INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 2/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 129–138
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Barbara WoĞ
WYKORZYSTANIE POTENCJAàU ĝRODOWISKA
NATURALNEGO GÓR ĝWIETOKRZYSKICH
W OFERCIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH
____________
USE OF THE NATURAL ENVIRONMENT POTENTIAL
OF THE ĝWIETOKRZYSKIE MOUNTAINS IN THE OFFER
OF AGROTOURISM FARMS
Streszczenie
Wzrastające zapotrzebowanie na interesujący produkt agro i ekoturystycz-ny motywuje wáaĞcicieli gospodarstw agroturystyczekoturystycz-nych do rozszerzania zakresu oferowanych usáug. Podstawą tworzenia produktu agroturystycznego powinno staü siĊ peáne wykorzystanie walorów Ğrodowiska naturalnego i kulturowego. Celem niniejszego artykuáu jest analiza wykorzystania walorów Ğrodowiska naturalnego w ofercie gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych na obrzeĪach ĝwiĊto-krzyskiego Parku Narodowego jako obszaru charakteryzującego siĊ wysokim po-tencjaáem turystycznym. Podstawą opracowania byáy badania ankietowe przepro-wadzone latem 2010 r. w gospodarstwach agroturystycznych zlokalizowanych na analizowanym terenie. Przeprowadzona ankieta wykazaáa, Īe najlepiej wykorzy-stanymi walorami Ğrodowiskowymi są: zróĪnicowanie krajobrazu, bioróĪnorod-noĞü, obecnoĞü obszarów chronionych oraz zbiorników wodnych. PowyĪsze walo-ry zostaáy wykorzystane do tworzenia oferty tuwalo-rystycznej zawierającej: wycieczki przyrodnicze i krajoznawcze, wyprawy na grzybobrania oraz róĪnorakie warsztaty tematyczne.
Sáowa kluczowe: agroturystyka, walory Ğrodowiska przyrodniczego, Góry
ĝwie-tokrzyskie
Summary
Growing demand for interesting agro- and eco-tourism products motivates owners of agrotourism farms to expand the range of services on offer. Develop-ment of agrotourism products should be based on the values of the natural
environment and culture. The purpose of this article is to analyse the use of the values of the natural environment in the offer of agrotourism farms located on the verge of the ĝwiĊtokrzyski National Park as an area with a high tourist potential. The study is based on a questionnaire research performed in the summer of 2010 in agrotourism farms located in the analysed area.
Key words: agrotourism, values of the natural environment, ĝwietokrzyskie
Mountains
WSTĉP
Początek XXI wieku to okres, w którym intensywnie rozwija siĊ agro-i ekoturystyka. Zjawagro-isko to spowodowane jest coraz wagro-iĊkszym zaagro-interesowa- zainteresowa-niem moĪliwoĞcią wypoczynku z dala od wielkich aglomeracji miejskich i cen-trów wypoczynkowych, moĪliwoĞcią powrotu do natury oraz korzystania z ciszy i spokoju oferowanych w gospodarstwach agroturystycznych. OdejĞcie od tury-styki masowej w kierunku turytury-styki alternatywnej jest odpowiedzią na wzrasta-jące tempo Īycia i stres dotykający mieszkaĔców duĪych miast. W zaáoĪeniu agroturystyka to dziaáalnoĞü prowadzona na terenach wiejskich, w której pod-stawą tworzenia produktu turystycznego jest pojedyncze gospodarstwo lub gru-pa gospodarstw rolnych Ğwiadczących usáugi noclegowe, gastronomiczne, edu-kacyjne i rekreacyjne oraz pozwalających turyĞcie na aktywne wáączenie siĊ w realizowane na terenie gospodarstwa prace. WyróĪnikiem agroturystyki jest moĪliwoĞü bezpoĞredniego i aktywnego uczestniczenia w procesie produkcji ĪywnoĞci, pracach realizowanych na terenie danego gospodarstwa, kontaktu ze zwierzĊtami gospodarskimi [Sznajder, Przezbórska 2006]. Wzrastające