The ·concep;t ·Of per,spective resources and princi-ples of rtheir cla:ssification 1into progm.os.tic resoua:'ces of the Polish mining .cartegories D1o D2 and D3, and
potenrtial resrources of ,tthe catego-ry E are defined. The criteria, m·ode of es.timaltion of resour·ces, degree of reHability and :sigm.ifkalilice for planning, economy and .geo1ogy oif all tthe categories are given. The ro-le of other fact.a.r·s, especially ec•o:nomkal and tedmolo
-gical ones, .which influence es.timaHons of
perspecti-ve
.re.sources. at the basie research as well aS\ pros-pecUn,g sta,ges, i·s a1s·o discus.sed. The ,prognostis of re-sources is here .treated .ais the fir·st .sta.ge in designri·ng these studies. Organiza.Uonal measu,res necessary t·o ensure conect procedure and mode of estimati:ng per-spective res•our·ces are proposed.PE3ló:ME
B CTa·The npJ.fBe.n;eHbi onpe.n;eJieHMR rro·aJITID1: rrep-cpeKTJ1!BHbrx 3anaoou M rrpam·ma MX KJiaoeMcpl1!Kaqli!vt Ha rrpoTHOC'Tv.t"<IeCKY.Iie 3anaCbi ,[(1, ,[(2, ,[(3 l1 II'OTe'HI.~YraJib
Hbie 3arracbr Ka'Terop:vn:r E. ,[(JIR oT.n;eJibHbiX Ka Teropvn1 rrpJme;ri.eHbi KpvrTepuM, cnoco6 onpe.n;eJieHMR 3arracoB, CTerreHb ll.IOCTOIBepHOCTJ1 K l1X 3Ha"<IeH11e ,Zl;JIJI ,n;eRTeJib-HOC'l1l1 rrJia'HMCTH"<IecKo:tf, reoJiorM"<IeCKO~ M xo3JI:i1:CTHeH-HO:t1:. PaccMOTpeHa poJib ~yrMx cpaK'TOpOB BJIMRIOJ.I.V1X Ha xo.n; oupe,n;eJieHJ;tH rrepcrreKT~BHbiX . 3arracoB OC06eaH'O 3KOH'OMl1"<IeC'KJ1X . 'l1 TeXHOJIOrJ1qeCKl1X, KaK
. B CTa~v.r OCHOBHbiX, TaK l1 IIOHCKOBblX l1C:C'JI€,ll;'OBaHvr:t1:, C"<!Jt:J:Ta.H np01~H0•3MpO<BaiHMe 3arra;COB: rrepBbiM 3B€H'OM rrJiaHvrpoBaHvr.H 3Tl1X vrccJieAOBaHM:t:i:. IIpv:rBe.n;eHbi
opra-HM3a~VflOHHblie Mepbr neo6xo,n;vrMhre ,n;JIR o6earreqeHMR
rrpaiBHJibHOro xo.n;a vr •CII'O•eo6a orrpe;ri.eJieHMR rrepcrreK
-TVl:BHbiX 3aJII81COB.
ANDRZEJ BOLEWSKI
Instytut Geologiczny
RODZAJ
I
JAKOSć
KOPAL
I
N A PROGNOZOWAN
I
E
ZASOBÓW
ZŁÓŻ
W cyklu produikcy,jrnym surrowców mli!Iloerra1nych nauki geologiczne i hauki mineifa'logi1cz.ne uc:zes:tni·czą od etapu początkowych batdań pT·zyTodni.czych,
jed-nakże rola nauk geo,logli.'C'ZinY'Ch WJI,galsa Z chW'i!lą
Wy-dobyc·ia ur·obkru górniezego. Nauki minera,log~cz:ne,
zwłaszcza nauka o surowcach mineralnJ1Ch, WISpół
działają również na etapi·e mechani•cznej przeróbki
urrolJkiu na suro·wce mi.neral,ne, a naw·et w t:rakde ich technologiocznego przetJw.a.rzania w wyifoby pochodne. Z tego wynika pewna odrębność t<raktowa.nia pa:', og-no•zowania zasobów złóż i pa:'o:diuikcji surow,ców mine-raimych p<rzez te nauki. O ile borwiem pTog,o!I1Jsty,czny
po~ątd geologi,c:zny opiera się na sfoa:'mułowaniach
bilansu zas,obów kopallin w złoża,cih, o tyle pogląd minerąlog.iczny kształtuje się w srt<refie urstau:eń bi-lansu gospoda!rkoi surowcami mineralnymi, z k:tórę-go wyntiikają ustawicznie nowe zapotirZebowania ilościo we i jak:ości·owe w zakresi·e rodzaju i jakośd kopa-lin. Dopiero syntety,czne ujęcie tych obu .star.uow.isk prowadz.i do prawitdłoweg.o prognozowania, powiąza nego z trendam1i ro'ZJWO•jo,wymi go.spodarki narodowej.
