ny.ch materiałów, którymi nie dysponuje ol;l~_<mie' :~\ jedna, ·ani druga strona, trudno coś orzec. ~loże.,,,je.st tam gdzie jest", lub inaczej "jest na końcu świdra", jak mówią amerykańscy geologowie naftowi. Spór mogą rOzstrzygnąć jedynie kontrolne wiercenia; pro-; ponowane przez autora nowej myśli geologicznej, tj,
K. Piekarskdego, ustawione w pobliżu· wierceń ra-dzieck.Lch, ale w strefie już pozaus-kokowej i po za zasięgiem starych robót górniczych. Artykuł K. Pie-karsk_iego przedstawia waż.ne zagadnienie problemo.,
we, które rzutuje w razie .potwierdzenia. jego rozu-mowań przez wiercenia: na dalszy tok poszukiwań:
w
Górach Swiętokrzyskich.LITERATURA
l. J a s k ó l s k i
S. -
Erwiigungen uber die Genese zinnftihrender Schiefer im Isergebirge (Nieder-schlesien)i iPAN; Odd:zll.ałw Krakowie, Prace Geol.
,nr 12, Wyd. Geol. 1963.
2. Pi e k .ar ski K. - W sprawie genezy złoża rud miedzi w Miedzianej Górze koło Kielc. PAN, Od--clzial.
w.
K1;akowie; Prace Gęol. nr 3 Wyd. Geol. 196.1.3 ..
R u 1;> i
n .o w s k i Z. - W sprawie koncepcjtiosa-. dowej :genezy. złoża . mieq<:i w Miedzianej Górze ~oło Kielc. "Przeg~. geol." 1962 nr 9.
HUBERT GRUSZCZYK.
Akademia Górniczo~:Hutnicza
UWAGI W SPRAWIE DYSKUSn NAD
GENEZĄ ZŁOZARUD MIEDZI
W MIEDZIANEJ GORZE
. DYSKUSJA NAD GENEZĄ złoża rud miedzi w Mie ...dzianej Górze jest fragmentem szerszego ·zagadnienia, dotyczącego warunków i sposobu .powstania przeja-.
wów okruszcowania ·regionu świętokrzyskiego. Po-glądy · genetyczne dotyczące tego regionu, ·sformuło wane przeważnie jeszcze . w ubiegłym .stuleciu; bez większych zmian ·przetrwały do naszych czasów. Sta-nowią one podsumowanie szeregu faktów goologiczno-złoiowych, których interpretacja genetyczna opiera się niejednokrotnie na przestarzałych schematach oraż w znacz.nej mierze na . poszanowaniu tradycyjnych · ujęć. Silne zakorzenienie dawniejszych poglądów .
po-woduje, że wprowadzenie nowych i bardziej uzasad-nionych sformułowań genetycznych napotyka na znaczne opory. DLatego też z pełnym uznaniem :naieży przyjąć każdą inic]atywę, · z~ierzającą do wprowa-dzenia właściwszych . i bardziej nowoczesnych inter-.
pretacji genetycznych przejawów · okruszoowania . dh-szaru świętokrzyskiego. W takim. zrozumieniu wydaje·
się . być słuszna i prawidłowa polemika K. Piekar-skiego i
Z
.
Rubi:nowskiego, dotycząca złoża ruci mie-dzi:w
Miedzianej Górze, którą·. ·nJileży uważać za po.;. czątek szerszej dyskusji na.d zagadnieniem genezy okruszcowaJnia tego regionu. Dyskusja taka niew'ątpli., wie rozwinie sięw
najbliższym czasie. W tym kie;; r~nku prowadzone są od kilku . lat· prace Katedry Złóż :Rud AGH w Kralrow.ie, a ich sygnałem jest arty-kuł.H.
