14. P .a z a r y ski W. Obszar swi~tokrzysko-lu-belski; Elewa·cja radomszczanska [W:] Budowa geologiczn.a Po·Lski :t. IV - Tekton~ka, cz. 1. Niz P·olSiki. Wyrd. Geo'l. 1974.
15. S o k o low s k i J. - Charakterystyka g· eologicz-rna i strukturalna obszaru .przedsudeckiego. Geol. Sudet. 1966 t. 3.
SUMMARY
The paper presents an outline of g-eological stru-cture of n~gi,onal dislocation systems ·of the F. ore--Sudetic Monocline (Poznan - Kalisz and Poznan -Ol·esni:ca .system1s), wi<thin whkh Keuper-Rhaetian--Lias and Tertiary troughs have developed. Other major trough ,sltrruotures of this ,region are also dis-cussed. The bor,ehol·e and geophyskal, especially re-flection seismics data made it rpossible t·o reconstruct \Sipa,tial :r·elartio'llls between ~the ·troughs and their evolution. It was f.ound that Mesozoic troughs were forming rin the area of the Fore-Sudetic Monocline from the end o:f sedimentation of the Gypsum Beds (Upper Keuper) till the end o:f the Lias.
The next phase of !formation of troughs followed tectonic .movements from the turn of the Cretaceous and Tertiary. The movements resulted in urplift of this area and its suibsequent erosio:n in the Pa<leo-gene. The studies showed that the troughs occurring east ·of the .Poznan - Olesnica dislocation system began to originate at the beginin,g of the Miocene whereas those ibelongi.ng to the .Poznan - Olesnica system as well as Chrusdan - Nowa Wies and ChrOibnien - Raw:i,cz troughs 1presumaibly begarn to ·ori.Jgilnate as early as the Late ·Eocene.
16. S o k :o lows k i J. - Obszar przedsudecki [W:] Budowa geologiczna Polski t. IV Tektonika cz. 1 Niz Bolski. Wyd. Geol. 1974.
17. Urban ·ski R., Z o l n i e ·r c z u 'k T. - Uwagi -o tektonice utwor6w mezozoiku na obszarze przedsudeckim. Nauk. Tech. Kon:fer. Geol. Zielo-na G6ra 1977.
PE310ME
B CTaTbe pacCMOTpeHO reOJIOrHqeCKOe CTpoeHHe pe-rHOHaJibHbiX ,ZJ;HCJIOKaLV10HHbiX CHCTeM npe,n;cy,n;eTCKOM MOHOKJU1HaJIH (ITo3HaHh - Kam1lli M IT03HaHh-
OJiec-HMu;a), B npe,n;eJiaX K'OTOpbiX HaXO,Zl;SIT'CSI BITa,ZJ;HHbi B03-paCTa Kei1:rrep-peTHK Jie:tfac H T{)eTHqHhre Brra,n;HHhi. OrrHcaHhi TaK2Ke caMbie Ba:R\:Hhie MeCTHhre cTpyKTYPhi B cpOpMe BITa,ZJ;HH, HaXO,ZJ;SII.IJ;HeCH Ha :3TOH TeppHTOpHM. ,Z1;aHHble IJoOJiyqeHHhie l13 6ypOBbiX CKBa:R\:HH J1 pe3y Jlb-TaTbi reOcpH3J1qeCKHX HCCJie,ZJ;OBaHHM, npe2K,n;e BCero CeMCMJ1qeCKHX pecpJieKCHBHhiX HCCJie,ZJ;OBaHJ1:t1:, C,ZJ;eJiaJIH B03MO:R\:HhiM orrpe,n;eJieHMe ITpOCTpaHCTBeHHOM CHCTeMbi Brra,n;HH H HX 3BOJIIOIJ;HH. YcTaHOBJieHo, qTo Me3o3ol1:cKHe BITa,ZJ;MHbi Ha TeppMTOPHH npe,n;cy,n;eTCKOM MOHOKJIHHaJIH o6pa30BaJIHCb HaqwHaSI C KOHeqHOM CTa,ZJ;HH Ce,ZJ;HMeH-TaiJ;HH rHITCQBblX ITJiaCTOB ,Zl;O KOHIJ;a JieHca.