W wyniku podstawowy·ch badań .mineralogicznych
d. petrrograficznych osią,ga się po,zrnanie składu fazo-weg·o i chemi1cznego minocałów i skał, ich włas
ności fizycznych, a także wykształc-enia
przestrzen-nego, a więc określenie rodzaju i jakośiC'i. kopalin.
W trakc·ie tych badań zyskuje się również pogląd na i·ch genezę, W reZtulJt.acie dostaTczają one p;rzy-rodnkzego ok,reśleniia kopalin. Stanowi to istotny element koncepcji poszukiwań złóż, tylko bowiem te nauki wykazują obecność określonej kopaliny w strukturze geologicznej. Jnte-resują·ce jest to, że czę st·O nie wyrstarcza ogólne [przyrodnicze poZJnanie mine
-rr:ałó.w i skał, a konieczne okazują się wnikliwe
ba-dania wyrkonywane najbardziej precyzY'jnymi spos· o-bamri. R1zecz bo,wiem w tym, że wsrpółczesna technika wykwzystuje nie tylko k1opahny bogate, ale .również bardzo ·ubogie w skła.dn'ik użyteczny, nie tylko· ich
głóW!n·e składniki, ale również domieszki na.wet tak
małe, :he ich iloś.ci wyrraża .. się nie w pro·centach tj.
w ezęściach setny·ch, lecz w częściach ·milionowych
(w g/t; ppm). Z taki·ch nd.e:zna,eznych domieszek uzy-skuje 1się wiele tproduktów hutniC'zy.ch czy przemysłu chemkz:n.ego, np. Os, Pa, Ru, Rh, Au, Ag, Tl, In, Ga, Ge, Se, Te itd. Zdacr-za •się także, iż niewielkie domieszki decydują o sposobie, a nawet o możliwoś ciach wykocr-zystywania surowca mineralnego, np. do-mieszka FeH w ~strukturze magnezytu stanowi o Jego przydatności jako surowca do produk.cji
ma-t&iałów ogniotrwałych. Wskazać można, że np.
wy-kształcenie strukturalne kryształów kwarcu
decydu-144
UKD 553.3/.9.002. 2:65.012.23:553.3/.9.003.1
je o moż:Uwo·śd j.e:g.o wyk·o,rzyrstania jako pie,w,k,wa·rcu.
Stąd też wynikia doniosła rola rezultatów badań
przy-rodni,czy·ch minerałów i skał dla po:z:naiWania złó7 i uSrtalania ich zasobów, a zatem także i dla kh prognozowania.
Wynik'i badań minera1ogriJcznych i pet:rografi:cz-ny,ch, prowadzony.ch odpowiedni·o precyzyjnymi meto-dami i należycie powiąrzane z wymogami technologii surowców miheralny:eh, do.s1tarczają podstawo,wych kry.t.eriów dla ok•reślenia przyldatnośd kopalin, a za
-tem i wadoś.ci złóż.
Poznanie k·o:palin i ich z,łóż dosta·rm;a info['macji
c:zęśdowych, z drugiej bowiem strony WYJpowiedzieć
się muszą prrac-oiW'nicy z zakresu prz,eróbkd. mecha-nicznej, czy i w jaki sposób możl.1we jest prr-zetwo-rzen,ie kopalliny {1urobiku, niesortu górmi,ozego) w su-ro.wce mineralne odpowiadające akotualnym wyma-ganiom techniki czy technolo,g.i'i ich użyitlk:owan:ia. Wymagalllia te naj·czę.ś·ciej dotJlczą składu ohemlicz
-nego, wa·rrtośd kalo·ry,c.zne,j surowców en&getY'cznych, ogniotrwałośd, przydatności do produik,cji wyrobów ceramri.c;zny.ch, cech flizycz1nych czy wresziCi·e wytk,sz,tał eenia skuktua:'alnego (azbesty, miki, k:rys.zń;ały) iitp.
