KRYSTYNA POZARYSKA, EWA ODRZYiWOLSKA-BIEII:lKOWA Polska Akademia Nauk, Instytut Geologiczny
lU S
UNES O
•
Z
ZAGADNIEŃ
PALEOGEOGRAFII
NA
NI2U
POLSKIM
MŁODSZEGO
.
PALEOGENU
IGCP-124W trzeciorzędzie, w przeciwieńst.wje do mezozoiku,
zbiorniki morskie twora:yły w Eur.qpie kiJlika wy-dłu±onych, nie7Jbyt S'Zerolcich, interkontynentalnych basenów, maljących charakter wąskb:h dróg między lądami, które d<l6·tarcz.ały materialu lberygenicmego. Ten obraz paleageograficmy istniał ~uż .w dolnym paleocenie (23), a Jego kontynuację stanowi t'O'ZIIll~esz czende lądów d mórz w górnym eocenie i środkowym oligocenie.
Na tle opublikowanych ostatnio· poglądów W. A. Berggrena (~). W. A. Bel'!ggrena i C. D. Holilistera (3), K. Pożaryskiej (26) oraz K. •Poża'l'yslciej i E. Odrzy-wol'S'kiej-Bień'kowej (28, 29) możliwe jest powdązanoie biogeografii póŁnocnej Europy w kenozoiku z. dalszym rOZC"Lłonk()waniem Lau.raz.ji. Wiad.orno bc>wiam, że w czasie wczesnego kenoz.oik.u Skaodynawda oddzieliła się od Grenlandii, co doprowadziŁo do .ustalenia się prawi.ncj·i borealnej z głę-bokowodnymi połączen-iami z półinoonym A!tlantylkiam. Pro'Wiincja lta, ohar~ery zująca się ifauną, iktóra zaadaptawała się do d·ość niskiej średniej tem(peratury .rocmej, ma szczeg6illnJ.e duże znaczenie d-la obsza'l'ów N.iżu .Polskiego. Wskaź nikami fPaleontol.QgiCZI!lymd dla ltego chłodnego base-nu, spośród otwomic są osolmi:ki z cl'odzajów plankto-nicmych: Acarinina i Truncorotaloides.
W przeciwieństwie do prowincji borealnej, pro-wmcja tetydzka cha.rakteryzowała s•ię obecnością otwornic z ll'odzaju Morozovella i Hantkenina, nale-żących do form ciepłolu.bnyeh. Stopniowe zwęianie s·ię obszarów •tropikalnych, wskutek :wy;piętrzania się górotworów w czasie orogenezy alpejSkiej, wyrw10łało w mł·ods'Zym pa!Jeogenie, dak to słusznie zasygnalizo-wał A. M. Davies (8), zjawisko llllOdyfi.kaoji cy· rku-lacji fauny w kierunku ograniczania mi.gra~ji form tetydzkich. Obecność elementów tetydzkich, jak np. Sokarlałe numułdty w niektórych interwałach eooenu Europy Póhntoonej (Belgia, Holandia, RFN, NRD, Fol-ska Zachodnia), a·utor ten wiąże ze stC>SUn:kowo ciepłą masą płytk.i.ch wód wmłurż •bll'2'legów pół.nocno-zachod nego basenu trzeciorzęd·owego Europy.
Zalgadnienia !paleogeografii tego basenu na tere-nie NRD zo&tały prześledwne przez Y. Kiesel d D. Latscha (14). Z'Wrócilli oo.i uwagę 111a fakt, .i.ż drLisiei-sze ll'07JPI'Ze9trzenienie góm'YC'h warstw z Schonewald i ich odp()wiedników w zatooe sulbhercyńskdej (.lat'torf) charak-teryzuje się olbecnością wielu ~uk. nastręczają cych duże łirudności fPrzy 'Przeprowadzandu korelacji gro1agicmych. Sy.tuację :tę WSipomniani autOil'Zy wią żą z poprzedzającą środkowy oli-gocen fazą emersji oraz ze sil:wi&dwnymi w czasie od oli·gocen.u do plejstocenu li~znymi Madami erooj;i.
