O polskiej siarce i jej znaczeniu

. .

• •

•

. ·( ·· ...

::

'

":··.

"Umie}ęrno.sci dopotąd są jesu::.e prótr!Nm uwnaltu.k,em, może CŹCQim ratko

rozumu uwrwdem albo prótnlactwa mbawą, dopoluld nie są wtosowane do uż»tku

narÓdów.l uc:.eni potą_tinle odp.owladają swemu poll10łanl~. swemu w towa~stwach iud%Jiich' pneznac:.eniu~ .. ::: dop(>lrąd Ich umlejętnoAł nie ruui(Jje fab,.,lr.om t

rtlco--dziełom o~wlecenla, ułat~lenla Iderunilu postepu" STANistAW STASZIC

•

STANISŁ,.AW PAWŁOWSKI

Instytut Geologiczny ·· . ·

O POLSKIEJ SIARCE

.

I JEJ

.

·

ZNACZENIU

. . . ~ " . .

JESTEŚMY ŚWIADKAMI wielkiego il"'iZwo-ju chetmili. p.rrze!Illyslowej lila całym świecie. Wy-ra~reni tiego je9t wrz.;r.asta.jący udział chemii w unowOc.za§ni,airiu ·różnych gałęzi przemysłu, _w ~aspokaj.anriu potrmeb ludności bogatym .

aoor-.

tymenitem

towlarów. ·

Istnieje ścisły rzwiązek-

wgo

procesu z .car.az więkiszY'm wyłkorzystaniem dostępnej

·

·barly

su-1'6Woowej. Do głównych jej składników

mine-. m1nych llliależą: węgiel, sole kamienne,. w~ie­

n:ie, ropa naftowa,

gaz

~emny, siarlk.a.

S.i.alrka i jej pochodne - głównie kwas ~ar ..

kowy - twarzą ·pOdstawę wielu procesów

che-·

:rirleznych,

stąd

:ma

ona

'

tak

:woarż:ne ~ooczen:ie

w·

życiu gospOdarezym ·ikraju. · · . . .

.. · Miaxą !pOStępu ,i uprzemysłowW:riia: jest· dZiś

obok innych wskaź:n:ików także sp<)życle. siar~

na l mieszkańca. Siięg:a ono abeć.iide. pónad

.~0 ikg silarki rocznie na; l m:Les:zkaflca w kTar · j.acp l'IOIZWlniętych przemysl'owo ocaa: kilku kir

.logram6w l"'CCZ''lie w kira.jach ~-~la­

biej ;roZwdin.iętych . .

W arlo zauważyć, jalk IZlm:ie-ntało się sporżyciie

w USA

w:

cią·gu OSitatnich 80 lart., W 1880 ,r. wynQSiło 1,7 kg tna l .mieszkańca, w 1920 r.

osiągnęJo. 15;0 kg, .a

:

w

·

19_ąo

r.

p;rzekroczyło

· 40,0 kg. Tend~cja wrz:t'1CliStu jest !Illadalwyraźna

t

·

rpazOśbaje w związku

rie

tZmi.a,JlamiJ globalnej produkcji pizeni;Vsłu

.

• ·

·

-

-

_

·

-

-

.

·

·

·

·

·

· SpożyCie si·arki

w

śmecle-·prźeicracza, 01bec:n:ie ·_ 17 mln t -~ i .przew;iduje ~ę, __ że ·w

naj-ł>liższych ~ lataCh nsiągnie 25 mln ·

t,

. a· ·w 'lł}83 11". ~. 50 mLn :t. An~ chłonn.aści . ry,ri.•ku siarld . u:zasadma:ją liczby planmvrulEigo

T9iw0ju produkcji naiwozów

Sztucznych;

::

PrZe--, inyslu · U!I"ąilowego, ll'afinerii

nafty;

_

·pr.zemysłu

·-sta·lawego; prżem)7słu chernreżriego

w

og6~0ści, · co po!Z<lStaje.

·

w

sclsłym ~IZW'll\żkif ;ze:-WIZrostein

liczby ąr& ~am,i,a ludności cyJWliliro-wa:nego śwdalta. .· · · · · · '··'

W Pol~ · ll>r.zemysł cheani~y, mający dolbrą własrlą bazę suro\voową, zdobył dodatko-. Wo możliwośtd i mocny bodziec :swego ~-o­

ju z ~en:t(:m odkrycia bogatych złóż ~ki

rodzdmej, co nastąpiło w końcu 1953 ;r. Oboik węgla, ----~ ' . ·w~pierii · - eksploa1:owlalnych

w

kraju ~ udokumenrt:owa:ne .zasOby zl'óż si&-ki: gwai-.aa1tują · eksploa!tację tego SlJ1'IOW!Ca . dla

licznych pOkoleń. Spożycie aiktuallne sialrlki w kraj~ wynosiło

w

1959 r. ok. 200 000

t,

ma ono wz:rosnąć do 600 000

.

t

siarki

w

1975 r.