zapo-trzebowanie na ciekawy produkt agro- i ekoturystyczny motywuje wáaĞcicieli gospodarstw rolnych do wzbogacania oferty o nowe elementy pozwalające na optymalne wykorzystanie potencjaáu turystycznego okolicy w której funkcjonu-je. Pod pojĊciem potencjaáu turystycznego rozumie siĊ wszystkie elementy Ğro-dowiska geograficznego oraz zachowania czáowieka, które mogą byü wykorzy-stane do uprawiania bądĨ zajmowania siĊ turystyką [Kaczmarek, Stasiak, Wáodarczyk 2002]. Tworzenie oferty agroturystycznej odbywa siĊ w oparciu o potencjaá Ğrodowiska naturalnego i kulturowego danego regionu. Im wyĪszy potencjaá tym wiĊcej moĪliwoĞci urozmaicenia oferty, jednak optymalne wyko-rzystanie walorów Ğrodowiska naturalnego i kulturowego wymaga wáaĞciwej percepcji i kreatywnoĞci w tworzeniu produktu turystycznego. Celem niniejsze-go opracowania jest analiza wykorzystania potencjaáu Ğrodowiska naturalneniniejsze-go w tworzeniu oferty gospodarstw agroturystycznych. Jako obszar badaĔ wybrano Góry ĝwiĊtokrzyskie charakteryzujące siĊ wysokim potencjaáem przyrodniczym i kulturowym. W badaniach uwzglĊdniono gospodarstwa zlokalizowane na obrzeĪach ĝwiĊtokrzyskiego Parku Narodowego, w których to walory przyrod-nicze obszaru chronionego powinny stanowiü podstawĊ tworzenia produktu turystycznego.
CHARAKTERYSTYKA TERENU GÓR ĝWIĉTOKRZYSKICH
Góry ĝwiĊtokrzyskie to najstarsze polskie góry charakteryzujące siĊ cie-kawą budową geologiczną, specyficznym mikroklimatem oraz bogactwem flory i fauny. NajwyĪej wzniesione pasma to: àysogóry z kulminacjami àysicy 612 m n.p.m. i àyĞca 595 m n.p.m, Pasmo Jeleniewskie z kulminacją Szczytnaka 554 m n.p.m. oraz Pasmo Klonowskie z kulminacją Barczy 465 m n.p.m. Wizytówką tego regionu są goáoborza - unikalne formy geomorfologiczne, czyli bezleĞne powierzchnie pokryte potĊĪnymi blokami skalnymi bĊdącymi efektem wietrze-nia mrozowego piaskowców kwarcytowych mającego miejsce w plejstocenie. Na terenie Gór ĝwiĊtokrzyskich znajduje siĊ takĪe jedna z najpiĊkniejszych pol-skich jaskiĔ krasowych - Jaskinia Raj naleĪąca do gáównych atrakcji tego regio-nu. Obszar Gór ĝwiĊtokrzyskich charakteryzuje siĊ bogatą bioróĪnorodnoĞcią (1015 gatunków roĞlin naczyniowych i ponad 4000 gatunków zwierząt) oraz obecnoĞcią unikalnych w skali Europy zbiorowisk roĞlinnych takich jak wyĪyn-ny jodáowy bór mieszawyĪyn-ny (Abietetum polonicum) i jarzĊbina ĞwiĊtokrzyska (Sorbetum sanctae-crucianum)(Walczak M., i inni , 2001). Najcenniejsze obsza-ry Gór ĝwiĊtokrzyskich objĊte zostaáy ochroną w postaci utworzonego w 1950 r. ĝwiĊtokrzyskiego Parku Narodowego. ZróĪnicowana rzeĨba, áagodne stoki i zwarte kompleksy leĞne wystĊpujące na omawianym obszarze stwarzają idealne warunki dla turystyki pieszej, konnej, rowerowej i narciarskiej. Poza niezwy-káymi walorami przyrodniczymi teren ten charakteryzuje siĊ takĪe bogatymi walorami kulturowymi: zabytkami architektonicznymi (romaĔski klasztor Cy-stersów w Wąchocku, ruiny zamków w ChĊcinach, Krzysztoporze i Bodzenty-nie), ciekawymi muzeami, skansenami prezentującymi regionalną kulturĊ i tra-dycjĊ, zabytkami postindustrialnymi oraz imprezami cyklicznymi (Dymarki ĝwiĊtokrzyskie). Tak obfite nagromadzenie atrakcji przyrodniczych i kulturo-wych sprawia ze rejon Gór ĝwiĊtokrzyskich jest chĊtnie odwiedzany przez tury-stów poszukujących zarówno moĪliwoĞci uprawiania turystyki aktywnej, po-znawczej i kulturowej jak równieĪ przez osoby pragnące odpocząü od zgieáku wielkich miast w ciszy i spokoju ĞwiĊtokrzyskich wiosek.