·Gruszczyka pt.: "Jeszcze· rW sprawiie poszuki-wań rud metali", ogłoszOny w "Przeglądzie Geologicz-. nym" 1961, . nr l. Podane tam uwagi dotyczące m.iri·.tak zdaw.ał<Jiby się sprecyrow.aatego w sensie · genetycz-nym :zło~a pirytu ko_palni "Staszic" w· Rudkac-h !kOło Nowej Słupi, które powszechnie jest. uznawane . za złoże hydrotermalne. N.atura epigenetyczna tego złoża 'Wydaje się być jeariak .pozorna. Istnieje bowiem wiele faktów, które mogą spowodować główną zmianę po-' glądów na jego genezę.
Wieie zagadnień, dotyczących przejawów
okiuszco-wania. regionu . świętpkrzyskiego, . a m. in. złoża rud
miedzi w Miedzi.anęoj. Górze, jest niedostatecznie udO:: kumentowanych i dyskusyjnych. matego też .słuszne jest stanow4sko K. Piekarskiego, domagające.· się po.. wtórnego przebadania niektórych fakiów. W poszuKi-waniu i rozpoznaniu złóż rud ·metali·
w
obszarze świętokrzyskim cio tel pory U2llla:wime · były . tylKo kryteria strukturalne i magmowe; .z
punktu. widzenia naukowych za:sad met.odykd poszukiwań .. nieŻibędne . jest' róWnież analizowanie roli dnriych czyriń:ikóW, np. stratygraficznego i ·uto-logicznego.w J~
też kięruńku skierowane są. z!iipierżenia:K
,
;r?iek'atskię:gor
.
dlatego postęp<>wanie jego jest słusżii:e i i>r:awidławe:. , Na
~~rze
:
cór
.
Swięt9kxży~ki~h .Z9Stało
.
zarej.e;... ~tro:wariych. Około
stil
puńktów .inin,eralfzacji ,kruS:żćl?':. wej_i barytowej, Niektóre z ntch·iwiązao,ę są z, uąo.,;. gimi. pi'zejaw~iril. magmowynti;. :~ostałe .. żaś.· ,pód ..pór~<lkowane. są· ·oiy~tJ.J~ą(.~tr.u~u~a,l(i.~H 'bądź(.~:
446
przywiązane są . do określonych :eo'ziomóW: stratygra-ficznych i zespołów ·litologicznych.
. Niewątpliwie;. znane s.ą w regionie świętokrzyskim drobne ·prżejawy ok:ruszeowania, związane z utwora-mi diabazoWymi i. lamprofirowymi,. jednak ich ilość oraz nasi'lenie nie odbiegają od. normalnłe spotyka-nych form . okrusżcowania w tym .typie utworów. TeoretycZnie ·nie można wykluczyć roli czynnika mag-mowego w rozwoju przejawów okruszoowania
w
Górach· SWiętokrzyskich, jednak nie należy go prze-ceniać, , u~ając go · j•ako główną i jedyną możliwość powstania koncentracji ·kruszcowych.. Przeważająca ilość . punktów mineralizacji kruszco-wej p.a obszarze . Gó~ . Świętokrzyskich wiąże się Że strefami tektoniemymi d ·spękaniami. Wiek tych spę ka4 -i stref rozłamu jest zanzem podstawą określenia wie~u ··procesów · mineralizacyjnych oraz wiązania dch ż ok1'eś~onymi ·fazami tektonicznego rozwoju regionu. Pos~ępowanie talrie ]e8t niewątpliwię słuszne, jednak interpretacja ·stwierdzonych faktów ruiestety może być wieloraka. Nie ulega wątpliWości, że okruszco-wanle: szczelinowe· jest epigenetyczne w stosunku do skal otaczających. Nie przesądza ·to jednak spcsdbu jego powstania, które - teoretycznie biorąc - może być hydrotermalno-pomagmowe, jednak nie wyklu-czona . jest również .możliwość jego powstanda w wy-niku •sekrecyjnych przemieszczeń substancji mineral-neJ',· zawartej w składach do przecinających je szczelin.