Z punktu widzenia _ geologicznego isbn:ieją

wszelkie w.rur:unki, .aby ten ll'OZWÓj sZedł

w

po-dobnym, a może :i szybszym tempie. Złoża

i ich zasoby na to pozwalają. Pamiętać przy

'tym trzeba, że ubotisi

w

inne SU!l"'WWIe, mamy

'Wt

soli, jak i staa-ki w •n.admiałr-re, · oo .marże

-.

nam

ułatwić korzystną . pozycję _·

w

wYntiJaJirle

i handlu międzynarodowym. Tym samym "otWierają się duże pe:rspektywy orgarnirz.acji

1

rozbudowy !pOlsk-iej chemit jako narodowego pn.emyshi

w

dużej skali. .

. . Nawo Odkryte złoża siaa-ki rodzimej w 'Polsce wiążą się .genetycznie z . występoWaniem sLalr-czanów walpnia, gipsów i anhydrytów

w

mio-eeilskich oSada.ch

zaPadl:iska

przedkalripackiego.

-. Zaj;muje ono duży •obszar · o powierzclmi

kilkUnastu

tYsięcy ·kilometrów kwadr.art;owych

:na północ od granicy Kall'}>at arż po południo­

we stoki Gór Sw.iętokirzyskich i po Roztocze .Lubełskie1 od Rybnika

na:

Górnym Śląsku ·ari

. pó Horyniec-Zdrój

na roztoozu .

Tu. w -końcowym etaJpie dolnego Jbartonu . po-.wstaly warUnki ·dla utworzenia się pokładu · <;l(Saldów · cbemicmych, .g~óvwrle acllydrrytów,

. ·,giJpsów .obok soli katmietnnej. Gipsy mioceńsk:ie

odsł~ją się na duźyc:h

obsza!l"ach w

do!We

Nidy, koło· Staswwta, Chmielnika, PIN:mJowic,

Kradrowa, Rybnika, pooa tym napotlkallo je

licznymi w.ia'ceniami i wyrobiskami

.górniczy-mi.. Ich ~ążswść bywa: IZitlrlenna, nie

prrr.eklra-oza m ogół 55 m. Te ·właśnie siarczany były

sll!I"'WCenl dLa chem:iczmych pNemtaal

meta-oomaltyCz.nych, które ZEZły pod powderTlJcbrrlą

ziemi 'OOrz u<biału c:zlow:Leka i dopro\Wdziły

do wymLany sialrczanów na węglany z

zawM-1n9cią siarki rodrmnej. Końcowy efekt ~­

mirun: \WII)iem!ie osiarkowane są właśnie

poszu-~wanym środowiski.etm złożowym siarki.

Prof. Pawłowski z mgr K. Pawłowską na kopalni siarki w Piasecznie

Fot. CAF

Oczywiście warlliillk:i ·pmemi;an gilpsów były

SWTJególne. Do w8ii'Un'ków ·n~będnych

.n.aJle-żSła ObeaiJ.ość w środowiisku biltumdnów, wód.

zmi.ner,Mizowainych, balkltecii. B:iJbumillly mogły

się ~ w ·Mturalnych ~biornikach

-autok1alwach, zamkniętych od ·góry szcZeLnie

przez IIllieprrr.epus iły iortońskie i salr-maclcie na wyniesieniach i drobnycll fałd:ach

gi.psów. Stąd odkiryte watn!iejsze

ilkxia

siarki

rod7Jimej p<Yl.IOOtają w sytuacji szczególnej

w stosunku do pokładu 'gipsów t mi.eS'lJczą się

w obrębie zaznaczających się elewacji, co

naj-mniej .gi,psów i !ich podłaia.

Otwa~rte od ~ągu gialsów drogi: dopływu

ga-zów iZie:mnych, poprzez przepnS'llCIZISilne dla,

-zmi1neralirzJolwanych wód :pilaski, piJaslrowce,

mu-łowce i wap:ienie liltotamniowe, ułatwlały

lron-talk:ty ;i tym samym stwenały sytuację

korzy-. simą d:1a ir-ozpoozęcia i przebiegu procesu .rnęta~

samatozy. Obecność baikter:ii-współdJZi:a:t!ających

w

ptocesi,e ~ ~

potwierdroon&

lWcż­

nymi badamami.