METODY BADAē
Dla potrzeb niniejszego opracowania przeprowadzono analizĊ skáadowych potencjaáu Ğrodowiska naturalnego rejonu Gór ĝwiĊtokrzyskich, wyodrĊbniając elementy najbardziej istotne dla tworzenia produktu turystycznego. NastĊpnym etapem badaĔ byáo wygenerowania produktu turystycznego jaki mógáby powstaü na bazie konkretnych walorów. W kolejnym etapie prac w 25 gospodarstwach agroturystycznych przeprowadzono badania ankietowe, których celem byáa oce-na wykorzystania elementów potencjaáu Ğrodowiska oce-naturalnego w ksztaátowa-niu oferty turystycznej. Wybierając obiekty do badaĔ kierowano siĊ kryterium
rolniczego uĪytkowania terenów naleĪących do poszczególnych gospodarstw (czĊĞü wstĊpnie zakwalifikowanych obiektów zostaáa wykluczona ze wzglĊdu na brak prowadzonej dziaáalnoĞci rolnej co klasyfikowaáo dane gospodarstwa jako prowadzące turystykĊ wiejską nie zaĞ agroturystykĊ).
SPECYFIKA GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH
Ankietowane gospodarstwa rozmieszczone są równomiernie na obrzeĪach ĝwiĊtokrzyskiego Parku Narodowego. WiĊkszoĞü analizowanych obiektów (13) zlokalizowana jest w centrum wioski pozostaáe 11 znajduje siĊ na obrzeĪach miejscowoĞci i tylko jedno gospodarstwo umiejscowione jest z dala od zabuwy wiejskiej. WiĊkszoĞü ankietowanych gospodarstw posiada kilkuletnie do-Ğwiadczenia w dziaáalnoĞci agroturystycznej (rys. 1.)
0 1 2 3 4 5 6 20 16 12 10 9 6 5 4 2 1
czas funkcjonow ania gospodarstw agroturtystycznych w latach liczba gospodarstw
Rysunek 1. Okres funkcjonowania analizowanych gospodarstw agroturystycznych
w latach
Figure 1. Period of operation of the analysed agrotourism farms in years
2 gospodarstwa o najdáuĪszym staĪu przyjmują turystów od ponad 20 lat, kolejne 10 dziaáa dáuĪej niĪ 10 lat. Jedynie 5 gospodarstw rozpoczĊáo dziaáal-noĞü w ostatnich piĊciu latach. Analizując podstawowy profil dziaáalnoĞci rolnej poszczególnych gospodarstw w 14 obiektach dominuje profil upraw roĞlinnych, w 10 upraw rolnych i chowu, jedno gospodarstwo zajmuje siĊ wyáącznie cho-wem zwierząt. WáaĞciciele 3 gospodarstw prowadzą certyfikowane uprawy ekologiczne. WĞród ankietowanych podmiotów dominują (18 obiektów) gospo-darstwa o niewielkiej powierzchni rolnej (rys. 2.) nie przekraczającej 5 ha. Jedynie 7 gospodarstw posiada wiĊksze tereny rolne, w tym 2 gospodarstwa