.Pl'Qbl~. genezy I>PJ?Wa~za się zatem do wyjaśnie nia Źlródła 'subStancji mineralnej, którym według daw-. l)iejs.zych ~lądów mi,ały być bliżel ndęzna·ne, głębiej występuią<!e rit~y magmowe, według ip.nych po-gJą~ów. kór~entr~cje k·r~zeów', Oibecne ·
w
skałach otaezających. Ostatni pogląd zasadn,kzo zmienia ocenę qotychcz.aS zmtriych_:przęjawów 9kruszcowania szczeli-nowego W utW'Ors;ch paleózoicznych Gór Swiętokrzy sltichi ·a · jednocześnie stwarza kGP.ieczność bacznlej..; szego zwrócenda _uwagi na utWory otaczające, które mogą :zawierać konce:ntracje przemysłowe k·ruszców.Przykładem takim fest ·pr.awdópodobnie również złoże rud miedzi
:w
Mied.żianej Górze.Poglądy. tego l'Ódżah1 znajdują . opar!;ie w' analizie
roU
·
czynnika·, iitoio~icżnego i stratygrarucznego wfor-mOw-an
i
u
się:>
:Pfiefawów
okruSzcowania w Górach śWię:tokrzv.skicb .. Analiza .. ta wY-kazuje, 'Że. około poło wa P1,m'ldów minera'liza.cji. wiąże ,się. z utworami wa-piemwmi i , dplomitami.., Większość .. z .. nich .przypada na:. utwory wegłaonowe de:Wonu środkowego i gór.ne11;o, m.nie}s:ia f11:>ŚĆ n:a ..utw
<.i-
r.v.
.:wapieni~·· muszlowego oraz pei.ąlu: ..:v..r.
:rejponie -kit~leckhn. mineralizada .ma cha-rakter ~tłówriie · ge.leno:W<i ... biu:rt:Om. rzadżiei .spotyka-ne
'pr:T.e;iawy .okri.Isreowariia miedzią :i .cynkiem. . . .. , ·-Re~O.n· iysÓiórS'kf .cechuje lll'~waia..
.
iwiazków . *e .. i~ia" ririY,"'P.cxJrz~nY.ni · u!iziale dnnyd}. metali .. ZbliżQ..:n~ . .ch!!i1ikt!'r. minerali.zaeii ... maja . utworv. ilaste, .
wv-ś+P-P."T~&.
w
,
~dóln~] .ri7.P.ści deWilni.t Środkoweio. Ni~w,ie1k
i
e
.
·
·
~J.\ą,~~fi~. ~<uą·:.·
~~~ęp~~ańi_ą, .pJ1żeja)V9w·okruszcGwania mają na .obsza.Tze Gór Świętokrzyskich osady klastyczne. Wielkość ich przypada na utwory pstrego piaskowca.
.Podobnie analiza związku okruszcowania z poszcze-gólnymi poziomami stratygraficznymi wykazuje uprzywilejowanie w procesaeh mineralizacji utworów dewonu środkowego i górnego, a następnie utworów wapienia muszloWego. Inne ogniwa stratygl'aficme zawierają mniejsze ilości punktów okruszcowania.
Te pobieżnie nawet podane sP,OStrzeżenia zwraeają uwagę na konieczność z-rewidowania poglądów na genezę ok!ruszcowania utworów regionu świętokrzy skiego. Źródłem substancji mineralnej, obserwowanej w strefach tektoniemych mogą być minerały krusz-cowe rozprosz.one lub niekiedy tworzące większe kOill-centracje w skałach otaczających, które same mogą reprezentować złoża przemysłowe] wartości. POO tym kątem widzenia obszar świętokrzyski powinien być skOntroiowany. Dużą pomoc w rozwiązaniu tego za-gadnienia mogą przynieść rozważania nad rozwojem i wykształceniem geotektonkznym regionu święto krzyskiego, a w szczególności jego miogeosynklina1-nym częściowo epikontynentalnym charakterem osa-dów.
