Islandia w świetle tektoniki płyt

WŁADYSŁAW POZ.A.RYSKI

Insty,tut GeolcJlczny

ISLANDIA W SWIETLE TEKTONIKI

PŁYT·

Ożywiona dysk1usja lWdkl6ł lPl'oblem6w tekion.iki

pły!t '2lWT6ciła ostaItnio uwagę geologów na lslandię· Ta n2lljwtl.ęlksza wyspa pc:>Inttona

na

gt"'7Jbiecie €r6d-oceanicznym stanowi jedh'OCZeŚIl1e przyQdad. ryftu ~k>nięt.ego na

:POIWierrehni

aą.óu .i

l\VYtIWór

pióropu-sza płaszcza.

Jest

rto najro'7Jl~jsza plama citld)ła na A'lJantylku,

pie

!WSzy&1lkde eIlemedty nomej

tekltoni-ki _OIba:lnej l!IlOgą ibye ,~ednio bed'ane. Na

od-słoniętych tu

"diit vallleys"

motna oOIbsel'lWować szczegóły ,rortslU,wania i IllBrasta.ni8 ipłyIt IJJiItosfery (&predin~) i ibadać pe,trochem1zm i IteikItooikę

wy-lewów platobazaJltOw . poc~ch 'bezpośrednio z (pł&\WCza ziemi. Obecnie, edY geoilogię Polski

Z8CZY-na

alę lntJe.rpretowa.ć W śwdeitlfeteldbonik:i płyt d

'WiP'l"o-wadzaza.gadn.ienie is'bUeoia

PLamy

ocie(pła rw eotk.am-brie' na· l:o~y:źJaie, ~~ u~ na. Is~'Il­ diI;~ byĆ i~ OZ tfJuczy do ~z.arua ~a­ sz~h lPl"'OibIem6w regionaJl.:n~h. . '

Do nąpisaallIa nmiejszego 'artykułu posłuzyły mI dane ·.~llIWarte IW iPUbliJkacjach i ma:szynqpisach oraz

informacIe

l\.ISItne u;zys!kane na

uniwersytecie

w Rey-kjaViku od prof. dr Sigudura Tborarinssona, jak r6w-nież aJjaMslka mane

mi.

z :a'litCl!l*j;l,~eso.ro~ Tłh:O­ rwrinssOIl'OlW.l sIkIladam i:*ldz'l.~w.am.e; 1l"61W!!l:iez mm. Alnt<Jniemou S!zymanoM!kli.EmIl, ,kierow.ndnrowi Amt

a-sady.PolSlk'iej :w :ę.e~av.iku· ~ęJrułje za ~i'wtie­ 'riie'l ułatwienie adbycla\podr6zy ;naukoweJ na

Islan-dię.

BUDOW..A GEOLOGICZNA

lBlandia 1est ~8II'...a. prwwie wyłąX:znie !Ze Sikał wulkanicznych. - ProdUlGty ich !Przeróbki ł redeq>o-zycji ,pr:wz wodę i Lód ~'UÓą Znikome tlbszary. Najsta1"'Sze odsłonięte lila (pOWiemhni skały, powstałe przed ,16-47 mDn lalt, są śl"lOdk:OJwmnioceńskie. Jak pOldade S. T'horarln'SSOD ,~17), wszystkie sikały można ują~ IW 1C.7Jte:ry fm:ma'Cje:'

pla,tobaza.lty - g6rny trzeciorzęd, szare bazality - dolIny plejstocen, foannacja palaganiJtowa, - górny plejstocen,

lawy i S'kały piJrtoklaetyczne oraz osadowe

post-~c~l

.

Rozmiesz.ezenie ich jest

bardzo

chara.k!terystyczne ('l'yc. l). Wychodnie n~zej form8ICj~ za.~ą pas blegn~y jprze'L środek wy6i{'y ~ połudmo-zacbo?u na pólnIQoo .... wBlchód. Po obu jego atron8lch ,prawie sy-metrYC"ZJ1lie są TO%Illię:s:z<:zone wychodnie c,?I'8Z

star-szych formacji il;alk, że lPla1Joiba.zal.ty tr:rec!-orzędowe ujmują dwa obszary: lPÓłnoon·O-Z,llIChodruą l IWSCb.od-nią (peryfell'ię. Oba o()Ibs:zary ttrzecl.Orzędloiwe są u'liwo-r'zone

w

80% z iPO'kTYIW lQIWY bazailitQwej toleitowej stYglIlą.cej fIN 1W8!l"un'kach subaeralnych. Są one pochy-lone dość nlI.eregu1a1"nie ~u medialnemu

pasowa.

wy-chodn:i

forIXliBlCji młodszy~h, pad Jmóre zapadB!ją.

OW,-UKD 115U22(491.1/.2):551.782.1S/.'791:1II1.432.46+1i51.20.12+fi5l.2ł2.1I <:zono, że miążsZOść !tych IPOkrYIW \Vy'DI06i około 10 000

m

.

P07JO'Sota1e 00% stanowią dery,wały

k:Wuniej-sze: andezyty i ryollity.

iPlejstocen,

w

ujęciu geoologów is1ankłlJtich, dzieli . od

pliocenu

g·ranica 3

dal

lat. POCZIl-'t8k pae:pt~IlIU lW'iąrrany

jest

'Z pogawieniem się pierwszych

mo.ren

lodowcow~h i morski.ch małży c7JWartorzędOW}'Ch, pacyfiJcznych. Z kollei plejBflocen dzieli. lSię na górny i dodny na rpIodStaswde os:twtln~ej inwersji

lbiegunów

magnetyc.z'Ilych, kłli6ra nastąpiła' 700 tys. lat· temu. For'm8lCję dOllIlO{PlejlSotoceńl!lką reprezen;f;u~e S'Zall"y iba-. zalIt odsłamiający się glówn!ie lila k()ntaJk:cle 'z obsm-Tern ,trzecloI7.ędOwym (ryc. 'l). iMłodklplejałoceńska fo!omacja IP8lsgotlllitlowa powtiltała, gdy wyspa ibyła

ca1-

.

kow.icie pn:yk\ry!ta IOZ88Zą D.:aoową. KariJda erupcja

za-czynała się II>Odtaplenlem ilodu i 'lJWo'lnien1em wieI-o kiłcb. mu wody, ;& łdI;ó,;ą ~

pqn,na

-lawa i eol'ąlCe lPCJ!PiOoły. .Istin(ały rwięc I\Wrunlld podobne do

tych, IW· ja'ldch odbyrwały się podmorskie lWYib1rehy 'W'U'l!k.aniczne. 'l'worzyła się

;wlbedy

lLarwa !POdun'k'owa (jpBLlowo.ava) i paJagonilt, to jes,t' ,brekcje i tufy bru-nadlnordzawe. Są to. ,gł6wnie iprodulk!ty magmy

28-sadowej, ade IWys.tęjpwją również dęrY,Warty kwaśne, ,pod.obnde jak

w

t!r~iOl'"I.ędzie. OOOcne są taikże moreny i 068dy !lil.uwi,oglacjalne. ~ały rj;ej formacji odsłaniają się głównie 'W stTefie, medllal1ne.l, . gldzJe '. wys'tępudą razem

:z

Cl'Sadami ihołooefl8klmi. . ;

. ,W iP'lejsrtoCenie

mama

już' :wyraźnie rwyróżnić dWa typy IW'UIlkaoow.