z areaáem przekraczającym 10 ha. Agroturystyka stanowi dla znaczącej wiĊkszo-Ğci gospodarzy dodatkowe Ĩródáo dochodu. Tylko 6 wáawiĊkszo-Ğcicieli traktuje dochody z turystyki jako podstawowe Ĩródáo utrzymania. W wiĊkszoĞci przypadków obsáuga ruchu turystycznego zajmują siĊ bezpoĞrednio wáaĞciciele (19 gospo-darstw) w pozostaáych w obsáudze turystów i prowadzeniu gospodarstwa poma-gają dodatkowe osoby. Okres najwiĊkszego obciąĪenia ruchem turystycznym to ferie, wakacje i dáugie weekendy (15 gospodarstw) oraz przedáuĪony sezon tury-styczny trwający od początku maja do koĔca paĨdziernika (7 gospodarstw). W 3 gospodarstwach najwiĊksze zainteresowanie wypoczynkiem odnotowano w sezonie zimowym. KaĪde z 16 analizowanych obiektów agroturystycznych oferuje do 15 miejsc noclegowych, 8 gospodarstw posiada po 16 do 30 miejsc dla goĞci i tylko w jednym gospodarstwie jednoczeĞnie nocowaü moĪe ponad 30 osób. 0 2 4 6 8 10 12 1 - 2 ha 2,1 - 5,0 ha 5,1 - 10 ha >10 ha
pow ierzchnia gospodarstw liczba gospodarstw
Rysunek 2. Powierzchnia analizowanych gospodarstw w ha Figure 2. Area of the analysed farms in ha
WYKORZYSTANIE POTENCJAàU TURYSTYCZNEGO OBSZARU W OFERCIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH
PodstawĊ oceny wykorzystania potencjaáu Ğrodowiska naturalnego w ofer-cie gospodarstw agroturystycznych stanowiáo wyróĪnienie podstawowych walo-rów miejscowej przyrody stanowiących atrakcje dla potencjalnych turystów. Za najbardziej istotne z punktu widzenia turysty uznano bioróĪnorodnoĞü i wy-nikające z niej zróĪnicowanie krajobrazowe, obecnoĞü zwartych kompleksów leĞnych, moĪliwoĞü poznania miejscowej flory i fauny, w tym wyjątkowych zbiorowisk roĞlinnych o wysokich walorach estetycznych i przyrodniczych. Walory te mogáy zostaü wykorzystane w ofercie gospodarstw jako podstawa do
zaproponowania turystom wycieczek terenowych (spacerów bądĨ wycieczek przyrodniczych), fotosafari, wypraw na obserwacje ptaków lub zwierząt, zbiera-nia jagód, dzikich malin, jeĪyn, grzybobrazbiera-nia, zbierazbiera-nia zióá (z zaáoĪeniem, Īe wszystkie wyprawy związane z pozyskiwaniem darów natury odbywaü siĊ bĊdą poza granicami parku narodowego). Wycieczki takie mogą turyĞci odbywaü samodzielnie lub pod okiem gospodarzy co stanowi dodatkową wartoĞü oferty.
Fotografia 1. Krajobraz Gór ĝwiĊtokrzyskich w miejscowoĞci Wiącka (fot. K. Báach) Photo 1. Landscape of the ĝwiĊtokrzyskie Mountains in Wiącka village
(photo. K. Blach)
ObecnoĞü obszarów chronionych i pomników przyrody stanowi niewąt-pliwy atut omawianego obszaru. Poza ĝwiĊtokrzyskim Parkiem Narodowym w okolicy znajduje siĊ 5 parków krajobrazowych (Sierakowicki, Suchedniowsko – OblĊgorski, ChĊciĔsko – Kielecki, Cisowsko – OráowiĔski, Jeleniewski).
Kolejnym walorem przyrodniczym jest obecnoĞü na omawianym obszarze unikalnych form geomorfologicznych (goáoborza, jaskinie, wychodnie skalne, wąwozy), które dla turystów mogą stanowiü cel wyprawy poznawczej. Walor przyrodniczy moĪe takĪe stanowiü zróĪnicowana i urozmaicona rzeĨba sprzyja-jąca pieszym wĊdrówkom, wycieczkom rowerowym, wyprawom na nartach biegowych.
