Med. Weter. 2012, 68 (9) 517
Artyku³ przegl¹dowy Review
Reorganizacja taksonomiczna, jaka mia³a miejsce pod koniec lat 90. wprowadzi³a podzia³ rodziny Chla-mydiaceae na dwa rodzaje: Chlamydia i Chlamydo-phila, jednak 10 lat póniej, kiedy analiza porównaw-cza pe³nego genomu bakterii ujawni³a cis³e ekologicz-ne i biologiczekologicz-ne powi¹zania wszystkich gatunków, zaproponowano ponowne po³¹czenie w jeden rodzaj wszystkich przedstawicieli tej rodziny. Bez wzglêdu na zmiany w obrêbie systematyki drobnoustrojów, pierwsze doniesienia na temat chlamydiozy wiñ siê-gaj¹ lat 60., kiedy po raz pierwszy wyizolowano bak-terie od zwierz¹t z objawami zapalenia stawów i osier-dzia. Kolejne informacje pochodz¹ z lat 60.-70. i do-tycz¹ udzia³u chlamydii w masowych zachorowaniach wiñ na bronchopneumoniê oraz w ronieniach, jakie pojawia³y siê w krajach Europy Wschodniej i w Rosji (10). Wed³ug danych pimiennictwa, spektrum chla-mydii wykrywalnych u wiñ jest bardzo szerokie i obejmuje gatunki takie, jak: Ch. trachomatis, Ch. suis, Ch. psittaci, Ch. abortus, Ch. pecorum, Ch. pneumo-niae, Ch.muridarum, Ch. caviae i Ch. felis. Badania przeprowadzone u wiñ dokumentuj¹ udzia³ poszcze-gólnych gatunków chlamydii w tzw. zespo³ach czy syndromach chorobowych, których etiologia wydaje siê mieæ charakter wieloczynnikowy. Aktualne trendy zmierzaj¹ do okrelania zaka¿eñ u wiñ jako zespo³u (syndromu) z udzia³em chlamydii, a nie chlamydiozy
czy chlamydofilozy. Przypadki chorobowe ³¹czy siê najczêciej z 5 pierwszymi gatunkami, przy czym za-chorowania wiñ na tle Ch. psittaci czy Ch. pecorum nale¿¹ do sporadycznych (15). Niejednokrotnie aspekt epidemiologiczny, kliniczny czy zoonotyczny tych zaka¿eñ pozostaje jeszcze nie do koñca sprecyzowa-ny, chlamydie izoluje siê bowiem zarówno od zwie-rz¹t klinicznie zdrowych, jak i z objawami chorobo-wymi (4, 5). Wed³ug niektórych badaczy (2), przewód pokarmowy wiñ stanowi miejsce naturalnego byto-wania drobnoustrojów (C. trachomatis, C. psittaci serotyp 1, Ch. suis) u bezobjawowo zaka¿onych nosi-cieli. Czy fakt intensyfikacji produkcji trzody chlew-nej rzutuje na ujawnianie siê zaka¿eñ chlamydiami w postaci klinicznej? Na to pytanie nie ma aktualnie jednoznacznej odpowiedzi, a z pewnoci¹ systemy utrzymywania wiñ sprzyjaj¹ i predysponuj¹ do roz-przestrzeniania siê omawianego zaka¿enia, co skut-kuje wzrostem liczby zachorowañ (5).
Problematyka zaka¿eñ powi¹zanych z wystêpowa-niem chlamydii jest bardzo szeroka od zapalenia spojówek, poprzez zapalenia p³uc, zmiany zapalne w obrêbie przewodu pokarmowego, gruczo³u mle-kowego czy stawów, a tak¿e przypadki encephalo-myelitis, pericarditis, do powa¿nych zaburzeñ w roz-rodzie, poci¹gaj¹cych za sob¹ ogromne straty ekono-miczne.
Epidemiologiczne aspekty
zaka¿eñ Chlamydia spp. u wiñ
KRZYSZTOF RYPU£A, KRZYSZTOF NIEMCZUK*, ALEKSANDRA KUMALA, KATARZYNA P£ONECZKA-JANECZKO, ZYGMUNT PEJSAK*
Zak³ad Chorób Zakanych i Administracji Weterynaryjnej Katedry Epizootiologii z Klinik¹ Ptaków i Zwierz¹t Egzotycznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc³aw
*Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy Rypu³a K., Niemczuk K., Kumala A., P³oneczka-Janeczko K., Pejsak Z.
