[2020/Nr 1] Bromatologia 1/2020 - numer do pobrania - całość

(1)

BROMATOLOGIA

I CHEMIA TOKSYKOLOGICZNA

Czasopismo poświęcone zagadnieniom badań ochrony zdrowia i środowiska

Wersja internetowa wydawanego czasopisma jest wersją pierwotną

TOM LIII 2020 Nr 1

TREŚĆ

H. Czeczot, W. Domańska-Leśniak: Charakterystyka suplementów kreatynowych dostępnych na rynku polskim ... 1 I. Bolesławska, I. Górna, J. Przysławski: Zmiany w strukturze spożycia produktów

spożyw-czych będących źródłem witamin antyoksydacyjnych wśród kobiet i mężczyzn z regionu Wielkopolski ... 10 G. Kosewski, M. Kowalówka, J. Przysławski: Profil wybranych kwasów tłuszczowych w

mle-ku kobiecym we wczesnym stadium laktacji……….. 16 M.Kowalówka, G. Kosewski, J. Przysławski: Porównanie potencjału antyoksydacyjnego

mle-ka kobiecego – siara vs mleko przejściowe……… 23 J. Brzezicha-Cirocka, D. Błażejewicz, P. Bąk, J. Brzezińska, M. Misztal-Szkudlińska, P. Szefer,

M. Grembecka: Ocena wybranych suplementów diety zawierających ekstrakty z zielo-nej herbaty oraz zielozielo-nej kawy……… 30 M.Misztal-Szkudlińska, A. Sadokierski, P. Szefer, J. Brzezicha-Cirocka, J. Brzezińska,

M. Grembecka: Ocena częstości spożycia wybranych produktów spożywczych zalecanych w zapobieganiu osteoporozie przez studentów gdańskich uczelni……….. 36 J. Żwirska, E. Błaszczyk-Bębenek, I. Bolesławska, Z. Jamrozy:Ocena wiedzy studentów

kra-kowskich uczelni na temat zaburzeń odżywiania – anoreksji i bulimii………. 41 A. Przybylska, B. Sperkowska, A. Gryn-Rynko, M. Koba: Ocena stanu odżywienia studentów

(2)

Hanna Czeczot, Weronika Domańska-Leśniak

CHARAKTERYSTYKA SUPLEMENTÓW KREATYNOWYCH DOSTĘPNYCH NA RYNKU POLSKIM

Katedra i Zakład Biochemii, Wydział Lekarski Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Kierownik: prof. dr hab. M. Struga

Celem pracy była charakterystyka stosowanych w sporcie suplementów kre-atynowych dostępnych na rynku polskim. Badaniem objęto łącznie 131 suplemen-tów, w składzie, których była kreatyna. Analiza uwzględnia nazwę producenta, rodzaj preparatu (jedno-wieloskładnikowy), postać farmaceutyczną i zastoso-waną formę chemiczną kreatyny. Największa liczba suplementów kreatynowych w Polsce oferowana była przez firmy Olimp Sport Nutrition i TrecNutrition. Naj-częściej stosowaną formą, występującą w jedno- wieloskładnikowych suplemen-tach kreatynowych był monohydrat kreatyny, drugą jabłczan trójkreatyny. Hasła kluczowe: kreatyna, suplementy, sport.

Key words: creatine, dietary supplements, sport.

Kreatyna jest jednym z najbardziej intensywnie badanych suplementów diety do-stępnych w sporcie. Wpływ kreatyny na fizjologię mięśni i wydolność wysiłkową, oceniany był w bardzo wielu pracach naukowych. W licznych badaniach udokumen-towany został pozytywny wpływ doustnej suplementacji na poprawę wyników spor-towych, zwiększanie wytrzymałości i masy mięśniowej. Kreatyna stanowi podstawo-wy nośnik energii w komórce mięśniowej, a jej ufosforylowana forma magazynuje bogato energetyczne reszty kwasu fosforowego, które następnie przekazywane są do skurczów mięśni oraz syntezy białek mięśniowych (1-6). Centralny Ośrodek Medy-cyny Sportowej i Komisji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego opublikował rekomendacje dla polskich związków sportowych odnośnie stosowania suplementów diety i żywności funkcjonalnej w sporcie. Kreatyna przypisana została w nim do gru-py A, czyli substancji rekomendowanych, których korzystny wpływ na zdolność do wysiłku fizycznego potwierdzony został rzetelnymi badaniami naukowymi (7).

Celem pracy była charakterystyka stosowanych w sporcie suplementów kre-atynowych, dostępnych na rynku polskim, ze względu na: oferowane suplementy kreatynowe przez poszczególnych producentów, udział preparatów jedno- i wielo-składnikowych, postać farmaceutyczną, w jakiej występuje dany preparat oraz za-stosowaną formę chemiczną kreatyny.

(3)

Nr 1 2

MATERIAŁ I METODY

Badanie zostało przeprowadzone w okresie od października 2018 r. do kwiet-nia 2019 r. Dane zbierano na podstawie informacji dostępnych w ofercie sklepów internetowych: BCAA.pl, Testosterone.pl, Pronutrition.pl i innych oraz informacji zawartych na ulotkach i opakowaniach z punktów oferujących suplementy kreaty-nowe na terenie Warszawy.

Analizą objęto 131 celowo wybranych suplementów kreatynowych dostępnych w Polsce, zawierających w swoim składzie kreatynę.

Do badań włączono tylko suplementy dostępne w bieżącej sprzedaży i zawierające informacje o zawartości kreatyny w danym preparacie i z podaniem ceny. Badania zostały przeprowadzone metodą obserwacyjną w oparciu o arkusze obserwacji. Użytą techniką badawczą było przeprowadzenie analizy rynku i sporządzenie charaktery-styki dostępnych na rynku polskim suplementów zawierających w składzie kreatynę.

Szczegółowa charakterystyka uwzględniała informacje takie jak: nazwę produ-centa, rodzaj preparatu (jedno-wieloskładnikowy), postać farmaceutyczną, zastoso-waną formę chemiczną kreatyny.

Do opracowania uzyskanych wyników użyto programu MS Office Excel 2010. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Charakterystyce poddano 131 suplementów kreatyny, dostępnych w okresie od października 2018 r. do kwietnia 2019 r. na rynku Polskim.

Tabela 1. Liczba suplementów kreatynowych dostępnych Polsce wg oferty producentów. Table 1. The number of creatine supplements available to Poland according to the producers’ offer.