Kienmek procesu od

sila.rozan6w do

waJP.iend.

z siaa-ką jest udokumentowany zacllowanymi

pseudo.roorfazami keyształów gipsów. Pod tym

· wrzględern ·generzJa złóż sBrlki rodzimej

w

Polsce

jest ·analogiczna do znanycll procesów

dqpro-W'elebających do osialrkówanila CIZaiP gilpsowych

słupów solnych w Zaltx>ce Meksytkańskiej,

w Teksasie, :Lulrzjand.e, Meksytlw, do !Złóż M SycyW..

PrMV!idłowe

!I'<ll'lJPO'lml

wat'UIIlków

tworze-nia się złóż si.all"kd. jest wstępem do ll'aiCjooa-Jne..

go prowadzJenia poszukiwań nowych obiektów

złożowych, jest

to

wę.żny problem metodycmy

u~!SfiJnie l'!al.lp8!tryTWalny.

Siarka ~a jasnocytrytrlO\W(Żółta wystę­

puj~ w złorbach polslcich w ptl9baci skryłokry­

st:aticrlmej ~ klrysł;aJ.Jc7mej, ~tworzy ona

skupie-·

n!L8

·na~ych kształtów i .wiellrości,, na-·

wet do :kWtkJU cen.tymebrów średnicy. Sia!rka

wypebn.ia. szczeliny, próżnie, ;przerast.a skałę,

repre!2lE!IIlltując p.l'ZIE!Ciętrue ok. tls masy sk:a1nej.

· W :zWiązlw ze iZOOrbami sitSJl"ki malne jest

rwy-stępowan:te·. ~ą2Jków strontu i bituminów.

Potencjalne zasoby można obliczyć. pamięta­

jąc, że istnieją na świecie kopalnie eksploatują­

ce pokład siarki l-metrowej miąższości a o

prze-ciętnej zaiW'alrllxlścd: sLairlki poniżej 101/o S IZ. głę­

bokości ki.J.ku&iesi.ęclu metrów.

Udokumento-Wialle IZSSOby jednego tylko obiektu złożowego

w Polsce w rejande t1mmohr2esk!iim sięgają 100

-~~n

t.

W poróW!n.amu do m.anych obiektów

~h

w

świecie jest to jedno IZ najwięk­

szych !Złóż ..

Jest

OCIZ~, że

ocena ekanomiCZilloSi

dóż

uwrz.ględnda obok charalkte:rystyld zasobów

talk-że CZytn'ndJki dla gómictwoa ważne, jak mięt­

srość i charakter skał nadległych, zawodnienie

złoża, zawoariość siarlrowodoru, wr.ab.laJnoRć

i cechy geologiC2'miO"iiilżynierskie skał.

:DopLerd

.

lila ~ gruntownie !Zalll.a~

wa.nych wszysbk:k:h tego ;rodza,ju elementów

ustaLa się pogląd lllS: l'laCjariatną melbodę

wydo-bycia li wybiera: się najdogodniejszy do •

-.ploatacji

omeklt

!Złożowy.

Na podstawje poddmych 'raZwaZ:ail uznano

za llla:jł>ardaej dogodne do uruchomien;l.ai

ko-palni złoże

w

Piasecrmie. Jest

to

miejsce na·

j-·płytsl;ego występowain;ia siarki

w

zachodndej.,

skrajnej części ~ tarnobr!zeoslciego. Otwarcie

tu JropaLrti odk!rywkowej nastąpiło w grudniu

1.957 r. W roku 1958, 1959 i 1960 wydobyt9

w Pi.a1S1eoz1nie pierwsze tysiące ton polskiej

siarki. Ptrodukcja kopalni

w

1965

r.

osiągnie

co najrnmej 400 000 t, oo pokryje ndie tylko

pot:rrr.eby krajoWie, ale wystarczy lila dość

Zlnamny elksport tego !l)OS'lJUikiwanego na rynku

surowca. Razem IZ pierwezym kmnblnatem far

bryk chemicznych, jalki powsta-je

w

Machawie

bwOTIZy zrąb nowego okiręgu prwmysłiO!wego ta:rnobtv.esko-samdJOim:iersgo ~II'Itego 111181 rz.d:JO-żach silatrld.

W Polsce n:a d.rmycll złO'Żlaieh:

w

Gmybowie,

Gackach !istnieją morl:liwości ekspLoata<!ji siJaJrtki również e lropa.lń ,pod!z.iemnych, a dyskutowane są ta.kże ekonomi.omte wskaźnilk!t e.ksploa·tacji

metodą F!rasha - metodą rpodziemnego wyta

:-piand:a siJalr!ki, oo stosuje - jak w:iJadomo- .Ilia

szeroką skadę ·gó:rm:iJcltwo ;armerykalńskie. Trzeba

podkreślić, że metoda ta,

pozcn-me

rprost.a i

fu-twa, nie w ko81Żdych warunkach iby:wa opłac.ai

l-,na.

