraje czáonkowskie we-zwane zostaáy do rekonstrukcji swoich krajowych i regionalnych systemów ba-daĔ, rozwoju i innowacji, a takĪe do korekty wczeĞniej juĪ wdraĪanych re-gionalnych strategii innowacji (RIS), wáaĞnie w kierunku tzw. inteligentnej specjalizacji1.

W praktyce, przy wymogu tzw. warunków ex-ante, zaáoĪonych w art. 86

Rozporządzenia ogólnego oraz w projekcie Wspólnych Ram Strategicznych,

zalecenie przygotowania przez regiony strategii inteligentnej specjalizacji staáo siĊ dla nich obligatoryjne, poniewaĪ w perspektywie planistycznej i finansowej

Dr hab. MAàGORZATA SàODOWA-HEàPA, prof. UEP, p.o. Kierownika Katedry i Historii Ekonomii, na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, adres do kores-pondencji: al. NiepodlegáoĞci 10, 61-875 PoznaĔ, e-mail: m.slodowa-helpa@ue.poznan.pl

1

Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowaĪonego rozwoju sprzyjającego wáączeniu spoáecznemu, Komunikat Komisji KOM, Bruksela 3.03.2010; Unia innowacji – nowy program w ramach strategii Europa 2020,

(2)

88

2014-2020 bĊdzie podstawą alokacji funduszy przeznaczonych na realizacjĊ w ramach Programów Operacyjnych (PO) celu 1. polityki spójnoĞci UE2.

Nic wiĊc dziwnego, Īe i w Polsce inteligentna specjalizacja znalazáa swoje miejsce w nowych dáugo- i Ğredniookresowych centralnych dokumentach strate-gicznych3, a w Strategii InnowacyjnoĞci i EfektywnoĞci Gospodarki zostaáy

nakre-Ğlone jej Krajowe Ramy Strategiczne4. Staáa siĊ ona teĪ przedmiotem wielu konferencji, debat oraz konsultacji spoáecznych związanych z przygotowaniem

ZaáoĪeĔ Umowy Partnerskiej 2014-20205oraz programów operacyjnych, zwáasz-cza PO Inteligentny Rozwój, PO Wiedza, Edukacja, Rozwój, PO Rozwój Polski

Wschodniej, a takĪe identyfikacją inteligentnych specjalizacji województw oraz z aktualizacją ich strategii rozwoju, w tym RIS, w wiĊkszoĞci nieodpowia-dających juĪ na nowe wyzwania.

Równolegle ukazywaáo siĊ wiele opracowaĔ naukowych oraz publicystycz-nych, propagujących ideĊ i potrzebĊ tworzenia strategii RIS, a takĪe materiaáów o charakterze metodycznym, dotyczących m.in. procedur i technik identyfikacji inteligentnych specjalizacji6. Wobec tego bogatego plonu wydawniczego nie ma

2

Elementy wspólnych ram strategicznych na lata 2014-2020 dla Europejskiego Funduszu Roz-woju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoáecznego, Funduszu SpójnoĞci, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, Dokument Roboczy SáuĪb Komisji, Bruksela 14.03.2012, SWD (2012);

Rozporządze-nie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoáecznego, Funduszu SpójnoĞci, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Fun-duszu Morskiego i Rybackiego, objĊtych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawia-jące przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoáecznego i Funduszu SpójnoĞci, oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006,

KOM(2011) 615 wersja ostateczna, 2011/0276 (COD) SEC(2011)1141, Bruksela, dnia 6.10.2011.

3

Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoĞci. Dáugookresowa Strategia Rozwoju Kraju; przyjĊty

przez RadĊ Ministrów w dniu 5.02.2013 r., Warszawa; Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne

SpoáeczeĔstwo, Konkurencyjna Gospodarka, Sprawne PaĔstwo, Zaáącznik do uchwaáy nr 157 Rady

Ministrów z dnia 25 wrzeĞnia 2012 r., Warszawa 2012.

4

Strategia InnowacyjnoĞci i EfektywnoĞci Gospodarki. „Dynamiczna Polska 2020”, Warszawa:

Ministerstwo Gospodarki, 2013, s. 43; Foresight technologiczny przemysáu – InSight2030: aktuali-zacja wyników oraz krajowa strategia inteligentnej specjalizacji (smart specialization), Warszawa:

Ministerstwo Gospodarki, 2012. Wyrazem speánienia warunku ex-ante są teĪ dokumenty z zakresu polityki naukowej przygotowane przez MNiSW, m.in.: Krajowy Program BadaĔ i Polska Mapa Drogowa Infrastruktury Badawczej zatwierdzona przez MNiSzW 23 lutego 2011 r.

5

Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020. ZaáoĪenia Umowy Partnerstwa (zaáącz-niki), przyjĊte przez RadĊ Ministrów w dniu 15.01.2013.

6

Por. Z. S t r z e l e c k i, Inteligentna specjalizacja regionów w Ğwietle inicjatyw Unii Europej-skiej, „Forum MyĞli Strategicznej” 2012, nr 2, wydanie specjalne; M. D o b r z y c k a, Inteligentna

specjalizacja regionów, „Wspólnota” 2012, nr 1, s. 7-8; M. K a r d a s, Inteligentna specjalizacja w dokumentach strategicznych UE, [w:] Raport o innowacyjnoĞci gospodarki Polski w 2011 roku,

(3)

potrzeby rozwijania wielu podstawowych kwestii. Jedynie tytuáem wprowadzenia do zasadniczej czĊĞci artykuáu bardzo ogólnie zostanie nakreĞlona geneza i istota koncepcji oraz strategii inteligentnej specjalizacji.

Opracowanie ma charakter przeglądowy i obrazuje, na miarĊ moĪliwoĞci Ĩró-dáowych, rezultaty dotychczasowych prac w regionach oraz rodzące siĊ na ich tle obawy i dylematy. Jego podstawĊ stanowiáy najnowsze dokumenty strategiczne, ekspertyzy, prace naukowe, a takĪe í w trosce o jak najwiĊkszą aktualnoĞü poru-szanych zagadnieĔ – teksty publicystyczne zamieszczone w dziennikach i w wi-trynach internetowych.

Mimo Īe jeszcze zbyt wczeĞnie na peáną ocenĊ dokonanych wyborów, przede wszystkim ich wpáywu na wzrost spójnoĞci i konkurencyjnoĞci regionów, to jed-nak, ze wzglĊdu na rangĊ problematyki, ukazanie stanu prac i toczących siĊ debat w polskich regionach wydawaáo siĊ ze wszech miar uzasadnione. Nawet przy przeĞwiadczeniu, Īe w warunkach dynamicznych zmian na tym polu, gdy tekst trafi do rąk czytelników, ich zaawansowanie bĊdzie juĪ inne. Z tego wzglĊdu jeszcze waĪniejsze wydawaáo siĊ choüby zasygnalizowanie:

– dylematów związanych z tworzeniem i wdraĪaniem RIS,

– ich ponadregionalnego, subregionalnego i lokalnego kontekstu oraz powi ą-zaĔ z funkcjonującymi i tworzonymi klastrami,

– postulatów dotyczących dalszych dziaáaĔ sprzyjających unikaniu báĊdów i puáapek oraz pogáĊbianiu partnerstwa i synergii rozwojowej regionów.

Nie kwestionując wielu atutów inteligentnej specjalizacji, juĪ w tym miejscu naleĪy wyjaĞniü, Īe umieszczenie w tytule dylematów, a niĪej w tekĞcie nawet obaw i paradoksów, nie oznacza absolutnie wątpliwoĞci autorki co do sensu wdraĪania tej koncepcji i jej roli w kreowaniu zintegrowanego rozwoju regionów. O takim tytule oraz ksztaácie opracowania zadecydowaáo jednak przeĞwiadczenie o potrzebie eksponowania juĪ w fazie identyfikacji inteligentnej specjalizacji, nie tylko korzyĞci oraz dobrych praktyk, ale takĪe potencjalnych problemów, z jakimi zapewne przyjdzie siĊ zmierzyü. Sama idea nie ma przecieĪ magicznej siáy, po-dobnie jak nawet najbardziej trafny wybór specjalizacji regionalnej. Dlatego bez-sporne atuty nie powinny przysáaniaü ĞwiadomoĞci ryzyka tego trudnego przed-siĊwziĊcia. UmiejĊtne zarządzanie nim, czyli jasne zdefiniowanie, a nastĊpnie

red. T. Baczko, Warszawa: Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk, 2012, s. 50-52; J. H oá u b - I w a n, Metodyka wyáonienia inteligentnej specjalizacji regionu, Warszawa: 14 grudnia 2012 r., www.innowacyjni.mazovia.pl/ [data dostĊpu: 12.02.2013]; M. P r o n i e w s k i [we wspóá-pracy z M. Juchnicką], Badanie potencjaáów i specjalizacji polskich regionów. Zarys

(4)

90

wáaĞciwy wybór narzĊdzi pozwalających na zminimalizowanie, stanowi przecieĪ jeden z warunków sukcesu.

Wychodząc z zaáoĪenia, Īe skuteczne wdraĪanie koncepcji inteligentnej spe-cjalizacji wymaga dalekowzrocznoĞci wszystkich zaangaĪowanych podmiotów, pogáĊbienia ich wspóádziaáania na wielu páaszczyznach i nadania procesowi wdraĪania strategii z pewnoĞcią nieáatwego partnerskiego charakteru, najlepsze motto tego tekstu, jak i dalszych przedsiĊwziĊü w regionach, powinno stanowiü znane i czĊsto przytaczane stwierdzenie Henry’ego Forda, „poáączenie siá to po-czątek, pozostanie razem to postĊp, wspólna praca to sukces”.