ObecnoĞü cieków i zbiorników wodnych stanowi równieĪ niewątpliwą atrakcjĊ turystyczną. W przypadku wykorzystania tych obiektów jako terenów rekreacyjnych umoĪliwiających kąpiel i plaĪowanie lub w przypadku maáych
stawów i rzek umoĪliwiających zorganizowanie stanowisk dla wĊdkarzy. Na uwagĊ zasáuguje takĪe unikalny walor Ğrodowiska przyrodniczego w postaci obszarów Ĩródliskowych umoĪliwiających obserwacje naturalnego miejsc wy-páywu wody oraz jej konsumpcji. Za bardzo istotne i cenione przez turystów elementy Ğrodowiska uznawane są czyste wody i powietrze (obszary z dala za-káadów przemysáowych i lokalnych punktów emisji zanieczyszczeĔ) a takĪe cisza i spokój sprzyjające wypoczynkowi i rekreacji czynnej oraz biernej.
Oba te walory szczególnie istotne są dla mieszkaĔców wielkich aglomera-cji miejskich uciekających na wieĞ w poszukiwaniu ciszy, odosobnienia i poczu-cia otaczającej przestrzeni wolnej od zwartej zabudowy i miejskiego zgieáku. Te walory w gospodarstwach agroturystycznych wykorzystuje siĊ przygotowując wydzielone przestronne tereny rekreacyjne, tarasy widokowe, altany poáoĪone na uboczu gospodarstwa pozwalające na odpoczynek.
W gospodarstwach agroturystycznych niezwykle istotna jest takĪe dostĊp-noĞü walorów przyrodniczych na terenie danego gospodarstwa czyli moĪliwoĞü korzystania z owoców i warzyw rosnących na terenie obiektu, kontakt ze zwie-rzĊtami hodowanymi w gospodarstwie (jazda konna, udziaá w karmieniu krów, kóz czy innych zwierząt gospodarskich). W ostatnich latach pojawiáa siĊ takĪe grupa agroturystów, którzy niezwykle cenią sobie moĪliwoĞü uczestniczenia w pracach gospodarskich (sianokosy, Īniwa, wybieranie miodu) prowadzonych na terenie gospodarstwa, co daje im moĪliwoĞü poznania specyfiki wsi i bezpo-Ğredniego kontaktu z naturą.
Wszystkie wymienione walory zostaáy ujĊte w ankiecie przeprowadzonej wĞród wáaĞcicieli gospodarstw agroturystycznych z rejonu Gór ĝwiĊtokrzyskich (rys. 3.).
Przeprowadzona ankieta wykazaáa, Īe najbardziej zauwaĪalnym i najlepiej wykorzystanym walorem Ğrodowiskowym jest zróĪnicowanie krajobrazu, które znalazáo swoje odzwierciedlenie w ofercie 18 gospodarstw. NajczĊstszym spo-sobem wykorzystania róĪnorodnoĞci krajobrazowej Gór ĝwiĊtokrzyskich byáo organizowanie wycieczek pieszych bądĨ rowerowych po najbliĪszej okolicy. Kolejnym walorem, który wykorzystano w 15 gospodarstwach byáa bioróĪno-rodnoĞü. W ofercie omawianych gospodarstw pojawiáy siĊ wyprawy na grzybo-brania, zbieranie runa leĞnego, wycieczki przyrodnicze a nawet warsztaty ze zbierania i wykorzystania zióá. WiĊkszoĞü wáaĞcicieli gospodarstw agrotury-stycznych zwracaáa uwagĊ swoich goĞci na unikalne formy geomorfologiczne wystĊpujące w okolicy, zachĊcając do odbycia wycieczek do Jaskini Raj, podziwianie goáoborzy na àysej Górze czy teĪ odkrywek wapieni jurajskich w rezerwacie przyrody Kadzielnia w Kielcach.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 bioróĪnorodnoĞü
formy geomorfologiczne zróĪnicow anie krajobrazow e zróĪnicow nie rzeĨby obszary chronione rekreacyjne zbiorniki w odne obszary Ĩródliskow e cisza i spokój w alory Ğrodow iska przyrodniczego
liczba gospodarstw w ykorzystujących dany w alor ħródáo: opracowanie wáasne
Source: author’s study