CJre,n;yiOLu;H:t1: 3Tarr pa3BHTHH Brra,n;HH HaqwHaeTCH ITOCJie TeKTOHMqeCKHX ,Zl;BJ12KeHHM Ha rrepeJIOMe MeJia J1 TpeTJ1qHOrQ nepHO,ZJ;a. 3TH ,II;BJ11KeHHSI Bhi3BaJIH ITO,Il;-HSITHe paCCMaTpvmaeMOM TeppHTOpl1J1, KOT.OpaSI B naJieO-reHe 6hiJia rro,n;BeprHyTa rrpou;eccaM 3p03J1H. M3 rrpoBe-,n;eHHhiX MCCJie,ZJ;OBaHMM BM,Zl;HO, qTO Ha TeppMTOpMH pac-ITOJI02KeHHOM K BOCTOKy OT ,Zl;Y.tCJIOKaiJ;HOHHOM CHCTeMbl ITo3HaHh- OJieCHHu;a Brra,n;HHhi HaqaJIHCh cpopMHpo-BaThCH B HaqaJie Ml10IJ;eHa. 3aTO BITa~HHhl BXO,Zl;SII.IJ;Me B cocTaB ,n;HcJioKaiJ;HOHHOM CHCTeMhi IT03HaHh - OJiec-uwu;a, a TaK2Ke Bna,n;MHhi XpycTwHa - HoBa Bech :v.r Xpo6eHH- PaBMqa HaqaJIH cpopMMpoBaThCH no Bce11: BepORTHOCTY.t y2Ke B BepXHeM 30UeHe.
EWA HERBICH
Insrty!tut Ge-olo.giczny
0
R
O
'
ZLAM
I
E GORNOSLl\
S
KilV
l
W latach 1973-1977 autorka wykonyw.ala na ob-szarze G6rneg'o Slq,ska prace tektonicz.ne, kt6ry.ch ce-lem bylo prz,epr.owadzenie analizy tektonicznej sied uskokowej G6r:noslq,·s.kieg·o Zagl~bia .W~glowego (12).
Jednym z anahz.owanych zagadnien ibyly zwiq,zki struktur faldowych z uskokami. · R'ozwazania nad za-leznosciq, faldy - usk·oki doprowadzily autork~ do przekonania o ti:stnieniu w podlozu zagl~bia duzej struktury niedq,glej nazwanej rozlamem g6rnoslq,-skim.
J:ak w:iadomo, na tle .og6lnie nieckowatej struktu-ry GZW wy.r6Z:n.ia .si~ w utworach karbonskich nie-ck~ bytoms'kq, na p6lnocy, a dalej ku poludni,owi siodlo .gl6wne 1i .nieck~ gl6w:nq,. Inter·esujq,cym po, glq,-dem na tektonik~ ·vagl~bi:a jest koncepcja zaleznosd struktur karbonu produktywnego od skons, olidowane-go podloza {16), opier:ajq,ca s·i~ na material·e wie:rtni-,czym i geofi:zy.eznym. Wedlug A. Kotasa (16) gl~bo kie podloze GZW st:a:now.iq, utwory prekambryjskie, rozbite na trzy kompleksy r6zniq,ce si~ eechami geo-J.og.icznymi i geofizycznymi (rye. 1). Kompleksy te konta:ktujq, ze 1sobq, wzdluz powierzchni nieciq,glosci - T•OZlam6w II rz~u. K10mpleks srodk·owy starnowi tzw. strefa :intruzywna, oddzielajq,ca kr~ c.ies·zynskq, na poludniu od kry bytomsk·iej :na p6lnocy. W pod-lozu wschodniej granicy zagl~bia wy:st~puje rozlam I rz~du, oddz.ielajq,cy pr·ek~mbr GZW
oct
prek9-m -bru Bzesz.otar. ·156
UKD 5~1.243.035:(438.23GZW)
W podlozu prekambryjskim na pogTankzu siod!a gl6wnego i niecki gl6wnej przebi·ega lineament,
wy-T.G. - z . I KOMPLEKS 00. I k ro ci eszynska) skary metamorficzno-mogmowa 0,_____.3.0 k m - - - 1 t:.z 2 •Kr. 3
Rye. 1. Granice prekambryjskich kompleks6w struk-turaLnych wg A. K.otasa, 16.
1 - grani.c•e kompleks6w 'struktur.aJnych, 2 - p.rzyro•sty allJOiffiailH grarwime<tryc:z.nych, 3 - wazniej1sz.e m.iasrt;a: TG -Ta;rnD!Ws(k:ie G6ry, P - Bs~I:.c1zy:na, 0 - OSitrawa, Ka -
Ka-towic·e, Kr - K.rak6w.