Nazwa producenta Liczba suplementów

Olimp Sport Nutrition, Trec Nutrition 12

Amix, Formotiva 8

BioTech USA 7

Activelab, Fitness Authourity 6

Gen Lab, Hi Tec, Ostro Vit, Real Pharm, Scitec Nutrition 4 100% LABS, Amarok Nutrition, BELTOR, FitMax, Muscle Care 3 DNA SUPPS, FireSnake Nutrition, Fit Whey, Inkospor, Megabol, Mex

Nutrition, Testosterone.pl, Vitalmax 2

4+ Nutrition, 7Nutrition, ALE, ALL American EFX, Apollos Hegemony, Big Zone, Biogenix, BSN, CONTROLLED LABS, Eccono Nutrition, Iron Horse Series, Mr. Big, Multipower, Muscle Pharm, Now Sports, OLIMP LABS, Pro Nutrition, PVL Mutant, Redconi, Results Nutrition, RX Gold

1

Największa liczba suplementów kreatynowych w Polsce oferowana była przez firmy Olimp Sport Nutrition (n-12) i TrecNutrition (n-12). Do producentów

(4)

Nr 1 3 jących znaczny udział w rynku suplementów kreatynowych zaliczyć można jeszcze: Amix (n-8), Formotiva (n-8), BiotechUSA (n-7), Activelab (n-6) i Fitness Authority (n-6). Duża grupa producentów (21 firm) miała w swojej ofercie tylko jeden rodzaj suplementów zawierających kreatynę. Liczbę suplementów, dostępnych w ofercie określonych producentów przedstawia tab. 1.

Suplementy zawierające w swoim składzie wyłącznie kreatynę, niezależnie od zastosowanej formy kreatyny zaliczono do grupy suplementów jednoskładniko-wych. Te natomiast, do których dodano inne składniki dodatkowe, mające na celu wzmocnienie działania kreatyny, bądź osiągnięcie innych dodatkowych efektów fizjologicznych, zaliczono do grupy suplementów wieloskładnikowych. Z dostęp-nych w Polsce suplementów kreatyny, preparaty jednoskładnikowe stanowiły mniej niż połowę (49%), natomiast reszta (51%) to suplementy wieloskładnikowe (ryc. 1).

Ryc. 1. Udział preparatów jedno- i wieloskładnikowych wśród suplementów kreatynowych. Fig 1. Participation of single and multi- component preparations among creatine supplements.

Analiza postaci farmaceutycznych, w jakich występowały suplementy keratyno-we wykazała, że zdecydowanie najwięcej, bo aż 69% stanowiły preparaty w formie proszku, 21% w formie kapsułek, 9% w formie tabletek i tylko 1 preparat w postaci proszku musującego (ryc. 2).

Ryc. 2. Suplementy kreatynowe podzielone ze względu na postać farmaceutyczną.

Fig. 2. Creatine supplements divided by pharmaceutical form.

Charakterystyka suplementów keratynowych dostępnych na rynku polskim

51% jednoskładnikowe wieloskładnikowe Suplementy 100% 80% 60% 40% 20% 0% Udział 49%

proszek kapsułki tabletki proszek musujący Postać farmaceutyczna 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 21% 9% 1% 69% Liczba suplementów

(5)

Nr 1 4

Jednoskładnikowe suplementy kreatyny, występowały przede wszystkim jako proszek (n-37), następnie kapsułki (n-19) i tabletki (n-11). Również wśród wie-loskładnikowych suplementów najwięcej występowało w postaci proszku (n-54), 8 miało formę tabletek i 1 preparat kapsułek (ryc. 3 i 4).

Ryc. 3. Postać farmaceutyczna jednoskładnikowych suplementów kreatynowych. Fig. 3. Pharmaceutical form of one-component creatine supplements.

Ryc. 4. Postać farmaceutyczna wieloskładnikowych suplementów kreatynowych.

Fig. 4. Pharmaceutical form of multi-component creatine supplements.

Zarówno wśród suplementów w formie proszku, jak i tych w formie kapsułek czy tabletek, producenci wykorzystywali różne formy chemiczne kreatyny lub po-łączenia kilku form.

Najczęściej stosowaną formą chemiczną, występującą aż w 31% suplementów był monohydrat kreatyny, drugą pod względem popularności formą był jabłczan trójkreatyny (17%). Inne dość często występujące w suplementach formy to chloro-wodorek kreatyny (10%), cytrynian kreatyny (8%) i Kre-alkalyn®_{(6%). Pozostałe}

mniej powszechne, choć występujące w więcej niż 3% suplementów formy to: alfa--ketoglutaran kreatyny (4%), ester etylowy kreatyny (4%), chelat magnezowy

kre-H. Czeczot, W. Domańska-Leśniak

proszek kapsułki tabletki Forma farmaceutyczna 60 50 40 30 20 10 0 54 8 1 Liczba suplementów 40 35 30 25 20 15 10 5 0

proszek kapsułki tabletki Forma farmaceutyczna

Liczba suplementów

37

19

(6)

Nr 1 5 atyny (4%) i mikronizowany monohydrat kreatyny (4%). Udział wszystkich form kreatyny przedstawiono na ryc. 5.

Fosforan Kreatyny 1% Kreatyna bezwodna 1% Jabłczan dwukreatyny 1% Glukonian kreatyny _2% Orotan kreatyny 2% Pirogronian kreatyny 2% Chlorowodorek estru etylowego kreatyny 3% Mikronizowany monohydrat kreatyny 4% Chelat magnezowy kreatyny 4% Ester etylowy kreatyny

4% Alfa-ketoglutaran kreatyny 4% Kre-Alkalyn® 6% Cytrynian kreatyny 8% Chlorowodorek kreatyny 10% Jabłczan trójkreatyny 17% Monohydrat kreatyny 31%

Ryc. 5. Udział poszczególnych form chemicznych kreatyny w suplementach. Fig. 5. Participation of individual chemical forms of creatine in supplements.

Wśród suplementów kreatynowych wyróżniono suplementy zawierające w swoim składzie jedną formę chemiczną kreatyny oraz takie, które łączyły kil-ka form. Wśród suplementów zawierających jedną formę kreatyny, zdecydowaną większość stanowił monohydrat kreatyny, występujący w 55 suplementach. Dużą popularnością odznaczał się także jabłczan trójkreatyny (21 suplementów), ale także Kre-Alkalyn®_{, chlorowodorek kreatyny i mikronizowany monohydrat kreatyny. Do}

grupy pozostałych suplementów należało 6 form chemicznych kreatyny, z których każda pojawiła się tylko w jednym suplemencie. Były to: chelat magnezowy kre-atyny, chlorowodorek estru etylowego krekre-atyny, ester etylowy krekre-atyny, fosforan kreatyny, kreatyna bezwodna i orotan kreatyny (ryc. 6).