Nitl)ebne rozen.iowanle osad~ pa.J~eńskich i neo-~eńskich w rwierceniaoh na Niżu :Pols·lcim bardz.o utt"udnia prześ.ledzende tych zjawisk w naszym kra-ju. W k·oinsekwencji. w IJ.i.'teraturze goolo~iczn~i o9tat-ni~o trzvdziesttolecia sytuaoja U·tworów trzedorzę d()wYCh Niżu IPolskiego dest :różnie i nie zawsze kon-sekwentnie .tntet'1Pretawane (16, 1, 31, 7, 32, 33).
Ostatnio ;przeprowadzone w cl'amac-h IGCP (or.o-.iekt 124) badania 'J)aleotemperatur mórz trzeciOTzę dowveh na teren;ie Danii (5) WS'kazują, że w śrook-'"1-wy.m o11i~tocenie teinoeratura wynosiła Z'łled·wie +10°C (średinia roczna), gdy w eocenie •temll>eratun waihala się w ;przedziałach od +20,0 do +~8°C. Ba-dania .paneotemperatur •na terenie ZSRR .
przeprawa-UKD 551.871.022.2:151.78:551.43+llll1.583.78(4:251 +438)
da:ał N. A. Jasamanow .(11). Obserwacje te - prze-prowadwne na podmawie analizy rentgenastruktu-ralnej skorup mięczaków i numulitów - wydtazały, iż średnia temperatura pJ.a.tfarmowego mo.rza paleo-geńsk!iego na terenje ZSRR wahała się w !Przedzia-łach od +114,8 do +~5,6~. Natomiast na graniCy eocen - oligocen nastąpiło gwałtowne OC'hłodzenie i temperatura SIP8dła do zaled.wde +10, a miejscami nawet +5°C. Ochłod2'lenie to było lllllliwersal.ne, gdyż
- ja:k wy·kazał D. G. Jenkins (l~) - na terytorium Nowej Zelandii spadek temperatury na przełomie eocenu i olilgocer1111 był naj.więllmzym zda'l'2'leniem w całej -hisłmii kenozoiku.
Na .terenie Pols.ki nie przeprowadzano badań paleotemperartur za pomocą analizy !l'entgenostruktu-ralnej. O kryzysie temperat'\l'l'OWym, dak>i naS/tąpił na przełomie eocenu z oUgooenem, można wnosić jedy-nie na podstawie gwabtoWillej zmial!ly w ob'l'ębie ze-srpoł6'w obwomicowych. W eocenie WYstępuje bQ-W:lJty. d'()ibrze .r:oz'winięty zespół otw<>mic, gidy w oli~ocen-ie zesPół ten jes·t gatunkowo pa'l'akrotnie uboższy. a ()twornice S'cł drobne, ~Tlałe i cienkoskorupk()we.
ObTaz f.l·orystyczny na :oograniiczu eocenu i old~o cenu zaT<Jwno w Polsce ~~10). \iak i ·w NRD (15)
wyka-z.uje i<;tnienie f.c;,r.m chłoonolubn~h.
W Pierwszym eta'P'ie prac p't'lawadz()nych w ra-m:tch IGCP -pr<l\lekt 124 autorki stwierdziły w wielu miejscach :i'Sitniende >gómoeooeńskiej mikr()fauny chlodnol.ulbnei. Ws'Zystkie iei stanowiska koncen· t'l'o-w?.łY się w •Polsce 1Wschodniei (27. 28, 33) i w Pol-sce Północnej (!19, 20, 21, 22), określając przynależność tych obszarów do prowincji bo'l'ea:lnej. Natomiast oiepiolubne zespooły otwornic·awe ~funoeoceńskie stwierdzono w :Polsce Zachodndej. Wy&tęputlą one tam w dwu cl'egianach, a mianowicie na mon·oklinie przedsudeckiej i na K:Ujawach (17, 18). Ponadto, na podstawie duiei d~ości wierceń, dało się :prześaedzić na obszarze Nirżu Polskiego beZ!Pośred·nią granicę między gómym eocenem i oligocenem. W ś·wietle ~"·S!tatnio <panujących ;poglądów, osady ()~ocenu dol-ne~·') (la~orfu) w Eur-o.pie należy traktować jako fację w obrębie <l6adów góme~o eocenu (6). .Tak się okazuie, transgresia .górnoeac·eńska miała w EUJl'o1)'ie Północnej na.iwięks.z\ zasięg, w ipl'Zeciwieństwie do transg.resji oligoceńskdej o mnjejszym zas.i~u.
