250 ARTYK U ŁY RECENZYJNE I RECENZJE
S t a n i p e r s p e k t y w y r o z w o ju b io g r a fis ty k i p o l s k ie j . M a te r ia ły z o g ó l n o p o ls k i e j k o n f e r e n c j i n a u k o w e j z o r g a n iz o w a n e j p r z e z I n s t y t u t H i s t o r i i U n iw e r s y te tu O p o ls k ie g o w d n i a c h 2 3 - 2 5 w r z e ś n ia 1 9 9 7 r , p o d r e d . L e s z k a K u b e r s k i e g o , O p o l e 1 9 9 8 , ss. 2 7 6
K s ią ż k a t a n i e j e s t p o ś w ię c o n a b io g r a f is ty c e czy b io g r a f ic e — j a k z a p r o p o n o w a ł H e n r y k M a r k ie w ic z , r e d a k t o r P o ls kie g o s ło w n ik a b io g ra fic zn e g o ( P S B ) c z a s ó w n a jn o w s z y c h , a le d o ty c zy je j w d u ż y m s to p n iu , o m a w ia t a k ż e s y tu a c ję b io g r a f is ty k i lite r a c k ie j. P o w s ta ła n a u n i w e r s y te c ie o p o ls k im , g d z ie i s tn ie je K a t e d r a B io g r a f is ty k i. O m a w i a n a k s ią ż k a z a w ie r a z a r ó w n o r o z w a ż a n ia o g ó ln e n a d m o d n y m d z iś p a t r z e n i e m n a p r z e s z ło ś ć p o p r z e z lo sy w y b itn y c h j e d n o s t e k ( d o ś w ia d c z e n ia P S B , p r o b l e m a t y k a k r o n ik i l ite r a c k ie j, k o n t r o w e r s j e w o k ó ł b i o g r a fii h is to r y c z n e j — g łó w n ie z e „ s z k o łą A n n a l e s ” ), j a k r ó w n ie ż b a r d z o s z c z e g ó ło w e n a d b io g r a - f is ty k ą p o l s k ą o d p r o b l e m a t y k i m e d ie w is ty c z n e j d o w s p ó łc z e s n e j. Z a j m u je s ię ta k ż e z a g a d n ie n ia m i b io g r a f is ty k i z b io r o w e j. N a js z e r z e j p o t r a k t o w a n o n a k o n f e r e n c ji o p o ls k ie j p r o b l e m a t y k ę d w u d z ie s to w ie c z n ą i ś lą s k ą . O m a w ia n o o d r ę b n i e b io g r a f is ty k ę o k r e s ó w I I R z e c z y p o s p o lite j, I I w o jn y ś w ia to w e j, P R L - u ( t a k ż e b io g r a m y p r e z y d e n tó w R P n a u c h o d ź s tw ie ) , je j u ję c ie p r z e z w s p ó łc z e s n e p o d r ę c z n ik i h is to r ii, d o ś w ia d c z e n ia w z a s to s o w a n i u p s y c h o h is to r y c z n e j a n a liz y p r z e ż y ć w ię ź n ió w p o lity c z n y c h o k r e s u s ta lin o w s k ie g o w P o ls c e , w y k o r z y s ta n ie a n k ie t b io g r a f ic z n y c h w b i o g r a m a c h w s p ó łc z e s n y c h p is a r z y p o ls k ic h . T e k s ty d o ty c z ą c e Ś lą s k a o d n o s z ą s ię d o d u c h o w ie ń s tw a t a m t e j s z e g o , p o w s ta ń c ó w ś lą s k ic h , lu d z i a p a r a t u w ła d z y w o k r e s a c h m ię d z y w o je n n y m i P R L - u o r a z d z ia ła c z y r u c h u o p o r u . N a u w a g ę z a s łu g u je c ie k a w y p r z y c z y n e k b io g r a f ic z n y J a n a Z a r y n a o s t o s u n k u b i s k u p a S ta n is ła w a A d a m s k i e g o d o k o m u n iz m u ( 1 9 4 5 - 1 9 5 0 ) . W b i o g r a fis ty c e ś lą s k ie j o k r e s u P R L - u n a jb a r d z ie j w y r a z iła s ię t e n d e n c y j n o ś ć w p r e f e r e n c j i i z d o m in o w a n ie p r z e z b io g r a f ie i b io g r a m y d z ia ła c z y p o ls k ie g o r u c h u r o b o tn ic z e g o . W y w a ż o n ą k o n k lu z ję n a t e m a t r a n g i w y b itn y c h j e d n o s t e k w d z ie ja c h z a w ie r a t e k s t W ł a d y s ła w a Z a je w s k ie g o : „ n ie w r ó ż ę n a d m i e r n e g o s u k c e s u ty m h is to r y k o m , k tó r z y z a f a s c y n o w a n i „ s z k o łą A n n a l e s ” o d m a w ia ją b io g r a f is ty c e h is to r y c z n e j n a u k o w e j r z e te ln o ś c i, a n a w e t u c z c i w o ś c i” . N ie d o s t r z e g a o n p o w o d ó w d o n a d m i e r n e g o z a d o w o le n ia , d o m a g a s ię „ b e z u s t a n n e g o p o s z u k iw a n ia m o d e l u le p s z e j, r z e te ln ie js z e j i d o s k o n a ls z e j b io g r a f i i ” . S ta n is ła w N ic ie ja o p o w i a d a się z a w s z e c h s tr o n n o ś c ią b io g r a f is ty , c o w y r a ż a j u ż t y tu ł e m s w e g o t e k s t u B io g r a f — fo to g r a f, d etektyw , k r e a to r . D o d a j e j e d n a k s m ę tn ie : „ A le czy id e a ln y b io g r a f i s t a m o ż e is tn ie ć w o b e c n i e m o ż n o ś c i n a p is a n i a id e a ln e j b i o g r a f i i ? ” Z t ą o s tr o ż n o ś c ią b a d a w c z ą k łó c i s ię p o g lą d M ie c z y s ła w a P a te r y , w y r a ż o n y w p ie r w s z y m z d a n i u j e g o te k s tu , iż b io g r a f ic z n e tr a k t o w a n ie d z ie jó w u z n a ć t r z e b a z a n a jb a r d z ie j s e n s o w n e i t r a f n e ” . O g ó ln ie b i o r ą c s t a n b io g r a f is ty k i p o ls k ie j n ie w y p a d a w o m a w ia n e j p u b lik a c ji ź le , w ie le z a n i e d b a ń n a d r o b i ł a o n a w l a t a c h d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h . U d e r z a w ie lk a lic z b a s ło w n ik ó w b i o g r a fic z n y c h , j e d n a k z m ia n y u s tr o jo w e czy t r a n s f o r m a c j e w y c is n ę ły n a n ic h n a jw y r a ź n ie j sw e p i ę t n o . N o w e p o d e jś c i e w o d n i e s ie n i u d o p o s t a c i lic z ą c y c h s ię w h i s t o r ii n a jn o w s z e j P o ls k i s y g n a liz u je Ig n a c y P a d e r e w s k i R o m a n a W a p iń s k ie g o , k s ią ż k a o p u b lik o w a n a o s t a tn i o p r z e z O s s o lin e u m , t o j e d n a k j e s t j u ż t e m a t d o o d r ę b n e j r e c e n z ji.