Fig. 1. Boundaries of Precambrian structuraL com-plexes (afteT A. Kotas, 16)
1 - boundaries of str:ucturnl ·compl·exes,, 2 - 'incre>ments of gravity anomalies, 3 - majo·r toiWnJS: TG - Ta;rn10wskie Go-ry, p - P,~C:ZYina, 0 - Osrtrava, Ka - :Kq.toWiic·e, Kr ~·
- - 1 2
.3
~4 ...•. 5 ~6 ~y 0 3km·-Rye. 2. Kopu"ty siodta g"t6wnego jako wynik ruchu przesuwczego gt~bokiego podtoza wzdtuz uskoku -roz1;amu gornosLqskiego. Uproszczony fragment mapy geoLogicznej GZW, wydanie G (wg S. Doktorowicza--Hrebnickiego, 6) w ·skaLi 1:100 000, w interpretacji
autorki.
1 - TIQ'zlaan g6r.n,oslq_siki, 2 - wamstwy ,g,nodizi-elc.kie - [l'a'm ur A, 3 - wa,nsltlwy siod1owe - :namur B, 4 - uslk·oki, 5
o1sli-e ko,pul:, 6 - kierun-eik i .z,w.rot ~uchu wzgl~dne.go.
h
_---INGLEWOOD~--_;~,/~-~~~~
1 i 2 ···/ 3 / /L,/
.~A 5 "'~::.:...~.=..;,Rye. 3. Strefa uskokow przesuwczych Newport-In-gLewood w KaLifornii, wg R. S. Yeatsa (25),
uprosz-czony i uzupelniony.
1 - piQ!l..e 'fiOip.ne (ko,pu1a na-d 'UISikiQik.i,em w piOidlo:im), 2 - os aruty'k.Liny, 3 - os synklimy, 4 - ·UJSkldk, 5 - kie:runek i ~?:wrot •ruchu pr;z,esuwcrz·e1g.o w poldJ:IQ,zu, 6 - ,m,odel S<tanu
napr~zei1 i odk1SZJta.fc·ei1 'W utwora<eih a1ad uskolc.iem
prze:S/Uw-' CIZY'!ll.
Fig. 3. The Newport-IngLewood zone of wrench fauLts in CaLifornia (after R. S. Yeats, 25), simpLified and
modified.
1 - otil fields 1(dome re,la~t.e:d Ito fa1ull:t :iJn the bc.,se:ment), 2 -axis of an.t1C\line, 3 - axi:s of synd·tne, 4 - fa.uLt, 5 - dJi-rection o·f wrench m.ovem.ent 1in the lba1s,ement, 6 - m·odel
of 'stre:Sis stat·e and deformatio:ns .in S1trc.1ta •OIC•curr,i.n,g .a,b::J,ve
I
WI'!enc.h fault.
znacz.ony ,ptzez J. Bazyiiskiego {2) 1i S. Ostafiezuk'a
(19) z,e zdj~c .satelita:rny.ch, a .odpowiadajqcy
gra-nieznej nieciqglosci pomi~dzy kompleksami II i III
w utworach prekambryjskich. Nieciqgl-osc t~, ze
wzgl~du na jej zna,cz,enie regionalne, autorka pr.op, o-nuje nazwac rozlamem g6rnos1ctskim.