Pierwsze rozpoznSJnie sytuacji bi.ostratygraficz.nej na Ni.ż,u •Po1s-kim autor-ki przedstawiły w ;pos:taci ta-beli (29), na której podsumowały dotychczas-owe wy-n~ki uzyskane na pcdstawie badań r~nvch gru.p :r:wierzecych. 'W d't'lugim etapie autorki zaieły s~ę b'ł dan~ami horyzontalnego zasi~u morskich osadów oli11:ocenu środkowee;o na NLtu ·Polskim. Obserwacje .po.pal"te wynikami badań ogromnej :Uośd l!lla•teriałó'M wiertniczych Ins.tytutu GeOJ.ogiczm.e~o w.yka.zaly .po-n<~d WS7.~lką watp1iwość, że osady .morskie oli:g.ocenu śr·odk-owego wystepu!ją M N.Pżu jf'dysn.iP- w za-chod.nich cześciaoh obszaTów l"'adba'łtycki-ch. Można je • prze-śledZii.ć .poczawsz.y od regionu Szczecina a7. do re-gionu Słups'ka. gdzi·e w-ysteouj:t w facji .fłów septa-riowych. Natomiast na wschód i ip<>l.udnie od tego oib<:'l:a-ru. <~IŻ •po mon·oklinę .przedsud~l{a. ~l!. one w. y-k<:'itałccme w facji wapnistych phsków glaukonito-w.ycb.
7nale7Jiooa •Pl'7JeZ aut.ork!i mikrOifSJU•na ()twomic<>wa w iłach 'S~ar>iowyeh, a takiże <w !pi:l$kacoh
gbuk'onito-25
o
50 100kmRozprzestrzenienie osadów §Todkowego oligocenu na
Niżu Polskim.
l ·- lły leptartowe olllocenu, 2 - plaskl glaukonitowe oli-gocenu, 3 - obszary lłldowo-baglenne1 ł - osady płaszczy ale nle węglonośne ze ucz11tkami roslln, 5 - plaskl Uaate z rośllnam1 l wkładkaml węgla, e - brzeg Karpat. (Dane dotyCZlice ob8za:6w wschodnich Polskl zaczerpnięte z atlasu
paleogeograficznego ZSRR.
wych środkowego oligocenu wykazała całkowitą z.god-n~ć z zespołem opisanym przez A. E. Reussa (30), J. G. Bomemanna (4) i Y. Kiesel (13). Dowodzi to, że środkowooligoceński niżowy basen polski stano-wił naturalne przedłużenie basenu nie~kiego. Gra-nica wschodnda tego wielkiego basenu środokowo europejskiego ma przebieg bardzo zbliżony do gra-nicy wschodniego zasięgu osadów ciepłego morza górnoeoceńskiego, północnoeuropejskiego. Przebiega ona zgodnie z. kierunkiem csiowym antyklinorium środkowopolskiego (26).
Badania mikropaleon'tologicZille, .prz.eprawadza.ne <:d wielu lat prz.ez E. Odrz.ywolską-Bieńkową w północ no-wschod-niej Polsce, w rej-ooie Suwałk (21) oraz w wierceniu Gołdap (22), a także liczne 1nne prace eks-per~vzowe tej autorki wykluczyły obecność morskich osadów środkowooligoceńskich w tych regionach. Tak więc cały obszar Pojezierza Mazurskie~o sta-nowił w tym czas1e rodzaj rygl:l, oddzielają<::e~o zbiormk morza środkowooligoceńskiego północno-za chodniej Europy od zbiornika maikopskiego w ZSRR.
Była to dość szeroka bariera kontY!)elltalna, któ-ra .powstała w wyniku ruchów dźwigających w. tym czasie Skandynawię, co spowodowało zasypywanie przedpola materiałem detrytycznym. ·Lokalnie na ob-szarze tego rygla istnh.ły tereny bagniste, zamknięte, słodkowodne z.biorąiki, zawierające florę
środkowo-26
Distribution of Middle Oligocene deposits in the
Po-lish Lowt«łnds.
l - Ollgocene septartan clays, 2 - ollgocene glauconlllc sands, 3 - land-awampy areas, 4 - sandy deposUs wlth plant debrls but wlthout coals, 5 - clay sands wlth plant remalns and coal lntercalatlons, e - margin ot the Car-pathlans; data concernlng eastern Poland are taken trom
the Paleogeographlc Atlas ot the USRR.
ollgcceriską (10). Pows·tawały przewazrue osady ilaste, znane w literaturze polskiej pod nazwą ,.iłów to-ruńskich". Zawierają one duże il~ci łyszczyków, wr06tki węgliste oraz okruchy różowych skaleni, świadczących d·obitnie o pochcdzeniu tego materiału terygenicznego.