Jedne

Ito podLodOlWCoOWe lWluUau~,. taTczowe, actóre obecnie zadrowały się :lako izolowa-ne .o.wa:lne góry

&torowe,

drugie, powstałe IW' dłIl­ gleb' s~zell.~h

:o

.

kierunku NE-BW, mają f~y

gnJbletów.

~ fonnacj~ plej9t.oceńskicb oie

pneiln"alCza lOOO

m.

.

WuOJkanizm' P001;fJlacja1ny·, również l ' WIIp6ł­ czesny,

skUlPia

się w strefie o ki~ SW~ (TYC. ,1) biegnącej skośnie przez środelk IsJandii. W części po6,J.dniOlWe:j jest on 'l'olZd2telony na diwie rów-nOległe

oonoOgi..

IPr6cż

Iteeo

są

drwa

mniejsze

,~ wane ośrodki występowania Jlaw Itego lWielru {nie wyodrębnione na Tyc.

'h

a zaznaczone na ryc. 8): SnaefelD.'lłjakiulO. na IW i

uraefajtilruall.

na BE. iW Il'($t-~jale 'było (.lułJ

óest)

c.mmych ~oło 200

iWUlk&-nów,

ao

z nich obja~o: działalność fIN czasie ~­ niJCh 1100 ilat, !tj. od 870 r., cd Idedy datUje się

po-czątek 'ZaSiedllaliia 'WYSPY ;pr~ 'Wikingów -

p!ier'w-sz~h osadników Island14. iPostgła'Cj8ilna lawa pakry-wa 1/3 powiemhni wyspy. Woulkandczna. strefa SW--NE dest ,pasem aikltywizacjl ruchów ltekltonicZlll.Y'Ch,

• Poj~e "postglacjał" na Islandii. ma inne znaczenie, gdy! ponad 10'/. tej wyspy Jest ciągIe przykryte lodem. Przewatnie Jako postglacjał przyjmuje slą tam ostatnie 11 lub 111 tJ's. lat (17).

66°

Ryc. 1. Szkic goologiczmy Isl.a.ndii wg S. ThoTllrinsso· na (17).

1 - podJoże przykryte osadami aluwialnymi i lawą, 2 -postglacjalne aktywne strefy rilUngu I wulkanizmu, 3 -czwartorzędowe wylewy bazaltowe, 4 - trzeciorzędowe wy-lewy bazaltowe, 5 - uskoki w obrębie strefy wulkanicznej Snaefellsnes, 6 - postglacjalne erupcje szczelinowe, 7 -postglacjalne wulkany tarczowe lub pojedyncze kratery, 8 - otwaTte szczellny, 9 - rnlodoczwartorzędowe centra erupcji law ItWaśnych, 10 - obszary silnie podgrzane, 11

-upady.

Ryc. 2. Zdjęcie z satelity obszaru Tyftowego między

Vatna;oletdl

a

Mardals;okuH w SE Islandii, l : l 000000 (21).

Fig. 2. Satellite photo ot rift area oetween Vatna; o-kull and Mardalsjokull in NE Ideland, l: 1000000 (21).

łączącYilTl się ze sródoceani-cznym gr'zbie.tem podmor-skim o Jokalnej naZIWie Reylkjanes ·na SW,

a

Kol-bensey -na N "Od wyspy. J~,t to strefa ry~a

A<filan-tyiku.

STREFY RYFTOWE

Dostwne dG ibe2Jp.ośrednich Ibadań są ,tyollko pormo -ceńskie strefy ry.tfOlWe. Ki-ne'ty,ka &kOl"'ll,PY IW ty.ch I>trefach li wuJJkani7J!ll mogą ,być obserwowane szcze-g6łowo <lorpiero w tPOS-tgQacjałe. W-z.rost miąższości

trzeciorzędowyx:h plaoobazadlt6w ku <pOstglacja-Lnej

66

6S·

64

14°

:.~ ... 5 "1~ 6 ... 7 ~ 8 O g 4 10 ..< 11

Fig. 1. Geologic,aL s1Cetch map

of

Iceland after S.

ThqNtTiinsson (17).

1 - bas men t covered by alluvlal deposlts and lava, 2 postglac1ał, actlve zones ot rlCtlng and vOlcanlsm, 3 Quaternary basic intrusions, 4 - Tertlary basic intruslons, 5 - faułts wlthln the Snaetellsnes volcanlc zone, 6 -post-głacial !lssure eruptlons, 7 - post głaclal

shleld-vol-anos or single craters, 8 - open fissures, 9 - Late Qua-ternary centers ot eruption ot aelt! lavas, 10 - strongly

hea ted a reas, 11 - dips.

Ryc. 3. Eldgja, zdjęcie wykonp~ w kierunku NE

z

widocZ1lJ.ym .aa.lcoitczeniem szczeliny i stożkami wul-kanicznymi na dnie (fot. autor).

Fig. 3. Eldgja,

S1een

trom the SW; ?Wte the end

of

the fissure 'and 'lJolcan.ic CPlJ1~S dn its bottom (photo by Lite author).

strefie 'ryftowe<j ;dowoorzi, że ,,'\oonente" tyICh wyle-wów zootały wchłonięte :przez <tę tre-rę. Pr'zema,wiają

za Itym r6wnież 7J\.Vię.kszOO1e ':kąty upadu tych

po-kryw !pr.zy z,bllianiu się do stref ryf<tocwych.

W,wkanlozffi w s.trefach ry]oowych jest :bardzo zróżnicowany. Obok bazaltowych wulkanów ta

rczo-:wych dominują reguilall'ne, .osko z.alkoń~ne sto!ŻIki

jpOowstałe pl"zez erupcję gęstej lacwy IyolitO>wej wraz

oz

.PolP"iołami. Wys.tępują też

s zer

ok.ie, płaskie- foirmy z

'rOZległymi kraterami, ,pows-tałe .przez l«"ó~()o1;rw.ałe lu'b

jednorawowe wybuchy, głÓtWnie p<lipiołów. Regułą -jest 'Uszeregowanie iW\.lJkanów IW długich, prostoUni'jnych ·s·ZlCz.elinalCh, 100 \vidać !bardzo wyraźnie na lldjęC"iach sateJitaTnyICh ~~·yc. 2). Najbardziej ~nane są LaI

Tben-Ryc. 4. Eldg;a widziana z helilcoptera.

gslaborgir ·na E 00 Akureyri (ryc. 8). Obser'W'UJie się

także w :lewy SlZ'Czelin<>we bez rwya-aźnych stozk6w

i ·kraterow. Wszystkie linijne :przejawy wulkanizmu

ma~ą tkierunlki r6wnoległe d.o 'Prrzebl~u s·trefy ry

f-oto\v j,

a

często są ,ułOOone Jwlioow.o (25). Wys.tępują

t:6wnież bardro nielicz.ne rwielkie centra erupty,wne

O <:hal'akterze wua.kan6w tarczowych, jaJ<; HelkJa, ale

i one są zrwiązane 'Z rwie~k.imi s'Zczelinami.

Szcze1liny eru,'ptYl\vne tl reguły są za[pełnione

la-wą i lPopiolarnli, są jednak i takie, 8d6re IWSkuJtek

pawitarza.nia. się ~dILkalcr'O'tneg(} ruchów atwieraaą­

cych sZiCłleJinę pozoGtały ~zę.ści'O'Wo nie wYIPelnione

aa-wą do IPOwier:rohni. Do 'I1oajbard'Z'iej z.nanych należy

ru

Etdgja /położona 'Wisk.o Laq~egigar (ryc. 3, 4, 8).