Prace zmierzające do bardziej obiektywnego, nie-kiedy dyskusyjnego naświetlenia poglądów na geqezę przejawów okruszcowania Gór · Swiętokrzyskich są w trakcie realizac}i. Wyrazem ich są publik>acje K. Piekarskiego, dotyezące złoża rud miedzi w Miedzia-nej Górze. a także znajdujące się w druku opraeo-wania I. Smoiarskiej ooaz H. Gruszczyka, dotyczace przejawów okruszcowania utworów wapienia muszlo.. wego
w
zachodniej 'Części Gór Swiętokrzvskich. Ak·t:ua1nie opracowywany jest Pro~ram poszukiwan złóż n.a obsozarze Gór Swiętok~zysk>ich. którego pod-siawą jest założenie, wynikające z analizy roliczyn-ników . magmowych, strukt!lral!llych, litolog:j.czny~h, stratygraricznych oraz rnetalogendcz1,1ych
w
,l>O'I'JStawa:: niu mineraliizaeji w obrę'bie· trz.onu paleorzo.icznego oraz mezozoicmej_ osłony Gór Swiętokrzyskioch .Wiele zagadnie~ związanych. z · poznaniem · PI:zej a-:-wów okruszcowania Gór Swiętokrzyskich ma· charak~ ter dyskusyjny, wiele 'ż nich będzie wymagało
1>99-budowy kosztownymi nieraz badaniami terenowy~i, jak tego słusznie domaga się K. Piekarski dla złoż.ą miedzianogórskiego.
RozwinięCie dyskusji nad genezą okruszcowania utworów . w Góra~h Swiętokrzyskich jest nakazem obecnej ·chwili. Pod tym względem wysiłki K. Piek811'. -.sk>iego pawinny maleźć ·pełne po.parcie .. Pr<iwidłowa ocena zj:ą;~sk g~etyeznych może.zdeeydo~anie wpłY;' nąć na k1~unk1 dalszych poszuk1wań, a Jednocześme spowodować osiągnięcie realnych efektów surowCCJW0:..
zł~owych. .. . .
Usuwanie tradycyjnych k'oneepcji genetycznych oraz wdrażanie nowych poglądów· należy niewątpliwie do trudnych .z.adań. Przykładem tego są· złoża rud cynku i ołowdu triasu śląsko-krakowskiego, · co . do .których dyskusje .toczą się od przoeszło io lat. Jednąk z. za-. dowaleniem należy stwierdzić, że' niegdyś ·tak n.iepo .. pularne · pog'lądy na osadowe pochodzenie tych złóż zyskują. coraz więcej zwolenników. Wyrazem tego. jest
pOzytywne ustosUI!1kowanie się do koncepcji <>sadowej szeregu ·auto.rów, m. in. N. M. Strachowa w III tomie opracowania pt. .,Osnowy iieorii · litogienieza",. Mo--.
sitWa, 1962. Odrębnym zagadnieniem · jest 'wyciągnię;. cie z tego· odpowiednich wniosków w praktvce poszu-kiwawczej. Z podobnym rozwojem zagadnień należy liczyć się róWnież w odniesieniu do ·rerzionu święto.:. krzyskiego, · ktocy może dostarczyć niejednej niespo-dzianki w postaci nowych odkryć koncentracji krus'l.:. ców. tak niezbędnych dla rozwoju n•aszej gospódarKi
narodowej'. · ·
ZBIGNIEW RUBINOWSKI
Ins:tytut Geologiczny
JESZCZE W SPRA WIE MIEDZIANEJ GORY I REGIONALNYCH KONCEPCJI
POSZUKIWAŃ
RUD METALI W GORACH
SWIĘTOKRzySKICH
.
OBSZERNA ODPOWIEDŹ K. Piek.arsk>iego na mój polerniemy ·artykuł wydrukowany w "Pneglądzie Geologicznym" nr 9, 1962 r., dotyczący Miedzianej Góry, oraz głosy :w t!;ej dyskusji S. Jaskólskiego i H. Gruszczyka śwaadczą o tym, że problemy meta-logeniczne Gór Świętokrzyskich stają się obecnde coraz bardz1ej ak-walne. BardziO korzystny jest rów-nież fakt, że dyskusja wykracza poza sam problem genezy złoża miedzi·anogórskiego d dotyczy również Ironcepcli poszukiwań złóż rud metaJ.i w tym regiorii.e.