. Skały sii811'1lronaśne wydobyte ill'a

pow:ierzlch-.nd:ę mogą być tylko w pe'Willych og:r:a.n:iczonych

'Wiall"Unlk.ac ibezJpośredJnóo wyk.OliZysl;.aine do ! pro-dukcji kwasu si!arlrowego, do celów rolnd.czych.

Przewarżmie skały Siartkanośne są przerabiane

T{~Żintymi . me'todam.i dLa IUiZ)'Skacia lronoantm-·

t6w So-90°/o S, oz kltóryc.h dopiero proces :rnfJ.. -nacji dlOiprowadz.a do siJalrtki 99,90/o S.

Prozy przeróbce rud silarlri na JronoenJtr.aty,

. u nas stosowaną m,etodą

tzw.

floba.cjti:, ·J:rorn.ysta się e dogodnych własiliości sialr1kd. :takicll, jak jej illliska tempeir.all:iu!r.a topn:ieni.a, niska lepkoś~ płytnnej siiarlci, ł.a1twla ll'IO'lJp\lS'lCLall·oość w

dwu-sialrczlru węgla, ~brudna/ IZWii.l~ć wodą

siJail"-łti. w przeciwieństwie do łatwo ,zwilża1nych

Skał płonnych wa~pienł, iłów. .

Występawi81Illi.e złóż sit8iilk:i. o maoze.niu

p!I"Zle-mys~ odlkryto dotychOZBIS w killrunastu

· miejsoowości:acll okolic

'IIamobrrz.le.gu-PiaJse-cz-na - j:atlro ·p:iletrwsey qgi'Iamlny obie'klt IZłai:owy,

Ol1rol:Lc Szydłowa-soi~ybowa koło Sta

-SWWia j,E&o dru,gi diuży obiekt złożowy.

· Dalsze pe!rSpEI).rtywy ipOSZ\Jiki'wań i :rnażliwOOci oąkeycila złóż sialrlkL :istnrl.eją IPO'ZJa •tym w

za-. pa~ rp:rrzedtkaJrpaclcim. Potwie.rdzJeruean tej

tezy są oliczme s~ z obj.aJWatmi oońairko­

Wlani:a I'ZJOOibserwiowaine na oibszall'1acll od

Rybni-ka na1 Górnym Sląslru ~ Olko!l:ice KiM!kow~

wjdły W:isly i Sanu do olrol!iic Horyńca i Luba-cżowa. DaJszv ciąg strefy ana:rkoWialllej, w sto -·pnilu Ok!reślaijącym ~ przemysłowe obie

k-ty iZiłożowe, ZJilt811lY jest ll'llal :terenli.e U.kradny.

z

p1IDktu w:id7Jenda me1odyiki. iprtSIC poszwki

-Wia/WICeycll siarki rbrzeba

tu

pod.kireślić rolę ozytnn:ikJa: ~j ooony dotychczasowych

qp.imi i poglądów, pOlOOmie ustalonych, kltóre

oo oojllmlliej bagalbetlirrowały, a IIllaiWet negoWJały

obecn~ć :większych !złóż. WylroOOIIliie badań

geof:irzyomycll terenu, pNIIW'jdło:wta aillt8llirm

do-stępnym mM;er.iałów geologiJoznych i: usta.lona

pra:widJJO!wa ·kionoo.pcja badawcza ~ęły już

pierwSzymi otworami wiertrumym[ potw!ełr­

dzenie •geo1ogiJczn.ych załażeń, co IWSbaiło uwień­ OZione ocllk!ryiCiJem ~h, płytblro występują­

cych :złóż sLairki.

Ttradycje lropaWnictwla simkawego w PoJ.sce

sięg~ają odległych piastawski•ch czasbw.

1stlnie-je łtistlarycmy d.olrumenJt potwlerdmjący dlzi.a-łail!nlość Jropami: i huty

sia!rk:i

.pod Kll'lallrowem

w Swloszow:iJCach w 1422 11"., !kopami z.atmlmiętej

dopiero

w

1884 r. Była.

to

pr.zez dlugi. okres

jednia z ważniejmych siJalr~owni w · środdrowej

Europie, !która dostalrozylia

ók.

l 00 000 t siarid.

Zachowały się jE:IS7JCZe ślady da!Willych,

.nie-'W!iclkicll 7JI'eS'ZJtą kiOipaJni sia!rki w Pszowle

-Kokoszyoacll lila• Gómym Sląslru,

w

Posądrly

koło Pr!OOWWlic, we wsi OmTlroiwy nad N~dą.

w Wold. W:iśniawej kolo Staiszolwa. Kopalnie

i huty siarlci zamkn.ięto osta!tecrzmie w 1921 r.