Znajdujący się .po wschodniej stronie tej bariery - rygla mazursko-mazowieckiego basen maikopski, położony na przedpolu Kaukazu, należy za C. V. Droogerem (9) uważać, na podstawie obfitości otwor-nic z grupy anomalinidów, za :basen morski o niepeł nym zasoleniu. O braku połączenia tego basenu
po-przez obszar iPdlski z zachod.nioeuropejski.m morzem rupeiskim świadczy, między innymi, brak prz.ewod-niego dla osadów tego wieku gatunku Rotaliatina bulimotdes (Re u s s). Wydaje się natomiast, iż basen maikopski miał jak1eś połączenie poprzez Kaukaz ; Ka'l"P8ty, czyli przez Tetydę, z.e zbiornikiem morskim, którego osady są znane na monokllnie przedsude-ckiej. Swiadczy o tym obecność pewnych gatunków otwornic, jak np. Lenticulina hermanii (A n dr e a e) stwierdzonego w regionie Miechowa na południe od Leszna W~lkqpolskiego.
Wiek osadów rupelsklch, opracowanych prz.ez autorki, został potwierdzony badaniami na.nnaplankto-nu wapiennego przez E. Martini. Wspólna publikacja z tego zakresu jest w druku (24).
LITERATURA
l. A r e ń B. - Atlas geologic:z:ny Polski l : 2 000 000. Zagadnienia sitra·tyg.raficzno-facjalne.
z.
11. Trze-ciorzęd. Inst. ~. 1968.2. B er g g ll' e n W. A. - Tertiary boundaries and correlations. [In:] The Micropaleontology of O -cean. Proceedl.ngs of the Symp06ium h~ld in Cam-bridge from '10-17 Septernber 1967. Cambridge University Ptress, 1971.
3. Berggren W. A., Hollister C. D.- Pal~ geography paleobiogeography and the liis·tory of clrculation in the Atlan·tic Ocean. Studies in pa-leooceanog.raphy. Spec. ·Publ., New Jork, 1974, no. 20.
4. Bornemann J. G.- Die mikroskopische Fau-na des septarien.thones von Hennsdorf bei Ber-lin. Z. Deu·tS'ch, geol. Ges., 7, Belllin, 1855. 5. B u c h a r d t J. - Oxygen isotope
paleotempera-tures .from the Damsh tertiary. A preliminary report. In IGCP ·Project 124. The Nord-we;tern European Tertiary Basin, Report, 1977, no. 2. 6. C a v e l i e r C., .P o m e r o l Ch. - Les ra(ppoo-ts
entre le Bartonden et [e Prlabonien. Incidence sur la po&itioo de la lirni-te Eocene superieur. BuiJ.l. Soc. Geol. de France. C. R. Som.on. d.
Sean-ces,
Pads, 1976,nr
2.7. C i u k E. - Schematy litostratygraficzne paleoge-nu .Polski poza Karpatami i zapadliskiem przed-ka!lPackim. Bdul. Inst. Geol., 1974, nr 281.
8; D a v i e s A. M. - Tertiary faunas. Vol. l. The comp06itions of tertiary faunas. London, 1934. 9. Dr o.o g e 11' C. V. - Les microfaunes
eocenes-oli-gocenes du bassin nordique. [In:] Coll. sur. le Paleog. Boo-dea-ux, Mem. Bur. Res. ge()l. et Mln. 1964, n'l' 28 (2).
10. Gr a b
o
w ska I. - StratY'grafia 06adów paleo-geńskich na Nitu Polskim w śwdetle badań mi-krofiorystycznych. Biul. Inst. Geol. 1974, nr 281. 11. Jasamanow N. A . - Paleotiermornietrihoa-leogienowych morlej ju~a SSSR. Izw. AN SSSR. Sier. głeoił. Moskwa, 1977, nr 4.