Jak pooaje S. T·horarin SOn 19), jej /Widoczna część

ma 27 ikun długości, 140 m głębokości . 600 !In s

ze-·roIrości i \POWStala pr!lJ\VId.opodobnie .w X stulecLu.

La-wa 'bW.orzyła erupcje f.ontann<l!We i rwylała się

da-Je:ko ,pooea szczelinę ,pokry.w,a:jąlC ol:tszar 700 km!.

O'be<!-nie IW dnie szczeliny są rwidoczne niewielkie stoŻlkj

pseudorwll1JJkan6w utw.orzone :w ostatnim stadium

wylew6w. W ścianach .odsłania.ją się rdza.we,

paaa-gonił.ołwe bre.lro,ie plejstoceńs'kie. Wyraźnie IWidać,

jak \Szczelina nie niezgodnie s'tarsze sbruktury W'Uł­

kani'Czne i kopalną mor:f.o:logię terenIU.

Drugą ważną cechą strefy l'y:1itowej jest ()Ibecność

szczel1in nie związanych z erUjpcją (óedną 2 nich

-Grjota.gja przedstawia zdjęCie na okładce). Mają

one Iten sam ·kie<runek 00 lPoprzednie, ale są mniejsze

niż opisana '1Dldgja. Są !to szczeliny .otwar.te·, z

klt6-rymi IZ reguły ł'lJW<iąz.ane są ekshanacje pary wodnej

lu.b ISOlfatary. Szerotkość '~h m.oże dochodzić do

IlciQ-kiUdziesięciu metr6w. iNatibardzi j 7.inana jest

Thing-velliT (18, 20). Są .one zwią~a.ne 2 1PQIWStall1iem rowów

te-klt.onicznych, niera'Z o znacznej długości.

Wiele t\.Iwagi IPO 'wj~on"O anaHlZie r.ozmieszczenia

i eWoOIl!ucji stref ryflto(wych Islandii ~10, 23, 14). Jak

sumarycznie przedstawiono na !ryC. 5, są .one ibard~o

zmienne. W czasach histol'y,cznych rwyraźnie

naj-allctyrwniejsza jest strefa 'wschodnia Surhsey, He:kla,

Askja-Krafla, na którą !przypada !prawie cała

idzia-Fig. 4. Eldgja steen trom helicopter.

ła~noOlŚć 'WlUII{aniczna ostatniego tysiąclecia,

w

ki rym

iWylbuchy WUJlkan6w na yspie poWttarzają się

pra-w:e

!C.o 5 lat. W osJtatnim stuleciu było ich 16. W

stre-fie 'Zachodniej .międ2y Reyikdanes i LangdokuU były

t)1k.o /trzy erupcje w lC~sach historycznych. Wynika

z tego, rże s-trefa Q'kltyrwi'Z.acji IPl'ze\SIUnęła się na E.

Ponieważ nie rn8omalk, iby. iI'yU a1ila.nJtyc'lct na N i S:od ;vyspy uległ ·również !pl"IZeSunięciu musiały więc istf)!ieć tu t\.I&koki Itransformacyljne. Zostały one rzeczy,w.iście s1lwierdzone rP<> !północnej i poł,udnio­

wej stronie rwyspy. !Na nich sklupiają się epicentra

trzęsiel'l ziemi 1~14). Z tych faJlcl;6w y>nika rwy.ralŹ'tla częściowa .nieza!le'Ż..nOŚć rYifitu I Landu .on ryDtu śr6d­

a'blantydkieg.o. Działają tu inne ICzynni!k1

enldoge-nicz-ne, 'ktb6rych nie lIIlB lP02a jej obszarem. Takim

czyn-nikiem jest 1stnien·ie

w

IPOdł(}Żu Islandii plamy go-iI'ą'Ca w astenosfeTze. Należy je6'Zcze wspomnieć o

jed-nym USkoku tranSformacyjjed-nym, roianOlW'icie Snaefems

-n.es-Hof'Sjo~Uill, 3d6ry przecina rwyspę pNezśrodetk

fl zachodu na wsch6d (14). ,zaznacza się .on 1'6wrueż

działa'lnością .wul'kaniczną i ogranic~ od N

aktyw-ny odcine!k ryftu 'Zachodniego (ryc. 6).

SZYBKOse SPREDINGU

Jednym 'Z :na1istO<liniejszych ~ł(y'M!1l tekltMi!ki płyt

jest rozs,uwanie się wielkich (pły,t li1i<>sfery. ,~ więc P'z.lJwnego, IŻe bar&<> iWiele !prac pośW1ięca się !badaniu

rteg.o ,zjawiska na tak ła,tWo d~stępnyun obszarze jak

,Islandia. F~y d()wooeqce i$tnienia ±ensTji .oraz

iniek-cje ma.g.my, krzepnącej IW otw.al'tych szczelinach 001

ryJitu, 'aik i 'Zanikanie ty<Ch zjawllSk na 'L ;wnąltrz od

osi strefy ryftowej ol J~ndii 'I1ie Ibu<hą zastrzeżeń.

Dysklusyj:na na,romiast an(}Że być w.iel'k'ość efe.klbu, nn.

rozsuwania·, spredingu sJrorupy, jaki one powodu1ą.

Czyniono r6by określenia tego efe\k!tu IP

recy.zyjny-roi IPOmiarami geodezyljnyrn:i, -związanymi bez,pośred­ niC) z erulPCjaml ... v:uJksamcznymi. Badania te

.maH'Zo-wali iW. W. BiełousQw i J. J . .Mi1anoW\S;ki ~), ma

}>Od-stawie iPomiar6w opulblillrowanych rw IPracateh R. W.

D~era et al. (5) i E. Tryggvss.ona ('16). A'wOOrzy ci

d.oszU do rwniOlSktu, że !tą metodą ISllwierdrono IW o

Ryc. 5. Erupcja lawy ze szczeliny na wyspie Heimaey w 1973 r. Erupcja

ma

chnrakter liniowy, tOffltann:n lawy tworzy listwę o wysoleości ole. 100 m. Tak wy-gląda/;a .erupcja ze szczelinly ELdgia (patrz ryc. 3 i 4). Fig. 5. LaW! ;eruptiqn frem fissure dn Heimney IsOOnd

in 1973. Thle erupt#:m is of the lin!e.U'I' ch~1{acter a.nd spurt of Iava fonns a Ledge about 100 m high. The

eruption fram the ELdgja fisStU.l'e looked in this waly

(see Figs. 3 and 4).

0 ... _ ... 5'O_ ... lQO

Ryc. 7. NeowullGanic;zne obsza1fy IsLandii z typotqymi

bazaltami, według JakobsS:Ona (7).

Fig. 7. NeovoLcanic parts of Ioeb,and with typiC'al

ba-s.aUs (after Jakobsson; 7).

sie wytbuchÓow D.okralne ro'llSzerzenie się s!korupy na

ipOlwie~hni Islandii w jednych miejscach, a ku·r

-a.enie w innych. Na ra'Z.ie wię<: metoda ł..a nie dała

re.z;uI)Jt.oClJtIÓ w. .