Sz•cz.ególny splot problemów :wynika z tego, że
działalność górnkza i ograrnkzoność za•sobórw złóż
przy prZJes:trzennej ~:zm.i·ennoś'Ci .zawartJICh w ni·ch ko-palin powodują wy.ezerpywa:nie się lepszych kopalin
i konieczność wy:bieifania kopaLin o rr.iż:szej jakości,
m. in. ubożs.zy1ch złóż. Wyniika:ją·ce stąd trudności, np. w przypadku ek1sploatacj.i złóż cyny,
przeZtwy-cięża się we w:s.półdziałaniru prrzeróbiki mechanicznej
z naukami mineralogicznymi.
Konfrontaeja rodzaju i jakośd kopal'in oTarz możl~
wości eksploatacji z.łóż i marżliwośd ppzeróbki
me-chanicznej uzy,ska:nego z nich urobku .z wymaga-niami użytlkowntków surorwców mineralnych wyikaZJU-je na ogół rozbieżność poglądów. Dużo kopa.lrin ni·e jeSJt przy.dClltna dla celó.w prakty,cz.rnych, wymaga wtięc przystosowania do technologicznych możlitwości ich wytkorzJlstyrwania. Stąd wypływają zadan'ia dla na,uk mineralogirc,zny.ch, przeróbki mechanileznej, nauki o suiTowcach mineralnych i technologów: Celem jest tu kompleksowe rwykorzystanie 'Wiszys.tkich kopalin głównych, ;towarzyszącyd1, a nawet odpadOIWY'Ch wcho-dzących .w skład urobku górniczego l.ub w;s.półwys:tę pujących w z.łożach udostępnionych pr.z·ez kopalnie. Jest to problem sk:omtpli\ko.wany, kltóry ksZitałltruje s:ię
różnie w różny.ch ,kopalniach, tak jak różny jest
skład mineralny i pet.rografi:czny ich złóż. Pewne
komplika,cje WY'nikają tu również z technologii wy-bi·erania złoża, która prowadzi m. in. do zrubożenia
urobku w sto•srunku do cech kopal.iny stanowią·cej zł·oż·e. Nie mo·że wię,c tu być ogólnych .reguł po•s,tępo
wania. Nieod:ZJOWnytm jednak warunkiem zbliżenia się
do prawiidł<lweg<l roziW1iącz.ania tego zag.adnrienia jest
datkładna znajo•mość przyrodniczych cech Wlszystkich.
kopalin, tworzących złoże lub występują.cych w
naj-bliższym jego otoczen'iu.
Przyikładowo można wskazać na donio.słoą rolę
fl.otacji w roz,woju kopalnidwa na zlożach,
z.awiera-jący·ch mało .składnika użytecznego, np. kruszcu,
wy-stępującego w postaci małych ziarn, n'iedost.rzegal-nych orkiem nieuzbroj.onym. Dalszy postęp w tej dziedz:ini·e zapoWiadają rozwijane obecnie i wdraża
ne metody hydro- i biumeta,lu!fg•kzne. Są one bo-wiem skuteczne nieza'leżnie od wiel'ko,ści zialfn
mine-raŁów uży!tecznych zarwartyC'h w nadarwie przerób-czej.
Prz.eróbka mechani.czna walorYJz.uje kopaliny, jest ona sworiśde powią:zana z naukami mineralogikz':J.Y
-.mi, stanowiąrcytm'i jej f1undament. Jej po,srtę.p obniża
wymagania s'ta,w'iane jakości kopaliny, a to w skurt-ka·ch prowadzi do włączania do zasobów bilanso-wych częśd złóż lub całych złóż darwniej t· rakto-wanY'ch jako pozabilansowe, a nawet w ogóle n1 ieinte-re:sujące. Osiągnięcia zatem prze;róbk'i mechani.cznej
mUiszą być uW\z.ględniane przy pro.gno:zo·wani:u, n.i·e
mówiąc już o dokumentowaniu czy bilansowaniu
złóż.
P:rzy,s.tę.p<;>wanie do eksploata•cji złbż czy ich częś
ci, z,awierają,cych kopaliny n~ższej jakośd, rozwija
się ;przede 'Wiszy!S.tkiim na starych ·Oibszara·ch .górni
-czych .Europy, Japo1ni:i i S1tanów Zjednoezonyroh. Od-krryda wielkich i łartwo dostępny.ch złóż, kitbiTe spo-radyczni·e Wls.'trzą.sają gosp'odarką śrWiia.tową, mogą powodorwać zaoSitrzenie wymagań w zakTesie jakości
kopalrin. Podobną rolę odgrywają wielkie inwesrt;ycje kolmuni'ka.cyjne, np. budorwa BAM. na Sybell.".ii.