1. GENEZA, PODSTAWY TEORETYCZNE ORAZ INSTYTUCJONALNE WSPARCIE KONCEPCJI INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

ZaáoĪenia koncepcji inteligentnej specjalizacji, sformuáowane w 2008 roku przez GrupĊ Ekspercką Wiedza dla wzrostu, powoáaną w 2005 roku przez unijnego Komisarza ds. BadaĔ, nie stanowią novum, jak nierzadko zwykáo siĊ przyjmowaü. Nawiązują one do teoretycznych podstaw rozwoju i specjalizacji regionalnej, zwáaszcza o charakterze endogenicznym, a takĪe polityki naukowej, innowacyjnej i przemysáowej, m.in. do koncepcji7:

– produktu podstawowego, wedáug której drogą do rozwoju regionalnego jest specjalizacja produkcyjna towarów najbardziej konkurencyjnych na rynkach zewnĊtrznych,

– elastycznej produkcji, zgodnie z którą system oparty na MĝP, mogących áatwo zmieniaü produkcjĊ i dostosowywaü ją do warunków rynkowych, pozwala osiągnąü specjalizacjĊ uáatwiającą znalezienie niszy rynkowej w gospodarce globalnej,

– dystryktu przemysáowego A. Marshalla, czyli obszaru, na którym kon-centrują swoją lokalizacjĊ wyspecjalizowane zakáady przemysáowe,

7

M. K a r d a s, Inteligentna specjalizacja – (nowa) koncepcja polityki innowacyjnej, „Optimum. Studia Ekonomiczne” 2011, nr 2, s. 122; E. S z t o r c, Inteligentna specjalizacja – nowe wyzwanie

dla regionów, http://www.regioportal.pl/pl28/teksty2339/inteligentna_specjalizacja_8211_nowe_wy

zwanie_dla_regionow [data dostĊpu: 25.05.2012]; M.A. K o w a l s k i, Znaczenie klastrów dla

innowacyjnoĞci gospodarki w Polsce, Warszawa: SGH 2013, s. 50-73; Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisations (RIS 3), Smart Specialization Platform S3, 2012,

http://www.s3platform.jrc.ec.europa.eu/ s3pguide, táumaczenie: Przewodnik Strategii BadaĔ i

Inno-wacji na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS 3), Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, kwiecieĔ 2013 (oficjalnie obowiązuje wersja angielska) [data dostĊpu: 26.04.2013], s. 14.

(5)

– diamentu przewag konkurencyjnych (piĊciu siá) i koncepcji klastra M. Portera,

– biegunów wzrostu F.Perroux, – bazy ekonomicznej H. Hoyta,

– nowych teorii: wzrostu, ekonomii instytucjonalnej i geografii ekonomicznej. Ich uwzglĊdnienie w dokumentach strategicznych UE i rozwijanie w sferze polityki spójnoĞci nadaáo tym teoriom szczególną rangĊ i aktualnoĞü.

Do zaproponowania koncepcji inteligentnej specjalizacji regionów skáoniáy KE zarówno opinie ekspertów bazujących na wymienionych teoriach ukierunko-wanych terytorialnie, jak i dotychczasowe doĞwiadczenia zgromadzone w ciągu wieloletniej wspóápracy z regionami oraz oceny skutecznoĞci wczeĞniejszych krajowych i regionalnych strategii innowacji8. Ich rezultaty utwierdziáy wáadze UE w przekonaniu, Īe takie podejĞcie jest moĪliwe, lecz jego realizacja wymaga wprowadzenia wielu istotnych zmian, m.in. w postĊpowaniu zespoáów przygoto-wujących programy9.

Inteligentna specjalizacja jest teĪ promowana przez zespóá Synergies Expert

Group, powoáany przez DyrekcjĊ Generalną ds. BadaĔ Naukowych i Innowacji KE i uznawana za waĪny instrument synergii miĊdzy programem Horyzont 2020 a funduszami strukturalnymi w kontekĞcie rozwoju potencjaáu i dąĪenia do doskonaáoĞci10. W propagowanie tej koncepcji zaangaĪowaá siĊ równieĪ Komitet Regionów11, Bank ĝwiatowy12 i OECD, poprzez badania porównawcze obejmujące wszystkie regiony paĔstw czáonkowskich oraz wspólne opracowanie z KE pod tytuáem Regiony a polityka innowacji13.

Nową siecią europejskich przedstawicieli regionalnych i ekspertów, mającą pomagaü regionom w opracowaniu i wdraĪaniu strategii inteligentnej specjaliza-cji, staáa siĊ Platforma S³, której celem jest promocja skutecznego, efektywnego

8

W celu sprawdzenia, jak wprowadzone zmiany funkcjonują w praktyce, KE we wspóá-pracy z dwunastoma instytucjami zarządzającymi przeprowadziáa wiele programów pilotaĪo-wych http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/home [data dostĊpu: 20.04.2013].

9

PodejĞcie wynikowe. Dostrajanie polityki spójnoĞci, „Panorama Inforegio” 2012, nr 41, Doda-tek specjalny – przyszáoĞü dotycząca polityki spójnoĞci, s.12.

10

Przewodnik Strategii BadaĔ i Innowacji (Guide to Research...), s. 9-10. 11

Opinia Komitetu Regionów „Projekt przewodni strategii Europa 2020: Unia innowacji”,

Dziennik UrzĊdowy UE (2011/C 259/04).

12

Na przykáad ze Ğrodków Bĝ zostaáy wykonane przekáady przewodnika RIS, równieĪ na jĊzyk polski.

13

Promoting Growth in All Regions, OECD: Publishing 2012; Draft synthesis report on innovation driven-growth in regions: the role of smart specialisation, OECD: December 2012, Regions and Innovation Policy, OECD, http://www.oecd.org/innovation/oecdreviewsofregional

(6)

92

i synergicznego korzystania z inwestycji publicznych, w celu osiągniĊcia rozwoju innowacyjnego przez budowanie wieloletnich strategii oraz propagowanie do-brych praktyk w regionach14. Na zlecenie KE utworzony teĪ zostaá specjalny portal internetowy (S3 Platform) oraz zredagowany przewodnik RIS315. Jego

twórcy podkreĞlają, Īe z zaáoĪenia nie ma on charakteru nakazowego oraz nie wyczerpuje tematu i wraz z rozwojem samej koncepcji zawartoĞü przewodnika bĊdzie regularnie aktualizowana.

2. ISTOTA KONCEPCJI INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

Podstawowym zaáoĪeniem koncepcji inteligentnej specjalizacji jest podnosze-nie innowacyjnoĞci i konkurencyjnoĞci regionów na bazie ich potencjaáu endoge-nicznego i branĪ juĪ w nich funkcjonujących. Mogą to byü zarówno specjalizacje w ramach jednego sektora, jak i przedsiĊwziĊcia miĊdzysektorowe pozwalające na osiągniĊcie specyficznej przewagi konkurencyjnej.

Wytyczne KE w zakresie tzw. strategii innowacji trzeciej generacji stawiają przed regionami oczekiwanie co do wzmacniania inteligentnych specjalizacji bazujących na czterech nastĊpujących, wzajemnie powiązanych, zasadach (okre-Ğlanych jako 4 C): wybory (choices), przewaga konkurencyjna (competitive

ad-vantage), masa krytyczna (critical mass) i wspólne przywództwo (collaborative leadership)16.

Celem tej koncepcji jest wáaĞnie osiągniĊcie masy krytycznej w kluczowych dla konkurencyjnoĞci obszarach i sektorach, rozprzestrzenianie technologii ogól-nego zastosowania, zwáaszcza poprzez ich wykorzystywanie w produktach i usáugach oraz wzmocnienie lokalnych potencjaáów w zakresie dziaáalnoĞci in-nowacyjnej. Przy wykorzystaniu wiedzy oraz wyspecjalizowanej dziaáalnoĞci badawczo-rozwojowej, dopasowanej do cech spoáeczno-gospodarczych, regiony mają osiągnąü doskonaáoĞü w specyficznej dziedzinie, umoĪliwiającą im konku-rowanie na arenie miĊdzynarodowej poprzez:

14

Upowszechnianie wiedzy na temat koncepcji powierzono Joint Research Centre (JRC) w Sewilli, monitorowanie Platformy Zespoáowi Sterującemu ekspertów z kilku wydziaáów KE, który otrzymuje teĪ informacje od lustrzanej grupy ekspertów i przedstawicieli sieci (EURADA, ERRIN, EBN, European Cluster Observatory, European Cluster Alliance, ERISA). Smart

Speciali-zation Platform S3, http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/home [data dostĊpu: 13.04.2013].

15

Przewodnik Strategii BadaĔ (Guide to Research...). 16

(7)

– wskazanie, na podstawie analizy mocnych i sáabych stron oraz moĪliwoĞci i tendencji rozwojowych, kilku priorytetów inwestycyjnych w perspektywicznych obszarach specjalizacji i budowanie na tej podstawie przewagi,

– mobilizowanie talentów dziĊki áączeniu potrzeb z moĪliwoĞciami sektora badawczo-rozwojowego i biznesu oraz wykorzystanie wiedzy i wyspecjalizowa-nej dziaáalnoĞci badawczo-rozwojowej, dopasowanej do cech spoáeczno-gospo-darczych danego regionu,

– nakierowanie na rozwijanie klastrów i tworzenie przestrzeni dla zróĪnico-wanych powiązaĔ miĊdzysektorowych napĊdzających procesy dywersyfikacji w warunkach wiĊkszego uczestniczenia w sieciach ponadregionalnych,

– wáączanie w procesy proinnowacyjne nie tylko instytucji naukowych, firm i wáadz publicznych, ale takĪe odbiorców, czyli uĪytkowników innowacji.

Wedáug autorów RIS3 Guide przy wykorzystaniu istniejące zasobów i kompetencji moĪliwe są cztery róĪne modele zmian strukturalnych:

a) transformacja – przejĞcie od istniejącego do nowego sektora (np. Sektor optyczny i medyczny w Austrii),

b) modernizacja – technologiczne usprawnienia w istniejących sektorach opartych na technologiach ogólnego zastosowania (np. Sektor papierniczy w Finlandii);

c) dywersyfikacja – poszerzenie dziaáalnoĞci na nowe sektory poprzez wyko-rzystanie efektów synergii (np. przemysá lotniczy i kosmiczny we Francji),

d) radykalna transformacja – utworzenie nowego sektora (np. wykorzystanie ICT w archeologii we Wáoszech).

Zdaniem KE o ile wiodące regiony mogą inwestowaü w udoskonalanie ogól-nych technologii lub innowacji w dziedzinie usáug, o tyle pozostaáym regionom wiĊcej korzyĞci przyniesie inwestowanie w innowacje w konkretnym sektorze lub kilku pokrewnych sektorach. RównieĪ z badaĔ przeprowadzonych przez OECD wynika, Īe w regionach cechujących siĊ niĪszą wydajnoĞcią pracy bardziej sku-teczne i efektywne mogą byü inwestycje sáuĪące zwiĊkszeniu zaawansowania technologicznego zakorzenionych branĪ i dziaáania usprawniające absorpcjĊ in-nowacji z zewnątrz17.