Rysunek. 3. Wykorzystanie walorów Ğrodowiska naturalnego w ofercie gospodarstw
agroturystycznych rejonu Gór ĝwiĊtokrzyskich ()
Figure 3. Use of the values of the natural environment in the offer of agrotourism farms
in the area of the ĝwiĊtokrzyskie Mountains ()
W 12 gospodarstwach za niezwykle istotny aspekt oferty turystycznej uznano obecnoĞü w okolicy obszarów chronionych (parku narodowego, parków krajobrazowych i pomników przyrody). ObecnoĞü tego typu obszarów daje moĪliwoĞü organizowania wycieczek przyrodniczych i krajoznawczych czy teĪ moĪliwoĞü spacerowania i podziwiania piĊkna unikalnej przyrody i krajobrazu. Na obecnoĞü zbiorników wodnych jako potencjalnego miejsca do wypoczynku i rekreacji dla swoich goĞci zwróciáo uwagĊ 5 wáaĞcicieli gospodarstw, pozosta-áych 5 –ciu pragnie wykorzystywaü mniejsze zbiorniki wodne jako miejsca ide-alne do wĊdkowania. ZróĪnicowanie rzeĨby sprzyjające uprawianiu turystyki aktywnej w tym pieszej, rowerowej i narciarskiej pojawiáo siĊ w ofertach 9 go-spodarstw. W gospodarstwach tych dla turystów przygotowano wypoĪyczalnie rowerów jak równieĪ moĪliwoĞü dojazdu do wyciągu narciarskiego dziaáającego w sezonie zimowym. Zaskakujący jest fakt, Īe w Īadnym z gospodarstw nie pojawiáa siĊ oferta związana z narciarstwem biegowym. Teren Gór ĝwiĊtokrzy-skich jest wrĊcz wymarzonym obszarem dla uprawiania narciarstwa biegowego. Pomimo braku specjalnie wyznaczonych tras wiĊkszoĞü duktów leĞnych moĪe byü wykorzystywana jako trasy narciarskie a urozmaicona rzeĨba terenu gwa-rantuje ciekawe wycieczki. WĞród wáaĞcicieli ankietowanych gospodarstw tylko trzech zwróciáo szczególna uwagĊ na ciszĊ i spokój jaki zapewniają na terenie swojego gospodarstwa przygotowując pod tym kątem specjalnie miejsca
rekre-acyjne. Niewielu gospodarzy zwróciáo teĪ uwagĊ na unikalne zjawisko jakim jest obecnoĞü obszarów Ĩródliskowych i moĪliwoĞü wykorzystania ich jako nie-wątpliwej atrakcji turystycznej.
Reasumując, moĪna stwierdziü Īe gospodarstwa agroturystyczne rejonu Gór ĝwiĊtokrzyskich prezentują turystom bogatą ofertĊ wypoczynku zarówno aktywnego jaki i biernego, jednak ciągle nie wykorzystują wszystkich dostĊp-nych walorów przyrodniczych w tworzeniu produktu turystycznego. Wykorzy-stanie walorów dotychczas pomijanych z pewnoĞcią uatrakcyjniáoby ofertĊ czĊ-Ğci gospodarstw sprawiając, Īe wiĊksza liczba goczĊ-Ğci chciaáaby wypoczywaü na ich terenie.
WNIOSKI
Przeprowadzona analiza wykorzystania potencjaáu Ğrodowiska naturalnego w ksztaátowaniu oferty gospodarstw agroturystycznych rejonu Gór ĝwiĊtokrzy-skich wykazaáa znaczne wykorzystanie podstawowych walorów przyrodniczych takich jak: bioróĪnorodnoĞü, zróĪnicowanie krajobrazowe, obecnoĞü obszarów chronionych, obecnoĞü unikalnych form geomorfologicznych. W ponad 12 z 25 ankietowanych gospodarstw przygotowano ofertĊ związaną z wszystkimi wy-mienionymi walorami. Atrakcje mniej znane takie jak: obszary Ĩródliskowe, zróĪnicowana rzeĨba terenu oraz obecnoĞü rekreacyjnych zbiorników wodnych znalazáa odzwierciedlenie w ofercie mniej niĪ 9 gospodarstw. O ile zrozumiaáe moĪe byü to w przypadku obszarów Ĩródliskowych, maáo znanych i wystĊpują-cych lokalnie, o tyle zaskakujące jest w przypadku rekreacyjnych zbiorników wodnych stanowiących jedną z podstawowych atrakcji w sezonie letnim.