W bezposrednim Sqsiedztw,ie tego lineamentu, ' Od-powiadajq•ceg·o r'ozlamow.i g6rnoslqskiemu, wy,st~puje siodlo gl6wne !Skladajq·Oe si~ z kilku lagodnych 'ko-pul (m.in. 5, 6, 23). AnaHzujqc wewn~trznq struktu-·,r~ s.i,odta gl6wnego, autor.ka zwr6cila uwag~ na ku-lisowy uklad osi tych ko1pul (brachyantyklin), zywo przypominajqcy uklad os.i fald6w nadu'skokowy,ch (rye. 2). W takich wypadkach przyjmuje s,i~ zazwy-czaj, z.e mi~dzy faldami a uskokiem istniej.e zwi&-z.ek .genetycz,ny: •ruch przesuwczy wzdluz usk,oku spowodow:al wywictzanie s·i~ w nadkladz,ie lub w sq-siedztw.ie uskoku pochodnych napr~zeii SC'inajqcych, kt6rych wy:nibem set kulis·ow,o ustawione if,ormy
fal-dowe, zazwyczaj brachy;antykl,iny (4, 8, 15, 24). Bliskie analogie do .sytuacji w stwf.ie roz1:amu g6rnoslqskiego wykazuj-e m. in. znana strefa usko-k6w przesuwczych Newport ·- Inglewood w Kal.i-fornii .(1.1, 25) (,rye. 3). Fa:ldowanie o odpowiedlnkh
•Ce-·chach ·odtworzono takze laboratoryjnie na model,ach z gliny, poloz·onej na styku dwu sztywny·ch plyt wzajemnie przesuw:any·ch w poziomie {m. in. 24). In-ne doswiadczenie. modelowe wykazaly, ze w
pr.ace-SZCZAKOWA
Fig. 2. The main anticLinaL domes as a product of sinistraL wrench-fauLt movements in deep basement along the Gornosiqski fauLt (deep fracture); a simpli-fied fragment of geoLogicaL map of the Upper SHe-sian Coal Basin, Edition G (after S.
Doktorowicz-Hrebnicki, 6), scaLe 1:100 000, modified by the author.
- G6rnoslq:s1ki fault, 2 - Gr·odiz.iec Beds - Namurian A,
- Si<Oidllow·e .Beds - Na,mu\l".ian -B, 4 - f•auLts, 5 - ax•e,s; of do,mes, 6 - directi-on of relative movement.
(
r~~~:}~~~
1
\ \ I \
~ \\-
~
\
~
- ~K \ \ \~
-:::----
-\\~
- - 1 ~2 -... 3==
4 ~s 5Rye. 4. Fragment mapy sieci uskokowej obszar6w gor-niczych kopaLn w~gLa kamiennego GZW (na
podsta-wie dokumentacji kopaLn w~gla) w interpretacji
au-torki.
1 -· 11ruia roz.lam:u gQ.r[lOSflC\Sildelg!o, 2 - •UiSiko!k •pe:w,ny, 3
-usk•ok ·przypu.Siz:c:z.alny, 4 - fra;gm·ent NE grc.n:icy GZW (wg A. 1K10ta1sa, 16, 5 - !kop.aiJnfue w~gla kamienne.go: S -
So-Em•owiec. M - Mor1im.er-P.orq_bka, J - Juliusz~Ka!Zlm·i·erz, J-0.:
- KHmont6w, N - Niwka-Modrz.e:j6w, P - Komuna Pa-ry:s:ka.
Fig. 4. Fragment of map of fault network in mining fields of the Upper SiLesian CoaL Basin (after unpu-blished reports of coal mine surveys), modified by
the author.
il. - line of GorniQ/slq~slkli frwctUire, 2 - ·c·onrtDoJ.le<d fal\.llt, 3 -limf·eH•ed .fault, 4 - fragment od' NE bo:unlda1ry od' lthe Up-per .Sile.sd.an c.o,a.l Bas:i.n (aflteor A. Kotas, 16), 5 - coatl. m;ines: S - SoSin·OIWiec, J\1[ - M·ortime:r..,P>O,rqbka,-J -
Ju-liusz.,Kct~z.imier:z, K - Klimontow, N - Niwka-iMiod:r:z.ejow,
P - Komuna Pa<rysik:a.
sach tego typu, zwlaszcza przy faldowaniu prz}'lrooz-lamowym, mogq powstawac nawet zl.otone laiicuchy ifaldowe (3, 20). W·edlug D. G. B.ishopa 1(3), tworzenie si~ antyklin przyrozlamowych odbywalo sd.~ wsp6l-,czesnie z pow.stajqcym uskokiem przesuwczym, lecz przy nieco mniejszy,ch niz zwykle wart.osoiach na-pr~zeil, zbyt maly.ch dla tworzenia usk·ok6w pochod-nych.
Zdaniem ~autorki, zblizonq genez~ majq kopuly (bra.chyanty'kliny) s,i.odle. gl6wnego coo. G6rnym Slct-sku: powstaly ·Qne na skutek przemiesz•czell1ia prze-suwczego w podlozu podka!Iibons.kim wzdluz
wspom-n:ianego .gl~bokiego rozlamu g6rnoslq·skieg·o •O kd.-e.run-ku WNW-ESE. Przemawia za tym znaczna
lowosc US'taw.ienia ,os'i kopul pt'ZY jednoczesnej
nie-zgodnosci tego ustawi·en~a z ki·erunkiem nadr:z~dnej
struk'tury f,aldowej (z osiq szeregu kopul). Spos6b
ustRWiienia kopul wzdluz rozlamu sugeruj,e lewo
-skr~tny ruch przesuwczy.