Najtrudniejszym zadaniem, wpisanym w wymóg inteligentnej specjalizacji, jest okreĞlenie toĪsamoĞci spoáeczno-gospodarczej regionu oraz zidentyfikowanie najbardziej obiecujących obszarów specjalizacji. NaleĪy wówczas koniecznie uwzglĊdniü, Īe w procesie tworzenia trwaáych przewag konkurencyjnych najcen-niejszym potencjaáem regionu, decydującym o jego unikalnoĞci, są zasoby

specy-17

(8)

94

ficzne i niepowtarzalne. Taki potencjaá, zakorzeniony w przestrzeni i niejako „przywiązany” do regionu, kumulowany oraz tworzony ewolucyjnie w dáugim okresie, trudno jest oddzieliü od miejsca wystĊpowania18. Dlatego zasoby specy-ficzne, cechujące siĊ rzadkoĞcią wystĊpowania, są trudne do imitacji, kopiowania i transferowania przez konkurentów, a ich tworzenie w innej przestrzeni, mimo poniesienia duĪych nakáadów, nie gwarantuje jednoczeĞnie poĪądanego efektu.

Ta unikalnoĞü nie musi oczywiĞcie dotyczyü specyficznej branĪy, w której region jest lepszy od „reszty Ğwiata”, moĪe wyraĪaü siĊ w unikalnym poáączeniu juĪ istniejących potencjaáów gospodarki, tradycji i kultury, zasobów naturalnych, kapitaáu intelektualnego i spoáecznego. Mogą to byü zasoby niematerialne, dające poczucie odrĊbnoĞci kulturowej, relacje, umiejĊtnoĞci i zdolnoĞci, toĪsamoĞü, zdolnoĞci organizacyjne regionów, a takĪe system potrzeb, aspiracji i wartoĞci mieszkaĔców. WáaĞnie specyficzne zasoby regionu, wkomponowane w procesy globalne, stają siĊ obecnie kluczowym czynnikiem sukcesu. Ich posiadanie decyduje o unikalnoĞci przestrzeni regionalnej i powinno byü postrzegane jako baza endogenicznego rozwoju, a zarazem naturalna przewaga konkurencyjna19.

Trzeba teĪ koniecznie uwzglĊdniü, Īe o inteligentnej specjalizacji decydują nie tylko innowacje technologiczne, lecz i spoáeczne oraz ich kombinacje, np.: nowe usáugi i procesy, marketing, branding, innowacje. Wobec uzasadnionych obaw, Īe inteligentna specjalizacja moĪe byü kojarzona wyáącznie z innowacjami tech-nologicznymi, przedstawiciele Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej KE za-pewniają, Īe wpisuje siĊ ona równieĪ w koncepcjĊ rozwoju gospodarczego zwią-zanego z promowaniem produktów naturalnych, maáoseryjnych o charakterze rĊkodzielniczym, co charakteryzuje duĪą czĊĞü produktów rzemiosáa20.

18

A. J e w t u c h o w i c z, Terytorium jako podstawa procesu tworzenia innowacyjnych Ğrodo-wisk przedsiĊbiorczoĞci, [w:] Budowanie zdolnoĞci innowacyjnych regionów, red. A Nowakowska,

àódĨ: Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego 2009, s.10; A N o w a k o w s k a, Dobrze zarządzaü

to zrozumieü „wáasne podwórko”, „Pomorski Przegląd Gospodarczy” temat numeru: Dobre rządze-nie, 2008, nr 2 (37), GdaĔsk: Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, s. 46-47.

19

Identyfikacja zasobów specyficznych jest wyjątkowo trudnym zadaniem analityczno-badaw-czym, poniewaĪ w poszukiwaniu niepowtarzalnoĞci tradycyjne techniki statystyczne są niewątpli-wie skazane na poraĪkĊ. Bardziej przydatne mogą siĊ okazaü tzw. miĊkkie metody i narzĊdzia ana-lizy, jak: case study, swobodne wywiady czy obserwacje. Por. N o w a k o w s k a, Dobrze zarz ą-dzaü, s. 47-48.

20

ĝwiadczy o tym najlepiej treĞü najnowszego przewodnika po innowacjach spoáecznych, wydanego przez KE w lutym 2013 r. Por. Guide to social innovation, European Commission, Regional and Urban Policy 2013, http://ec.europa.eu/.../social_innovation/social_innovation [data dostĊpu: 29.04.2013]; Regionalna strategia inteligentnej specjalizacji, http://www.zrp.pl/Default. aspx [data dostĊpu: 27.09.2012].

(9)

Twórcy przewodnika RIS3 wyjaĞniają, Īe koncepcja jest „inteligentna” przede wszystkim dlatego, Īe:

– po pierwsze, buduje mosty miĊdzy sferą badaĔ i innowacji z jednej strony, a rozwojem gospodarczym z drugiej, przy wykorzystaniu nowatorskich metod iloĞciowych i jakoĞciowych, takich jak proces przedsiĊbiorczego odkrywania na rzecz tworzenia strategii oraz wyznaczanie priorytetów przez decydentów politycznych w bliskiej wspóápracy z lokalnymi interesariuszami,

– po drugie, jest powiązana z otoczeniem, co przy ustalaniu celów zmusza regiony do ambitnego, lecz realistycznego podejĞcia21.

3. REGIONALNE STRATEGIE BADAē I INNOWACJI NA RZECZ INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

Regionalne strategie badaĔ i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS3) są zintegrowanymi, oddolnie definiowanymi, programami transformacji gospodarczej, bazującymi na22:

– wykorzystaniu mocnych stron i przewag konkurencyjnych danego regionu oraz jego potencjaáu do osiągania doskonaáoĞci, przy uwzglĊdnieniu róĪnic w moĪliwoĞciach gospodarczych regionów w odniesieniu do innowacji,

– peánym zaangaĪowaniu interesariuszy i wspólnym zidentyfikowaniu najbar-dziej obiecujących obszarów specjalizacji, a takĪe sáaboĞci utrudniających wpro-wadzanie innowacji w danym regionie,

– skoncentrowaniu wsparcia publicznego w zakresie prowadzonej polityki i inwestycji na kluczowych regionalnych priorytetach, wyáaniających siĊ tren-dach, wyzwaniach i potrzebach w zakresie rozwoju opartego na wiedzy, wáącznie z dziaáaniami związanymi z ICT,

– zastosowaniu narzĊdzi zachĊcających do innowacyjnoĞci i eksperymen-towania, stymulujących inwestycje podmiotów prywatnych w badania i rozwój; sprzyjających innowacjom technologicznym i praktycznym; kreowaniu efektu synergii,

21

Guide to Research, s. 17. 22

A. N o w a k o w s k a, Regionalne strategie innowacji – polskie doĞwiadczenia wdraĪania,

„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego” nr 453, Ekonomiczne Problemy Usáug, nr 8, Szczecin: 2007 Guide to Research, s. 24; W.M. G a c z e k, M. M a t u s i a k, InnowacyjnoĞü gos-podarek województw Polski Wschodniej – ocena, znaczenie, perspektywy, Ekspertyza wykonana na

zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na potrzeby aktualizacji Strategii rozwoju spoáeczno- -gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, PoznaĔ: 2011, s. 7-8.

(10)

96

– oparciu na obiektywnych danych i dowodach (ang. evidence-based), wskaĨ-nikach oraz solidnym systemie monitorowania i ewaluacji.

Zdaniem KE, zamiast rozpraszaü Ğrodki na inwestycje w róĪnych obszarach i branĪach z pomocą RIS3, regiony powinny skoncentrowaü zasoby na kilku klu-czowych priorytetach.

Przy wyborze inteligentnej specjalizacji podstawĊ procesu selekcji powinien stanowiü rzeczywisty potencjaá, realnie dopasowany do zdolnoĞci, moĪliwoĞci i potrzeb w regionie. Dlatego samorząd regionalny powinien zaangaĪowaü w tĊ selekcjĊ jak najszersze grono partnerów, skoncentrowaü wokóá wspólnej wizji Ğrodowiska naukowo-badawcze, biznesowe, instytucje otoczenia biznesu, a tak-Īe partnerów spoáecznych, tworzyü nie tylko odpowiednie otoczenie formalno- -prawne, lecz wspieraü relacje miĊdzy partnerami i budowanie kapitaáu spoáecz-nego, bazującego na tak waĪnych skáadowych, jak: zaufanie, otwartoĞü i wspóápraca23.

Regionalne Strategie Innowacji powstają najczĊĞciej obok strategii rozwoju regionu, w formie dokumentu uzupeániającego tĊ strategiĊ „matkĊ”, nadrzĊdną w stosunku do RSI, obejmującą wiĊcej aspektów Īycia w regionie, nie tylko sferĊ gospodarczą, ale i spoáeczną, m.in. edukacjĊ, ochronĊ zdrowia, Ğrodowisko, bez-pieczeĔstwo publiczne.

W Polsce relacje miĊdzy strategiami rozwoju a strategiami innowacji zostaáy uregulowane prawnie w art. 11 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa, nakazującym takie wyznaczenie celów strategii rozwoju, by uwzglĊdniaáy pod-noszenie poziomu konkurencyjnoĞci i innowacyjnoĞci gospodarki wojewódz-twa. Jest to jeden z obszarów, którego powinna dotyczyü strategia, wspomniany akt prawny odnosi siĊ bowiem takĪe do innych sfer, np. kulturowej, spoáecznej czy historycznej.

Wyznaczenie inteligentnych specjalizacji i aktualizacja RSI nie jest pro-stym przedáuĪeniem dotychczasowego planowania, jego aktualizacją, lecz ma stanowiü istotną zmianĊ, rozumianą jako skok do nowej prĊdkoĞci rozwoju24. To strategiczne podejĞcie do budowania innowacyjnoĞci gospodarki róĪni siĊ wyraĨnie od zapisów dokumentów strategicznych na lata 2007-2013, ponie-waĪ oznacza:

– po pierwsze, odejĞcie od sektorowego ujĊcia innowacyjnoĞci na rzecz zintegrowanych i miĊdzysektorowych dziaáaĔ w budowaniu zdolnoĞci

inno-23

PodkreĞlają to uczestnicy wielu debat, m.in. sesji W kierunku nowej wizji rozwoju Polski

i Pomorza, w ramach VI Pomorskiego Kongresu Obywatelskiego Politechniki GdaĔskiej http:// www.pomorze2030.pl/index.php/eng/content/view/full/805 [data dostĊpu: 11.05.2013].