12. Jenkins D. G. - New. ?:eland Mid Tertiary strat~phdcal correlation. Nature, London, 1974,
no. 203.
13. Ki e s e l Y. - Die oligozlinen Foramin·iferen d?r Tielbohrung Dobbertin (Mecklen.burg). BerUn, 1862.
14. Ki e s e l Y., L e t s c h D. - Zur Mi-krofaW'!a des sUdbrandenburgischen Obereozlin. Geol. Beith., Berldn, 1963, H. 38.
15. KJ>utsch W., Letsch D. - Proposition a 1'-aopui d'une tentative en vue de subdivl!!ier 1"!! d~ts de 1l'Eooene s~rieur et ceux de l'OU!!oce-ne inferieull' et moyen et de ł"'ettre en !98T<~llele des depots d'Eu~ope occidenhle entre eux et avec ceux d'Europe centrale ~ etude de la po-sił.ioo l asshmer l la limite entre ł'Eocene et 1'0li<!!ocene dans ces r~~iC'·T'<:. rtr>'l Colt. c:tn· 1o p.,._
tlen~~e. Bord~ux. Mem. B•~r. RP.s. geol. et Min ..
l!ł64. nr 2R t2).
16. M a T z f! C M., Woź n V E. - Liłoln~i'ł i c:t.r<>·tv-vr<~fia trzeciDrzP.d·u r.kolic .Tastrzt:>b\·~i G6rv 1<-~.b
"Pnck!l. Prz. ~P.nl.. 197?.. rr 12.
17. M<~tl K., Smi!!iel~k:=~ T. - P;'l·leo"ene ·l""'lt'in~ !"~iment!l bP.tween Gł~ów a.nd SiP,.,.,sznwic<> fl""W~r Sllesi!l - Po1and). Rt:V!?:. P:l-1. Tow. Genl.
1977. nr 47 ll).
J 8. O d r z
v
w o 1s
k fl - Bieńkowa 'E. - Omikrl)-hunl~tvc'l:nei nranit'v · "'nc~>nu i oli!!ocenu na U:t· -jawach. 'Kwa.l"t. geo1 .• 1966, n'l' 4.
19. Odrzywolska-Bieńkowa E. Utworv
trzr.cinnedn.•"e z otworu Szczec-in J(~ l w św"~•l"' bad<~ń mikrc-!)aleontolo~icz.n .... ch. Ibide,.,... 1.!167.
J"lr 3.
20. O d r z y w o l s k a - B i e ń k o w a E. - Wstę!)ne wyniki badań mikrofaU41istycznych starszego trze-ciorzędu rejonu Zatoki Puckiej. Prz. geol. 1972, nr 12.
21. Odrzywohka-Bieńko;wa E. - Wyn<iki
badań mikropaleontologicznych &tarszego · trzecio-ll'Zędu w otworze wiertniczy>m Mik~ówka. Biul. Inst. Geol., 1974, nr 281.
22. Odrzywohka:..Bieńkowa E . ....:.. Mikrofau·
na górnoeoceńska rw :wiercenl.u Gołdaa> IG-·1. Pn;
geol., ;1976, nr 7
23. Od rzywolska-Bieńkowa E. ~ Ciekawe stanowisko mikrofauny ·młodszego paleogenu w·
rwdetceniu Machowinko koło Słupska. Ibidem,
1977, n'l' 5. · ·
24. Odrzywolska-Bieńkowa E., Pożary
s k a K., M a r t i n i E. - St.ratigl'8(Phy and paleo-geography of the Middle OMgocene sediments
ot
•Polish LoWlands. Acta pal. pol. (w druku) 25. P o ż a ryska K. - Fora.mmifera andbioe>tra.ti-graphy of ·the Danian and Montian in .Poland. Paleont. ool., 1965, no. 14.
26. P o ż a ·r y ska K. - Stru·ktura i ewolucja pol-skiej częścd .północno-zachodniego trzeciorzędo wego basenu europejskiego. Prz. geol .. 1976, n:r 7. 27. P o ż a r y ska K. - Upper Eocen e Foraminife.ra of E Poland and their paleog~raphical meaning.
'POl., 1977, no. 1.