Po-uczą<cego. tu przykładu do'Sta:rczają dzieje światowej
produkcji boksytów. Odkry;aie ich złóż nad Zatoką Gwinejską spo.wodowałro w:zro1st poda•ży boksytów wys.oikiej jakośd. RIO'z.wój tego górnictwa był
wy-raźnie hamowany prrZy!Sitą:pieniem do WYibierania ko-rzystniej komuniikacy'jrnie położony,ch zl<ó.ż basenu Mo-rza Ka·raribskiregro. Ostt:atn'i·o decydują•cy głoiS na ryn-kach św:iatowych zyskała Australia. Odk-ryto 1m i przystą;piono do ek:splroatacj'i wie~kich i ko;rzystnie
poło•żony!ch nad mor·zem .złóż boksytÓiw na jej północ
ny.ch CYIP'la·ch.
Odrk•ryda ge·o,l:o.g:i,czne, rozwój górnkltwa na no-wy,ch złoża·ch i uspraw.nienie transporr.t!U m:ogą po
-wodolwać oddalenie wy:korzy!stywania złóż, za:wiera
-ją·cy;ch kopahny nri:żJs.zej jakości na daLszą przyszłość,
a1e nie mogą IPlf:z·ekT·e,śl;ić i•ch wartośd. za,soby wszySit. -kich złóż są boiWi·em ogrrarriczone i wycz•eTpywalne.
Na podstawie ich znajomości i TOIZ[)'oznania
wiei-kości ZłUżycia .surowców mineTalny.ch oraz i1oh trendów rozw.ojo.wyJch m·ożna pTog:noz.ować ro.z.wój eksploata-cjli złóż uboższy,ch. P1r.zy:stąpienie do takiego dziiałania
jest kwestią czasu, by,wa ono prrzy,splieszone między
narodow;Jnmi koniUMami millitarnym'i czy gospodar-czym1i.
Dalszym zagadni·eniem j.est lista ko:palin, które po-w:inny być objęte prognozowaniem. Obecnie wyko-rzystuje się. około 100 S>UTO•wców miineTalnych, krtóre ze względu na un~kalność zlóż odJpo:Wiednkh kopalin lub też wysokość ceny naby.cia srtanorwią przedlmi·ot
między!narodowej W!spółpTacy go·spodar·czej. Żadne ż pańSitw g'Oisipodarrczo roz:win•ięty,ch nie dy·sponuje
ze-społem złóż ws:z.YJstkich korpa•l:in, które są nieodz:oiW'I1e
dla pok,rycia ich zapotrrvebowania kll"ajowego na su-ro.wce mlineralne. Cechą krajów UIPr.zemy,słowionych
jest ,pogłęb~iający się defi.cyt .suro•wcowy przy
wzma-gaJą•Cy!Ch się tnl!dno6dach id1 nabywania poza grra-ni:cam,i kraju. Zjarwiirsrko to coraz wyraźniej wySitę!pluje
w gosrpodar·ce Sit. Z1j., W. Brytanii, :RFN i Francji, nie mó.wią·c już o Japonm. S1tąd też wy:ni:ka po.t·rzeba prowadzenia coraz inltensy.wn'iej'szy.ch badań minera-logicznych i petrog~raf.i:cznyc:h nie tYJlko kopalin i złóż,
któr·e posiadamy w olbfi'tości, ale 'również - a może
na,wet przede wszy,st,kim - tyrch, k:tórych odczuwa-my niedors,tatek lub braik. Zazna,cza się to dy namicz-nym rozw:ojem tyd1 badań w wielu kff.'ajach
rozwi-niętych ~01spoda.rczo. Stąd też wynilka i dla na.E; .o'bo-.
Wiąz·ek takie•g.a działamia zarówno w pła.sz,czyźnie
poznania przy:r·odniczego czy technologicznego, jak i uwzg'lędnienia tej problematy/ki w prognozo,waniu geologicznytm.
RoZJwój t·echniki i technologii wykorzy:s.tywania su-rowców mineralnych wydłuża ich l•i1stę. Uja,wniające się prrzy tym zainteresowania mogą być dwo;jakieg<:l rodzaju: skutkiem wyró.Wlnywania opóźnien·ia rozwoju
przemYJsłu kraj.oweg·o lub na1srtęp1stwem światowego postępu techni·c:znego bądź technologi,czne.g;o.