24

(11)

wacyjnych oraz od orientacji polityki innowacyjnej wokóá rozwoju przedsiĊ-biorstw na rzecz tworzenia komplementarnych systemów i Ğrodowiska inno-wacji;

– po drugie, przesuniĊcie akcentu w implementacji strategii z poziomu definiowania dziaáaĔ na rzecz wiĊkszej koncentracji wokóá problemu efek-tywnoĞci polityki (orientacja na efekty).

4. ZAAWANSOWANIE PRZYGOTOWAē DO WDRAĩANIA RSI

W POLSKICH REGIONACH

Choü nie zamierzam, bo i nie sposób, szczegóáowo prezentowaü i oceniaü zidentyfikowane przez województwa inteligentne specjalizacje, sposoby ich wyboru oraz pomysáy na oryginalne nazwy, to jednak na podstawie analizy dokumentów i wykonanego zestawienia (rys. 1) moĪna odnotowaü przynajm-niej kilka najbardziej znamiennych faktów.

Jak juĪ sygnalizowano, na poziomie krajowym podstawą identyfikacji inteli-gentnych specjalizacji, czyli wybranych dziedzin nauki i gospodarki stanowią-cych potencjaá rozwojowy kraju i regionów, są takie dokumenty, jak: Program

Rozwoju PrzedsiĊbiorstw25_{i Krajowy Program Bada}_{Ĕ. Na zdefiniowanych} spe-cjalizacjach bĊdzie koncentrowaáo siĊ wsparcie realizowane w latach 2014-2020 za poĞrednictwem PO Inteligentny Rozwój, którego zaáoĪenia w maju 2013 r. poddane zostaáy konsultacjom spoáecznym26_.

Na poziomie regionalnym zidentyfikowane inteligentne specjalizacje są za-mieszczone w zaktualizowanych strategiach rozwoju województw lub w re-gionalnych strategiach innowacji.

25

Program Rozwoju PrzedsiĊbiorstw do 2020 r., projekt, Program wykonawczy do Strategii InnowacyjnoĞci i EfektywnoĞci Gospodarki, Warszawa: Ministerstwo Gospodarki styczeĔ 2013,

http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Polityki+przedsiebiorczosci+i+innowacyjnos ci/Program+Rozwoju+Przedsiebiorstw [data dostĊpu: 21.05.2013]. W tym programie uwzglĊdnione zostaáy wyniki badania Foresight technologiczny przemysáu.

26

ZaáoĪenia realizacji Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020, www.poig.

(12)

98 MAGORZATA SODOWA-HEPA Rysunek 1. Zid entyfikowane inteligentn e specj ali zacje województ w ródo: Opraco wanie w asne n a podstawie projektó w strategii or az pr zeb iegu ko nsultacji w regio nach (stan na 1.05 .20 13 r.) wykaz ró d e w b ibliogr afii

(13)

Choü wszystkie województwa zadeklarowaáy przystąpienie do wyáonienia in-teligentnych specjalizacji oraz opracowania nowej edycji RSI, stan zaawansowa-nia prac i ich rezultaty są, najogólniej rzecz biorąc, róĪne. Dwa województwa, lubuskie i wielkopolskie27, wciąĪ jeszcze nie zdefiniowaáy wáasnych inteligent-nych specjalizacji, choü w obu prowadzone są prace eksperckie i organizacyjne. Wprawdzie w województwie lubuskim rezultatem wykonanych ekspertyz jest propozycja trzech nastĊpujących specjalizacji: odnawialne Ĩródáa energii, branĪa IT oraz branĪa metalowa28, nie zostaáy one jednak umieszczone na rys.1, ponie-waĪ nie byáy poddane konsultacjom i nie znalazáy siĊ w strategii rozwoju tego województwa, przyjĊtej 19 listopada 2012 roku. Nadal teĪ nie powstaáa jeszcze RSI29. Na drugim biegunie są województwa, które nie tylko zakoĔczyáy fazĊ identyfikacji inteligentnych specjalizacji, lecz opracowaáy i uchwaliáy nowe RSI, a takĪe zatwierdziáy zaktualizowane strategie rozwoju. W czĊĞci tych do-kumentów znalazáy siĊ informacje o ĞcieĪkach dojĞcia do wybranych obszarów inteligentnych specjalizacji, przewidywanych kierunkach dziaáaĔ, a nawet o instrumentach wsparcia obszarów IS oraz o sposobach ich monitorowania i aktualizacji30.

KolejnoĞü prac, zastosowane metody a takĪe charakter i poziom szczegóáowo-Ğci zidentyfikowanych obszarów specjalizacji są zróĪnicowane, podobnie jak horyzont czasowy RSI. WiĊkszoĞü dokumentów obejmuje okres do 2020 r., od-powiadający cezurze perspektywy planistycznej i finansowej UE oraz związanych z nią Ğredniookresowych strategii i programów operacyjnych. Sejmik

Woje-27

W Wielkopolsce rozpocząá prace zespóá ds. Inteligentnych Specjalizacji i przygotowywany jest Plan DziaáaĔ. Dokonany zostaá przegląd wyzwaĔ regionalnych i dotychczasowych badaĔ, uru-chomiono cztery nowe badania i podjĊta zostaáa wspóápraca z Zespoáem ds. RPO w celu uwzglĊd-nienia zapisów wynikających z RSI w programie regionalnym a po identyfikacji specjalizacji, rów-nieĪ uwzglĊdnienia wynikających z nich dziaáaĔ. Obecnie przedmiotem zamówienia jest przeprowadzenie analizy obszarów specjalizacji naukowej województwa pod kątem wyáonienia i n t e l i -g e n t n y c h s p e c j a l i z a c j i re-gionu http://www.portalzp.pl/przetar-g/208812/analiza-obszarow -specjalizacji-naukowej-wojewodztwa-wielkopolskiego-pod-katem-wylonienia-inteligentnych-spec jalizacji-regionu.html/ [data dostĊpu: 18.04.2013].

28

Inteligentna specjalizacja województwa lubuskiego w kontekĞcie innowacyjnego potencjaáu regionu, Ekspertyza wykonana na zlecenie UrzĊdu Marszaákowskiego województwa lubuskiego, P. Sojka, A. Nowacka, M. RobczyĔska, Gliwice: 2012, Projekt systemowy „Lubuskie Centrum Inno-wacji” w ramach Poddziaáania 8.2.2.Regionalne Strategie Innowacji Programu Operacyjnego Kapitaá Ludzki; A. ĝ w i a d e k, Inteligentna specjalizacja regionalna województwa lubuskiego –

instru-mentalizacja dziaáaĔ operacyjnych i strategicznych, www.innowacje.lubuskie.pl/app.php?go...Eb

NaFDhUx3dXT&t...[data dostĊpu: 23.04.2013].

29

Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, przyjĊta przez Sejmik Województwa Lu-buskiego dnia 19 listopada 2012 roku.

30

(14)

100

wództwa àódzkiego uchwaliá dokument LORIS 2030 obejmujący dáuĪszą per-spektywĊ31.

W województwie dolnoĞląskim, które najwczeĞniej zaktualizowaáo RSI, przyjmując ją juĪ 30 sierpnia 2011 r., nie uwzglĊdniono jeszcze koncepcji inteli-gentnej specjalizacji32. Zostaáy jednak wskazane kluczowe obszary wpisujące siĊ w tĊ koncepcjĊ. Natomiast zapisy dotyczące inteligentnych specjalizacji zostaáy umieszczone w zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa DolnoĞląskiego 2020, uchwalonej przez Sejmik w lutym 2013 r.33 ZaáoĪono tam, Īe bazując na RSI Dolnego ĝląska, województwo bĊdzie skupiaáo siĊ na czterech obszarach naukowych: nauki medyczne i biologiczne, nauki chemiczne, informatyka i ko-munikacja, matematyka i fizyka. Na marginesie warto dodaü, Īe wáaĞnie Dolno-Ğląskie jako pierwsze spoĞród polskich regionów przystąpiáo do utworzonej przez KE Platformy Smart Specialisation (S3 Platform)34. Podobnie jak w ubiegáej edy-cji RSI, w czoáówce województw znalazáo siĊ teĪ Ğląskie, w którym po kilkumie-siĊcznych konsultacjach spoáecznych – trwających do 20 listopada 2012 r. – radni Sejmiku przyjĊli zaktualizowana RSI 20 grudnia 2012 roku35.

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Maáopolskiego 2013-2020,

uchwalona 28 marca 2013 r., traktowana jest z kolei jako jeden z programów operacyjnych Strategii Rozwoju Województwa Maáopolskiego na lata 2011-2020,

zatwierdzonej juĪ w 2011 r.36 W wielu województwach prace nad aktualizacją

31

Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa àódzkiego – LORIS 2030, zatwierdzona

w dniu 26 kwietnia 2013 r. PrzyjĊcie tego dokumentu oznaczaáo zakoĔczenie intensywnych prac związanych z przygotowywaniem RSI w ramach projektu „Regionalna Strategia Innowacji – RSI

2030” i przejĞcie do etapu realizacji dáugoterminowej polityki innowacyjnej.

32

Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa DolnoĞląskiego na lata 2011-2020,

Wrocáaw: styczeĔ-czerwiec 2011; Plan Wykonawczy na lata 2012-2014 do Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa DolnoĞląskiego na lata 2011-2020 Nowa Regionalna Strategia Inno-wacji 15.09.2011.

33

Strategia Rozwoju Województwa DolnoĞląskiego 2020, Wrocáaw: Urząd Marszaákowski

Wo-jewództwa DolnoĞląskiego 2013.

34

Do poáowy 2013 r. do Platformy S3, zrzeszającej ponad 100 europejskich regionów, przystąpiáa juĪ wiĊkszoĞü województw, w tym: lubelskie, lubuskie, mazowieckie, podkarpackie, podlaskie pomorskie, ĞwiĊtokrzyskie, warmiĔsko-mazurskie i wielkopolskie.

35

Regionalna Strategia Innowacji Województwa ĝląskiego na lata 2013-2020, Katowice:

Sejmik Województwa ĝląskiego, 2012.