28. P o ż a r y s k a K., O d r z y w o l s k a • B i e ń k o-w a E. - O ftómym eocenie w .Polsce. Kwait. geo1., 1977, nr 1. · · . . 29. Pożaryska K., O dr z y w o l ska ·Bień k o::-w a E. - W&tępny projekt tabeli biostratygrafict'-: nej trzeciorzędu w Polsce · pozakal'lPa.ckiej. Pri. geol., 1977, nr 3.
30. Re u s s A. E. - Dle ForamLnUeren, Antłlezoen 'l.l!ld Bryowen des deutschen Septarienth()nes. Ein Beitlraog zur F81Una der MilttelolLgozinen Ter-tUirscichlten. Den•kEchr . .A!kad. Wiss. Malth-nat. Cl., Wien, 1865, nr 25.
31. R
n
h le
E. - Skały platformy prekambrY!Jsk.i.ejw 1Polsce. Cz. 2. Pokrywa kenozoiczna. iPr. Inst.
Geol., 1974, t. 74.
32. Topulos .Th. - R~ziomowmie J. J~oręlacja uobworów mezozoicznych i kenozoicznych w pół noono-wschodniej części wyniesienia Łeby_
.
na
.podsta'W'ie badań geofizyki włertniczej. Biul. Inst. Geol., 1976, nr 293.33. Uberna J., Odrzywolska-Bieńkowa E. - Nowe stanowiska osadów górnoeoceńskich na .obszarze północnej Lubelszczyzny.
Kwart.
geOI..,1977,
nr
1.SUMMARY
Europeaat mall'ine basins fr.can the Early Tell'tiall'y
tLmes represelllted nanow, elonga•te basins filled up with ter.rLgenoos .materiał. Tht!y were maiłlły inha-bited by benthic huna and the shMe of plankton was negliigible. The paper d-eals wilth Eall'lV Tertialt.Y pa.leobioge~phic provinces of the extra-Alpine
Eu-r,..~ '"O!j,<th a roecial attention paid to the area of·Pc- -hnd. l!!l ·the Paleogene these areas were mainlv .af-f.~:too lbv the Boreal IProvince and the f!lll•ll'la inhabi-t;n,~ them. ada.pted to its ·relatively low temperatu-re c.~.n.ditions. Uplift of Alpine orogens which was hkini!! place in ihese times mooifii!d mię-atlon rcu-lt.g of bun'ls by -limitil'l!! spread of Tethvan fl)tmls. 't'hP. influences of warm TethY'all'l nrov!lnc-e were ma···
'<:ed i·n the Upoer Eocene and Midd1.e Oii!!ocene alr)d, on much s.maller scale, in the Montian. 1'11 Poland, they mav be traced only on the west.
In the Monti!MI, IWar.m-water microfau111.a fro-n ~outh-westem Europe reach~ only to Pa·mlęt~o
ne"'•'(' Choinlee whereas in the L!\te Eocene itc;
ex-tent. covered t.he whole western Poland as it. i.s , re-c-.rdeo in several localities from th~ F~-<;ude'ic m"nocld.ne, Kujawy a.nd the vicinities of Szczecin where even nummulitids cccur. At that time the a-re-as situated east of the Mld-Polish Anticlinorium was
nccttPi·ed bv cold sea with tvpical cold-water micro•
fauna. Such roierofauna is ·know from both the Łeba
elevation airu:l the ea&tem Poland. The wa·rm-warter microfaunal assemlbla,ges aooeared once more in the
Oligocene but on;ly .jn Jthe west·em .Polaald and the
Lower Viistula river deLLnearted rtiheiT disltribllltion from
the east. The whole aroea of the !M~ury ·laJkelall'ld a111d
Mazowsze .region situated fUJnther lto lthe eas.t
repre-sented sóme lkill'ld of .barrier s~till'lg the Middle
Oliigocene NW-IDwrQPeaal mall'ine basin aru:l ·the
Mai-kop ,basill'l conltiilniuing from the area of the USSR.
This IWa.S a xelatively wide conti.nental ba.rrier
for-med iln ,result of movements u;pli.fti.ng Scaaldi.navia
in these tilmes a111d resulltinlg in f.iU.ing UiP ~ts forefield w1th detrital materia:l. In some pa.rts of :that bari&
area exis-ted s~y areas without outflaw the
de-posits of wJl.ich nowadays yield OUgocene f.loral
remains. These deyosits are known as Tonuń clays.