Monohydrat kreatyny jest najszerzej przebadaną formą kreatyny i najskutecz-niejszym ergogenicznym suplementem diety stosowaną przez sportowców z zamia-rem zwiększenia zdolności do ćwiczeń o wysokiej intensywności (8, 9).

(7)

Nr 1 6

Ryc. 6. Suplementy zawierające jedną formę chemiczną kreatyny. Fig. 6. Supplements containing one chemical form of creatine.

Suplementy zawierające w swoim składzie więcej niż jedną formę chemiczną kreatyny, stanowiły bardzo różnorodną grupę. Producenci wykazywali się dużą in-nowacyjnością, proponując w większości preparatów, niepowtarzające się na rynku mieszanki. Największą grupą zawierającą ten sam zestaw form chemicznych, były zaledwie 4 suplementy wykorzystujące: chlorowodorek kreatyny, cytrynian kreaty-ny i jabłczan trójkreatykreaty-ny. W 3 suplementach powtórzyły się formy takie jak: mo-nohydrat kreatyny, chlorowodorek kreatyny oraz jabłczan trójkreatyny (ryc. 7).

Ryc. 7. Suplementy kreatynowe zawierające w swoim składzie kilka form chemicznych kreatyny. Fig. 7. Creatine supplements containing several chemical forms of creatin.

H. Czeczot, W. Domańska-Leśniak 55 21 6 5 4 1 0 10 20 30 40 50 60 Liczba suplementów Monohydrat kreatyny Jabłczan trójkreatyny Kre-Alkalyn® Chlorowodorek kreatyny Mikronizowany monohydrat kreatyny Pozostałe Forma chemiczna 2 2 2 3 4 21 Chlorowodorek kreatyny Cytrynian kreatyny Jabłczan trójkreatyny Monohydrat kreatyny Chlorowodorek kreatyny Jabłczan trójkreatyny Monohydrat kreatyny Jabłczan trójkreatyny Ester etylowy kreatyny Monohydrat kreatyny Mikronizowany monohydrat kreatyny Monohydrat kreatyny Orotan kreatyny Chorowodorek kreatyny Cytrynian kreatyny Jabłczan trójkreatyny Kre-Alkalyn® Alfa-ketoglutaran kreatyny Glutanian kreatyny Ester etylowy kreatyny Inne

Formy chemiczne kreatyny 25 20 15 10 5 0 Liczba suplementów

(8)

Nr 1 7 Analizie poddano suplementy jedno- i wieloskładnikowe pod względem użytej formy kreatyny. Wyniki nie wskazały szczególnych różnic między tymi dwoma gru-pami. W obydwu grupach przeważał monohydrat kreatyny (29% i 33%), a drugim miejscu był jabłczan trójkreatyny (21% i 15%). Reszta form rozkładała się dość równomiernie między suplementami. Procentowy udział wszystkich występujących form chemicznych kreatyny w jedno- i wieloskładnikowych suplementach przedstawiono na ryc. 8 i 9.

Ryc. 8. Formy chemiczne kreatyny w suplementach jednoskładnikowych.

Fig. 8. Creatine chemical forms in one-component supplements.

Ryc. 9. Formy chemiczne kreatyny w suplementach wieloskładnikowych.

Fig. 9. Creatine chemical forms in multi-component supplements.

Charakterystyka suplementów keratynowych dostępnych na rynku polskim

Monohydrat kreatyny 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Udział w % Kreatyna bezwodna Pirogronian kreatyny Fosforan kreatyny Chlorowodorek estru... Orotan kreatyny Mikronizowany monohydrat... Chelat magnezowy kreatyny Glukonian kreatyny Ester etylowy kreatyny Alfa-ketoglutaran kreatyny Cytrynian kreatyny Kre-Alkalyn ® Chlorowodorek kreatyny Jabłczan trójkreatyny Forma chemiczna 29% 21% 10% 8% _7% 4% 4% 4% _3% _{3% 3%} _{2% 2%} _2% 1% Monohydrat kreatyny 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Udział w % Orotan kreatyny Kreatyna bezwodna Jabłczan dwukreatyny Pirogronian kreatyny Chlorowodorek estru etylowego... Mikronizowany monohydrat... Ester etylowy kreatyny Chelat magnezowy kreatyny Alfa-ketoglutaran kreatyny Kre-Alkalyn ® Cytrynian kreatyny Chlorowodorek kreatyny Jabłczan trójkreatyny Forma chemiczna 33% 15% 10% _8% 5% _4% _4% _4% _4% _4% _3% 2% _1% _1%

(9)

Nr 1 8

Dostarczanie kreatyny z dietą jest możliwe, jej najlepszym źródłem jest czerwo-ne mięso. Jednak w sytuacji zwiększoczerwo-nego na nią zapotrzebowania, pozyskiwanie kreatyny z suplementów jest w pełni uzasadnione, bezpieczne i skuteczne. Suple-mentacja szczególnie korzystna jest w przypadku sportowców uprawiających takie dyscypliny jak: kulturystyka, biegi krótkodystansowe, sporty walki, wioślarstwo czy inne zależne głównie od systemu kreatyna-fosfokreatyna.

Z uwagi na ogromną konkurencję na rynku suplementów kreatynowych dla spor-towców, producenci poszukują coraz to nowszych form chemicznych kreatyny, które potencjalnie mogłyby wywoływać jeszcze lepsze i szybsze efekty w postaci wzrostu siły i masy mięśniowej niż monohydrat, lub pozbawione byłyby niekorzystnej jego cechy, jaką jest wzrost retencji wody w organizmie. Sole, estry lub inne połączenia kreatyny z dodatkowymi cząsteczkami, powodują zmniejszenie zawartości samej kreatyny w produkcie. W świetle braku dowodów naukowych o wyższości takich połączeń nad monohydratem, stosowanie tego typu suplementów może okazać się mało efektywne a dodatkowo kosztowniejsze. (8, 10-12).