Epidemiologic aspects of Chlamydia spp. infections in swine
Summary
The spectrum of Chlamydia detected in swine is very wide and includes species belonging to the family Chlamydiaceae. Systematic research indicates a different participation of individual species in disease syn-dromes. Disease cases are most frequently ascribed to infections with Ch. trachomatis, Ch. suis, Ch. psittaci, Ch. abortus, Ch. pecorum, Ch. pneumoniae. The problem of infections related to the occurrence of Chlamydia is widespread and associated with a variety of disease symptoms resulting in significant economic losses. At present the diagnostics is carried out by the National Reference Laboratory PIW-PIB in Pu³awy, and the percentage of positive seroreagents in the years 2008, 2009 and 2010 amounted to 0.4%, 0.47% and 1.65%, respectively.
Med. Weter. 2012, 68 (9) 518
Sprecyzowanie, czy Chlamydia suis jest rzeczywi-cie bezporedni¹ przyczyn¹ zmian w obrêbie oczu nie wydaje siê w wietle dotychczasowych badañ jedno-znaczne, bakterie izolowano bowiem zarówno od zwierz¹t klinicznie zdrowych, jak i chorych. Odsetek zaka¿onych bezobjawowo wiñ, u których wykazano obecnoæ DNA chlamydii waha siê od 23% do 88%. U zwierz¹t manifestuj¹cych klinicznie stan zapalny odsetek wyników dodatnich w badaniach w kierunku chlamydii kszta³tuje siê na poziomie 79% przy cho-wie ekstensywnym, siêgaj¹c 90%, przy chocho-wie inten-sywnym. System utrzymywania zwierz¹t wydaje siê wiêc czynnikiem predysponuj¹cym do ujawnienia siê klinicznej postaci zaka¿enia (1). Nieliczne doniesie-nia mówi¹ równie¿ o towarzysz¹cych zapaleniu spo-jówek zmianach na rogówce (keratoconjunctivitis) w postaci owrzodzeñ i neowaskularyzacji (8).
Zmiany w uk³adzie oddechowym u wiñ, przy któ-rych wymienia siê chlamydie (Chlamydia trachoma-tis), obejmuj¹ najczêciej zapalenia p³uc i zapalenie jamy nosowej. Badania eksperymentalne oparte na izo-latach terenowych, pochodz¹cych od zaka¿onych wiñ wykaza³y, ¿e masywny proces zapalny w p³ucach roz-wija siê najczêciej jako zapalenie ródmi¹¿szowe, obejmuj¹c praktycznie wszystkie p³aty (doczaszkowy, porodkowy i dodatkowy), a antygen wykrywalny jest w nab³onku oskrzeli, oskrzelików i pneumocytów. Przypadki terenowe wskazuj¹ jednak, ¿e chlamydia obok mykoplazm, koronawirusa wiñ (PCV-2) czy wirusa PRRS s¹ tylko jednym z czynników powo-duj¹cych powstawanie opisanych zmian.
W odniesieniu do przewodu pokarmowego wiñ oceniano obecnoæ zmian spowodowanych obecnoci¹ chlamydii (Chlamydia suis szczep R27) u odsadza-nych prosi¹t, które zaka¿ano w 21. dniu ¿ycia. Oprócz zaniku kosmków jelitowych zmiany chorobowe wy-stêpowa³y praktycznie na ca³ym przekroju luzówki jelit grubych (tunica submucosa, tunica muscularis, tunica serosa). Klinicznym odzwierciedleniem opi-sanych zmian s¹ g³ównie biegunki okresu oko³oodsa-dzeniowego u prosi¹t oraz przypadki rzekomob³o-niastego i martwicowego zapalenia jelit u wiñ (9, 10, 15).
Wraz z intensyfikacj¹ i specyfik¹ produkcji trzody chlewnej badania nad wystêpowaniem chlamydii skoncentrowa³y siê przede wszystkim na mo¿liwoci wywo³ywania przez te bakterie zaburzeñ w rozrodzie. Przyczyni³a siê do tego wiedza o roli chlamydii w oma-wianym zakresie u innych gatunków zwierz¹t i cz³o-wieka, gdzie g³ównie Ch. psittaci uznawana jest za przyczynê ronieñ u ludzi, owiec, kóz oraz w mniej-szym zakresie u byd³a (13). Podobnie jak u innych gatunków, tak i u wiñ najczêciej opisywanym i ba-danym problemem w zwi¹zku z zaka¿eniami Chla-mydia spp. s¹ ronienia wystêpuj¹ce w pónym okre-sie ci¹¿y. Potwierdzenie udzia³u chlamydii wymaga w tym przypadku zastosowania specjalistycznych tech-nik diagnostycznych, wykrywaj¹cych antygen.