36

Strategia Rozwoju Województwa Maáopolskiego 2011-2020, Zaáącznik Nr 1 do Uchwaáy

Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Maáopolskiego z dnia 26 wrzeĞnia 2011 roku, Kraków: Urząd Marszaákowski Województwa Maáopolskiego Departament Polityki Regionalnej; Program

strategiczny Regionalna Strategia Innowacji Województwa Maáopolskiego 2013-2020 – projekt,

Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Nr 370/13 Zarządu Województwa Maáopolskiego z dnia 28 marca 2013 r.

(15)

dokumentów strategicznych zostaáy zintensyfikowane w pierwszym póároczu 2013 r. a ich plon poddany zostaá obecnie konsultacjom spoáecznym.

Obszary specjalizacji byáy dotychczas i są nadal identyfikowane w wyniku poáączenia dwóch podejĞü:

– bottom-up, czyli róĪnych konsultacji z przedstawicielami przedsiĊbiorców, organizacji pracodawców, najwiĊkszych firm w regionie, a takĪe naukowców,

– top-down, propozycji ekspertów, którzy na zlecenie zarządów województw, wykonali analizy potencjaáu regionów.

Wprawdzie nie ma reguáy dotyczącej poziomu szczegóáowoĞci zidentyfiko-wanych specjalizacji i trudno byáoby jednoznacznie okreĞliü, jaka ich liczba byáaby najbardziej optymalna, to odnotowaü naleĪy wyraĨne róĪnice w tym zakresie (rys.1). O ile dla czĊĞci województw, np. podkarpackie, wybór ĞcieĪki rozwoju byá oczywisty i okreĞlenie inteligentnych specjalizacji nie stanowiáo problemu, o tyle w innych województwach indentyfikacja okazaáa siĊ nieáatwym przedsiĊwziĊciem37.

Za koáo zamachowe podkarpackiej gospodarki uznany zostaá nowoczesny przemysá lotniczy powiązany z badaniami i dotyczącą jego edukacją38. Niewątpliwie takie dziaáania uáatwiá prĊĪnie funkcjonujący tutaj od 2003 r. klaster Dolina Lotnicza, którego celem jest przeksztaácenie Polski poáudniowo-wschodniej w wiodący w Europie region lotniczy, dostarczający róĪnorodne produkty i usáugi przemysáu lotniczego najbardziej wymagającym klientom. Coraz wiĊksza koncentracja firm przemysáu lotniczego, oĞrodków naukowo-badawczych a takĪe zaplecza edukacyjnego i szkoleniowego stymuluje rozwój gospodarczy, wzrost liczby miejsc pracy, poprawĊ warunków Īycia mieszkaĔców oraz stawia region w „pierwszej europejskiej lidze” pod wzglĊdem innowacyjnoĞci39. TĊ specjalizacjĊ uzupeánia sektor tak zwanej „jakoĞci Īycia”, obejmujący turystykĊ medyczną, rekreacjĊ, opiekĊ nad osobami starszymi iĪywnoĞü ekologiczną.

37

Informacje od regionów nt. stanu prac nad regionalnymi strategiami z zakresu inteligentnych specjalizacji, http://konfederacjalewiatan.pl/opinie/fundusze_europejskie/programowanie-perspek

tywy-2014-2020/_files/2014-2020/Za_._PO_IR_-_Informacje_o_inteligentnej_specjalizacji.doc.

38

W 2003 roku Dolina Lotnicza skupiaáa zaledwie 18 firm zatrudniajacych 9 tysiĊcy osób i mających sprzedaĪ na poziomie 0,2 miliarda dolarów. DziesiĊü lat póĨniej funkcjonuje ponad sto firm z branĪy lotniczej, 23 tysiące miejsc pracy i sprzedaĪ na poziomie póátora miliarda dolarów.

Podkarpacie branĪą lotniczą stoi, http://www.portalsamorzadowy.pl/komunikacja-spoleczna/pod

karpacie-branza-lotnicza-stoi,47816.html [data dostĊpu: 29.04.2013].

39

W. S t e p a n i u k, Dolina Lotnicza – polski przykáad centrum biznesu na Ğwiatową skalĊ,

(16)

102

WáaĞnie doĞwiadczenia Podkarpacia, a takĪe wskazane niĪej pozytywne przykáady z innych województw, m.in. lubelskiego i warmiĔsko-mazurskiego, pokazują najlepiej, Īe klastry z jednej strony są waĪnymi zasobami, a z drugiej niezbĊdnymi narzĊdziami polityki rozwoju inteligentnych specjalizacji. W tej koncepcji mogą byü podstawą identyfikacji obszarów priorytetowych (silnego przemysáu, zasobów regionalnych, wyznaczania priorytetów, podejmowania przez wáadze decyzji) i wdraĪania strategii RIS przez inwestycje i powiązania miĊdzysektorowe. Mogą byü wykorzystywane w okreĞlonych obszarach, jak: dostĊp do badaĔ, edukacja, rozwój umiejĊtnoĞci, wspóápraca z lokalną bazą rozwojową, efektywnoĞü zarządzania klastrem, co powinno dodatkowo wzmocniü i rozwinąü ich potencjaá przy realizacji strategii. Przykáad województwa podkarpackiego jest tego najlepszym dowodem.

KE rekomenduje tak zwane podejĞcie 3x3, które ma na celu wykorzystanie klastrów przy projektowaniu i wdraĪaniu RIS3. Ich mapowanie pozwala ziden-tyfikowaü regionalną konkurencyjnoĞü i zasoby (wskazaü branĪĊ, lokalizacjĊ, czy podziaá przestrzenny), okreĞliü priorytety. Dlatego w perspektywie 2014-2020 klastry mają byü wspierane we wspólnych celach z obszarami inteligentnej specjalizacji40. Rekomendowane jest równieĪ wzmocnienie lokalnej i miĊdzy-narodowej wspóápracy, w szczególnoĞci w odniesieniu do wspierania rozwi-jających siĊ branĪ (m.in. utrzymanie zasobów finansowych wspierających wspólne projekty, których celem jest stworzenie przewagi konkurencyjnej oraz identyfikacja i tworzenie optymalnych warunków w okreĞlonych obszarach klastrów).

Są województwa, np. kujawsko-pomorskie, zachodnio-pomorskie, opolskie, które przewidują inny, znacznie bardziej szczegóáowy charakter inteligentnych specjalizacji koncenrujących siĊ wokóá branĪ. Województwo kujawsko-po-morskim wyróĪniáo ich aĪ osiem, uzasadniając, Īe konieczna jest precyzyjna, dobrze wymierzona interwencja. Czas pokaĪe jednak, czy taki argument jest uzasadniony.

40

M. P i eĔ k o w s k i, Inteligentne specjalizacje a klastry, http://www.pi.gov.pl/PARP/cha pter_86197. asp?soid=427438326EDF45A2935940951F4B3475 [data dostĊpu: 14.05.2013].

(17)

5. ATUTY INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Cho w Lubelskiem nie zabrako „regionalnych zgrzytów” dotyczcych projektu strategii rozwoju województwa41, to pozytywnie naley oceni za-równo zaoenia i metodyk realizowanych prac42, bazujcych na zasadach postulowanych w poradniku RIS, jak i zawarto konsultowanego projektu

Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r.43. Su-sznie przyjto, e zgodnie z koncepcj inteligentnej specjalizacji:

– endogeniczne potencjay rozwojowe powinny spenia trzy warunki: 1. zakorzenienie w gospodarce regionu,

2. pokrewiestwo technologiczne,

3. komunikacja oraz sie powiza wewntrz- i midzy sektorami; – regionalne specjalizacje nauki i gospodarki powinny wyznacza ukad synergicznych i wzajemnie uzupeniajcych si kierunków inteligentnego rozwoju województwa,

– realizacja celu trzech Strategii Rozwoju Selektywne zwikszanie

potencjau wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsi-biorczoci i innowacyjnoci regionu pozwoli na zwikszenie innowacyjnoci

tych kierunków dziaalnoci gospodarczej regionu, które z jednej strony s zakorzenione w jego gospodarczej tradycji, z drugiej za mog by wsparte dobrze ju rozwinitym zapleczem badawczo-rozwojowym44.

Nie wskazano konkretnych bran, lecz umiejscowienie w acuchu wy-twórczym wartoci dodanej. Za pierwsz kluczow specjalizacj uznana zostaa biogospodarka, której gównym acuchem jest produkcja ywnoci wysokiej jakoci (od produkcji pierwotnej, poprzez przetwórstwo, sprzeda i konsumpcj). Za drugi wyaniajcy si acuch przyjto bioenergi (opart na biomasie pochodzenia rolniczego), a za trzeci – produkty biomedyczne.

41

Projekt Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektyw do 2030 r.), Lublin: Zarzd Województwa Lubelskiego, kwiecie 2013 r.; R. P a n a s, Strategia rozwoju województwa lubelskiego za 650 tys. z http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/ article? AID=/20130417/LUBLIN/130419593 [data dostpu: 07.05.2013].

42

Zaoenia aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r. Lublin: Zarzd Województwa Lubelskiego, padziernik 2012; http://www.rsi.lubelskie.pl/index. php/ regionalna-strategia-innowacji/pozycja-6 [data dostpu: 23.03.2013].

43

Projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku Lublin: Zarzd Województwa Lubelskiego, maj 2013 r. http://www.rsi.lubelskie.pl/index.php/konsultacje-spoleczne-rsi-wl-2020 [data dostpu: 01.06.2013].

44

Projekt Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektyw do 2030 r.), Lublin: Zarzd Województwa Lubelskiego, kwiecie 2013 r., s. 41, 57-60.

(18)

104

Rys. 2. Zidentyfikowane specjalizacje województwa lubelskiego

ħródáo: P. J a n c z a r e k, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r.

Inteligentne Specjalizacje, Wspólne posiedzenie Zarządów Województw: ĝwiĊtokrzyskiego i Lubelskiego, Sandomierz, 26 marca 2013 r., prezentacja [data dostĊpu: 21.04.2013].