PODSUMOWANIE

W Polsce rynek suplementów kreatynowych dostępnych dla sportowców jest bardzo rozwinięty. Bogata oferta produktów umożliwia sportowcom wybór suplementu dosto-sowanego do ich potrzeb treningowych, preferencji co do postać farmaceutycznej, formy chemicznej kreatyny czy jej ilości w preparacie. Kupujący muszą jednak zwracać dużą uwagę na informacje zawarte na etykietach, zwłaszcza w zakresie formy chemicznej kreatyny i zawartości kreatyny w rekomendowanej przez producenta dawce. W świetle aktualnego stanu wiedzy monohydrat kreatyny jest najskuteczniejszym ergogenicznym suplementem do stosowania przez sportowców w celu zwiększenia zdolności do ćwi-czeń o wysokiej intensywności. Niewłaściwy dobór preparatu może, więc spowodować, że suplementacja przynosić będzie znikome efekty, a powodem takiej sytuacji będzie niewłaściwa forma farmaceutyczna czy chemiczna lub zbyt mała dawka kreatyny.

H . C z e c z o t , W. D o m a ń s k a - L e ś n i a k

CHARACTERISTICS OF CREATINE SUPPLEMENTS AVAILABLE ON THE POLISH MARKET

S u m m a r y

Introduction. Creatine, thanks to its widely documented action, is one of the most commonly used

anabolic supplements in sport. The use of creatine is most often associated with an increase in strength, muscle mass and body weight.

Aim of the study. The aim of the study was to characterize creatine supplements used in sport,

avail-able on the Polish market.

Material and methods. The survey was conducted in the period from October 2018 to April 2019.

The data was collected on the basis of information available in the offer of online stores: BCAA.pl,

(10)

Nr 1 9

tosterone.pl, Pronutrition.pl and others as well as information contained on leaflets and packaging from points offering creatine supplements in Warsaw. The analysis covered 131 creatine supplements available in Poland, containing creatine in their composition, taking into account the commercial offer of individual producers, the share of mono- and multi- components preparations, the pharmaceutical form in which the given preparation occurs and the chemical form of creatine used.

Results and Conclusions. In the period from 10/2018 to 04/2019 there were 131 supplements on

the Polish market (64 single-component preparations and 67 multi-component preparations). containing creatine. The largest number of creatine supplements in Poland was offered by Olimp Sport Nutrition and TrecNutrition. Most single and multi-component creatine supplements were in the form of powder (69%) and capsule (21%).The most commonly used chemical form in creatine supplements was creatine mono-hydrate (31%), followed by tricreatine malate (17%). Quite often creatine hydrochloride (10%), creatine citrate (8%) and Kre-alkalyn® (6%) were also found in creatine supplements.

PIŚMIENNICTWO

1. Kreider R.B.: Effects of creatine supplementation on performance and training adaptations. Mol Cell Biochem., 2003, 244; (1-2), 89-94. – 2. Szewczyk P., Poniewierka E.: Kreatyna - zastosowanie w sporcie i medycynie. Piel. Zdr. Publ., 2015, 5/4; 409-416. – 3. Tarnopolsky M.: Caffeine and creatine use in sport. Ann. Nutr.Metab., 2010; 57( 2):1–8. – 4. Cooper R., Naclerio F., Allgrove J., Jimenez A.: Creatine sup-plementation with specific view to exercise/sports performance: an update. J. Int. Soc. Sports Nutr., 2012: 9(3): 1-11. – 5. Andres S., Ziegenhage R., Trefflich I. i współpr.: Creatine and creatine forms intended for

sports nutrition. Mol Nutr Food Res. 2017; 61(6): 1-18. – 6. Candow D.G. , Zello G.A., Ling B. i współpr.:

Comparison of creatine supplementation before versus after supervised resistance training in healthy older adults. Res Sports Med., 2014; 22(1): 61-74. – 7. Krysztofiak H. i współpr.: Wspólne Stanowisko Cen-tralnego Ośrodka Medycyny Sportowej i Komisji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego: Sto-sowanie suplementów diety i żywności funkcjonalnej w sporcie. Rekomendacje dla polskich związków sportowych. Warszawa 2012. – 8. Kreider R.B., Kalman D.S., Antonio J . _{i współpr.:}_{International Society}

of Sports Nutrition position stand: safety and efficacy of creatine supplementation in exercise, sport, and medicine. J. Int. Soc. Sports Nutr., 2017; 14: 8, 1-18. – 9. Antonio J., Ciccone V.: The effects of pre versus

post workout supplementation of creatine monohydrate on body composition and strength, J. Int. Soc. Sports Nutr., 2013;10(1):36, 1-8. – 10. Nastaj M.: Wpływ suplementacji monohydratem kreatyny diety mężczyzn uprawiających sporty siłowe. Bromat. Chem. Toksykol., 2012; 45(3): 936-942.

11. Frączek B., Grzelak A.: Suplementacja kreatyną w grupie młodych mężczyzn podejmujących rekreacyjnie trening siłowy. Probl. Hig. Epidemiol., 2012; 93(1): 425-431. – 12. Hall M., Troijan T.H.: Creatine supplementation. Curr. Sports Med. Rep. , 2013; 12(4): 240-244.

Adres: 02-763 Warszawa, ul. Banacha 1

(11)

Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Juliusz Przysławski ZMIANY W STRUKTURZE SPOŻYCIA

PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH BĘDĄCYCH ŹRÓDŁEM WITAMIN ANTYOKSYDACYJNYCH

WŚRÓD KOBIET I MĘŻCZYZN Z REGIONU WIELKOPOLSKI Katedra i Zakład Bromatologii, Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. J. Przysławski

Stres oksydacyjny zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób, a jedną z dróg wiodących do zmniejszenia tego ryzyka jest dieta bogata w składniki odżyw-cze o właściwościach antyoksydacyjnych. Ich źródłem są produkty spożyw-cze – głównie pochodzenia roślinnego, których podaż powinna zwiększać się w kolejnych dekadach życia człowieka. Przeprowadzone badania wykazały brak istotnych statystycznie różnic w strukturze spożycia 12 grup produktów spożywczych – niezależnie od wieku i płci uczestniczących w badaniu respon-dentów.

Słowa kluczowe: struktura spożycia żywności, witaminy antyoksydacyjne, okresy życia.

Key words: food consumption structure, antioxidant vitamins, life periods.

Prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta jest warunkiem niezbędnym do zachowania zdrowia i pełnej aktywności psychofizycznej każdego człowieka (1, 2, 3). Jest ona realizowana poprzez dostarczenie do organizmu niezbędnej ilości ener-gii i składników odżywczych, dla których „nośnikiem” są produkty spożywcze. Ich struktura spożycia powinna być tak dobrana, aby pozom spożycia energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych pozwalał na realizację norm żywienia i zaleceń żywieniowych (4). Ta „optymalizacja żywienia” jest szcze-gólnie istotna w przypadku profilaktyki i leczenia chorób dietozależnych, a jedną ze składowych optymalizacji jest odpowiednia podaż witamin antyoksydacyjnych (5, 6). Wiąże się to z faktem, że podłożem rozwoju wielu chorób jest zaburzenie równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej organizmu i przesunięcie jej w kie-runku reakcji utleniania, czyli stresu oksydacyjnego (7, 8). Jak wiadomo, ryzyko stresu oksydacyjnego zwiększa się wraz z upływem wieku, każdego człowieka (9). Tym niepożądanym reakcjom zapobiegają biologiczne układy enzymatyczne oraz

(12)

Nr 1 11 stanowiące tzw. „pierwszą linię obrony”, naturalne związki chemiczne występujące w żywności, do których w pierwszej kolejności zalicza się witaminy A, E, C oraz beta-karoten (7, 10). Kierując się powyższym, podjęto badania, których celem było odpowiedzenie na pytania: czy struktura spożycia produktów będących bogatym źródłem tych składników, zmienia się wraz z wiekiem badanych oraz, czy udziały poszczególnych grup produktów, są podobne w grupach kobiet i mężczyzn.

MATERIAŁ I METODY

Badania przeprowadzono na reprezentatywnej grupie 1000 kobiet i mężczyzn (500/500) z regionu Wielkopolski. Po ustaleniu niezbędnej do badań liczby respon-dentów, wyboru z populacji generalnej dokonano w oparciu o dobór losowy (loso-wanie proste zależne), pozwalający na generalizo(loso-wanie wniosków z próby na popu-lację generalną. Na podstawie wywiadu o spożyciu z ostatnich 24 godzin, określono bezwzględne spożycie produktów spożywczych, przynależnych do 12 grup produk-towych (11). Oceniono strukturę spożycia i udział 12 grup produktów spożywczych w pokryciu zapotrzebowania na witaminy A (z uwzględnieniem beta-karotenu), E i C. Do oceny wykorzystano aplikację przygotowaną w oparciu o relacyjną bazę danych – MS Access na podstawie Tabel składu i wartości odżywczej produktów i potraw (12).

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Strukturę spożycia 12 grup produktów w badanych grupach kobiet i mężczyzn przedstawiono na ryc. 1. Należy podkreślić, że ze względów metodycznych, po-szczególne grupy produktów, zostały poszerzone np. produkty zbożowe i ich prze-twory, cukier i słodycze i ich przeprze-twory, co pozwoliło na sklasyfikowanie wszyst-kich produktów spożywczych występujących w bazie danych. Uwzględniają one płeć badanych oraz trzy zakresy wiekowe: 20-34 lata, 35-49 lat oraz trzeci zakres – powyżej 50 roku życia. Jak wynika z ryciny dotyczącej struktury spożycia 12 grup produktów, ten ponad 30 letni okres wykazał, że struktura spożycia była po-dobna, niezależnie od wieku badanych. W grupie mężczyzn dominowały produkty zbożowe i ich przetwory, mięso i przetwory oraz ziemniaki, natomiast w grupie kobiet – mleko i przetwory, warzywa, owoce i ich przetwory. Na podobną strukturę spożycia wskazują także wyniki badań innych autorów (13). W przypadku kobiet, udział produktów zbożowych zwiększał się powyżej 35 roku życia. Mężczyźni – niezależnie od wieku, odznaczali się wyższą podażą produktów będących źródłem węglowodanów prostych (cukier, słodycze i przetwory). Źródłem witaminy A dla kobiet i mężczyzn były: mięso i przetwory, mleko i przetwory, jaja, a w przypadku mężczyzn dodatkowo – masło i produkty zbożowe i ich przetwory. Znaczący udział w pokryciu zapotrzebowania na witaminę A miały warzywa i owoce bogate w

(13)

Nr 1 12

-karoten – zwłaszcza w przypadku kobiet. Wskazuje to na istotną rolę tej grupy warzyw i owoców w pokryciu zapotrzebowania na ten składnik (14). Zapotrzebo-wanie na witaminę E było realizowane w oparciu o produkty zbożowe, mięso i prze-twory, inne tłuszcze (oleje roślinne) oraz warzywa, owoce i ich przetwory łącznie. W grupie mężczyzn uwagę zwraca wyższy aniżeli wśród kobiet udział wyrobów cukierniczych, co można w pewnym stopniu tłumaczyć obecnością w składzie tych produktów roślinnych tłuszczów utwardzonych (15). W przypadku witaminy C – zarówno wśród kobiet i mężczyzn, jej zapotrzebowanie było realizowane głównie przez warzywa, owoce i przetwory bogate w witaminę C i w mniejszym stopniu przez pozostałą grupę warzyw i owoców. Ziemniaki jako jedna z grup wyraźnie poprawiała podaż tego składnika w grupie mężczyzn. Tym samym, potwierdza to tezę, że ziemniaki w zwyczajowym żywieniu Polaków, są nie tylko źródłem wę-glowodanów złożonych, lecz także mogą być brane pod uwagę – biorąc wielkość spożycia – także witaminy C (16) .

Ryc.1. Struktura spożycia oraz zawartość 12 grup produktów spożywczych jako źródła witamin antyok-sydacyjnych.

Fig. 1. The structure of consumption and the content of 12 groups of food products as a source of antioxi-dant vitamins.

Kluczowym elementem przeprowadzonych badań, było udzielenie odpowiedzi na pytania czy struktura spożycia w grupie kobiet i mężczyzn zmienia się wraz z wiekiem oraz, czy udziały poszczególnych grup produktów, jako źródeł wybranych

I. Bolesławska i współpr.

STRUKTURA SPOŻYCIA WITAMINA A

WITAMINA E WITAMINA C 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50

Produkty zbożowe Mleko i przetwory Ziemniaki Warzywa i owoce bogate w wit. C Mięso, wędliny, ryby Jaja Warzywa i owoce bogate w karoten Inne warzywa i owoce Masło Inne tłuszcze Suche nasiona strączkowe Cukier i słodycze

WITAMINA E WITAMINA C 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49 M > 50 0% 20% 40% 60% 80% 100% K 20-34 K 35-49 k >50 M 20-34 M 35-49

M > 50 _{STRUKTURA SPOŻYCIA} _{WITAMINA A}

(14)

Nr 1 13 witamin, są podobne w grupach kobiet i mężczyzn. Analizując wartości statystyk zawartych w tab. 1 i 2, można stwierdzić, że wyniki testu ANOVA Kruskala-Walli-sa wykazały brak statystycznie istotnych różnic, biorąc pod uwagę wiek badanych (kobiety – p = 0,9933; mężczyźni – p = 0,9792) (tab. 1). Ponadto, niewielkie różnice w sumach rang wskazują, że wiek, jako kryterium dyskryminacyjne, nie odegrał istotnej roli.