Lt ·follows thaJt in the Late Eocene a111d Oligocene the Mid-IPoHsh Alntidill'lorium acted as barrier
se-pa:ratilng
westero
provilnce strong·ly ill'lfiuenced byWa1I1111 Tethyan Ocean and .the eastem, Boreal
pro-vill'lce (ill'l the Eocene) or it represented a conti:nentf:ll sandy .region with laous.trill'lal ibasins (in rthe
OlLgoce-ne).
The meaa1 aamuail tem,peratwre was very high in
the Laite Eooene dn IDurope (Denmaorlk), .ran.ginJg from
+20°C to +28°C. This was foliowad by sigrufieant
rapid coo'Lness to +J.0°C or 'even +5°C in some
pla-ces ill'l the Oligocene. This coolness fW\as universal as iot is recorded in western Eurcu:>e aru:l USSR as
welil as New Zealand and it was o.ne of most
im-portant events in the whol·e Cenoooic bistory.
PE3IOME
HH:mHeTpeTH'łHhie MopcKHe Bo~oeMhi EBponhi
npe~cTaBJISIJIH co6oir Y3KHe, npo~onroBaTbie
6acceir-Hhi, 3aCbinbiBaHHbie TeppHreHH'!eCKl1M MaTepl1aJIOM. B
HHX HaXO~HJiaCb 6eHTOHH.'łeCKaH <tJayHa C
MHHHMaJib-HbiM y'łaCTHeM nJiaHKTOHa.
B cTaThe npHBe~eHa xapaKTepHCTHKa
naneo6Ho-reorpa<PwieCKHx npoBHH~Htł eTapiliero TpeTH'łHOro
nepHO~a BO BHeKapnaTCKOM EBpOne, a OCOOeHHO B
Ilonbwe. B naneoreHe pelllaJO~yJO pOJib Hrpana
5o-peaJihHaH npOBHH~HH C OTHOCHTeJibHO HHCKHMH
TeM-nepaTypaMH, K KOTOpbiM npHCOOCOOHJiaCb
Cylll,eCTBy-IO~aH TaM <tJayHa. ,lJ;BHJKeHHH aJibOHMCKOrO oporeHe3a
Bbi3BaJIH MO~HQJHKaQHIO B ~HpKy JIH~HH cpayHbl,
CO-CTOHlll,yiO B OrpaHH"!eHHH MHrpa~HH TeT~CKHX cpopM.
BJIHHHHe OOJiee TenJIOM TeTH~CKOM npOBHH~l111
HaOJIIO-.ąaE.TCR nr:eJK~e Bcero B sepxHeM soQeHe 11 cpe~HeM
OJIHrO~eHe, a B MeHbllleM CTeneHH B MOHTe. Ha
Tep-pHTOpHH IlOJiblliH 3TO BJIHSIHHe BCTpe'łaeTCH TOJibKO
B 3ana~HOH 'łaCTI'l CTpaHbl.
B MOHTe TenJIOJII0011Bbie MHKpO<tJayHbl C
JOr0-3a-na~HOM EBpOObl ~OlliJIH TOJibKO ~O MeCTHOCTH
Ila-MeHTOBO (B6JIH3H XoiiHHL~). a B BepxHeM so~eHe
OXBaTHJIH BCIO 3ana~HYIO IlOJibiiiY· 0HH BCTpe'łaiOTCH
B paMOłiaX npe~cy~eTCKOM MOHOKJIHHaJIH, KySIBHH,
IUeQHHa. B TO JKe BpeMH Ha 10re OT
QeHTpaJihHO-nOJibCKoro aHTHKJIHHOpHH paCTHrHBaJIOCb XOJIO~HOe
MOpe C THOH'łHOtł XOJIO~HOJIIOOHBOtł <tJayHOH, KOTOpaH
BCTpeqaeTCH KaK Ha B03Bbffil-eHHOCTH JI30bl, TaK H B
BOCTO'łHOM IlOJibllle. B OJIHrOQeHe TenJIOJII05HBbie
<tJayHbl BbiCTynaiOT OOHTb TOJibKO B 3i:mall.HOM
IlOJib-llle, ~o JIHHHH HHJKHeil BHCJibi. TeppHTOPHH
Ma3yp-cKoro noo3ephH H Ma30BHH HMena <PopMy 6aphepa
OT~eJIHIO~ero cpe~HeOJIHrO~eHCKHM 6accetiH MOpH C3
EBponhr OT Mai!KoncKoro 6accetłHa CCCP. 3TOT
-~OBOJibHO llli1pOKHt'l KOHTHHeHTaJibHbi:ił 6apbep
06pa-30BaJICH B pe3yJibTaTe ~BH:HteHHM, KOTOpbie Bbi~BH
HYJIH CKaH~HHaBHJO. Ha TeppHTOpHH SToro 6aphepa BbiCTynaroT 3aKpbiThie 6oJIOTHCThie noJrOCbi c
OJIHro-lleHOEoil <tJayHOM. 3TH OTJIOJKeHHH 113BeCTHbl I;:a!{
"TOpyHCKHe rJIHHbi".