Dziś w :nowych warolllkaJch ,odżywa

kQPa.J-nrlciwo silall"ki w dużym ~ lila porżytek

narodu jako czymtik planowego rotzJwoju t

po-stępu w pr:zemyśle chemiJc2mym, ja!lro element

ooyw]Jania, przebudowy sttruktuey przemysło­

wej i czymtdk akty:w:irr.acji siarkbwego dkręgu

sam.domielrski.ego w województwie kielook:im

i neszowsk:i!m. .

Te dooen:ialne ~ .powszechnde iWalory ddk'Ol'laiileglO odkryciJaJ s:iaruci dla społecz:nych

i ogóll'll00llal1'Kldych celów gospodialrki

socjali-stycrzmej IIlO'ŻmJa urz;upę.łin.ić uwagami o

konkret-nych wybrakonkret-nych prrz.yddadach-masowego sto

-. sowaiJllila si:airlki w życiu.

SiaJrllm bierrzle u.drział w naturalnym cylklu

krążeruila w przyrod1lie - w biosfer.t.e. T·ak or-garuzmy pierwotne, jak i wywiro iZO!I"gaulii!Zowa-ne ~ją silaJr1kę w SWIOiJm skliadrzje, w

biał-lruipl~. . .

RośłiJny pobier.a!ją siarkę z gleby, w !i.1okiJa,ch

dochodu.ących do 50 kg Siarki ;z · powie~:::hni

l hekta!ra.. Zborl.a, Z'iemniaki, ka'Pusta; roś).illly

pasrowe mają w tym :pierwsze m:i.ejsca.

Osobny og;romny rozd?Ji.181:

stlairimvi

udział siarki w JlOWIOCZ€Sile'j chemii :pru.emysłowej. Ponad 300 kg siJalr!k:i.

pot,rmeba

na w.ytw<XI'IZel'lie

l t kwasu siJalrlkowego. Kwas sisaa:lkowy !Zwany

jest d7lisi.aj żywą krw:ią ,ożywiającą · rurjrorz -maitszJe g.aiłęzie ·pzv.emysłu, a jego 7JUŻycie jest

mierln.ikiean rozJWIOj:u pr:zem.ysłu 'chemilcz:ne:go

w S7'JCIOOgólnoścń.. ProdJu.k.cja kwasu $Jalrt~

w Palsce prv.eklr.oczyłia ostart:ndo 610 000

t

.

W śwl~ obeclllliie ok. 85°io konsumo.waJnej s1alr'kii ipll'Ze'7Jillal się do produlkcji kwasu siar

-. ~o.

· Najw!iększ.y u~ w ?użyciu k:wlasu sialrko

-wego ma prrz.emysl lilaWOZÓW sz-tucznych, .głów­

nie naJWmów fosforowych, następnie siarcza-ruu amonu, przemysł wiłókńen sztuo'llnyeh, barw-ników, hutniczy i inne.

Pabrzeby ro1nd.ctwa w !7Jakresie na/WOZÓW

~znyoh w Polsce są duile

w

!ZWiązku z

pila-nowym rozwojem kultury rolnej i rosnącym

zapotrzebowaniem na artykuły spożywcze.

Za-lcladany konieczny wzrost poziomu produkcji

rośliiilon ej, zwienzęcej •W najlbldższej przyszłości

15 lat ma gwarant~ać kaiŻdemu obywatelowi

poziom spożycia zbliżony do poziomu ikirajów o wysokiej stopie życiowej. Musi więC

znacz-me

W2lrosnąć stosowanie nawozów minerałnyoh

na l ha: a; 62 kg w rdkJu 1960 1prawie trzykrot-nie do 163 kg w roknl 1975.

D1a wytwoiv.ie:n:i; :głóWIIllej w tym W2!gl.ędz1e

masy illlaiWOZÓW fosforowych trzełba zużyć

125 kJg sialr-kd na wyprod'Uilrowanlile jednej· tany

z 3-ikootm.ym w cląigu:.Larti l5

wzrostem

zaip0tr.7Je-:00Wanta

na siarkę. Jak wynika ~ uw.a.g

po-pr.zedn:ich, planowe potrzeby te są bez

~e-. żeń· mbezpiec:'ZJOOO . d

to

z dużvm II'l.SIClmd.arem

msobami odkrytych złóż.

Przy ·produkcji~ -celulozy-i Valk nieZibędnego

w życiJu !palpiea-u pOltrzeba na każdą tonę

reiu-lozy 120 kg. siarki. W .każdym samoch9dz.ie

zaJWarle jest, ~· ~o kg

;a.cld .

.