Z kolei, obliczone wartości współczynników korelacji rang Tau Kendalla (tab. 2) wykazały, że struktura spożycia 12 grup produktów, jako źródeł witamin an-tyoksydacyjnych była podobna w grupie kobiet i mężczyzn (p > 0,05), aczkolwiek wartości współczynników korelacji – oparte na prawdopodobieństwie, były zróżni-cowane w zależności od rodzaju analizowanego składnika. Współczynniki te były najwyższe w przypadku witaminy C, niższe dla beta-karotenu, i kolejno witaminy A i witaminy E, przy zachowaniu podobnej siły związku korelacji rang w poszczegól-nych grupach wiekowych (17).

Tabela 1. Wartości statystyki w teście Kruskala - Wallisa dotyczące struktury spożycia 12 grup produktów w zależ-ności od wieku badanych.

Table 1. Statistics values in the Kruskal-Wallis test regarding the structure of consumption of 12 product groups depending on the age of the respondents.

Zakres wiekowy (lata)

Płeć

kobiety mężczyźni

wartości sumy rang p wartości sumy rang p

20-34 219 0,9933 224 0,9792 35-49 222 216 >50 225 226

p – wartość statystyki w teście Kruskala-Wallisa

Tabela 2. Wartości współczynników rang Tau Kendalla dotyczące porównania struktury spożycia 12 grup produk-tów jako źródeł witamin (kobiety vs mężczyźni).

Table 2. Values of Tau Kendall rank coefficients for comparing the structure of consumption of 12 product groups as sources of vitamins (women vs men).

Zakres wiekowy

(lata) _{Witamina A} _Beta-karotenAnalizowany składnik_{Witamina E} _{Witamina C}

20-34 0,7272 0,8091 0,5455 0,9682

35-49 0,6970 0,7879 0,5155 0,9670

>50 0,7576 0,7877 0,5831 0,8412

WNIOSKI

Podsumowując, należy stwierdzić, że udział 12 grup produktów w pokryciu zapotrzebowania na witaminy antyoksydacyjne w badanej grupie respondentów był podobny – niezależnie od wieku badanych i płci. Różnice w strukturze

(15)

Nr 1 14

cia były statystycznie nieistotne (p > 0,05), co wskazuje, że podaż analizowanych składników w kolejnych przedziałach wiekowych kobiet i mężczyzn, kształtowała się na podobnym poziomie.

I . B o l e s ł a w s k a , I . G ó r n a , J . P r z y s ł a w s k i

CHANGES IN THE STRUCTURE OF CONSUMPTION OF FOOD PRODUCTS CLASSIFIED AS A SOURCE OF ANTIOXIDANT VITAMINS AMONG MEN

AND WOMEN FROM WIELKOPOLSKA REGION S u m m a r y

Introduction: Oxidative stress increases the risk of developing many diseases, and one of the ways

leading to improving the body’s pro-oxidative and antioxidant balance is adequate supply of food rich in antioxidant vitamins.

Aim: The aim of the study was to assess the share of 12 food product groups as sources of antioxidant

vitamins in customary nutrition in the group of women and men, taking into account three age ranges of the respondents.

Material and methods: The study was conducted on a representative group of 1000 men and women

(500/500) from the Wielkopolska voivodeship in Poland. Based on the interview about food consumption from the last 24 hours, the structure of consumption and the share of 12 food product groups in the cov-erage of the demand for vitamins A (including beta-carotene), E and C were assessed. The application for such assessment was based on the Relational Database – MS Access.

Results: The structure of consumption of 12 product groups was similar, regardless of the age of the

respondents. In the group of men, cereals, meat and their products dominated, in the group of women - milk, vegetables, fruits, cereal and their products. Men – regardless of age, were characterized by bigger supply of products being sources of simple carbohydrates. The sources of vitamins A were: meat, milk and their products. Vegetables and fruit rich in beta-carotene had a significant share in meeting the demand for vitamin A, especially for women. The demand for vitamin E was based on cereal and meat products, and other fats. In the case of vitamin C – both among men and women, its demand was met mainly by vegetables, fruit and their processed products rich in vitamin C. The results of ANOVA Kruskal-Wallis test showed no statistically significant differences, considering age of participants (women – p = 0,9933; men – p = 0,9792). The calculated values of Kendall’s Tau rank correlation coefficients showed that the structure of consumption of 12 product groups as sources of antioxidant vitamins was similar in the group of women and men (p > 0.05), although the values of correlation coefficients were different, depending on the analyzed component.

Conclusions: The share of 12 product groups in covering the demand for antioxidant vitamins in the

studied group of respondents was similar - regardless of the age of respondents and gender. Differences in the structure of consumption were not statistically significant (P > 0.05).

PIŚMIENNICTWO

1. Owen L., Corfe B.: The role of diet and nutrition on mental health and wellbeing. Proc Nutr Soc., 2017;76(4):425-426. – 2. Butler T., Kerley C.P., Altieri N., Alvarez J., Green J., Hinchliffe J., Stanford

D., Paterson K.: Optimum nutritional strategies for cardiovascular disease prevention and rehabilitation

(BACPR). Heart, 2020; 25:[Epub ahead of print]. – 3. Wojtyła-Buciora P., Żukiewicz-Sobczak W., Wojtyła

K., Marcinkowski J.T.: Sposób żywienia uczniów szkół podstawowych w powiecie kaliskim – w opinii

dzieci i ich rodziców. Probl. Hig. Epidemiol., 2015; 96(1): 245-253. – 4. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017 r. – 5. Cook N.R., Albert Ch.M.,

Gazia-no J.M., Zaharris E., MacFadyen J., Danielson E., Buring J.E. , Manson J.E.: A randomized factorial trial

of vitamins C and E and beta carotene in the secondary prevention of cardiovascular events in women:

(16)

Nr 1 15

sults from the Women’s Antioxidant Cardiovascular Study. Arch Intern Med., 2007 Aug 13;167(15):1610-1618. – 6. Yasueda A., Urushima H., Ito T.: Efficacy and Interaction of Antioxidant Supplements as Adju-vant Therapy In Cancer Treatment. Integr Cancer. Ther, 2016; 15(1); 17-39. – 7.Tan B.L., Norhaizan M.e.,

Liew W.P.: Nutrients and Oxidative Stress: Friend Or Foe?. Oxid. Med. Cell Longev, 2018; Published

online 2018 Jan 31. doi: 10.1155/2018/9719584. – 8. Milani A., Basirnejad M., Shahbazi S., Bolhassani

A.: Carotenoids: biochemistry, pharmacology and . Br J Pharmacol, 2017; 174(11): 1290–1324. – 9. Tön-nies E., Trushina E.: Oxidative Stress, Synaptic Dysfunction, and Alzheimer’s Disease. J Alzheimers

Dis. 2017; 57(4): 1105-1121. – 10. Kurutas E.B.: :The importance of antioxidants which play the role in cellular response against oxidative/nitrosative stress: current state. Nutr J, 2016; 15: 71.