Wymienien' :badacze radzieccy 'DWTacają I\lwagę, że

najpewniejsze Tezu'lltalty 'daje sumowalnie gnlIOOści

!(i,a-jek. S!twieT(hlłlją oni, że w ten sposób mQżna

lWII'lios-kować o rozsunięciu dbsearu Islandii naM/et

o

du:ie-siąlt!ki k.iJlometrów, co nie wystaTcza jednaJk d!la

te0-rii sprwinlgu IW 1«>ncepcji tek!toniik:i IplY;t. Ta

ostat-nia Ikoorzys.ta głównie z iPo.miarów wieku bezvkględ­

nego wef iZochTonicznych wychodni wruiLkaniltów

za-sadowych przebiegaÓącYiC'h pasowo od ryftu na

ze-IWIl'lą'trZ. J. G. Ross j A. E. Musserot ~ 11) '1yt1oona1li

Wl-tk.ie ob-liczenia dla ptatobazaJ.t6w I\Wcho;dn:iej lslan'dii

1I1a 650 _{szerokości północnej di1a inJterwału 'Czasowego}

tt'O

do 2 rnD.n lat i otrz·ymali M/ant:.ość ~rediflglU

'TOCZ--oego nieco więcej niż 0,13 cm (w jedną strooę). Jest

to zg()<:!nez re'7ru:lltatami 'QDiągniętymi rzez innych

4:>a-daczy dla ~~ <lceailliocZl'lego IPO pgłnocnej stronie

Iislaru:li'i o(grizbie't 'KJo1beinsey) l !PO Jej' porudniowej

stron~e ~rgrlJbiet Reykjanas).

Badania J. G. 'Rossa i A. E. Mussetoo !były

rwy-kooane na pólłnocnym odcinkU ry·fit.u wschodniego,

a więc IW miejscu, gdzie hu:do.wa Tyiitu jest

stosun-kowo prosta, szczególnie przy u'W.zgJ.ędnien1u tjilko

czwaTtor.zędu, gpy wyg.asło Ilwb wygasało !północne pra;edłUlżenie ryc. 6) ~YIfifIU zax:h<Jdniego. Dla polu.d-niOlWej 'IslanldJ.i natomiast, n~ lPołudItie od usko.kRJ

transforunacyjnego SnaefelllSóo'k,ull - lHofsjOkcuH nie

22

-

S

KR

///, __ <.L"

RR

_o

_{, 400km}

,

Ryc. 6. Szkic 1JQZmies.zcZien4ll 'I"1Jftów i uskoków

tram-formacyjnych według G. P. L. Wal!kero (23)

uzupet-niony przez autora na podstawie inych prac.

Czarne pasy .- aktywne ryfty, kt6re są lub były czynne

w postglacjale, tj. w ostatruch 10000 Jat; czarne k6łka _

ryfty uśpione wyznaczone na podstaWie wulkanizmu

czyn-nego w młodym plejstocenie, tj. od 700000 do 10000 Jat

temu; puste k6łka - ryft wygasły; cienka pOdw6jna linia

- dajki trzectorzędowe l dajki staroplejstoceńskie; pasy kośnie szroafowane - uskoki transformujące; RR -

Rey-kjanes Ridge, KR - Kolbelnsey Rldge - grzbiet śr6d­

atlantycki.

Fig. 6. Distribution of rifts and transform faults

(alter G. P. L. Walker (23), suppLemented on the

basis oj other works).

Blaek belts - rifts active in the Post-glacial times, i.e.

durłng the last 10000 years; solid c1rcles - " leeplng" rlfts

traced on the basls ot volcanlsm actlve in the Late Płel­

stocene. i.e. 700000 to 10000 years B. P.; open clrcles _ extlnct rift; tlUn doubłe Hne - Tertlary and Early Plelsto-cene dykes; obllque hachured bełts - transform taults;

RR - Reykjanes Rldge, KR - Kolbelnsey Rldge -

Mld--Atlantic Rldge.

·wyU<ony.wano ta'kich pomiarów. SzyJjkOoŚć spredingu

opracował 'dla tego abszaru G. lP. L. ,WaJJker (~), wy-chodząc z założenia, że szybkość t:l jest mniej więcej

pro,porcjonalna do sumarycznej szerOlkości stref

Tyf--towyoeh i ~topnia ich ~tywi~Cji na danym

pne-ikroju IPrO$totPadlym do r~tu. Otrzymano tylko

war-tości /Względne, z k.tórych wynika., że połu-cln.iowa

h>Jandia uleg,a 3 do 4 razy ISzY1bszem;u ISlpredingowj

niż lPÓłno.cna 'i śródalt!la:rut~ki grzbiet w sąsi~bwie

wys.py. Te różnice :w szerok<l\ŚCi i sW,pniu

a!ldywiza-cji dały rw e-fek.cie lW1ięklszą grubość skorupy sitre!

rymowych IPOd ,połu.dnlOlWą Islandią, a lilie w.ię1«;zy

spreding, dak !pisze .w 'krytycznej ocenie rwni~sJc6,w

Wa~kera R. Sea.rle (112).

PROBLEMY CHEMIZMU LAW ISLANDII

WIŚród młodych law aiZaJJtowych w~r6żniono !a-wy alkaliczno-oliwinO!>ve, cPO'Cho.dzące z Większych g>łęboikOlŚCi i lOOlei towe (oliwinowo-toleito.we) - płyrt;­

szego pochodzenia { 4). Jalk wynik·a z r~. 7, ba;zalrt

toleito'Wy jes.1. właściwy dla śródOCeaiJllOZneg() .gr~bie­

tu IW strefach alkJtrua'lnej a kltywizacji (lz wyjątkiem

południOlwego ~ikol1cz.enLa strefy .wschodniej). Bazalt allkaliclJllY wYiS~pu<je na jego peryferii.

Innym zagadnieniem jest stwierdzona niepTopor-cjonalnie duża ()IbLi~ć .wys.tęP<>IWarua rwullka·nirt6w /kwaśnych. R()związ.anie tej westii na Islandii, jak

się 1Idruje, .będzie m~ało zna'C:Lenie dla całej tte:.k1tonfki

g:J.lObadnej. E. SŁeinl1lhorssoo (14) wyjaśnia poiWlS·tanie

la·"" Tyoldtowych z magilny .baUilto:wej dlzię'k.i

!proce-S<lffi hydraJty.zalCji ~a'l.tÓ'W, zwiąiklu z lPogrąr!a­

niem ich w miarę IPI'zyk'l'JlWania PTZerL młodsze ;

wy-J.'ewy i nast~ie metamocrf.iz.ację, a ostMecznie

to-lIlienie OIl'a'l wynoszerue na potWier'zchnię. Tłumatte­

nie takie nie ymaga udekania się d() założenia

is.tnienia gralllLtowej kOTUpy pod Islan\:lią. W !bardzo

Ucznych .pracach na oten temat rwym'enia się różne

.~

'"

"'-II ~ _~ Dl 1Y Y km O

°tO=_~_~_~~~~~~~~~~~~~

,

20 ,

,

"-...

-40

o

5-25xfO'kaliuk

O

16-f25 -11- 60

O

tn~15O - 1 1 - ~~:!HImffi:~

____

-,.-____

-l

50 , IDDIon !

Ryc. 8. Wielkoś~ przepł1lwuc,iepZa

w centrach

ril1ljego

podgrzr:m4t na Ue obS2ar6w PD$fglacjal1lSgo wulka;'

nizm.u

7IIa

Islandii, wedwg

·S. Thorari'll!S8c1nP •. P'f/. 8. The

r,ctte

of heat

flow

Jn

the

denterlJ.

01 st1'ong heatitl41 verB'ILs the

areas

of PoH-glacł4l ooIlOOMłsm

in

Iceland

(after

S. ThorattnsBOn) •.

magm .zasadowych ł p~wa'llła dery,waJtów ~waś­ nych /bez dopływu magm 'k!waśnyeh. U'Wata się, te takie dery,walty· lJCllW'Stają ~y prOCesach gra:wWl,;

cyjnej dyferelllCjacji, f1ra'lrej(lnalnej kr~cji lub d~encjona'1Illeg.o to!Pienia.