B BepxHeM so~eHe H OJIHrOQem; QeHTpanbHOnOJib
-cKHil aHTHKJIHHOpHM HrpaJI pOJib 6apbepa OT~eJIH
IO~erO 3ana~Hyl0, TenJiylO npOBHHl.IHIO · OT BOCTO'łHOM
- XOJIOAHOM (B 30~eHe) H OT KOHTHHeHTaJihHOM
Tep-pHTOpHH c MeCTHbiMH 6accetłHaMH B OJIHroQeHe.
Bepx-HHtł 30QeH B EBpOne (,lJ;aHHH) xapaKTepH30BaJICH
DbiCOKOil cpe~Hero~oBoil TeMnepaTypotł B npe~enax
+20 --+28°C; B onHro~eHe npOH30lliJIO pe3Koe
oxnaJK~eHHe ~o +l O, a ~a:me +5° C. 3To
oxna:m-~eHHe OTMe'łeHO He TOJibKO B 3ana~HOtł EBpone 11
CCCP, HO 11 B HoBotł 3eJiaH~HH. OHo aBJIHeTCH o~HHM
:113 CaMbiX BaJKHbiX npOHCWeCTBHM B KaMH030tłCKOM
sp e.
LLDIA GÓRSKA, WIESLA W HEFLIK, EDWARD JAWOR, WLADYSLAW MORYC
Akademia Górniczo-Hutnicza
WSTĘPNE
WYNIKI
BADAŃPETROGRAFICZNYCH SRODKOWO- I
GORNODEWOŃSKICHSKAL
WĘGLANOWYCHNAPOTKANYCH OTWORAMI WIERTNICZYMI
W OBSZARZE KRAKOW- TARNOW
Wykonywane od WJielu lat ·głębokie rwiercenia
geo-log,icmle na jpra:edgórzu Kanpat, rw celu maile'z.ienia
złórL w~owadorów, napotykały lulb p.ra:ebiły w
licz-nych miejscach, m. in., 'utwory środkowego i g6.rnego
dewOilJU. Stwierdzono je . również na obsza.rz,e
roz-ciągającym się pomdędzy Krakowem a Tamowem.
Geologłcznymi rwarunkami występowania ·tych skał
zajmował się, m. in., K. Konior (1963, 1965, 1970,
1974). Badania petrograficzne od kilku lat
wykony-wane są 1przez Zakład ·Pebrografd.i AGH (L. Górska\
W. H.ef-loik). Ogólnie stwierdzić 111ależy, że wiadomoś
ci dotyczące wykształcenia •tych s·kał są skąpe. W
związku z :tym podjęto niniejsze opracowanie,
ma-jące charak·ter wstępny.
Badani<lllll poddano :prób!Qi z 5 otworów
wiert-niczych (Wyciąże 6, .Puszcza l, DzieWlin 2, Radłów 5
oraz Stoorżyska 5 - ryc. 1), stosując obserrwacje
maka-o- i mikroskopowe, analizę chemiCUlą, .
termicz-ną, rentgenograficzną li spek'trofotametryczną w
pod-cz.er.WJieni. 28 UK D 552.541.08+ 552.543.08:551.734.4/ :550 :8227(438-13 Kraków-Tarnów)
·
~
Rodfdw5 oRyc. l. Mapa sytuacyjna wierceń.
o - otwory wiertnicze, .L - nasunięcle Karpat.
Fig. l. Location map of boreholes.