Artykuł K. Piekarskiego opublikowmy w niniej-szym numerze "Przeglądu Geologkznego" nłe wnosi w zasadzie, do dyskusji nad genezą mineralizacji k:rus:z.oowej w Miedzia111ej Górze, żadnych nowych faktów, w porównaniu z krytykowaną pr·zeze rłmie pracą tego autara z 1961 r. Powołując się z kolei na d·alsze pozycje dawnej literatury i :własną interpre-tację wyników wierceń rwyk0111a:nych w 1954 r. na tym obsz81l'Ze K. Piekoarsk!i. obszernie udowadnia oczy-'Wis·ty i znany od dawna fakt, że obecny stan znajo-mości budowy geolog-icznej i tektoniki słTefy złożoWej w Miedzianej Górze jest niedostateczny i wymaga dalszych badań. Pol:wierdza również opinię wyrażoną już przez J. Morozewiez-a i mnych, .iż wszystkie do-tyehczasowe roboty górnicze prowadzOne byłY ·W tym złożu w ·stref·ie utlenJienia, co jest główną przyczyną
trudności
w
wyjaśnieniu genezy .tego złoża, • Ponidmoto, aut<>T ten· stara si~ wykazać, że w wiereeniach wy,k>on.anych
w
'tęjże samej :zWietrzałej strefie 2łożo wej wy:stępują pokłady iłów z siarezk·ami, f'eprezęn tujące jeg~ .zd?niem pierwqbny,me
zmieniony ~ cesamd wie'trzeniowymł · ~YP ·osadowej_ . rmineraJizlłcj.i mie<:J.zią. , Z anąlizy położeqia tych· ił{>w IW· otw(lira:Chwiertniczych wyn~a. iż wy~tęP.OWać ~~·~ają pra~e
bezpośrednio ponad. węglanową serią dewonu, w obrę bie której nawet sam K. Piek:arski dopatruje sif!i oznak intensywnie .wyrażonych procesóW wietrzenia (dolomityzacja, limOillityzaeja i :in,).
w
myśl . tego rozumowania naJeżałoby przyjąć, że nie ·zp1ienione złoże siarczków pierwotnych występuje•
iW
·
stropie eksploatowanych· dawniej, utlenionych· rud · m'iediJL Opieranie całej nowej hipotezy genetycznej na tak\ich: m.iln. argumen,tach, nie popartych w dodatku żadnymi ilnnymł dowodami natury np. mineralogiemej czy geochemicznej, nie może wzbudzać przekonania uważ nego czyte'l.nika o jej naukowej wadości. Wydaje się. iż bardZiej celowe od szerokiego rozwij·anła takiej m.in. argumentacjł byłoby przedstawienie prz.esłanek natury litologiczno-facj·alnej d paleogeograficznej, które w sposób o Wiele bardziej obiektywny mogłyby naświetlić Tegionalne warUI!1k.i ewentualnego <twwzenia. !!!ię w dewonie dolnym osadowych złóż młedzi, wy-ka?mjących analogie do cechsztyńsk>ich złóż typu dol!nośląskiego, j.ak to przyjmuje K. Piekarski. W obecnej chwili dalsze kontynuowanie dyskusja nad genezą złoża m:iedzi·a.nogórskiego do chwili. uzy.skan·ia: nowych ·wiarygodnych faktów jest gołosłowne. Miejmy nadzieję, że ry-chła. realizacja zatwieordzon~ już Pt?:eZ CUQ proje~u wierceń
w·
tej strel\i.e . pozw:olt· ·ną uzyskanie takicli !a.któw.Celowe natomiast jęg.t szersa:e x:ozwimięcie · dyskuS;H nad problemem· ręgiąnalnych ·.koncepcjd ·P.Oązuki'Y.-'81V czych :zł.óż .rud. w' Górach Swiętokrzyskicłt, w ·ktQ:fei to ~pr·awie na .margines-ie ,;dyskusj\:mied:zil:tnog6rs:kdęj1~ gros
w
nlipięj$ZYTQ ~umęrze . .,Przegląd11 · Ge6logk:z;;neg'9'~. zabięooją