PrzY:kładem pierwszej sy;bua,cji u na,s jesrt ujaw-nienie się zati.nteresowan.ia surowcami strroiTlit·owymi,
Móre wynikło m. in. z ro:owoju pnemys·Łu elektro-nicznego. Ptrzed 20-30 laty perwne ich i1lości produ-k!Oiwano w Pol:sce, później dz;iałaLność · ta zamarła,
a obe:enie cz.erka na odrrodzenrie. I;nrnytm pr·zyikładem są
dzieje pro.b'l,emu wy.t1warzania metalicznego magnezu w Pols•ce. W lata,ch 5·0- i 60-<tY'ch prowadz,ono inrten-syJWne badania zmierzają.ce do oparcia tej gałęzi
hutnictwa na kTajOWYJCh złożach dolomiltów. Wówczas na ŚIWi·ecie był on produkowany gŁównie z produk-tów ubocznych, otrzymywanych przy pTzeróbce soli
potasow~ch na na1wo,zy mineralne i z magnezyrtu. Obecnie na świecie oko·ło 500fo magnezu metalicznego uzyskuje się z dol:omri:tów i t•o nie naj,lepsz·ej
ja-ko.ści. U nas proiblero ,ten zamarł bez srkutków i~nwe
sty.cyjnych. Dolomi:ty zasŁugują więc na ich uwzględ
nienie przy prognozowanriu zasobów złóż kopa:liin przydatnych dila metarlurrg.ii. Progno;zowanie krajowe musi obejmować wtszy,stkie kopaliny, wykorzystywane na świeci<e, nieza'leżnie od po,trzeb gospodarki ka:-ajo-wej. Czę:st.o obserwuje się tu g:wał!towne z.miany, a ich dynami:czne ,przejawy wpr.owadzają niekiedy geo-logów w trudne sytuacje. Geologia i mineralogia z·musza więc na odoinku prognozowania do podję
cia inkjaty!W WY1przedrzają,cych decyzje, a nawet zah1-teresorwania g·o·sp<ldarcze, zhylt często jednak wy1kazują ·
one poważne opóźnienia. · -· ·
Naj.trudniejsze zagadnienia przy ,pr·ognozowahiu
stwarzają norwe su!fowce mineralne, uzy:Sikiwane ż
minerrałów i skał drotychcza.s uznawanych za
bez-użyteczne, przykładem morgą być borokrzemiany. Do-tYJchcza:sowa św,iaJtowa prroduikcja boru je1st uzyskiwa-na w k1i:łku kraja:ch, dY'sponuj.ą,cyc'h złożami ewapo-ratów horanJorwy,ch. Duże i.loś<Ci boru są związane. w. -borokrzerniana,ch, np. turmalina,ch, datoli'Cie itp. Od
-k1i,lku lat zapoczątkowano już pr:zet.wa·rzan·ie rzadkie-go dumoPtdery;tu na urlrtrra'trwCllrdą cer.am.iikę muJ.lilto,wą
przy jedno.czesny;m oddzielautu z,wią:zrkórw bo!ru. W tej. dziedzrirnie znajdujemy się w jak:imś Z/Wrotnym punk-cie. PTzy prognozo;waniu więc w zakresie kopalin boru porwinna być z:wrócona uwaga na st.r·efy-objęte pneuma,tol'i.zą bo·rową Sudet.ów i zrwią:z.ane z nią skały metasomaityozne. Podobny problem stwarza fluo<r. Akrtualnie główny!m jego su·rowce:m mineral-nY'm j.es't flu<l.ryt, a tyłko małe ia.ości uzy;s:kJuje się
z f.orsf·ou."ytów podcza:s . ich chemicznego pr:zet.wa!Tzan~a
na n·awozy f:osfo,ro·we. W gTę wchodizt tu to[pa;z i
ska-ły obecnie mało inlteresują•ee - skały topa>Zo.we, n:p.
w:y1s.tępują,ce w o:kolicach Mi,rsika. Tu do silniejszego gloiSU porwinna dojść nauka ·O surowcach mill1eralnych i odegrać rolę inżynierii :surowców mineralnych. P~o
winna ona insrpirO'wać badania :ZiiTI.ierza,jące do opra-cowania metod technol•ogi'cznyJch umozliwiających wy-korzy:stYlwani·e minerałów i skał dotychczas uważa
ny·ch ·za hezużyt;eC'zne.