Za wyst~powani·em na tym obszarze nieciqglosei tekt.onkznej przemawia takze analiza uskok6w
wy-st~pujqcych w utworach 'karbonskkh na g!ranicach
S·i,odl:a rgl6wne!g,o 'Z ni·eckami hytomskq ,i gl6wnq. Ma
'-py :i plany pokladowe znajdujqcy.ch si~ tam kopaln
w~gla pokazujq, ze wi~kszosc uskok6w po:prze:cznych
nie przekra·cza tak zinterpret·owanej lini,i rozlamu
(ry;c. 4). Usk<Okli 'dochodzqce do linii rozlamu od
po-d:udnia (ntecka gl6wna) .i od p6l!rl!ocy (n:iecka
byt,om-ska) wygasajq w ·pobli'zu tej lini,i, rozwidlajq·c si~
na ;podrz~dne uskoki odchylone - ,.splay" lub
usko-ki ·typu ,konsk,i og·on" (ry.c. 5). W·edlug' kl,asyczmej
koncepcji E. M. Anders.ona !(1) powyzsze dwie
gru-PY usk•ok6w uwazane Sq za przejaw wygasania
u-skok6w gl6wnych. Wy,g,asanie to nast~powalo
wsku-t,ek natraf.ieni'a prz.ez u:sk,ok 111a nieco odmienny u
-klad napr~zen, .moglo tez dok,anywac s~i~ w .tym
sa-mym ukl,adzie w wyniku ·spadku wartosc,i napr~zeil
(zwykle r,ozpra•szanie .s·i~ ruchu usk'<)kowego).
Zdaniem A. Kotasa (16 s. 33) ... ,analiza
miqz-sz.osci poszczeg6lnych k~omp1eiks6w
litostratygraficz-ny.ch po:zwolila ,sqdzic, ze szere:g struktur zagl~bia ma
·Star-sze zalozenia, kt6re znalazly sw6j wyraz w
r6z-nicach OS\iadania juz w trakcie sedymentacji ser.ii
produktyW1ny,ch". :R6wniez wg S. Z. Stopy (23
s.
2.34) ...,.gl6wne for my faldowe powstaly w faz.ie
sedymen-ta·c}i pmwie nie zabur21onej ·odksztakeniami
tektoni-cznymi". Jesli wi~c w tworzeniu si~ struktury siodla
gl6wnego 1istotnq .wl~ odegr1aly ruchy p:rzesuwcze w
podl.ozu, to bye maze mialy one ·charakter dose
dlu-gotr'waly .i wystq1pily juz na poczqtku kanbonu
g6r-nego albo jeszcz,e :wczesniej.
W zW1iqzku z omawianym pr·oblemem
interesujq-cy jest rozklad w,s,p6lczesnych ruch6w pionowy·ch,
notowany·ch na calym obszarze G6rneg·o Slqska. J·
e-sl,i pominqc tqpni~da, to Tuchy te nasilajq s·i~ m.in.
w
·centralnej cz~S.Ci GZW, zwJ!a,sz·cza w rejonieroz-~~amu g6rnoslqskiego (9, 10, 13, 14, 18, 22). Swiadczy
to o wsp6kzesnej aktJ'lwnosci tego rozlamu, kt6ra ce-chuje znane llineamenty w waryscyjsk:im i starszym
podlozu p6lnocno-zachodniej Europy (7).
LITERATURA
1. Anderson E. M. - The dynamics o:f faulting.
Edinbur,gh 1951.
2. B a z y fl. s k i J. - Sa teli tarna mapa
fotoHneamen-t6w. Skala 1:500 000. Arch. Inst. Geol. 1978.
3. B i 'Shop D. G. - The geometric relationship
·of structural features associated with major
stri-ke-slip faults in New Zeland. N. Zel. Jour. Geol.
Geoph. 1968 vol. 1 no. 2.