11. Del Gobbo L.C., Khatibzadeh S., Imamura F., Micha R., Shi P., Smith M., Myers S.S., Mozaffarian

D.: Assessing global dietary habits: a comparison of national estimates from the FAO and the Global

Di-etary Database. Am. J. Clin. Nutr. 2015; 101(5): 1038–1046. – 12. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna

I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2017. – 13. Przysławski J., Nowak J.: Ocena poziomu oraz struktury spożycia wybranych składników odżywczych występujacych

w racjach pokarmowych kobiet i mężczyzn w okresie meno- i andropauzy. Bromat. Chem. Toksykol., 1999; 32(3): 233-238. – 14. Kucharska A., Oleksiak N., Sińska B., Zegan M., Michota-Katulska E.: Warzy-wa i owoce źródłem witamin i składników mineralnych w diecie studentek Dietetyki. Bromat. Chem. Toksykol, 201; 49(2): 145–151. – 15. Niedźwiecka J., Kapka-Skrzypczak L., Michalak-Majewska M.: Zwyczaje żywieniowe związane z konsumpcją produktów stanowiących źródło kwasów tłuszczowych trans – implikacje zdrowotne wysokiego spożycia. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013; 19(3): 385–388. – 16. Valcarcel J., Reilly K., Gaffney M.: Levels of potential bioactive compounds including carotenoids, vitamin C and phenolic compounds, and expression of their cognate biosynthetic genes vary significantly in different varieties of potato (Solanum tuberosum L.) grown under uniform cultural con-ditions. J. Sci. Food Agric., 2016; 96(3): 1018-26. – 17. Peuker Z.: Statystyka. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1967.

Adres: 60-354 Poznań, ul. Marcelińska 42

(17)

Grzegorz Kosewski, Magdalena Kowalówka, Juliusz Przysławski

PROFIL WYBRANYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W MLEKU KOBIECYM WE WCZESNYM STADIUM LAKTACJI

Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. J. Przysławski

W pracy przedstawiono wyniki badań składu kwasów tłuszczowych w mle-ku matki we wczesnym stadium laktacji. Profil kwasów tłuszczowych odznaczał się wysoką zawartością kwasów tłuszczowych nasyconych i jednonienasyco-nych (ok. 45,5% i 40,5% ogólnej zawartości kwasów tłuszczowych). Suma wie-lonienasyconych kwasów tłuszczowych wynosiła ok. 14%.

Hasła kluczowe: mleko kobiece, siara, mleko przejściowe, kwasy tłuszczowe, chromatografia gazowa.

Key words: breast milk, colostrum, transitional milk, fatty acids, gas chromato-graphy.

Siara jest to wydzielina gruczołów mlekowych, którą noworodek otrzymuje przez pierwsze 4 do 6 dni po urodzeniu. Jest to gęsty, żółtawy płyn, któremu barwę nadaje β-karoten. Siara bogata jest w białko, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, potas, sód, chlorki, witaminy A i E oraz karoten. Wartość energetyczna siary waha się pomiędzy 48 a 64 kcal/100 cm3_(1).

Mleko przejściowe produkowane jest w okresie pomiędzy końcem wytwarza-nia siary a początkiem wytwarzawytwarza-nia mleka dojrzałego. Występuje w drugim tygo-dniu po urodzeniu (7-14 dzień). Zawiera więcej tłuszczu oraz węglowodanów co skutkuje zwiększoną wartością energetyczną mleka przejściowego w porównaniu do siary (1).

Ważnym składnikiem mleka kobiecego są tłuszcze, które zapewniają nie-mowlęcemu organizmowi ok. 55% dziennego zapotrzebowania energetycznego i stanowią źródło prawidłowego rozwoju. W mleku kobiecym występują głównie kwasy tłuszczowe nasycone w tym krótkołańcuchowe, które cechują się wyso-ką przyswajalnością wynoszącą ok. 95% (2). W równoważnej ilości występują także kwasy tłuszczowe jednonienasycone. W procesach mielinizacyjnych ważną rolę odgrywają również fosfolipidy i nienasycone kwasy tłuszczowe, występujące w mleku kobiecym (3). Szczególną rolę spełniają frakcje wielonienasyconych

(18)

Nr 1 17 sów tłuszczowych – PUFA – kwas linolowy i linolenowy oraz ich długołańcuchowe pochodne – kwas dokozaheksaenowy (DHA), eikozapentaenowy (EPA) i arachi-donowy (AA). Stanowią one materiał budulcowy błon komórkowych, dlatego są niezbędną składową prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego (4).

MATERIAŁ I METODY

Badania dotyczące profilu kwasów tłuszczowych przeprowadzono w mleku kobiecym pobranym w pierwszym i drugim tygodniu po porodzie.Mleko przezna-czone do badań stanowiło pokarm nadmiarowy, nie wykorzystywany w żywieniu noworodków. W grupie objętej badaniem znalazło się 20 kobiet w wieku od 24 do 37 lat. Sposób żywienia kobiet od których pobrano pokarm w okresie badań nie uległ zasadniczej zmianie poza zwiększeniem podaży węglowodanów. Skład kwasów tłuszczowych oznaczono metodą chromatografii gazowej po uprzedniej ekstrakcji lipidów metodą Folcha w dwóch równoległych powtórzeniach (5, 6, 7). Analizę estrów metylowych kwasów tłuszczowych przeprowadzono metodą chromatografii gazowej (GC) za pomocą chromatografu gazowego firmy Hewlet-t-Packard 6890 z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym (FID) wyposażonym w dozownik typu – split/splitless, gaz nośny: hel 1,00 cm3_{/min, split:1:100, ilość}

naniesionej próbki 1μl. Kolumna kapilarna – wysoko polarna BPX70 (60,0 m, 32,0 mm ID, 25,0 mm df), faza stacjonarna 70% CP-siloxane. Wyniki oznaczeń rejestrowano i analizowano wykorzystując komputerowy pakiet HP ChemStation wersja: Rev.A.04.02 firmy Hewlett-Packard. Na podstawie uzyskanego chroma-togramu dokonano jakościowej i ilościowej analizy składu mieszaniny, uzyskując procentowy udział poszczególnych kwasów tłuszczowych w sumie wszystkich kwasów tłuszczowych. Substancję wzorcową stanowiła mieszanina wzorcowych estrów metylowych kwasów tłuszczowych firmy Supelco w ilości 1,00 µl. Uzy-skane wyniki profilu kwasów tłuszczowych w siarze i mleku przejściowym pod-dano analizie statystycznej, wykorzystując pakiet Statistica PL ver. 13.0. Istotność różnic pomiędzy badanymi mlekami, dla zmiennych o rozkładzie zgodnym z nor-malnym, zweryfikowano testem t-Studenta przy poziomie istotności p < 0.05.