JakkoQ•wiek zazna·cza się ustawiczne wydłużanie
lis1y s.uro,wców mineraltnyoh, to jednak ni·e można pom;jać s:po·rady;c:znyc:h ubyltków na niej. Najczęściej
jes.t to wynik ro;zJWio.ju technolog:iri cheankznej,
pne-mysłowej hodowli kryS'ztałów itp. Odstąpiono już od ekspl:oa.ta·cji mały•ch i rzadkich w skorupie ziemskiej
złóż . salmiaku rodz;imego, Wiitryoli czy ałunów lub
real.ga,tJu. W pierws:zym ćwierówieczu bieżącego stu-lecia o;grarniezona z,ostała do roznniarów lokalnych produkcja saletry chi'lij.skiej i indyjskiej, a także
sody rodzimej, tenardy.t.u i mirabi:llitu. Ostatnio z.l~
kwidowano jedy;ną korpa.lnię kryol:iitu, która
ekisrploato-wała zło·że na Gu."enlandii. Tańszy okazał się produkt syntetyczny otrzymyMrany spio,so:bami cheankznymi
z
f1uorJ'ii;u. Podobnie dzieje się ·z ikry,s!z,tałami Tuibinu,
szafiru, a nawet d.iamentu i mliik. Dz:iałan~a takie
ogarniają również kopaliny bardlzi·ej po:spuli!te, np.
wrkorzy,stywanię prze~ p:Q<1ski prrzęmy:sl cementowy
145
gra,nulowany!ch żuiJli wiel:kopiecOiwych corocznie za-oszczędza przynajmniej ki'lka millicnów ton wapieni i mar gili.·. Chemk.zina, hutni,cza, ćeratnlic:z.ria czy . inna prodiuJmcja lub wpro;wadzenie sUJbistytbultów eliminuje
więć hib ogiaui•cża rozmi·ary Żapioltrzeibowania słabiej
w' 'p:tżyJr'od:zi·e ro.zpowsz·echniony,ć:h skał, mirieirałów i
kry.sZ!tałóW, · prz.edłuża więc oikres ekSiploa:tacji ich
złóż.
''Pitzy pi-ognozowaniu geologicznym muJs,zą też być ·
bran.e pod UlWagę .zjaWiska roz;gry!wające się w gru~
pach pokrewnych suro:wc6w · minera·lny,ch, a zatem
wśród pokrewny!ch korpa>lin. Roz!Wó.j tecrunolo·gii i
ZII'niany cen nabyJCia pO,WOidiują przesu:n.ięda W
Wiel-kości kh względne,go zapotrzeboman'ia. Dla p['zyrkła du można .plodać, że w o!Srtatnich killimu.dlzielsiędu latach
następo!Wał usrta.wi•cZ!l1y w.z['ost zapot['zeiboJWania ropy na:fit,o•wej i · gaZJu z1iemnego, k!tóremu towa,rzy,szyło względne zmniej,s:zan1ie się zainteresowania węglem kamiennym~
.
w
·świ.a,t<owym 'bilansi·e surowców energ· e-tY'cznych spadł on na drugie miej's'ce. Bodobnie dlzi·ejesię z siarką rcidz·im<ł, która usrtąpiła już pr'Z'Odltljące
mie}s·ce rsiar·ce uzys·k~wanej pr1zy 1prZ1erólbce gazu ziemneg.o; ropy naf!towej, a takż'e z gazóiW hutniczy1ch:
Dążmość do odsiarczaiiTia (odpiry,to·wania) węgla: prrzed jego spalan1iem W inJstala•cjach ene~rgeitYJC:znych, która je,st m. in. dykt01wa·na wz;gilę:dami o1chrto:ny
natural-n·~go . środo,Wi1ska, s1bwarrza perspektYJWę poz.ys,k:J]wania z teg~o źródła s.iarlki e:lęmenltarnej lub jej związków
v?
HośC'ia.ch większych od obecnie wydobywanych że zł.óż siarki r·odz]mej. · Taki·ch syltua.cji nie możnapo-m.ijać pny prog·noiz~owaniu geologi,cznym, gdytż zbyt }ec:Inosltronil1rie. wysUJWan.e wtnioSiki mogą k;ompJ.iikOIWać perspękty,W:iczne plano.wanie gto1spoda~rcze.
":: Wyniki coraz
drokładniej
t
szych b~dań mine;ałóiW
L_skał ~t~norwią pun!kt w)'1jśda dla OiPraicowania me-to<f_ p~aktyc:znego ich WYJkoczysty(wania. Mają więc
decydujące znaczenie dla g•o1sp:odark·i surow.cam.i m~
neralnymi i -gospodarki zło.żami k·Oipa1in uży;teczmych. M.l\l!SIZą . j.edna•k ·być powiązane z. postępem przeróbki mechanicznej oraz techntk'i i techn1o1logii zajm1ujących s~ię pą-:ZJet,warrtzaniem · su:rro.wców mineralnyd-l w wyro-by, pochodne.