Zadziwiający jest teĪ brak wykorzystania zróĪnicowanej rzeĨby okolic dla potrzeb organizowania aktywnego wypoczynku związanego z narciarstwem biegowym, co táumaczyü moĪna jedynie maáą popularnoĞcią tej formy aktywne-go wypoczynku na omawianym terenie. Jedynie w 3 aktywne-gospodarstwach zwrócono uwagĊ na niezwykáe znaczenie ciszy i spokoju jako podstawowego waloru przy-ciągającego turystów. Jednak w tym wypadku tak niski wynik naleĪaáoby záoĪyü na karb trudnoĞci w sprecyzowaniu przez ankietowanych form wykorzystania tego atutu i przetworzenia go na konkretny produkt turystyczny.
Wykorzystanie walorów Ğrodowiska naturalnego poszczególnych gospo-darstw przedstawia siĊ znacznie lepiej. MoĪliwoĞü udziaáu w pracach rolnych a przez to bezpoĞrednie kontakt z natura jako przedmiot oferty turystycznej de-klarowaáo 15 wáaĞcicieli ankietowanych gospodarstw. W 18 gospodarstwach turyĞci mogli korzystaü z warzyw i owoców produkowanych na terenie gospo-darstwa, w tym w 3 gospodarstwach uprawiano ĪywnoĞü ekologiczną. Wnikliwa analiza danych dotyczących ankietowanych gospodarstw i zakresu oferowanych usáug wykazaáa Īe najszerszą ofertĊ turystyczna przygotowali wáaĞciciele go-spodarstw funkcjonujących na rynku agroturystycznym od ponad 10 lat co
związane jest bogatym doĞwiadczeniem w turystyce oraz stopniowym rozsze-rzaniem oferty. Na uwagĊ zasáuguje inicjatywa grupy gospodarstw z Wiącki i Kapkaz wspólnie przygotowujących produkt turystyczny ,co daje moĪliwoĞü rozszerzenia oferty dostĊpnej dla goĞci pojedynczego gospodarstwa oraz peáne-go wykorzystania potencjaáu Ğrodowiska turystycznepeáne-go danej miejscowoĞci. W ofercie gospodarstw agroturystycznych rejonu Gór ĝwiĊtokrzyskich moĪna znaleĨü bardzo interesujące elementy jak zajĊcia warsztatowe z garncarstwa, tkactwa, páatnerstwa, pokazy wypieku chleba i sposobu wytwarzania serów. WiĊkszoĞü analizowanych gospodarstw zrzeszona jest w lokalnym Stowarzy-szeniu Gospodarstw Agroturystycznych „W krainie latających czarownic” a czeĞü z nich korzysta z pomocy lokalnego OĞrodka Doradztwa Rolniczego co niewątpliwie wpáywa na wzbogacenie oferty turystycznej poszczególnych pod-miotów. Ponad poáowa wáaĞcicieli ankietowanych gospodarstw planuje dalszy rozwój oferty turystycznej jak równieĪ zagospodarowania turystycznego dostĊp-nego na terenie gospodarstwa co w najbliĪszym czasie niewątpliwie zaowocuje lepszym wykorzystaniem potencjaáu turystycznego omawianego regionu.
BIBLIOGRAFIA
J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Wáodarczyk. Produkt turystyczny albo jak organizowaü poznawanie
Ğwiata. Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego. àódĨ 2002, s. 31.
Sznajder M., Przezbórska L. Agroturystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 16–19.
Walczak M., Radziejowski J., Smogorzewska M.,Sienkiewicz J., Gacka-Grzesikiewicz E.,Pisarski Z., Obszary chronione w Polsce, Instytut Ochrony ĝrodowiska, Warszawa 2001, s. 140.
Dr Barbara WoĞ Katedra Geografii i Ekonomiki Turystyki Politechnika Opolska 45-758 Opole, ul. Prószkowska 76 e-mail: b.wos@po.opole.pl Recenzent: Prof. dr hab. Wáadysáawa Stola