S:iarkę stoouje .,prrLellll:ys~ w~ókien 1.twm:zyw_ -~UC?:ny.ch;.

barw--ników; -1alk:ierów, kauczuku; .przemysł · faJr~Ina­

·ooutycimy d lkonserw.ascjii iSir.tykułów spożyw­

~ych,-do W!aqlci ~ szkod$.ikami !IXJŚlin

itd.

.

.

. . Spot)11kąmy się z. si.ark4

w

spoSób poŚredni,

--~-'~...l • • ~ .. ~ . od ó' t

tJ.:~ęJ

o:norze

'

:~~..,....~o, p r zną. pos

a-Fot:· CAF

-cifą• jej 17Jwiąlzków, na óaldrzień, w liyciu;

·

w

prak-ty9e,

często naw€'!;

me

domyśLając si~ jej udzilar ·łu··w ·produkcji 1811'1tyik1ułów po-w-szechnego użY't­

.· kU; SiiaJrka jest 'Więc milllerałem wszędobylskim,

o wł.asn.ościacll :oenion:ych :od :starożytności (na

· pr.zylk~

w

lecmdc'twie). _

Polska siJalrlm.. - drugi. po węglu-skarb nar-·

rodJawy --'- pmek,azan,a

2'.0Stafu

do

Wykotzysta-nia wysi11kiem geologii, na;ułri wiążącej ll"'OZWój

pojęć o Ziemi w sposób. k1asyoC!'ZJily ze służbą

dla-.gol9pOdairld k!rlajowej. ·

· · ·Od . dalszych zOr:g.asnizJowooych ·wysiłków,

aboonie pi'1Zede WISZystk:im ~y.słu - za•leży

.. l'l91Z~ój d ,możliwość wszechstronnego

wy.ko--pzy~ :nmumlnej wŁaSnej ·bazy surowcowej,

I~ępnej'. w stosunlkowo· dogodnych

W!alriln-.:klaCh.---Należy. podkreślić, że w 17JWiązku z

uru-.: -eh:<mrl·errie~ eik~pl~ji złóż- siaTki pOWS.tają

.:.-~. . za•gadn!iienda · praJW'idłowej · goS!po~

'·irurmvoan:il:ir; ~arz~ymi,: jak: iły i p1aski

, ~jmowlalne. znad ~ .kJtóre. illladają się do

.. prod'Ukcji .-mate:rńatlów·-bl:ldowJ.mych,·jalk piaski

r:~~., ·-.cenny· :i! po~ukiwmy_. surowiec

-szk.llalrSk:ii,i .j:alko piasek _formierski ·P.J.aski

kwoc-OOWie t?JOOijdują · silę

w

::dużej -Jlaści-·!pOd _Wy:eks-·

;p1oalłowiaJnym ~o7;em-,,s:harki •.

··DO '\\V'.a!I'IbOści .-o dui;ym

:ziiBlczerriu.

lecz~niczym

11iłerżą

:

wody

~a~nO:osłóne ustiwaiie

ze

,

:

zło±a.

.

dla

Jego

~ma,

.

.

··

·

·

. . . . '

Z procesów prZJeróblci Wlalp:iend si.arironośnych

w

.

ko.mb:inacie siratrkowym w. Maschowie

ppw.-stanie ogromna masa odpadów

poflotacyj-nych ~.głównie wa~pi€'Ili w postaoi

r02ldrobnio-nej masy, których ·samo slcladowanie nastręcza

-trudności. N ad ustalooi€1lll właściwego dcll.

spo-żytkowania dla -rolndclwa lub ;produkcji

cemen.-tu na:leży jeszcze nadal intensy·wnie. pracować.

Wy.ocfrębnienie strt01ntu Zllaljdująoogo się

.w

złożu si.ar.ki SltailllOIW'i osobny problem

techno-logii przeróbki sialrki. Są

to

wszystko problemy

żywe określające do~owę korzyści

gospo-daroze .rozpoczętej ralkcji- eksplQ.altacji :zJ'óż

sial'-.ki ..

. W:8Jrtość · sdialrkli jadro głównego· elementu

Fot CAF

·aaiktyWinilającego itl.aiSZe' dążenia socj.a:Iistycznej

·gospodaailci· jest ;powsz.echnie doceniooa.

DQWIO--dzi

-

·

rt;ego

staJnaw:isko .najwyższych władz, głosy

w Sejmie, szerokie zainteresowanie

problema--tyką silarki'

w

społecrr.eń.stwle. Jednalk o

odkry-tej

w

:Polsee . sLaa-ce me należy mówić tylko

jaJko o ważnym. i cennym zresztą surowcu dla

fubry.k kwasu s.i:alr.kowego, 1który w datlsrrej

lro-lej1ności ożywi i W2l!llOOnil nasz potencjał

Ucz-nych gał~ prnemysłu, ail1li też jako o

produk-cie, którego-sprzedarż przymesie il1laJl11 i -naszym

sojusznikom wielokrotnie materialne korzyści.