·: 'Dizecim wreszcie elementem koni·ecznym do
u-wz.ględlri1emia. przy pa'og:l1o:zowaniu krajowej bazy s.l.l-rowc·owej jes.t wielikość produkcji su:ro·wcó;w millie-raJnych, · kJtóra w prrzybliżeniu odpowiada . wielkości vużyda kraj'owego . i. eksport;u. Wyntiild badań. sta-tytsit)'1c:znYJC:h,· prowadzonych w za1eżnośd od charak-tertl surowca w skali świa•to:wej lub krajowej, .
do-starczają informa·cj,J. o· roZJmiarach zainttereso·wania
użytkowników i jego trenda·ch roz:woj'()IW)'ICh. Bada-ri!ia· z· teg·ci zakresu, \Vykonane w powią,z.an:ilu z
roz-potż:haniem p:rzyrrodniczym i to na.wet tyiPu geoche-micznego, w'y\ka,zały że trendy rozwojoJWe produkcjti
r
Żluż.yda surowców minera1ny.ch na ś,wi•ecie mimo niez·wykle duzejHośoi
kom)plilkacjii,układają ~1ę
we-dbuig · k:rz~wytch, ktocym motżna pr;zYipi·sać wzoryma-SUMMARY
. The pr·ognosis ;of the 'tYipe and quali.ty ;of depro,si·ts and, indiręctly, ,their resou.r·ces, ICI()imes out o•f the e·
CO-:ri.omie bąllance of .the ·country depos~t management anid the demand tre:nds r·ev·ealed by
it.
Tlhe r.ange of the progbosis is wider than .that estabHshed by the baHance ot :COUinrtry de:posi.ts as ,the laltter are in.suff, i-cient to ,produce aU the raw materials indi.spensable~or the nartio:nal ·economy. The attentio·n i.;s also given to those deposit.s from whi.ch ··.raw materia·ls hi,therto
not fPTOduced in Pol'and may he obta]ned, Which
me-~n:s t,hat tthe rang.e of igeo.logkal pro,gnosis . becomes wd.der. The .. resuH:s of ·s,tudiets in the field o f minelfa-lo.gy make it ais o possi.ble to pro.gn·ose a better ut.ili-za.tio,n !Of de!pO,sits and raw materia•ls, •e.g·. by retrieval qf a.ccomiPanying el.emenlt's ;;mc;l usę
of
mining; a:nc;lpo·s~t-proces~ing waste,
tematyczne. W h]Sito.rii gospodarczej świata od czasu
rewolucji przemysłowej w XIX w. zaznac·z.yło się
tyliko kilka okresów silniej,szy:ch zalburzen tY'Ch
tren-dów o~raz irch .zna,ozniej:s:ze zmiany. Są to: obie wojny śWiatowe; wieliki kTy.zys gospodatezy lat
3Q--tych, Z'imna wojna lat 50-ltych. Zapewne zalburze:.
nia takie spowoduje też kry,zys obecnie przeżyWany.
Wy:daj.e się,· że na:wet i takie wielkie z·miany trendów
podlegają pewnym prawidłowościom
matematycz-nym.
Podobnie kształtuje się rozwój st,ruktury zużycia
SU['OWców mineralnych. Każidy z ni,ch jest
wykorzY-stywany
.w
różny sposób, II1JP. ·Chromirt jaJko surowi·ec metalturgi,czny, chemiczny i przemy:słu . rria,teriałów ogniot<rwałych. P:r-opmcje międzyb:ranżowe ulegajązmrianom, które są wyni!ldem 2Jmian stopnia
zaintere-sowania różnymi wyrobami pochodnymi, a także
wprowadzani•em nowyoh technologiri. Mimo to w pers-pektY'wie wiel!u lat strulktura taka roZiw~ja Slię kon-· sekwentn:ie. jaikk·oilJwiek odmienni·e dla każdego
su-rowca. DotbTZe jeist t1o widoczne na odpoWiiednich
wy-kresach, stano,wiących zbiory dość płynny,ch
krzy-wych.