ROLA TEORU PLAM GORĄCA

Analizowanie chemiz·mu law Islandii ł jej

0to-czenia doprowad:l;iło stqpniOlWo dio IPl'zedst8lwienia modeiu mechaniZmu dch powstania (2, !l.'3, 4, 9). ~a­

ce

te

nie wydy jes2fc'ze !POZa gromadzenie anali'z wy!branych skiadnilków ław ,1 stawianie hiflpotez. S. stein:tho.rsoon (14), ld;óry pOOs~e 'l'Ch WY-nii1d., stwierdza że ~ąldy !te 6ą ~ze nieskJryst,a4i-ZOfWIIlne. Pun«titem wyjścia badań :jest 'W!lIIka'll

Kvm-f jam, który d~ 'lIIWa6lany za centrum !plamy gorąca. W jego otoczeniu stwierdzono najsilnlejszą konwek-. cję ciąia (1'Y1). 1 i 8).

iW rejooie tego 'WIL1I!ka'IlU llllWY tolelło.we wytkazują naj'W'lę!kiszą !Ironcenlbrację KtO, TłO!, 1P.o.; maleje ~ w miarrę oddalania sIę od centrum. ~wniez inne koInponOOlty mikroelementów, jalk: skład

izO'tolPowY

Sr i PIh 'Zmieni,adą 'Się z odil.egłością od tego punlklbu. W ilen &p066b. stw.ierdzone> odmienność bazallltów rs.J.oan-dil do bazaltów grzbIetu śr6datlantyckiego, gdyż w odIJ.egrości 400 km od wyspy a.namałia zanika i w dailsze;j c.z~i

grmieltu

ustala s~ jednoiLity, nie runie-nfający się 'Skład bada'll:vch mlkroelemełl/ti>:w. Nie ule-/ta więc ikwt!6til, że :lsbndia'est I2ibuic:Iotwana z nieco mneg,o baza1tbu 'nIż grzbl.e.t p()za wyspą, ale nie ma pewności czy źr6dło .m,agmtl(We ;było inne, czy

zade-cydOlWały 'tU rÓŻne procesy :fizycZI1O-ebemiczne P'ńY pne)§ciu .od Wdła m~ego - astenOlSfery do wyłew6w laIWOwYlCh .na IpOwierzchni.

Na 1P'QId9Ia'W'ie Itych badań etwierdron.o .(4), ile

IC'OO-1'aIklter

IbazaJti6w Islandii i wSchoón:ie'j GrenJanJdLi. jest jedna'kowy i odpowiada IProdulkitom d.zi.ałaJlności

pió-ropuszy pmSZC'Z8 na aceana:ch i procesów cienienia

sk<X'U{)y, jak.! można ołlBerw.ować w Marze. BaZ8llity te nie z,awieradą śladów 'WjplywU skol'llllPY

kontYlllen-talnej. Ich obecność w grzbiecie śr6datlantyckim w są'Sł~ o'bszaru dtl:iałania pI6ropusza płaszcza. a :wdęc w 8ąsied1JllWie I'Sland'1ł dowodzi, jak ostatnio łIwlerd!zą w;Ymie'!lieni aUlł:orz'y, rozpr'Zestrz~Ia,'nia się magmy pochOld'2ąlOOj z niege> ,wduri; iIItTefy osłabie­ nia. Iktórą stanowił T~ ()CetQn'1czny.

Rama gorąlCa miała ogromne r(l'zmia,l'Y (ok. 400 !km średnicy ll\.llb więcej). Re7Jurutatem dlugoOłllrwtlłego 'Ch'le-łania ~ czyn.nd!ka było. powstanie w neogenie Islandii. W tDwiąlzllru z tym progI podmot'skde łączą­ ce Jslandi~ Ił: Grenlandią lru zalChodDlWi ,a Wys.pem1 0wfCZym1 Iklu wBchodolw1 ;będą, jąk IJ)Oda,ją wylŻej

iC'Y-toWMi au'tony, res:lJt!k.ami.i wYO.ewów ~anydl z istnieniem ID& mie~u [slan~ii piÓll"Opl.llza płaszcza w okresie mię&y eocenem i miocenem.

R1Ic. 9. Sche1nat1lcZ'T41 przekr~ se;lrI'Rtc~ Bk01'UPII między Isll,a:,n.dią '(I S$t~i. ~ skJjśflłł

szrafo-'/Danie - gra.ni~ blok6w, 'Ul!edwg S. M. Zwieriewa

ł

in.

(24).

Fig. 9. Sketch seiSmAC lIectfpn thr,ough the Ea,rth

. C7"Ust between Iqeland and ShetlGnd la. Ob~ique

hachured-bZocVc

bound4ries ~'/Iie1'

S.M. Zwieriew et

al. (24)).

. TaIdLernIu poglądowi !prZeCzy interPref;ac3a ...!.. WY-konanych mIędzy Islandią i Szet1Jan$inl '- badań sej.mrlcmyteh za,wadyeh zaT6wno w IPI'8cach S. M. Zwiea:iewa et al. (M).,

!lak

i W. W. Bieł.ousowa i J. J. MilanowSkiego ~1). 'l'wieT'Chą (lni, że bada'llbl..

se,tsmi-czne 1Uld000odnDy istnienie ISko1'Upy kontynenta8.'Ilej na E od OOa.nd1li.. Bod tą wys;pą ,gIr.u~ ~y .-dochodz~ do 60 km I(rye. 2),

a

jedn~nie pozba-1wd'O'na pr~ oOdpoIwiakia~ącyeh skałom gran~­ wym - dowodI2:i. w każdym razie oIbecnOOci sko1'Upy nletypowe~. NaiOOrniast 00 E od IlSl:a'l1dii SkortJipa

ce-chuje s3ę pręókoścismi 6000

kimli

dO

dębokio9ci 111 km l gr·~ią do 40 Iknn. Są lfJo decYduJące fakty przemawledą.ce za jej IoontynentaBnym ch:&raklterem, należy ,W'lęc prZYDąć !InOICfeII ~ęd'nia!jl:Lcy ile

dane

(~yc. 10). .

AnaJ.iza takdego 'm01:Jelu Północnej części oceanu . AJbla'llltylCkiege> proWlld:zi do nastcpJ.jącycb

spostrze-żeń. Grzbiet Jan Mayen ma skOt'Upę o do\% wyraź­

nie koot.ynent.aa'IlY1lD cbarakłterze, jak tpłsze A. S.

r...a~ (8) i ~Je przyltylka do g'r+ibieitu POło.7Jo­ nego mięmy I'slandią i Wyspami QWIC'Zymi. Móglby więc stanowi6- - nie :POdlega~ą.cą oceanizacji - część IoontynenIfnI, adóry p.r.zed 60 tmD.n i1ait stanoWiłI obszar Alblanł.yku lPóJln<llCnego. W .tym

tmode1lu,

zdaniem. A. S. Laug.llltooa (8) i K. Hfn~ (6), Apdir R(dge, a "l'Jdęc

/t1'zbiet !POło@ny Da

E

od Jan Mayen byłby śladem ryftu 1JWJązaneglo 00 spreditOgiem, łtłt6ry nastąpił

w

tej części oOCearru przed 60 mln laJt. lByłlOlbyło

otiw8l"-cle plyIty k(lhczące się §l.i!pO klU S

w

okollcy Wysp

Owcz~h. Ta!k:ł mode.1. !byłby ~odny Ił: bardliej '!PO-lu'Clnlową częścią Aitil:a,ntyllru, gidzie lbiegnący w ,prze-d1'Ilże·niu tego ryffu Rookarut Trough (8)

Jui

.

nieco wcześniej (i12{) mlin !lali; temu) od.błnał od E ~ć 'brzeżną s'korupy 'kłon,ltynenltaJ.nej (1ltoIC'k&1!l Plateau).