4. Burt man W. S., L u k jan ow A. W., Pie
j-w e A. W., R u z i ·en c e w S. W. -
Gorizontalny-je pieriemieszczenija \PO ·pozlamam i nie:kartoxy:je
mietody i1ch izuczenija. Tr. Gieol. AN :SSSR
Mo-skwa 1963, wyp. 80.
5. D o k t o r o w i c z - H r e b n ·i c k i S. - Budowa
geologiczna centralnego oibszaru przemyslowego
G6rnoslqskiego Zagl~bia W~glowego. 1[W:] Sesja
Nauk. Inst. Geol. Prz. Geol. 1955 nr 10.
6. D o k 't ,or ow i c z - H r e b n .i c ik .i S. - Z
proble-m6w karbonu g6rnoslqskiego. (Zaleznosc mi~dzy
ruchami dna basenu sedymen:tacyjnego karbonu
1g6rnego a p6iniejszq jego tektonikq.) [•W:]
Czter-dziesci lat Instytutu Geologicznego, 1919---J1959.
Pr. Inst. Geol. 1963 t. 30 (cz. 4).
7. D i k k e r s A. J. - Sketch of a poss~ble
linea-ment pattern in northwest Europe. Geol. eu
lVi:ijn. Amsterdam 1977 v·ol. 5,6 no. 4.
8. Gar funk e l Z. - Problems of wrench faults.
Tect.on. Amsterdam 1966 vol. 3 no. 5.
9. G 'i :b ow i c z S. J. - Klasyfikacja ener,getyczna
wstrzqs6w podziemnych na G6rnym Slq:sku i cz~
iS:totHwosc ich wys:t~powania w za,leznosci od
wiel-kosci ener.gii. Arch. G6rn. PAN Katowice 1963
t. 8.
158
0 lt'i ("') ~,.,-35,0 s k 0 400 m2
3
4
Rye. 5. Przyklady niekt6rych uskok6w . typu ,,spLay"
i ,konski ogon" z obszar6w g6rniczych kopaLn
przed-stawionych na rye. 4 (na podstawie dokumentacji
kopaLn w~gLa).
1 - U. B:ia.l:y - .ntaiZiW.a <UIS!ko!ku, 2 - ;zriZJut wa:r'srt:.wy w m, 3 -uskok rt:y:pu ,:Siplay", 4 - UJSikok ·tYJpu ,:l~10i1lsk'i o,go.n".
Fig. 5. Some exampLes of fauLts of the "splay" and "horse tail" types from mining fields of mines shown
in Fig. 4 (after unpublished reports of coaL mine
surveys).
il - U. Bialy - name of fault, 2 - d'ownthru.st of beds in m, 3 - f:allll:t 101f "Siplay" ' !type, 4 - faiUlt .of "ho.r~S•e >ta:il"
tYJpe.
10. G i bow i c z S. J. i in. - Aspekty g6rnicze i
te-chniczne wstrzq·su luhinskiego. Ref. na VI Konf.
Nauk. ,Badania geodynamic'zne w Pol:sce". (Glos w dyskusji.) Jablonna 1977.
11. Harding T. P. - Newport Inglewood
trend, Calif·ornia - an .example of wrenching
style of def1ormabion. Am. Assoc. Petrol. Geol. Bull. Socorro 1973 vol. 57 no. 2.
12. He r b i c h E. - Analiza tektoniczna sieci usko
-kowej G6rnoslqskiego Zagl~bia W~glowego. Pr.
dokt. Ar·ch. lnst. Geol. Podst. UW 1978.
13. J an c z e w ski E. W. - Trz~sienia ziemi na
G6rnym Slqsku. Cz. I. Arch. G6rn. Katowice 1955
t. 1.
14. Jan c z e w ·ski E. W. - Sejsmkzna aktywnosc
dyslokacji w :podlozu karbonu g6rnoslqskiego.
Prz. Geol. 1957 nr 6.
15. J a r o s z e w s k i W. - Tektonika uskok6w i
fald6w. Wyd. neol. 1974.
16. K o t a .s A. - Wazniejsze cechy budowy
geolo-gicznej GZW na tle pozycji tektonicznej i
budo-wy gl~bokiego podloza utwor6w produktywnych.
1[W :] Pr.oblemy geodynamiki i tqpafl. Kom. G6rn.
PAN, Katowice 1972 t. 1.
17. Kotas A., Mal c z y k W. - Uwa,gi o rozwoju
warstw brzeznych w swietle prac nad
identyfi-kacjq poklad6w w~gla w G6rnos.lqskim za,gl~biu
W~glowym. Kwart. Geol. 1964 nr 4.