AnaHza trrendów ro2Jwoj1u produkcji/:z,użyci.a,
bran-żowej struktury zużyJCia oraz geo.grafi,cznej
struk-tury produkcji i zużycia surowców mineralny·ch sta-r:owi tło, na którym fnożna osadzić prognozę ro.
zw.o-JU ba:zy SU['OWCO!Wej kraju powiązanej z jego_ społecż
no~gospoda~rczym · roizwojem. Bonieważ racjonalne
pirOgn''O:ZOWanie geoilogiczne. mus( UWIZtgilędtn:iaĆ wiele
ruspektórw, od pirzyJrodniczych i technl.ozny.ch po gos-·
podarcze, przeto w krajach rozwiniętych gospodarcŻo
diz~ałają odpowiedrui.e serWiiSy informacyjne.
w
Polsce ·od· 1976 r. rozpoczęto wydarwanie op:racowań zbioro-wych . pod wspólnym. tytuł-em "Surowce miner·alrte
ś~iata" :. Dąży się w nim do p['zedstarwienh~, w uję
cru p~rzyczynowp-:'Tetrro,spe:ktywnym problematyki pr?:y-· rodnkzej, technołog!ic.znej. i ga:spodarrcz·ej poszczegó1-ny·ch ·
st.u ..
owców mineralnych i ich· gru;p. ·Tę ostatnią dopro~ad!za s·ię do ujaiWnien~a · tr.endów ra.z,wojowych,stanowlącY'ch podstaiWę ·prognozowania go!Spodarcze-go, a któ.re po;wfnny być ta,kże uw:zględniane przy prognozorwaniu geologk:znym.
· Geologirczne pro,gnozowan·ie r-ozwoju krajowej bazy surOIWco:wej musi wykraczać poza problema;tykę
geo-~ogii, tra.tlmwanej w st~ref,ie poznania przyrodniczego,-Jakikolwiek takie TOZJPO·znanie j-est i zaw:sze będz1e stanowi~o jeg·()· fundament**.
*).Surowce mineralne świata.· Wyd. Geol.: Aluminium' ~·
Al, Beryl ---:-- Be, Lit - Li, Magnez . --, Mg (1976), Potas ....;..
K20, Br?m.- Br, Jod ~- J, Azot - N (1977), Cyna - Sn
(1977), Miedz - Cu (1977), Cynk - Zn, Ołów - Pb Kadm ~
Cd (1978), w przygótowaniu: ·źelazo - Fe, Chr~m - Cr,
Mangan - Mn, Wanad.- V, Tytan _,.. Ti, Torf, Węgiel
bru-natny.
**) A .. Bolewski - Geologia gospodarcza i jej
zagad-nienia. Ossolineum. wrocław 1978.
PE3IOME
llpOrHI03I1:pOBaH11e po,rr.a J1 KaqeCTBa J.łCKOIIaeMbiX,
a TaKme Mx 3arracoB, BbrTeKaeT J13 6aJiaHca xo3Jit1:-cTBOBaHJ1JI MM:HepaJibHbiM CbrpbeM CTpaHbi li! BbiJIB-Jloe'H'HbiX B HMM TpeH~OB UOTpe6HOCTI1 B 3TOM Cbipbe. 3To rrporH03MpoBai-me MMeeT 6oJiee IIn1pOKMe rrpe.n;e;llhr 'IeM onpe,ZJ,eJieHHbie 6aJiaHCO'M 3anacoB, He o6ecrreqJ1-Baror.u;Me B03MOR<"HOCTJ!1 rrpOli!3BO,li.CTBa BCerO MJ1HepaJib-HOTO CblpbJI He06XO,ll.I1:MOI'O .ZJ;JIJI HapO):\HOI"O X03JIHCTB'a. YqeTbiBaeT OHO Tak:me Te acKonaeMhie, lif3 KOTOpbiX MO:IK:HO IIOJiyqJ1'Tb Cblpbe, He rrpOJ13BO.D;J!IMOe p;O CJ1X nop B HaT·e:H: CTpaHe. Pe3yJII:>TaTbi l1'CC'Jiep;oBaHl1t1: MJ1Hepa-!JOrlif'I€C:KlifX I-IayK ,n,eJiaiOT B03MO:IKHbiM IIpOrH0-3J1pOBaHJ11e JIY'-IIUerO J1CUOJib30BaHJ1JI Mecropo1K:p;eHJ1H, J1CKOIIaeMbiX M MMHepaJibHODO CbipbJI, Hanpli!Mep B o6-JiaCTJ1 IIOJiy'Il11BaHJifJI O.D;HOBpeMeHHO BbiCTyrraiOIIJ;J1X 3JieMeHTOB H ;YTli!,TIM3a~l1J1 ropaorrpO:MbiUI,n:eHH;biX