Dooenilać trzeba w sLalroe--ukiryrt;e na;jce.nniej

-sze siły, !ZdoLne 1lll()bil].:irznwia~-i -rwybw.a~rz;ać nową

energię, nowe wall:'tOści. Stąd ~a, :problem

w]aś.Ciwego sbosuillJku do spraw siaJrll9,~ do-

za-gospodarowama okręgu . starlrowego,, .asby . ko-!l'zystając

z

przyrodOOnych. bog-aJCtw jaik.

ll'l!alj-mniej lllialr'uszyć roWiiliOW'agę w pmytrOO:zie~ do

maksimum zwięatszając strefę odJcEiiaływaa:rla

.pozytywnego. .

~c ja ll'OZbudowy -prrzemysłu rw okręgu·

san-dO!IltieTsko-tarnobrzesk:im ll'lod:7;i IIlJOwy czy;tllni!k;

arga~nizuje się tu nowe . życie oo: dotychczas

P.ozbawionych przemysłu teren~a~ch. Z punktu

.w~ pLaawwego ~ fum.kcji i .

arga.--nizacj.f . ośOOdków pr.zemysłowych, mających

mocne natUraLne podstaJW-y rozwoju :-mdejsoo~

wej i- wschodln:iej ·części wojewódrlitwa kielec-ld.ego, meszlowskiego i częściowo lubelskiego.

·Odkryta siaa:lka pow:iJnJrla się okarz.ać ·

najprawid-łow:iej drzJLałającym bodźcem d1a Zartrudnienia

.nadmiaru sil roboczych, :wymUJSZ~enia

uzasad-monycll odpowiedndch .iJnJwestycji•, organi.zatcji transpor:bu i komunikalcji, planowej organizacji

terenu, w sumie ożywmających ten zacofany

i i.aniedlbaJny obszaT krajru. Proces ~budowy

już · się l'O'lJPOCZął, · odbywa się· :na naszych

oc~aiC'h. Zaczyna pracę kopalnia w pjasec:zn.ie.,

czeka na rozruch kombinat chemiczny . w · Ma-chowie.: Brzegi Wisły: kielecki. i ll'ZeS'lJOWSki

s.pi.ął 00wy most.· To widome. fakty. Wyrasta

w wa,runkach socj!81l.istycznego ll'IOZUntienia ży­

da: 'i rw nOWiej arg.andrmcji, iiWWY człowiek.

Da-lekie są oddziaływania już eksploatowo81tle.j a niedawOO przecle;i odlkryrtej s:iMkio.

SUMMARY

Tbe sulph·U!' deposl.ts ·recently disoovered in Po-land are genetically bound wdth the occurnmce of

1lhe .cak1'1l1ll &Ulpha:tes, gylpSums ·

aoo

anhydrites

wltbin the Miocene sędiments -of the · Ca.rpathian

fore deep. The native &Ulphu.r. oocun; in the Poli&h

deposlts in a crypbocrystaJJ.Ihne as well as crys'tailine form, . lin the ooncretioos of dilferenlt . s.hapes a.nd magnitudes up to some cen.tdllnetre of ddameter.

The sulphur resources documented amount, only in

the Tarnobrzeg area, about 100 milion tons .

OThe IWthO'l" ~es .then o t.Oe eC'O'lliOIJJIIc vai

ua-tiion of · depo<JIS'Lts. tatking · mto oonslderastion the cha-racteristlics of :resouTCes a-nd :refen; .to the hl&toricał tTadltions of the sulphur mindJng in Poland as weU

aos to the PMft of su](pbur iin -the modern .tridus.briat

C'hernistry. o •

PE310ME ·

HoBOOTKpblTbie MecTopo>KAeHH.Ił cepbl B Ilon&we re

-HeTH'łeCKH CB.Ił38Hbl C CYJibcłlaTaMH KaJib~HR - rHIICa

-MH H aHrHAPHT8MH, 3aJieralO~HMH B MHOUeHOBblX OTJI()->KeHH.IłX npeAKapnaTCKoro nporH6a. CaMopOAHaR cepa B · ITOJibCKHX MeCTOpO>KAeHHRX BCTpC'łaeTC.Ił B

KpHnTo-KpHCTaJIJIH'łeCKOA H KpHCTaJIJIH'łeCKOA cłlopMe, o6pa3yR

CKOITJieHH.Ił pa3JIH'łHOA ·cłlopMbl H BeJIH'łHHbl,

AOCTHrato-~He HeCKOJibKHX CaHTHMeT.pOB B ,lliiaMeTpe.