Odse-tek notowanych na tle chlamydiozy ronieñ, wg danych pimiennictwa, ró¿ni siê wiêc zasadniczo, zale¿nie od zastosowanej do wykazania antygenu metody labora-toryjnej czy stosowanej uprzednio antybiotykoterapii. Wp³yw mo¿e mieæ tak¿e system utrzymywania zwie-rz¹t, niemniej problem ten dotyczy w praktyce zarów-no du¿ych, wysokoprodukcyjnych obiektów, jak i ma-³ych hodowli. W Szwajcarii potwierdzony odsetek ro-nieñ na tle chlamydii wynosi³ 5,8%, w Niemczech 3,9% (2). Oprócz ronieñ straty w sektorze reproduk-cyjnym powodowane przez chlamydie zwi¹zane by³y ze zwiêkszon¹ miertelnoci¹ prosi¹t w okresie oko-³oporodowym oraz przedwczesnym rodzeniem siê pro-si¹t, mumifikacj¹ czy powtarzaniem rui (3, 16, 17). Sporód wymienionych wczeniej gatunków chlamy-dii, od loch, u których wystêpowa³y problemy z rozro-dem, izolowano Ch. psittaci, Ch. pecorum i C. tra-chomatis. Badania szwajcarskie wskazuj¹ z kolei na wystêpowanie w stadach wiñ zaka¿eñ mieszanych, powodowanych równoczenie przez Ch. trachomatis i Ch. pecorum. Podobny zespó³ objawów mo¿e dawaæ tak¿e Ch. abortus (12, 15).
Histologiczny obraz zmian w narz¹dzie rozrodczym loch odzwierciedla zwykle tylko proces zapalny, któ-ry u ponad po³owy badanych zwierz¹t dotyczy macicy (endometritis) i w wiêkszoci przypadków przebiega podostro (48%) lub przewlekle (39,5%). Zapalenia szyjki macicy i pochwy wystêpuj¹ z mniejsz¹ czêsto-tliwoci¹ (45% i 19%) (2).
Rozprzestrzenianie siê chlamydii drog¹ p³ciow¹ (zaka¿ony knur i jego nasienie) nie wydaje siê zasad-niczym problemem; zosta³o ono udokumentowane wraz z opisem transmisji zaka¿enia drog¹ krycia, któ-rego dalsz¹ konsekwencj¹ by³a zwiêkszona miertel-noæ oko³oporodowa prosi¹t. Badania przeprowadzo-ne w Szwajcarii i Niemczech z u¿yciem ró¿nych tech-nik diagnostycznych (badanie mikrobiologiczne, LPS--ELISA, IHC, PCR) wykaza³y w nasieniu knurów obecnoæ Ch. psittaci i Ch. suis oraz sporadycznie Ch. pecorum (11, 14). Kauffold (6) szacuje, i¿ prewa-lencja chlamydii w nasieniu kszta³tuje siê pomiêdzy 5,2% a 24%. Potwierdzono tak¿e, ¿e w stadach, gdzie znajduj¹ siê serododatnie knury, notuje siê zwiêkszo-ny odsetek serododatnich loch. Istotzwiêkszo-nym z diagnostycz-nego punktu widzenia wydaje siê fakt, i¿ u knurów obecnoæ swoistych dla chlamydii przeciwcia³ w su-rowicy krwi nie zawsze koresponduje z wykrywalno-ci¹ bakterii. Wykrywanie knurów wydalaj¹cych chla-mydie wraz z nasieniem nie mo¿e zatem ograniczaæ siê do klasycznych badañ serologicznych.
Sytuacja epidemiologiczna dotycz¹ca rozprzestrze-nienia w naszym kraju chlamydii u wiñ nie jest do-brze udokumentowana, w Polsce nie podejmowano bowiem przez wiele lat w tym temacie badañ moni-toringowych. Aktualnie badania przegl¹dowe wyko-nuje Krajowe Laboratorium Referencyjne PIW-PIB w Pu³awach, g³ównie z powodu wymogów importu wiñ do Federacji Rosyjskiej (ryc. 1).