Jak widaü na rysunku 2, oprócz specjalizacji kluczowej wyróĪnione tu zostaáy: – specjalizacja uzupeániająca: Usáugi medyczne i prozdrowotne,

– specjalizacja wspomagająca: Informatyka i automatyka, – specjalizacja wyáaniająca siĊ: Energetyka niskoemisyjna. Wybrane specjalizacje zdefiniowane zostaáy w trzech wymiarach:

1. naukowym, poprzez wskazanie dziedzin i dyscyplin naukowych, obej-mujących specjalizacje (zgodnie z Rozporządzeniem MNiSW z dnia 7 sierpnia

2011 r.),

2. edukacyjnym, poprzez wskazanie dziedzin ksztaácenia kadr na poziomie szkolnictwa wyĪszego (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 2 listopada 2011 r.

w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa WyĪszego),

3. gospodarczym, poprzez wskazanie obszarów dziaáalnoĞci gospodarczej zgodnie z klasyfikacją PKD 2007.

(19)

Pozytywnie naleĪy teĪ odnieĞü siĊ do systemu instytucjonalnego i moni-torowania45.

Trudno byáoby równieĪ nie wspomnieü o powiązaniach specjalizacji woje-wództwa z funkcjonującymi tu klastrami, zwáaszcza z Doliną Ekologicznej ĩyw-noĞci, pierwszym w Polsce klastrem skupiającym podmioty dziaáające na rzecz promowania i rozwoju ĪywnoĞci ekologicznej, którego inicjatywa powstania pojawiáa siĊ na terenie województwa lubelskiego juĪ w 2004 r. Aktualnie w kla-ster zaangaĪowane są podmioty z województwa lubelskiego i podkarpackiego. Inicjatywa tego klastra spotkaáa siĊ równieĪ z duĪym zainteresowaniem na terenie woj. podlaskiego, warmiĔsko-mazurskiego i ĞwiĊtokrzyskiego46.

Gáównym celem projektu Rozwój klastra Dolina Ekologicznej ĩywnoĞci jest zbudowanie na terenie Polski Wschodniej ponadregionalnej platformy wspó á-pracy w zakresie rozwoju i promowania ekologicznych produktów ĪywnoĞcio-wych. Zdaniem K. JoĔczyka, kierownika tego projektu, to wáaĞnie rozwój rynku ekologicznejĪywnoĞci warunkuje dalszy rozwój gospodarstw i przetwórni ekolo-gicznych w Polsce oraz stworzenie atrakcyjnej oferty handlowej polskich przed-siĊbiorstw. Warto teĪ odnotowaü wspólne inicjatywy zarządów województw ĞwiĊtokrzyskiego i lubelskiego w zakresie moĪliwoĞci realizowania projektów komplementarnych, lecz realizowanych indywidualnie, a takĪe podjĊty dialog na rzecz wypracowania wspólnych specjalizacji ponadregionalnych, równieĪ w ob-rĊbie RSI Polski Wschodniej47.

45

Koncepcja systemu monitorowania, wdraĪania i komunikacji oraz propozycja wskaĨników monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, Zespóá Eks-pertów RSI WL Zespóá Wykonawczy RSI WL, Lublin: 2013,

46

W latach 2005-2006 zrealizowany zostaá projekt „Strategia Doliny Ekologicznej ĩywnoĞci”, który m.in. miaá na celu wypracowanie koncepcji organizacyjnej i programowej rozwoju klastra. Obecnie realizowany projekt Rozwój klastra Dolina Ekologicznej ĩywnoĞci jest efektem

zasto-sowania w praktyce zaáoĪeĔ wypracowanych w poprzednim projekcie.

47

P. J a n c z a r e k, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r.

Inteligentne Specjalizacje, Wspólne posiedzenie Zarządów Województw: ĝwiĊtokrzyskiego i Lu-belskiego Sandomierz, 26 marca 2013 r. prezentacja [data dostĊpu: 21.04.2013]; Stanowisko

w sprawie podjĊcia prac nad rozwojem wspóápracy miĊdzy województwem ĞwiĊtokrzyskim a wo-jewództwem lubelskim przyjĊte w dniu 26 marca 2013 r. w Sandomierzu.

(20)

106

6. PONADREGIONALNY I MIĉDZYNARODOWY WYMIAR INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

Jednym z celów inteligentnej specjalizacji jest stymulowanie wspóápracy wy-kraczającej poza granice regionów i krajów oraz otwieranie nowych moĪliwoĞci wykorzystania róĪnorodnoĞci, unikania fragmentacji i zapewniania swobodniej-szych przepáywów wiedzy w UE. Choü moĪliwoĞci i doĞwiadczenia na tym polu są bogate i czĊĞü z nich zostaáa juĪ zasygnalizowana, to – nawiązując do rysunku 1 – warto dorzuciü jeszcze kilka waĪnych faktów.

Niewątpliwie takie moĪliwoĞci daje realizacja wspólnych przedsiĊwziĊü w obrĊbie piĊciu województw Polski wschodniej i dobrze, Īe ponadregionalna inteligentna specjalizacja zostaáa wyeksponowana w wizji konsultowanego obec-nie projektu Strategii rozwoju spoáeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 r.48 a takĪe w nakreĞlonych celach. W celu strategicznym InnowacyjnoĞü zaáoĪony zostaá wzrost innowacyjnoĞci makroregionu poprzez budowĊ i wzmacnianie przewag konkurencyjnych, opartych na zakorzenionych specjaliza-cjach gospodarczych, i wzmacnianie potencjaáu sektora nauki i badaĔ, uzasadnia-jąc, Īe wprowadzanie innowacji i podnoszenie zaawansowania technologicznego w sektorach stanowiących o gospodarczej specjalizacji makroregionu wpáynie na zwiĊkszenie wartoĞci dodanej wytwarzanej produkcji i podniesienie jej jakoĞci, przyczyniając siĊ tym samym do podniesienia poziomu konkurencyjnoĞci caáego sektora i – w efekcie – makroregionalnych gospodarek. PrzyjĊto, Īe mogą to byü zarówno specjalizacje w ramach jednego sektora, jak i dziaáania miĊdzysekto-rowe, pozwalające na osiągniĊcie specyficznej przewagi konkurencyjnej.

Ze wzglĊdu na specjalizacjĊ gospodarczą caáego regionu, dáugofalowe korzy-Ğci przyniesie wzmacnianie specjalizacji na bazie sektora rolno-spoĪywczego oraz innych specjalizacji gospodarczych zakorzenionych w makroregionie, wskaza-nych w rozdziale 2.2.3. Strategii. Celowe jest skoncentrowanie wsparcia na bran-Īach i miejscach, w których obserwuje siĊ rozwój bazujący na czynnikach endo-genicznych, zwáaszcza tam, gdzie istnieje juĪ dostateczna masa krytyczna w za-kresie skupienia firm, kadry wyposaĪonej w odpowiednie kompetencje i umiejĊt-noĞci oraz towarzyszących im instytucji. Ponadregionalne wsparcie rozwoju w kierunku systematycznego podnoszenia innowacyjnoĞci przyniesie lepsze efekty niĪ budowanie przewag opartych na nowych, jeszcze niezakorzenionych specjalizacjach. Istotne jest staáe poszukiwanie moĪliwoĞci tworzenia i

komer-48

Projekt zaktualizowanej Strategii rozwoju spoáeczno–gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, wersja z dnia 5 kwietnia 2013 r. (uwzglĊdniająca wnioski z przeprowadzonej oceny ex

(21)

cjalizacji innowacji na styku branĪ tradycyjnych i zaawansowanych, np. sektora rolno-spoĪywczego i biotechnologii.

Bardzo sprawnie prowadzone byáy prace nad wspólną Strategią dla Rozwoju

Polski Poáudniowej w obszarze województw maáopolskiego i ƑlČskiego,

stano-wiącą wynik wieloletnich przemyĞleĔ i oczekiwaü Ğrodowisk gospodarczych oraz naukowych obszaru o wyjątkowym potencjale, przyjĊtą przez sejmiki woje-wództw maáopolskiego i Ğląskiego 5 kwietnia 2013 r.49 Dokument ten okreĞla moĪliwoĞci wspóápracy pomiĊdzy partnerami oraz wskazuje kierunki dziaáaĔ, typy projektów i przedsiĊwziĊcia umoĪliwiające jej rozwijanie i zacieĞnianie50. NaleĪy podkreĞliü, Īe jest to inicjatywa oddolna, bĊdącą wyrazem woli wspóá-pracy obu regionów na rzecz wspólnego rozwoju.

W 2011 r. podjĊta teĪ zostaáa inicjatywa piĊciu województw Polski zachod-niej. Wprowadzanie innowacji i podnoszenie zaawansowania technologicznego w sektorach stanowiących o gospodarczej specjalizacji makroregionu wpáynie na zwiĊkszenie wartoĞci dodanej wytwarzanej produkcji i podniesienie jej jakoĞci, przyczyniając siĊ tym samym do podniesienia poziomu konkurencyjnoĞci caáego sektora i – w efekcie – makroregionalnych gospodarek. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przejĊáo formalną koordynacjĊ prac nad Strategią Rozwoju Polski Zachodniej, która bĊdzie opracowana i przyjĊta jako oficjalna rządowa strategia ponadregionalna, na podstawie zaáoĪeĔ, wypracowanych przez piĊü województw i ekspertów.

W lipcu 2012 roku marszaákowie województw mazowieckiego i áódzkiego zainicjowali prace nad stworzeniem Makroregionu Polski Centralnej51. Obiecu-jąco zapowiada siĊ wspóápraca makroregionalna w ramach realizacji celów Stra-tegii UE dla regionu Morza Baátyckiego, obejmującej wspólne dziaáania oĞmiu nadbaátyckich krajów i regionów czáonkowskich w celu rozwiązania wspólnych problemów w ramach projektu o wymownej nazwie Ocaliü Morze–Poáączyü Re-gion–ZwiĊkszyü Dobrobyt. Nie tylko dla polskich regionów nadbaátyckich jest to

szczególna okazja, ze wzglĊdu na znaną przewagĊ konkurencyjną partnerów skandynawskich.

49

Strategia dla Rozwoju Polski Poáudniowej w obszarze województw maáopolskiego i Ğląskiego do roku 2020, http://www.malopolskie.pl/RozwojRegionalny/Rozwoj/?id=2403

50

KonkurencyjnoĞü makroregionu zamiast konkurencji miĊdzy regionami, http://www.mrr.gov.

pl/aktualnosci/ Fundusze _Europejskie_2014_2020/Strony /Konkurencyjnosc _makroregionu_zamia st_konkurencji_miedzy_regionami_17052013.aspx [data dostĊpu: 16.06.2013].