18. K ·ow a l c z y k Z. - Pr6ba przyblizonego
okres-lenia wielkosci e:nergh powiS:talej w wyniku prze-miesz·czenia pionowego bloku tekbonicznego na
przykladzie GZW. Ref. na VI Konf. Nauk.
,Ba-dania geodynamiczne w .Pols,ce". Jablonna 1977.
19. 0 s t a f ·i c z u k S. - Lineamenty jako
odwzoro-wanie zjawi·sk tektonicznych na tle wybranych
przyklad6w z Polski. Rozpr. habUit. Ar·ch. Inst.
20.
P
a v 6 ni N. -
Faitung durchHorizontaiver-·schiebung. Ed. Geol. Helv. Bd 54 H. 2.
21. Pro bier z K. Teldonika poludniowego
skrzydla siodla gl6wnego mi~dzy uskokami:
Zu-zanna, Ksiqz~cy i Przemsza. Prz. Geol. 1977 nr 6.
22. S i' p o r s k i L. - Pionowe przemieszezenia
tere-nu G6rnoslqskiego Zagl~bia W~g}owego w okre
-s·ie 195!1--'1972. ![W:] Wsp6lezesne i neotektonic
z-ne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce. T. 1. Wyd.
Geol. 1975.
SUMMARY
En echelon domes (Siodlo Gl6wne b}'
achyanticli-nes) •of the Upper Silesian Coal Basin are interpreted
as the z·one of brachyanticlines caused by sinistral
wrenching along a fault •in deep-seated Precambrian
basement - ·WINW-ES'E Olfien:ted G6rnos'lqs.ki fau~t
(deep fractur·e). Sinistral wrenching movement al<?n;g that fault resulted ·in odgin of derivative shearmg
stress·es in the sedimentary cover, leading to origin
of the above mentioned en echelon oriented domes (Siodlo Gl6wne) (Fig. 2). The situaUon in the zone
of 1Jhe G6rn:oSlqski faul1t !(de8Jp ,fracture) closely
re-sembles that in other •z.ones of wrench-fault related
anticlines described in the literature .(e.g., 11). The
presence of tectonic dis·continuity in deep basement
of central part of the Upper Silesian Coal Basin is
also shoWIIl by extinction and branching of .faults
into lower-order ones in the proximity of that deep
fracture (Fig. 4). The line oJ the G6rnoslqski fault
(deep fracture), as interpreted here, ooincides w~th
the Opol·e - Nowy Sqcz lineament traced in sa t~lh te
photos ;(19) as well as with th~ ·C<:mrse of ·phot~lmea
ment traced in the Upper S1les1an Coal Basm (2).
It is worth to note that rec·ent •crustal movements
recorded in that area (9-10, 13'-14, 18, 22) suggest
reeent activity of the fault.
23.
Stop
aS.
Z. - .karbonska ·synkiinamikulczy-cka i pr6g miechowicki jako poludniowe obrze-zenie niecki bytomskiej od zachodu. Spraw. z
'POS. Kom. Nauk. PAN. Sty,czen-czerwiec 1964.
24. Vi 1 cox R. E. at al. - Basic wrench tectonics.
Am. Assoc. Petrol. Bull. Socorro 1973 vol. 57.
no. 1.
25. Y e a t s R. S.
zone. !Ibidem.
Newport - Inglewood fault
PE310ME
AsTop MHTepnpentpyeT KynOJibi rJiaBHoro ce,n;Jia B BepxHeCli!Jle3CKOM yrOJihHOM 6acce:t1He KaK 30HY Ha,n;-c6pOCOBhiX 6paXJ1aHTJ1KJIJ1HaJieH, 06p a30BaBIIHiXCSI B pe3yJihTaTe nepeMem;arom;Mx ,n;BH:meHJ1i1: B,I.J;OJih c6poca
rJiy6oKoro ,n;oKeM6pJ1McKoro ocHoBaHMSI -
sepxHeCH-Jie3CKoro pa3JIOMa MMerom;ero HanpaBJieHMe 3C3-BIOB.