Med. Weter. 2012, 68 (9) 519
Wystêpowanie zaka¿enia ocenia siê ró¿nymi tech-nikami diagnostycznymi: badaniem mikrobiologicz-nym, histologiczmikrobiologicz-nym, immunohistochemiczmikrobiologicz-nym, im-munofluorescencj¹ bezporedni¹, ELISA czy PCR. Zale¿nie zatem od rodzaju i czu³oci stosowanej metody badawczej wykrywalnoæ chlamydii w tych samych próbkach mo¿e wynosiæ od kilku do nawet kilkudziesiêciu procent. W przypadku badañ bakterio-logicznych du¿y wp³yw na wystêpowanie wyników dodatnich wydaje siê mieæ miejsce pobierania próbek, o ile bowiem z materia³u z rogów macicy chlamydie izolowano w 33,7% przypadków, to odsetek prób
dodatnich pochodz¹cych z trzonu macicy, szyjki czy pêcherza moczowego siêga³ ju¿ 43,6%, 44,6% i 54% (2).
Metod¹ rozpoznawania chlamydiozy, zalecan¹ przez Miêdzynarodowe Biuro ds. Epizootii (OIE) jest od-czyn wi¹zania dope³niacza (OWD). W latach 2008--2010 w PIW-PIB w Pu³awach ocenie w kierunku obecnoci przeciwcia³ przeciwko Chlamydia spp. pod-dano ponad 61 000 surowic. Odsetek seroreagentów dodatnich w latach 2008, 2009 i 2010 wynosi³, odpo-wiednio, 0,4%, 0,47% i 1,65%. Za wynik dodatni przyj-mowano rozcieñczenie badanej surowicy od 1/8 do Ryc. 1. Wspólnotowe wiadectwo zdrowia dla wiñ hodowlanych importowanych do Federacji Rosyjskiej punkt 4.3 okrela zakres wymaganych badañ laboratoryjnych dla wiñ hodowlanych importowanych do Federacji Rosyjskiej, które musz¹ byæ wykonywane w laboratoriach referencyjnych, w tym chlamydiozy
Med. Weter. 2012, 68 (9) 520
1/16. Wykorzystuj¹c materia³ biologiczny pochodz¹cy od wiñ, które uzyska³y wynik dodatni wykonywano badanie technik¹ PCR, w celu wykazania zale¿noci pomiêdzy zastosowan¹ metod¹ serologiczn¹ a meto-d¹ potwierdzaj¹c¹. Zale¿noæ tê oceniano testem ÷2,
a uzyskana wartoæ wynosi³a 29,83, co daje podstawê do stwierdzenia, ¿e porównywane metody s¹ zale¿ne i daj¹ istotnie zgodne wyniki. Ustalenie zale¿noci sta-tystycznej pomiêdzy metod¹ serologiczn¹ a potwier-dzaj¹c¹ wymaga jednak dalszych badañ. Tym niemniej wyniki przedstawione w trzyletnim okresie ich reali-zacji wskazuj¹, ¿e s¹ one istotnie statystycznie odtwa-rzalne. Porównuj¹c wyniki uzyskane przez polskie la-boratorium referencyjne mo¿na stwierdziæ, ¿e poziom serokonwersji jest nieco ni¿szy ni¿ w innych krajach, gdzie seroprewalencja wród tuczników wynosi 96% na terenie Belgii, 72% i 47% u loch i knurów w Niem-czech, 62 i 48% wród loch i prosi¹t starszych w Szwaj-carii oraz od 63 do 80% u tuczników we W³oszech (10).
Najbardziej istotnym ekonomicznie aspektem zaka-¿eñ powodowanych przez chlamydie u wiñ wydaje siê rozpoznanie faktycznej skali zaka¿enia w grupie loch. Z badañ przeprowadzonych na terenie Niemiec wynika, i¿ dodatnich seroreagentów wykrywa siê prak-tycznie w ka¿dym stadzie. Przeciwcia³a wykazano tam u 33% badanych loch, ale odsetek wyników dodatnich wród samic pochodz¹cych z ró¿nych obiektów waha siê od 4,3% do 72,7%. Seroprewalencja ta korelowa³a dodatnio z wystêpowaniem syndromu MMA, powta-rzalnoci¹ rui, zachorowaniami prosi¹t oraz zmniej-szon¹ liczb¹ odsadzanych od lochy prosi¹t w miocie. Porównanie wymienionych parametrów u loch pocho-dz¹cych z jednych obiektów hodowlanych wykaza³o, i¿ zaburzone ich wartoci notowano u loch serododat-nich (4).
P³yn¹ce z powy¿szych badañ wnioski wskazuj¹ na siln¹ presjê chlamydii w stadach wiñ, a przede wszyst-kim prawdopodobnie w wielu krajach na niedo-szacowanie skali i znaczenia zaka¿enia tymi drobno-ustrojami.