51

àódzkie i mazowieckie chcą stworzyü Makroregion Polski Centralnej, http://www.wprost.pl/ar

/333598/Lodzkie-i-mazowieckie-chca-stworzyc-Makroregion-Polski-Centralnej/ [data dostĊpu: 13.05.2013]; àódzkie dziaáa z mazowieckim http://www.lodzkie.pl/wps/wcm/connect/lodzkie/lodz

(22)

MAGORZATA SODOWA-HEPA 108

Zdaniem J. Goaszewskiego – prezesa Batyckiego Klastra Ekoenergetycz-nego, w ramach którego podjto prób konsolidacji potencjau w brany energii odnawialnej, a take poczono dziaania na obszarze dwóch województw: po-morskiego i warmisko-mazurskiego – inteligentnej specjalizacji nie mona izo-lowa , musi ona korespondowa z nurtem regionalnym, krajowym i midzy-narodowym. Dlatego ten klaster od samego pocztku obra kierunek stworzenia specjalizacji horyzontalnej, co oznacza, e w zakres jego dziaalnoci wchodz wszystkie brane energetyki odnawialnej, które powinny stanowi system naczy poczonych52.

7. SUBREGIONALNY I LOKALNY WYMIAR INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

Ponadregionalne dziaania nie moga przysania roli inicjatyw subregional-nych i lokalsubregional-nych. Zgodne s opinie, e inteligentna specjalizacja musi by zdefiniowana na poziomie lokalnym. W rezolucji z 12 maja 2011 r. w sprawie projektu Unia innowacji, Parlament Europejski zdecydowanie podkreli, i wadze lokalne s kluczowymi partnerami przy jego wdraaniu w praktyce. Znajdujc si najbliej obywateli, wiata biznesu oraz instytucji naukowych, s w stanie dobra i skoordynowa zestaw instrumentów najlepiej dostosowany do zasobów lokalnych i regionalnych. Mimo takiej ich rangi wynika z bada, e przecitny prezydent, burmistrz, wójt uwaa, i wadze lokalne maj niewielki wpyw na poziom konkurencyjnoci i innowacyjnoci53. Decyduje o tym m.in.: rozmyta definicja innowacyjnoci, przewiadczenie, e obfite róda inno-wacyjnoci s „daleko”, a instrumenty wspierania innoinno-wacyjnoci „id z góry”. Rosnc rang dziaa na poziomie lokalnym uzasadnia kilka wanych argumentów.

1. Dua cz dziaa na rzecz wzrostu konkurencyjnoci ley w kom-petencjach szczebla lokalnego, a sukces gospodarczy jest bardziej zjawiskiem lokalnym lub subregionalnym ni regionalnym.

52

J. M i s k ó w, Mdre podejcie do inteligentnych specjalizacji, http://www.portalsamo rzadowy.pl/fundusze-europejskie/madre-podejscie-do-inteligentnych-specjalizacji,48541_2.html [data dostpu: 21.05.2013].

53

W. D z i e m i a n o w i c z, Gmina innowacyjna. Czego potrzebujemy, by budowa klimat dla innowacji na poziomie lokalnym?, http://www.invest.slaskie.pl/zalaczniki/2008/11/24/12275259 16.pdf [data dostpu: 21.05.2012].

(23)

2. Wbrew pozorom wraz z postpem globalizacji nie maleje, lecz ronie rola kontekstu lokalnego, zasobów specyficznych, niepowtarzalnych, mocno zakorze-nionych w lokalnej i regionalnej przestrzeni. Odzwierciedleniem tych procesów jest coraz czciej stosowane pojcie „glokalizacja”, czyli poczenie globalizacji z lokalnoci w budowaniu rozwoju spoeczno-gospodarczego. Jak podkrelaj ekonomici, tylko podejcie czce te dwa, na pierwszy rzut oka przeciwstawne, wymiary procesów spoeczno-gospodarczych gwarantuje sukces w dugiej per-spektywie54. Paradoksalnie, postpujce procesy globalizacji nie prowadz do zaniku regionalnej i lokalnej specyfiki czy unifikacji procesów spoeczno-gospo-darczych, wrcz przeciwnie; priorytetowe znaczenie maj wic systemy zarz-dzania i wspópracy w obrbie wspólnot lokalnych, midzy rónymi ich podmio-tami: wadzami, przedsibiorstwami, bankami, organizacjami pozarzdowymi i mieszkacami55. One te s coraz silniej eksponowane i stymulowane przed KE.

3. Spoeczne oczekiwania wobec dziaa i odpowiedzialnoci za rozwój loko-wane s coraz wyraniej równie w organach wadzy lokalnej. Takie stanowiska s w peni uzasadnione, poniewa na lokalnym poziomie organizacji przestrzen-nej w najwikszej mierze moliwe jest urzeczywistnienie podstawowych zasad rozwoju, tam te usytuowanych jest najwicej determinant wspóczesnej konku-rencyjnoci. Praktyczna realizacja zrównowaonej konkurencyjnoci zaczyna si wic i koczy na poziomie lokalnym56, gdzie najszerzej mona stosowa , wypracowane przez Johna Ellingtona, reguy tzw. potrójnego fundamentu (triple

bottom line), znajdujce szerokie poparcie w biznesie.

Samorzd lokalny powinien wic peni rol aktywnego lidera, zarówno ini-cjujcego nowe rozwizania, jak i wzmacniajcego kultur innowacyjnoci w regionie. Dysponuje bowiem odpowiednimi narzdziami, pozwalajcymi wpywa na ksztatowanie poziomu konkurencyjnoci, od zarzdzania infra-struktur techniczn i innowacyjn, poprzez regulacje prawa lokalnego, po pro-mowanie lokalnej gospodarki57. Niezwykle wane jest sprzyjanie

54

A. N o w a k o w s k a, Dobrze zarzdza to zrozumie „wasne podwórko” PPG 2/2008 (37).

55

Zarzdzanie terytorialne przemianami w przemyle: rola partnerów spoecznych i wkad pro-gramu ramowego na rzecz konkurencyjnoci i innowacji, Opinia Europejskiego Komitetu Eko-nomiczno-Spoecznego, CCMI/031, Bruksela 2006, Dziennik Urzdowy C 318, 23/12/2006, http://eur-lex.europa.eu/ [data dostpu: 11.05.2012].

56

M. S o d o w a - H e p a, Zrównowaony rozwój a konkurencyjno w wymiarze lokalnym [w:] Zrównowaony rozwój lokalny: warunki rozwoju regionalnego i lokalnego, Szczecin 2010, s. 131-139.

57

Proinnowacyjny samorzd lokalny. Lokalne innowacje si regionu!, http://iw.org.pl/pl/proin nowacyjny-samorzad-lokalny [data dostpu: 06.06.2012].

(24)

MAGORZATA SODOWA-HEPA 110

tarnoci umoliwiajce efekt synergii i uzyskanie dodatkowych korzyci przez wspólnot lokaln.

Aby wadze lokalne potrafiy peni nieatw funkcj katalizatora i lidera w tworzeniu sieci lokalnej, musz same by innowacyjnymi, musz mie wia-domo niezbdnych przeksztace, posiada w strukturach swojej administracji sieciowy model zarzdzania, menederów odpowiedzialnych za integrowanie dziaa producentów i usugodawców, tworzenie podstaw lokalnego lobby, repre-zentowanie gminy na zewntrz, ksztatowanie jej wizerunku. Wany jest styl sprawowania wadzy. Nie ulega bowiem wtpliwoci, i potwierdzaj to wyranie wyniki wielu bada oraz oceny m.in. inwestorów, e od struktury urzdów i jako-ci pracy, wiedzy, umiejtnojako-ci oraz postaw urzdników zaley sprawna, kompe-tentna obsuga klientów, determinujca znaczn cz sukcesów nie tylko gmin, lecz i innych szczebli samorzdu terytorialnego58.

W trakcie trwajcych obecnie debat regionalnych nad strategiami rozwoju ujawniaj si zarówno nowe moliwoci wspópracy i specjalizacji sub-regionalnej, potrzeby podziau ról w terenie, jak i trudnoci zwizane z prze-kadaniem strategii wojewódzkich na grunt czci gmin oraz osigania kompromisów w warunkach, gdy nierzadko brakuje planów zagospodarowania przestrzennego, przybywa zada do realizacji przy coraz wikszej „mizerii” finansowej. Wobec powszechnie znanych problemów gmin zwizanych z za-spokajaniem podstawowych potrzeb mieszkaców mog pojawia si przecie pokusy na rozwizania zwikszajce ich dochody, np. stawianie wiatraków, za czym id wielkie pienidze, a wraz z nimi wzajemnie wykluczajce si podejcia do czerpania z natury (cho by midzy zwolennikami farm wiatrowych a ob-rocami walorów krajobrazu). Nie dadz si one pogodzi bez edukacji na temat mdrej ochrony rodowiska59, obejmujcej zarówno mode pokolenie, jak i sze-regi urzdników.

58

M. S o d o w a - H e p a, Lokalny wymiar konkurencyjnoci, [w:] Koncepcje i czynniki rozwoju lokalnego w warunkach funkcjonowania Polski w strukturach zintegrowanej Europy i przechodzenia do spoeczestwa informacyjnego, red. J. Olszewski, M. Sodowa-Hepa, Pozna 2006, s. 227-257.

59

M. P a w l a k - a l i k o w s k a, Zielono Podlasia. Dobro czy skaranie boskie, http://www.podlaskie. strefabiznesu.pl/artykul/zielonosc-podlasia-dobro-czy-skaranie-boskie [data dostpu: 29.04.2011]; W Suwakach: Gorca dyskusja o Strategii, http://www.wrotapodlasia.pl/ pl/wiadomosci/region/W_Suwalkach_Goraca_dyskusja_o_Strategii.htm?WBCMODE=1+declare+%4 0q+varchar(8000)+select; M. P a w l a k - a l i k o w s k a, [3] Konsultacje Strategii Rozwoju Woj. Podlaskiego. Z parlamentarzystami. http://www.podlaskie.strefabiznesu.pl/artykul/konsultacje- strategii-rozwoju-woj-podlaskiego-z-parlamentarzystami [data dostpu: 30.04.2013].

(25)

8. DYLEMATY I OBAWY NIE TYLKO REGIONALNE

Niekwestionowane korzyĞci związane z inteligentną specjalizacją nie powinny przysáaniaü obaw i potencjalnych zagroĪeĔ, jakie mogą ujawniü siĊ w procesie ich wdraĪania.