Jiesospam;arom;ee nepeMem;arom;ee ,n;BM)KeHHe s,n;OJih
c6poca-pa3JIOMa Bhi3BaJIO o6pa30BaHMe BO BCKpbiiiie npOM3BO,Il;HhiX HaiTpSI)KeHJ1i1: C,IJ;BJ1ra, KOTOpbiX pe3y
Jih-TaTOM SIBJiSIIOTCSI KyiTOJihi rJiaBHOrO ce,n;Jia (cpli11'. 2).
Ha6Jiro,n;aeTCSI 6JIM3KOe CXO,Il;CTBO Me)K,IJ;y 30HOH Bepx-HeCJiiJie3CIWrO pa3JIOMa J1 OllJ1CaHHbiMJ1 B JlliiTepaType 30HaMM npMc6pocoshrx aHT'MKJIMHaJie:ti (11). Ha HaXO)K-,n;eHMe B u;eHTpaJihH0:£1: -r.racTM BepxHeCHJie3cKoro yrOJih-Horo 6acce:t1Ha TeKTOHMqecKoro pa3phrBa yKa3hiBaeT TaK)Ke 3aTyXaHliie c6pOCOB B6JIJ13Ji1 Jlli1HliiJ1 pa3JIOMa
J1 J1X pa3Be'l'BJieHJ1e Ha BTOpOCTeneHHhie c6pOCbl (cplilr, 4).
Onpe,n;eJieHHa.H asTOpoM JiliiHliiSI sepxHeCMJie3cKoro pa3-JIOMa cosMem;aeTcSI c JIJ1HeaMeHTOM OnoJie-HOBhi CoHq, Onpe,n;eJieHHhiM Ha OCHOBaHMJ1 KOCMJ1qeCKJ1X CHJ1MKOB
(19) a TaK)Ke C cpOTOJIMHeaMeHT'OM HaXO,Il;SIIIl;MMCSI B
padoHe BepxHeCMJie3cKoro yrOJihHOro 6acce:t1Ha (2).
06pam;eHO BHJ1MaHJ1e Ha COBpeMeHHhle BepTMKaJihHhie ,IJ;BJii:ateHJiiSI B pa:£1:0He BepXHeCHJie3CKO'rO pa3JIOMa,
KO-TOphie yKa3biBaiOT Ha ero aKTliiBHOCTb B HaCTOSim;ee
speMSI.
JOLANTA SWIDROWSKA
STYLOLITY TEKTONIC.ZNE JAKO WSKAZNIK TEK'fOGENETYCZNY
NA OBSZARZE POLUDNIOWO-ZACHODNIEGO OBRZEZENIA
GOR SWI}tTOKRZYSKICH
UK;D 551.252:552.541<(438.13 Gory S;wi~tiO!klrzysld.e)
Stylolity tektoniczne, wyst~pujqce gl6wni.e n~
po-wierzchniach poprzecznych wzgl~dem u~a~1cema, s~
bardzo pospolitym zjawisk.iem w wap1.emach ~a;Jl
epi.kontynentalnych. Tektomczne znaczeme stylohtow
wynika z na o;g6l przyjmowanej teorii ich gene~y
(3, 6, 18). W mysl tej teori.i sty1ol'it~ po~~~t~JCl
w t!"akcie procesu zwanego roz:puszczamem
Clsme-niowym lub rozpuszczaniem pod ~isni~niem .. Ro~w6.j
stylolitowych form linijnych, tak1ch Jak puam1dk1,
pre,ciiki czy slupki (rye. 1) zachodzi r6wnolegle ~o
osi najwi~kszego napr~zenia, poniewaz rozpuszczame
post~puje najszybciej w ty~h ,~;n~,kt~ch. na k?n~ak
tach mi~dzyziarnowych, .gdz1e c1smeme Jest naJWl~k
sze. Szczeg6lne znaczenie lineacji stylolit.owej j·ako
wskaznika tektogenetycznego polega na tym, ze poz-wala ona bezposrednio odczytac po:l:ozenie osi
mak-symalnego napr~zenia gl6wnego cr1. , .
Stylolity zacz~ly bye obiektem badan
tektomcz-nych dopierQ w latach pi~cdziesi&tych (5, 16), :a. od
lat szescdziesiqtych (19) Sq wykoT·zystywane Jako
Rye. 1. Fragment slupka styloLitowego, kt6ry
wy~na-cza Lineacj~ styLoLitowq. Fot. W. Jaroszewskz.
Fig. 1. Fragment of styLolite coLumn determini!!'g
sty-LoLite Lineation. Photo by W. Jaroszewskz.