Do wyjeśnienia pozoo~ ~ć

na

WyJiIp!Idl Qmozyt-h oraz mllęckY' nimi .I as1andią {3) grubIeIJ

pokrytWy la,w JtoIle!'f;()wY'C'h

o

takim ehaTakillem:i i W'le-ku jalk: !We wschodniej Grenlandd.ł (14). !':ch na~a­ dzenie

moma

wyrtlumaczyć jedynie lPl'Zytjęciem

iStnie-nIa węzła Ip<lItr6j,nego na !terenie Isl,andf.i w miejscu piór()PL'5ea pI.as%cza, Ikltóry - jak wiemy z

teoa:iJ

z nim 'Wiązanej - lObj.aJwla się is'l1nien1em 1tr6;lra-mien'negl(> pęlkinięc.ia sIrorujpy. Dwa ramiooa - jak .-:lWdn.ie uznano - byłyby '!la miedSeu ryftu śr6d­ eJtl8,nłye,kiego, a trzecIe (o wygasają.'Cej

z

czasem działa1nOl§ci WIU1kanilczned) iCliągnęłoby sIę rw kieru'lll1ru Wysn Owczych. SIadem przeja~ magmatymlU

~yłylby te rwYS!l'y

onz

gttbde!t hi~~ący mł~zy

nimi

~ IslaiDldią. Bytl.by ło ~e

z

.kOn'OeplC'ją :wt!iPólnej lteD&y !law eooeńllkich G~andJ.I 'W6ICbodniej i Wygp o.wczych pOdanej przez fi. E. JBr0lW'08 ł J. E. Wbit-leya (4).

Rt/c. 10. Szkic teKtonicznt/ Atlantyku 10 rejonie lItan-clii, GTenlandii i Europt/.

Lln!e ząbkowane - granice 8Jros'Iupy Jronłynenta1nej płyt

Grenlandii. t Bu·ropy p:'z,' załojeniu kontynentalnoścl liko-rupy zlemsldej pod grzbietem Islandia - Wyspy Owcze; powierzchnia IkrQPkowana - IPrzypuszczalne (rozmieszczenie bazaltów pochodząCYCh z pióropusza !Płaszcza (plamy gorąca)

WiekU 1111 mln lat - do dziś; linle poctw6Jne -' śr6d.atlaDtycld

grzbiet; lln.I.a prserywana - granice skorupy JrontynentalneJ przy załoten1u oceanicznej genezy skorupy ~:rJbl.etu Islan-dia - Wyspy OWcze. Gł:anioe płyt komynentalnycb.

Gren-leJJdlł I Europy wg J. R. Vann (ZZ).

Istn:ieije

llednak

inna

ewent'ualnQllie5

·

k.oncepcji m!)-dem ;tego

lQbs.zaru,

tp'l'zy1mU\ląc,a ~ również

i&tnlenie

!Węzła poilrOj;nego l ltao1dego samego układu ramion. JJUŻ S. iM. Z'w1erlew

et

al. (24) Zl\WóciU uwa-gę

na

podo.'bieństiwo modeIlu ~ekroju

erz'bietu

m-ód'8ltl1antyickdego, !POdanego przez M. Tad,iWaniego

et

a!l. (15) z I!.ch ()Ib6el'1W~ami. Osiowe ciało

(podusz-ka). ufiwomone z anomaJnego płasZICza o gęs:f;ości 3--<3,2 mogłaby ~iedac5, Jak

pJs.ze

S. M. Zw.ie-dew i !in. Warstwom 10 prędkości

6,5-715

kłmIs

IPl'ze-kroju

ref1'a1reyjnego

ł' sięgac5 ida.1eko od T~U, a .-męt: t do Wysp o.~yich. M!ią7BJJośc5, głębokośe5 i

rollJp'rZe-strzenienie poziome-

są łn1

zgodne na przekTOj'ach

Pl'zedstatwlionyic'h

w

obu

pracach. Moma by

zar~­ kować liłbwier'&enJ.e, ,że IPt"sce refr.ak'cY1jne

:z

·1074 1". poIlw.iea.'<hiły model TaJ.~niego. Na podstawie tego.

sUWJ.erdzenia

.1llO'2ln.a skoosłruować

obr8rl:

ltJeIkiłioiniczny

tej części atlantyku przedstawiony na ryc. lO, bez

'WtProwadza.nia

w

są'SiedztWo

IsIandH

skoru.py

konlf;y-nenltailned.

iPodano ju,ż na !pOCZą.ofJIru artylru~ że Islandia

do-staTCza

możności hadania

ry«.u oceanicznego na

lPiO-w.ier7.dlni ziemi. Taikie twderdl:enie wymaga jednak

pewnego omó!Wi.m!ia. Wyn'lll'zona Sltrefa TyftOwe.

rze-czywiślcie występuje rw Afarze.. Tu g,r.z.blet oceanicz-ny przebiegający !PI"Zez Wy6tpę je&t

nietypowy.

gdyż powlItał w nieco innych warunkach niż gnbie;t

Rey-kUanee

i Kotbeinsey; jest

to

grZbiet

na

piÓ'l'OPU6ZU płaszcza o ~ do nich morfologi!!. i tełklthn~ce i Illiec<>

romYllD

chemWmrle

law.

LITERATURA

1. Biełousow W. W., M-ilanowakij J.

J.

-O tiekltoni1de

i

tiekJtoofL"zeslrom

połór!enii

Islandii.

IBM.

MOSIk. Obeztcz.

['SIl. Prh'.,

<Mld.

gieoł., 1975,

nT 3. '

,230

Ftg. 10. Tectonic Bketch

ot

the Atlantic in Tegion

ot

Iceland, GTeenland and EUTope.

Teeth-saw lines - boundarles ol Green1and and European contlnental plates delineated aBlłUlIllng cOllt1nental nature ol' the Ear~h crust beneath Iceland' - Faeroe Is. Bidge; dotted area - supposed dlstrdbutlon of basalts derlved from mantle plumes during the last 18 m. y. double line - Mid-Atiantlc Rldge: brok en line - bounda.rłes ol con-tlr.ental crust deHneated a9llUmlng the oceanlc nature ot the crwtt ol the I<:e1and - Faeroe Is. Rldge; boundaries ol contdnental plates of ~eenland and EUrqle after

J. R. Vann (22). '

2. Boltt M. H. P. - St:rucWre and EvollUtion iOf Ibhe Atblanltie I1100r beitJween N-orthern Scotland and Ire1and. Norges. geol. Unders., 11975, no.' :Utl. 3. \BopU M. H. iP., Sundeda.nld' J., Smd;!th P. J. - Evidence f()1: ronłinentaJ cru'sot ooneath the (Faeroe Islands~ Nałure, 1974, rol. 248.

4. Brown p; E., Whitley J. E~ - Eastern Greenlland basaolts anld Ifbeir su,pposed plume

m-gin. Ibidem

a76,

voL 260.

5. :Delker R. W., EinaTsso,n P., Mohr P. A. - R'irung in .Jce.land;

new

ge:odetic

9ata.