Pimiennictwo
1.Becker A., Lutz-Wohlgrot L., Brugnera E., Lu Z. H., Zimmermann D. R., Grimm F., Grosse Belage E., Kaps S., Spless B., Pospischll A., Vaughan L.: Intensively kept pigs pre-disposed to chlamydial associated conjunctivitis. J. Vet. Med. A Physiol. Pathol. Clin. Med. 2007, 54, 307-313.
2.Busch M., Thoma R., Schiller I., Corboz L., Pospischil A.: Occurrence of Chlamydiae in the genital tract of sows at slaughter and their possible signi-ficance for reproductive failure, J. Vet. Med. B 2000, 47, 471-480. 3.Daniels E. K., Woolen N. E., Wilson D. J., Phillips R. M., Yeary T.:
Investi-gating the link between Chlamydia and perinatal morbidity and mortality in swine herds. Vet. Med. 1994, 89, 157-162.
4.Eggemann G., Wendt M., Hoelzle L. E., Jaeger C., Weiss R., Falling K.: Prevalence of Chlamydia infections in breeding sows and their importance in reproductive failure. Dtsch Tierärztl. Wochenschr. 2000, 107, 3-10. 5.Englund S., af Segerstad C. H., Amlund F., Westergren E., Jacobson M.:
The occurrence of Chlamydia spp. in pigs with and without clinical disease. Vet. Res. 2012, 26, 8-9.
6.Kauffold J., Melzer F., Henning K., Schulze K., Leiding C., Sachse K.: Pre-valence of chlamydiae in boars and semen used for artificial insemination. Theriogenology 2006, 65, 1750-1758.
7.Rogers D. G., Andersen A. A.: Intestinal lesions caused by a strain of Chla-mydia suis in weanling pigs infected at 21 days of age. J. Vet. Diagn. Invest. 2000, 12, 233-239.
8.Rogers D. G., Andersen A. A., Hoqq A. A., Nielsen D. L., Huebert M. A.: Conjunctivitis and Keratoconjunctivitis associated with chlamydiae in swine. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1993, 203, 1321-1323.
9.Rogers D. G., Andersen A. A., Hunsaker B. D.: Lung and nasal lesions cau-sed by a swine chlamydial isolate in gnotobiotic pigs. J. Vet. Diagn. Invest. 1996, 8, 45-55.
10.Schautteet K., Vanrompay D.: Chlamydiaceae infections in pigs. Vet. Res. 2011, 42, 29.
11.Scherban G. P., Firsova G. D.: Chlamydial infections as a cause of distur-bance in swine reproduction, [w:] Proc. 22nd World Veterinary Congress, Perth,
Australia 1983, s. 175.
12.Schiller I., Koesters R., Weilenmann R., Thoma R., Kaltenboeck B., Heitz P., Pospischil A.: Mixed infections with porcine Chlamydia trachomatis/peco-rum and infections with trachomatis/peco-ruminant Chlamydia psittaci serovar 1 associated with abortions in swine. Vet. Microbiol. 1997, 58, 251-260.
13.Souriau A., Le Rouzic E., Bernard F., Rodolakis A.: Differentiation of abor-ting-inducing and intestinal strains of Chlamydia psittaci isolated from ruminants by a microimmunofluorescence test. Vet. Rec. 1993, 132, 217--219.
14.Teankum K., Pospischll A., Janett F., Buergl E., Brugnera E., Hoelzle K., Polkinghorne A., Wellenmann R., Zimmermann D. R., Borel N.: Detection of chlamydie in boar semen and genital tracts. Vet. Microbiol. 2006, 116, 149-157.
15.Truszczyñski M., Pejsak Z.: Zespo³y chorobowe u wiñ wywo³ywane z udzia-³em chlamydii. ¯ycie Wet. 2010, 8, 660-662.
16.Wendt M., Eggemann G., Wittenbrink M., Jaeger C., Weiss R., Failing K.:
Prevalence of chlamydial infection in breeding saws. Proc. 15th IPVS
Con-gress, Birmingham, UK 1988, s. 379.
17.Woolen N., Daniels E. K., Yeary T., Leipold H. W., Phillips R. M.: Chla-mydial infection and perinatal mortality in a swine herd. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1990, 197, 600-601.
Adres autora: dr hab. Krzysztof Rypu³a, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc³aw; e-mail: krzysztof.rypula@up.wroc.pl