W trakcie kolejnej edycji ĝwiatowych Dni Innowacji (23-28 maja 2011 r.), przebiegającej pod hasáem budowy nowoczesnego regionu bazującego na kre-atywnoĞci i innowacyjnoĞci, Philip Cooke, profesor Uniwersytetu w Cardiff, po-lemizowaá z Michaelem Ralphem z KE, prezentującym zalety tzw. inteligentnych specjalizacji, apelując, by nie ograniczaü siĊ w sposobach myĞlenia o rozwoju60_.

Z kolei Komitet Regionów ostrzega przed próbami wykorzystania tej idei do uprzywilejowania i tak juĪ przodujących regionów lub wspólnot lokalnych kosz-tem niedofinansowania innych obszarów, co staáoby w sprzecznoĞci z gáówną zasadą spójnoĞci terytorialnej UE61_.

Wskazuje siĊ teĪ na zagroĪenie w postaci koncentracji rozwoju nowoczesnych technologii w najlepiej rozwiniĊtych regionach przy jednoczesnej marginalizacji regionów sáabiej rozwiniĊtych, mogące w efekcie doprowadziü do wiĊkszej pola-ryzacji62. Niezwykle szybki rozwój nauki, jaki obecnie obserwujemy, sprawia teĪ, Īe koncepcja ta moĪe budziü dodatkowe obawy, poniewaĪ nie sposób dokáadnie przewidzieü, jakie technologie w dáuĪszej perspektywie bĊdą rozwijaü siĊ w spo-sób najbardziej dynamiczny, a tym samym, jakie dziedziny zapewnią regionom przewagĊ konkurencyjną63_{. Gáównymi problemami samej koncepcji wspierania}

okreĞlonego obszaru innowacji są: wzajemne przeplatanie siĊ róĪnych rozwiązaĔ i technologii oraz ryzyko związane z nietrafionym „wyborem zwyciĊzców” przez paĔstwo, czyli nadmiernym wspieraniem tych rozwiązaĔ, które ostatecznie okaĪą siĊ nieefektywne. Ograniczenia te wynikają z samej nieprzewidywalnej i záoĪonej natury powstawania innowacji. Mogą siĊ na nią skáadaü rozwiązania technolo-giczne i wyniki badaĔ z róĪnych dziedzin (np. wszechobecne technologie IT, nowe materiaáy, nano- i biotechnologie), które mogą znaleĨü zastosowania

60

ĝwiatowe Dni Innowacji, „Nasz Region” 2011, nr 2, s. 14-15. 61

Opinia Komitetu Regionów „Projekt przewodni strategii Europa 2020: Unia innowacji”,

Dziennik UrzĊdowy UE (2011/C 259/04).

62

K a r d a s, Inteligentna specjalizacja – (nowa) koncepcja, s. 125, 129.

63

Foray, David i Hall zwracają uwagĊ, Īe badania związane z wyborem specjalizacji prowadzą czĊsto do uzyskiwania przez regiony takich samych wyników w zakresie rankingów priorytetów. Dzieje siĊ tak dlatego, iĪ czĊsto prowadzone są one bez zwracania uwagi na kontekst, specyficzne warunki i wymagania „klienta”, dla którego jest ono przeprowadzane. W efekcie zbyt wiele regio-nów wybiera poáączenie kilku najbardziej popularnych technologii – ICT, nano- i biotechnologii. Por. S z t o r c, Inteligentna specjalizacja.

(26)

112

w wielu obszarach nieprzewidywanych przez innowatora. Nie ma pewnoĞci, czy wiĊkszego zwrotu – równieĪ ekologicznego – nie da siĊ osiągnąü inwestując w innowacje na pierwszy rzut oka niezwiązane ze Ğrodowiskiem64.

Trudno teĪ byáoby pominąü milczeniem fakt, Īe w caáym procesie budowania RIS3 naleĪy unikaü podejĞcia imitacyjnego, czyli naĞladowania innych regionów oraz wspierania wyáącznie zidentyfikowanych juĪ obszarów65. Coraz czĊĞciej sáusznie podkreĞla siĊ, Īe specjalizacja powinna oznaczaü zakaz kopiowania, okreĞlony dobitnie przez A. KukliĔskiego „Ğlepotą strategiczną”66. Dotychcza-sowa wiedza pozwala stwierdziü, Īe regiony UE podąĪają za sprawdzonymi praktykami, które przyniosáy sukces innym jednostkom, nie wykorzystując swo-jego realnego potencjaáu. Przykáadem moĪe byü ICT lub biotechnologia, które w ostatnich latach staáy siĊ bardzo modne i których rozwój byá wspierany przez wáadze róĪnych regionów. Wiązaü to moĪna z szerszym problemem oraz potrzebą wpisania siĊ w zróĪnicowany potencjaá regionów (lokalne pomysáy). Zdefiniowa-nie spójnego zestawu polityk, „map drogowych” i planów dziaáaĔ okazuje siĊ jednak zawsze trudniejsze.

Proces wyboru oryginalnych obszarów specjalizacji powinien byü dokáadnie przemyĞlany. CzĊsto jednak regiony osiągają takie same wyniki w rankingach priorytetów, wybierając jako strategiĊ rozwoju aktywnoĞü na polu najpopularniej-szych technologii (ICT, nano- i biotechnologia). Rodzi siĊ wówczas pytanie reto-ryczne: ile z nich jednak moĪe liczyü na pozycjĊ lidera?

Czasami teĪ proces strategiczny RIS3 spotyka siĊ z krytyką, iĪ stosunkowo áatwo mogą go zdominowaü tradycyjne grupy interesów w regionie, bardziej nastawione na zachowanie regionalnego status quo niĪ na przebudowĊ gospodarki regionu poprzez innowacje. Co prawda, siáa raĪenia tej krytyki czĊsto jest przesadzona (na przykáad dlatego, Īe w proces strategiczny RIS3 muszą byü za-angaĪowane wáadze regionalne), niemniej jednak powinno byü uwzglĊdnione ryzyko takiej dominacji i Ğrodki zaradcze, które utrudnią tradycyjnym grupom „przechwycenie” procesu67.

Idąc dalej tym tropem, aby uzyskaü bardziej dynamiczny proces przedsiĊ-biorczego odkrywania faktycznie osadzony w rzeczywistoĞci regionu i obfitujący

64

M. B u k o w s k i, A. S z p o r, A. ĝ n i e g o c k i, Drzemiący tygrys, spĊtany orzeá. Dylematy

polskiej debaty o polityce innowacyjnej, Warszawa: Instytut BadaĔ Strukturalnych 2012.

65

M. K a c z o r o w s k a, Wyzwania inteligentnej specjalizacji, Warszawa 2012, http://www.pi. gov.pl [data dostĊpu: 21.04.2013].

66

B. D o m aĔ s k i, Dylematy polityki rozwoju polskich regionów, [w:] Transformacja sceny

europejskiej i globalnej XXI wieku. Strategie dla Polski, red. A. KukliĔski, J. WoĨniak, Biblioteka Maáopolskiego Obserwatorium Polityki Rozwoju, t. V, Kraków: 2012, s. 274.

67

(27)

w liczne eksperymenty oraz odkrycia, trzeba koniecznie uwzglĊdniü punkt wi-dzenia s t r o n y p o p y t o w e j, reprezentowanej przez innowatorów, uĪytkowni-ków oraz konsumenckie grupy interesów, a takĪe poĞredników dysponujących perspektywą opartą na wiedzy, lecz jednoczeĞnie ukierunkowaną na rynek. In-nymi sáowy tradycyjny, polegający na wspólnym dziaáaniu model zarządczy p o t r ó j n e j h e l i s y, zakáadający interakcje miĊdzy Ğwiatem akademickim, wáadzami publicznymi oraz przedsiĊbiorcami, powinien zostaü rozbudowany o czwarta grupĊ interesariuszy reprezentujących róĪnorodnych uĪytkowników in-nowacji, zgodnie z modelem okreĞlanym jako p o c z w ó r n a h e l i s a.

Istnieją obawy, Īe uzaleĪnienie od pojedynczych branĪ moĪe byü szczególnie niebezpieczne w przypadku regionów i miast o niskim poziomie rozwoju, których ogólny potencjaá gospodarczy jest niewielki. Na tych obszarach próby odgórnego kreowania klastrów, stanowiących instrumenty polityki rozwoju, mogą okazaü siĊ puáapką, szczególnie zarówno z punktu widzenia szans powodzenia, jak i dáugotrwaáych efektów, w zakresie takich kierunków dziaáalnoĞci, które nie mają Īadnych tradycji68. Niebezpieczny jest takĪe mechanizm uwiĊzienia na dotychczasowej ĞcieĪce rozwoju, oznacza bowiem, Īe dziaáania miejscowych wáadz publicznych, podmiotów gospodarczych, lobby związkowego, instytucji naukowych, organizacji otoczenia biznesu i innych zorientowane są przede wszystkim na zachowanie lub przywrócenie konkurencyjnoĞci branĪ odgrywają-cych w przeszáoĞci decydującą rolĊ w rozwoju regionalnym lub lokalnym. Taka polityka moĪe ograniczaü szanse pojawienia siĊ nowych ĞcieĪek rozwoju regionu lub gminy. ZauwaĪyü wáasny potencjaá to jednak za maáo, aby odnieĞü sukces dziĊki inteligentnej specjalizacji, trzeba jeszcze w niego uwierzyü.

W raporcie Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne dziaáania,

opracowanym pod moim kierunkiem przez J. Hausnera, wskazuje siĊ na dysfunk-cjĊ uáomnej wspólnotowoĞci, czyli rozwijanie relacji patrymonialno-klienteli-stycznych i generowanie wiąĪącego, krĊpującego podmiotowoĞü kapitaáu spo-áecznego. Zwáaszcza w maáych gminach mamy do czynienia z dominacją jednej grupy, „klanu”, co powoduje brak rzeczywistej wspólnotowoĞci69.

Trudno byáoby teĪ pominąü milczeniem waĪną puáapkĊ, jaką moĪe stanowiü niewáaĞciwe pozyskiwanie i wykorzystanie funduszy UE, które przecieĪ nie są

68

D o m aĔ s k i, Dylematy polityki, s.267-268.

69

Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne dziaáania, Raport o stanie samo-rządnoĞci terytorialnej w Polsce, red. J. Hausner, Kraków: Maáopolska Szkoáa Administracji