IIOAC'łHTaHHble 3ariacbl . cepbl B OAHOM TOJibKO paAoHe TapH06>Kera AOCTHraiOT 100 MJIH TOHH.

B AaJibHeAmeM aBTOp o6cym)laeT 3KOHOMH'łecKy10

o~eHKY MeCTOpO>KAeHHA. C OAHOBpeMeHHOA xapaKTepH

-CTHKOA Cblpb.lł, ynOMHHaeT o6 HCTOpH'łeCKHX TpaAH

-~H.IłX cepHoA A06bl'łl:f . B Ilonbme H, HaKoHe~. o 3Ha'łe­

HHH cepbl B COBpeMeHHOA ilpOMblWJieHHOA XHMHH."'

JAN CZERMIŃSKI, STANISŁAW PAWŁOWSKI

Instytut Geologi-c:zny

WSPOLCZESNIE ZACHODZĄCE PROCESY· W ZI:.02ACH SlARKi o I ICH ZNACZENIE

DLA EKSPLOATACJI

ZŁ02A SIARKI, .odkryte w 1953 r.

w

~ra­ mach badań Instytutu Geologic-z.nego pr.zez

S. Pawłowskiego, weszły już do eksploatacj!i.

P.raktycznie więc ll"'OZppCZął się 'DIJWY kierunek

w przemyśle polskim - przemysł siarkowy.

Dzięki dużym zasobom siail"ki występującym

na lllaSŻych zierm.ach pl"Zemysł· rten ma Wielką prz.yszła§ć, a·

przez

naj.bliższe o ·laJta niewąif:IPli­

wie· ·będiliemy świadkan:ii jego rozwoju.

G-eoLodzy, których dzi.a~~ć leży u

pod-~w tego ~agadl)ienia, ·nie przestali

b)'lnaj-:nmiej :mjm.owla:ć się złoża,mi siarki, lecz z wiel-kllan . zainteresowaniem . śledAA uda>tępnianie g()S:PO:daroę n·arodowej. oo~h z.lóż. Geologię

iJn~ją. w . ·~ól.riQścl aktualne procesy

za~

w

zł&u ł• w rudzie wskutek

zmie-nionych

przez

oz.ło,wieka w czasie e.bpl.oatacji

W'ali'Un:ków •o

· Sialitka

jeSt

p~em balrdzo ruChliwym

w przytrodrz.ie i o. dużej .aktywOOści. Llcme jef

zowiąlzki w warunkach na.turaJnych mogą się .

zmieniaić banłrw szybko. W odpowdednich

w.ar-runklach na miejscu jednych form wygtępowar nia-Si~.-.twanzą się

inne.

o .. .

w

żi~h·

p()iSkicli

·prze(ł·· :priy~Piemem oo

ąloaJtacj!i. si.alrka rodzima, wyStępująca w

pa-;ragenerzlie z wapieniami. i margianti, .mogła być

uw.aria~ ~ utwór ~)ący się: balrdzo

po-woli.' Zmiallly

te

w stosunku do .okresu życiS.

człowieka są bardzo nieznaczne · i praktycznie

mogą nie być brane pod uwagę. ·

Ta .WZględna stabilność chemizmu d składu

milneramego złóż siarki. wiąże się IZ ustalonym

reżimem istniejącym między złażem a

wodami

(a ściśle J."''litworami) znajdującymi się w :zło­

żu d.

w

je-go ~u.

Inaczej przedstawia się sytuacja

w

tych

częściach zloża, ktare 7JOStały przygotowane do

eksploatacji. W ody zmineralizowane, w

natu-~raLnyo sposób. konserwujące złoże, zostają wów;

czas usunięte. Pokład sila!rki: IZOStaje OS11S7DllY

d. .odsłonięty. Osuszenie ~boża objęło .równi~ niektóre części nie odsłonięte. będące

w

pobLi ..

żu strefy eksploatowmej. Dzięki temu-~

sLl-nde.porowatej rudy ma w tych w~h

wol-ny dostęp powde-trze oraz ·.wody ··~

i przesiąkające z czwartorzędu nie będące

w ~róWIIlowadze z che:n;lizmem !l\ldY. · · · · Tak więc. W~ OSUSZOlilej Części 'Żłor!a żosta,ją

wytworzone orwmru.nki sztuczne, ·.odmienne od

naturaanych,

w

o których zloże się daty~

:znajdowa·ło. · Złoże

w

cżęści oslismne.j. majduje

się

ipOd

wpływem Sil·nie działających

Pr-ocesów

utleniający:eJl. Tym samym nal~y zwrócić

uwagę na ' :moż]i\WŚĆ o utleniania ·się .sLarki