Scd.en;-ce,

197,1, vot 173.

6. H ł on z K. - Res-w.lł8 of Geoiphysical S'llrveys in

rtIbe

kea 01 Ule Agir iRfdge,

dbe

Icel.and Ple'fleeu and tbe K<JiLbelniSey' Riidge. Norges. geol. Unders., 1975, no. alil.

7. JelkorbssonS. P. ' - aiemlsł4'y and

distrlliu-Ition parItel'n

ol

Recenlf: lbasalif:lic

rock's in

IsJaond.

iLt'tlhOlS, lin.2, no. 5. '

'S. L&ug,ht'on. A. S. - TecłOO.ic Evolutil()n of

the

Noriłiheast .A.t1an,tic Ocean; a Review. N'Orges. g.eol. Unders., 1975, 'no. 316. . 9. O'H

a.

t'

a

M. J. - Is łbere ~n ke1andic mante-l

pJ.'uime? N8Ifure, 1875, vol. 2:513.

10. iP a ł.m a s o n G. - Kilnemat'ics and beat flow

rfn a vol'Can-i1C rUt zon e, 'W1ilbh a~1ifcation to [ce-łaOO. GeQpbys. J. Boy, &>c., 3,973; nO'. 30~ H. 1R0ss J. G., MU8,se.tJt A. E. - "Ar/HAT dartes

fur s.prreading raltes in eastern kel~d. -N.ature, .1-976, vol. 259,

12. S e a, r 1 e R. - Spreading rate in IceIand. llbi-Idem,

no.

001.

13. Sigvaldason G. E., S!teinlhorsson S ..

, O

s

k

a

t'

s s o n

iN., I

m s

l

a n

d P. - C<Imposi-Iti<>na-l wriation in recenil: Iceilandic tholeJllltes an!d

(tihe Kvetlkil'jolll hot spoIt.

lbJdem.,

1974, vo1. 261. 14. Stelntiho!rSBon. S. - kelan,d

.and

tJbe New

15. Tail

we.

n i M., Le Pie h 0 n X., E win g M. -Orusta:J. Slt1'lLliC'llure of

t!he

Mid-Ocean Ridges. Jour.

GeoPh.

Res., 11965, vOl!. 70,

no.

2.

16. Try g g vas 0 n E. - Measurement of surface

deformatioon in IICeland by p!l"'ecisi"on levelling. Dbidem, 1968, v,oil. 73.

17. T h o-r a r ins son S.- - Geology and physical

geogramfuy. I(I.n:J Iocelanid. Rey(k:j,avik, 11975.

lB. T, h 0 r a r ins soon S. - On the geollOgy of

lce-[and_ with speciail reference

to

some

limited

areas leelanda-ir. LoWbeidir Icelandk, 1976.

19. Tho;ar'idlsso~ S. - Roadlog. sOOth- and

Southwest Iceland. Maszynopis, ReykjaVik, 1976. 20. T h 0 r a r Ii n

s

son S. - Road-log. Rey'kij~vi.ik:

AIlru!reyrl - Myvartn - As:ldja - Akureyri

-SUMMARY

The

a.uthor\!

scientific journey Ito Iceland made_

possjJble anadysi:s of the newest geologic ad:

ooncepd:s

of the genesis of that island, thanks to the coor<besy

o.f Ptrofessor S. 'DhorarinsBOn. 'rohe descriptive ;pal'lt of

the tpapeil." d'!l !based on monogrfllPhie G.itera.ture and

autqpsy. lit iog IWOl"fIlh Ito nlOite- !that tt.be

Pliocene/Plei-stocene

bounJdary isp1!11Ced at 3

m.

y.

and

,1.B m. y.

or less in a:celandand Euroq>e, re.!ijleciively. A specia-l

attention ~ be pa-id to- Lcelandiic lTiIft f-issures

O\pen or fil!led widih young lava, 1Wbic'h clead'ly

evi-dence

tension

1COIIldiit:-ions. The mi;gration tOof rift

zo-nes in time :is Cleartly max/ked. tt may-!be noted that

the zones welTe generally shifti-ng ea&twall"ci6 in the

a-rea of tche isaanld during Itihe ;laet few minioOns years

wh;ili;t tlhem- lpOISiti()'D /WQS relalti.ve1y lCoo'S'tanJt dn nei~­

roUT-ing oceanre areas. The frequency of_ eruptions

'Of end<lgeni'C maiteriQl is fairly s1:alble a'Illd Ithe :i~val

OOt:wee-n e1'Utp'tiOns dIs 5 yeal'S long. Transform faults

may .!;le

n9ted

on

IbOIJh

enlds of the dslanld. The

mli,jo-r.Lty of earlbhqualke ea>ieen~ers and some volcanos are

siJtua.ted

along

lIlheee fault's. '!\he Lisa.and sl.I(lJ!plied some

data for measulT'intg the rate of Spreading, esltimaif:ed

at

,I cm per year in each direciion. The genesiS of

a:cid

/lava IbeIiong .00 tJhe mO&t conitroveTlsial questions

connelcteld 'With Iceland. A iJ.ot of wmk has ,been oone

in order ito ddent-ify !PTocesses ;responsioble for

seggre-g-8ltiml of acid derivaltives 'Suoh as ryolUe w'hich are

muclh more ooniInion than iIt

1W'01rlId

fulllow from ealier

cail.cuJatloos.

,IceJ.ami originated a.bove

"hot

I'lipot" as

a iproduc,t

of

e-ruPffion

of lava from "ma:rJJtle plume".

It

was

fownd

that

tlhe !l.avas :f.rom easiteron Greenland and Shetland lIs., formed more than 55 m. y. ago, are

idenMoal in chemiicaiJ. lOOIlIIIPQoSditiOn as Ibhose from

Ice-1aDld,

differing in age- only. The chemdlcaa

.comoplosi-tion of all 'the lavas ds B<mlewhat different f.roan !lihat

.of lavas Ifirom ltihe mid-'OlCeaniIC ridges, /being typical

,,maMle 'p"luane" !l.avas; The questioo iWhebher t'here

was a s'i1ll/!:le or more s()-urces of the two ty'lPes of

_ lava !is stiU ~. .

The .recent iSbuldies carT-ied oult by Soviet teams

have g.iven troCurate ref;racti-on \Seismic -:pT()Di[e from

Iceland

to

Shetland Is. '!\he inlf:er.preta.tion of tone

prOif.ilJ.e has evidenoed the presence oI con&enJtal

crust beneath Shetland Is. and Faeroe Is-. and a

rik:Jige oon1flilnuling fuo:Ithelr OOWla'l'\dlsJ ,tlhe shores

m

lee-la-ntl. A new conCElPt of the t.ect.oa1iCs of tihe

A'tilantic Ocean, .presented

here,

takes

in.to

account

the u:esullts of ifihe 'Seismic mu.di.es '(F.ig. -!l0). H(lIWever,

the comJparioon of '1:Ihe refiracliion sefSm~c

darta

with

the moOdel of .the Mld-AItIla;rutic Rildge preseruted by

Talw-Bni and othe-rs ;Cl'965) <has shown

that

it is

~~ble

to

accecp;t ano11her point of vIew (Fig., 10),

iflhat is thaIt

'tIhe

cruSt ,of

the loo1.anid '- Faeroe

RidR;e

i'8 anomalous OICeande crU$!\;. t:n ttihis 'Way t.he 'M!iJ.~­

-..;known .tectonoi'C firnage of th1s lpart of the Atlantic,

th.aIt is itha.t ,p'rO!plOlSeld by the su;ppor:te-rs of :the new

plate 'tec't.OInklS, is revisited.

21.

22. 23. 24.

Vat'miland. Scandinavian- geol. excumon 196B.

iM:aszynqpis 'Reyokjavik, 1976.

T h 00 r a r i oD S son S., S

a.

emu n d ss on K.,

iWo

i 11 i a m s R. - ERTS-U ooage of Vatnaj04wll

Analysis of Gl1.aciOll.og'lJcal, structural, and Volca-n'ic Features. Ji:iIkiuJll, 1973, n(). 2-3.

Van n R. J. - A modified ,pred'l1ift fit" of

Green-[and and western Eur-Otpe. Nature, 1974, vol. 25l.

Weaker G. P. L. - EJr0e58 spreading axes and

spreading rate in Iocedand. libidem, ;[975, V()1. 256.

Zwierierw S. M., Kosminskaja I. P.,

iK!l"flsi1szcz.itkowa G. A., Mihota G. G . ...:..

GhIlbinnqje strojenije IiSlandfi i

Islandislro-Farlier-sko-Szetland8'~ogo riegi-ollla po riezw,1a!tam

sejs--miezesitich isg,liedorwalllij '(INASP-72). BM. 14-oi1:k •.

Ob!szcz. Isp. Prir. ()td. Gieo!., 1975, nr 3.

-PE3IOME

HaY'lHas 9KCltYPCHS BBTOpa B HcnaH):\HlO lIPH oiIlO -6e3HOCTH npO!I>. C. TcpapHccoHa, n03BOJIHna-

npoBec'i'H-aHanJf3 HOBeAWJfX KOH~e~HH KacalOIr(MXcs reHe3Hca

9TOro OCTpoBa. OnKCareJlI.HaS 'faCTI. CTao:rbH OCHOBaSa Ha MOHorpa!l>Jf'leCKOA JIHTepaType H nH'lHhlX

Ha6mo-):\eHKSX.

:a

reonorKH HcnaH):\KH 06pa~eTBHJfMaHHe­

pa3HOO OT npMHSTOI'O B EBpone ~ II'IHeHKe no

reoxpO-HOJIOrH'leCKOMY npe.u;E'JlY, onpe):\eneHHOMY- m-mfq:eCTliOM'

neT: MelK~ nnoou;eHoM K mreAcTOqeHOM. B HCJIaH~

npJfHHMaeTCSI 3 MJIH neT, a B EBp()De _ '1'OJiI.KO 1,B MJIH

HJIH ):\ame MeBI.we. Cpe):\H caMhIX xapaxTePHhIX

RB-JIeHHA o6paw;aIOT BIiKMaHJfe m;enH pa3pI.lBa -

orKphI-ThIe HJIH HanOJIHeHHbIe MOn()):\o:ei! JIaBOA. Ha6JIIO,qaeTCJI H3MeHeHJre- nOn()lKeIiHS 9TJfX SOH BO BpeMeHH, a

HII'IeH-HO HX ):\BK2KeHJfe B Te'leHJfK nOCJIe~KX HeCKOJII.KKX

II'IKnnKOHOB neT C 3ana):\a !-Ia OOCTOK. "CJaCTOTa ssne': HIDi BI.I6poca 9H):\oreHHoro- MaTepKaJIa OTHOCKTenI.HO HeK3MeHH8S. HHTepB8n BpeMeHK MelK,ra' BbI6pocaMH

paSHSeTC$I 5 JIeT. Ha_ CCTpODe K no era ,lI;Byx

C'1'OPO-Hax Ha6JU();n:amTCH TpaHc!f:!opM~KOHHI.Ie C6POChI, Ha

KOTOPhIX BI.IcTynaIOT- SnHqeHTJ)I.I !3eMneTPSCeHIDi K

K3pe~a BynKaHI.I. OAHHM K3 paCCYlK):\aell'lI>IX

BOr:tpO-COB srBJIsreTCSI reHe3KC KKCJlhIX naB. BonI.woe MecTO

OTBe):\eH() MCCJle;ZXOBaHH/lM npo~ecCOB, KOTOpI.le MorYT

BhI3BaTb BhJ.n;eJleHKe K3 6a3SJIhTOB()A MarMhI KJfCJIhIX

.n;epKsaTOB, KaK PHO;<IKT, KOTOPI.IX Ha OCTpOBe

Hax<>-,llKTCS 6onhwe, qeM 9'1'0 BI.ITeKae'l' K.."1 BhI'IHCneHKii.

HCJlaH,l:{KS 06pa30SaJIaCI. Ha "hot sPot", KaK npo):\yK'l' BI.mpoca naB "mantel plum"; ¥CTaHOBJIeHO, 'ITO naBbI

OOCTO'IHOA rpeHnaHo,llHH M OB'I:HX OCTPOBOB _KMeIOT

TO'lHO TaKoA -ze COCTaB, KaK JIaBI.I HcnBH):\mr, XO'l'Jl OHH ropa3,l:{0 CTspwe. XHMH'IeCKKe cBOAc'l'Ba Bcex 9TKX naB HeMHoro pa3HhIe 'l:eM naB OKeaHH'lecKHX Xpe6'l'OB, OHK 06JIa):\amT CBoACTBaMH naB K3 "mantel plum".

PaccYlK.n;aeTCS Bonpoc O~()l'() HJIK HeCK()JII.KKX

HCTO-'1-HHKOB MarMI.I 9TKX ):\ByX TKnOB JIaBI.I.

Ho:ee:muKe COBe'l'CKKe KCCJIe):\()BiaHH/I BMe~aJlK

'1'0'1-HI.Ie K3MepeHHS B 06JIaCTH pecPpa~HHOA ceAcMKKH

B paspe3e OT HCnSH):\HH lIP meTnaH):\CKKX OCTPOBOB.

Ha OCHOBaHKK 9TKX Hccne):\oBaHIDi KX aBTophi npmmIK K Bh1BO):\y, '1'1'0 :!ITOT pS3pe3 .n;OKa3l.IBa'eT KOHTHHeH-TanbHOCTK KOPI.I no):\ illeTJIaH):\CKHMH H OB'IHII'IH

OC'l'-Jl<lBaMH, a TaK>Ke n().n; xpe6TOM npOCTHPalO~J!lMcs K

6eperaM HcnaH):\HH.

ABTOP CT8TI.H npe):\CTBBHn HOBYIO KOH~enqKlO

T'eK--'l'OHKKK ATnaHTWl:eCKoro OICeaHa, C Y'l:eTOM

BbDIIenpe,l\-CT8BJleHHOI'O BI.IBO):\a (cJ>Jn'. 10). CpaBHHBas

pe!3ym.-Ta.'l'bI pe!l>paKIlHOHHI.IX Hccne):\oBBHIDi C Mo):\enI.JO pa3-pe3a cpe):\KaTnaHTH'IeCKoOI'O - xpe6Ta, npe.n;CTaBneHHOA TaJII.BaHKM K ;za>yrMMK (1965), aBTOp npKXO):\KT K BI.l-BOllY, 'I'l"<l Kopa xpe6eTa HCnaH):\Hs-OB'l:Jre OCTPOBa_ -SBJISleTC8 BHOlllaJII.HOA: oKeaP.K'l:ecK()A KOpOA. TaK()A B3rns):\ Ha TeK'l'OHH'lecKoe CTPOelmle 9TOA '1aCTH A'l'--JIaH'l'K'IeCKoro OKeaHa npe):\CTaBlUIJOT MRome aB'l'OphI.

23f