WYNIKI I CH OMÓWIENIE

Jak wynika z danych zwartych w tab. 1 niezależnie od okresu pobrania najwięk-szą grupą kwasów tłuszczowych w mleku kobiecym stanowiły kwasy tłuszczowe nasycone (ok. 45,5%) oraz jednonienasycone (ok. 40,5%), natomiast kwasy tłusz-czowe wielonienasycone ok. 14% ogólnej sumy kwasów tłuszczowych.

(19)

Nr 1 18

Tabela 1. Profil wybranych kwasów tłuszczowych w mleku kobiecym pobranym w 1 i 2 tygodniu laktacji. Table 1. Profile of selected fatty acids in breast milk taken at weeks 1 and 2 of lactation.

Kwasy tłuszczowe

Procentowy udział kwasów tłuszczowych

Wartość p mleko pobrane

w I tygodniu laktacji w II tygodniu laktacjimleko pobrane

Σ Nasycone (S) A _{44,2 ± 5,68}* _{46,7 ± 4,38}* _{p = 0,03} C 6:0 B _{0,28 ± 0,26} _{0,28 ± 0,07} _{p = 0,96} C8:0 B _{0,21 ± 0,11} _{0,18 ± 0,11} _{p = 0,37} C10:0 B _{1,40 ± 1,20} _{1,87 ± 0,93} _{p = 0,07} C12:0 B _{5,65 ± 3,2}* _{7,42 ± 2,73}* _{p = 0,003} C14:0 B _{6,54 ± 1,55}* _{7,36 ± 1,71}* _{p = 0,04} C16:0 B _{23,7 ± 3,35} _{22,5 ± 2,68} _{p = 0,02} C18:0 B _{5,37 ± 1,90} _{5,56 ± 1,15} _{p = 0,58} Σ Jednonienasycone (M) A _{41,7 ± 4,41}* _{39,6 ± 3,59}* _{p = 0,01} C16:1 B _{3,06 ± 0,99} _{3,13 ± 0,77} _{p = 0,59} C18:1 B _{35,4 ± 3,55}* _{33,6 ± 3,39}* _{p = 0,044} C20:1 B _{0,42 ± 0,10}* _{0,39 ± 0,11}* _{p = 0,02} C24:1 B _{0,66 ± 0,28}* _{0,53 ± 0,22}* _{p = 0,005} Σ Wielonienasycone (P) A _{14,2 ± 2,9} _{13,8 ± 2,18} _{p = 0,51} C18:2 B _{10,1 ± 3,31} _{10,3 ± 2,64} _{p = 0,06} C18:3 B _{0,56 ± 0,19}* _{0,49 ± 0,11}* _{p = 0,02} C20:4 B _{0,11 ± 0,03} _{0,11 ± 0,06} _{p = 0,836} C20:5 (EPA) B _{0,22 ± 0,17} _{0,15 ± 0,14} _{p = 0,07} C22:6 (DHA) B _{0,39 ± 0,23}* _{0,26 ± 0,17}* _{p = 0,007}

* –różnice statystycznie istotnie pomiędzy mlekiem pobranym w 1 i 2 tygodniu laktacji p ˂ 0,005, A – test U Mana-Whitneya , B – test t – Studenta , KT – kwasy tłuszczowe

* – statistically significant differences between milk in 1st and 2nd week of lactation p ˂ 0.005, A – Man-Whitney U test, B – t test – Student, KT – fatty acids

Biorąc pod uwagę sumy kwasów tłuszczowych nasyconych w siarze i mle-ku przejściowym różniły się one istotnie statystycznie. Dotyczy to również sumy kwasów tłuszczowych jednonienasyconych. Różnic statystycznie istotnych nie zaobserwowano wśród kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. W grupie kwasów tłuszczowych nasyconych w mleku kobiecym niezależnie od okresu po-brania dominował kwas palmitynowy (16:0) (23,7% ± 3,35 oraz 22,5% ± 2,68).

(20)

Nr 1 19 Jego zawartość nie różniła się statystycznie istotnie (p > 0,05). Z drugiej strony zawartość kwasów tłuszczowych takich jak laurynowy (C12:0) oraz mirystynowy (C14:0) różniła się statystycznie istotnie w siarze oraz w mleku przejściowym (5,65% ± 3,20, 7,42% ± 2,73 oraz 6,54% ± 1,55, 7,36% ± 1,71) (p ˂ 0,05). Na szczególną uwagę zasługuje kwas C16:0, który w mleku kobiecym posiada spe-cyficzne ułożenie w trójglicerydach (TAG) – pozycja sn-2. Pozycja sn-2 kwasu palmitynowego powoduje jego przejście do jelita grubego w postaci 2-mono-pal-mitynianu i inny metabolizm niż w przypadku pozycji sn-1 i sn-3. Utrudniona homogenizacja oraz rozpuszczanie kwasu w takiej pozycji powoduje powstawa-nie palmitynianów magnezu oraz wapnia, co może prowadzić do demineralizacji układu kostnego niemowlęcia (1). Z drugiej strony korzystną rolą kwasu palmity-nowego została zauważona w rozwoju flory bakteryjnej oraz zachowań behawio-ralnych dziecka (1).

W przypadku kwasów jednonienasyconych największy udział procentowy w siarze oraz mleku przejściowym stanowił kwas oleinowy (C18:1), odpowiednio 35,4% ± 3,55 oraz 33,6% ± 3,39 (p ˂ 0,05). Statystycznie istotnie różnił się także udział procentowy kwasów tłuszczowych eikozanowego (C20:1) – 0,42% ± 0,10, 0,39 ± 0,11 oraz nerwonowego (C24:1) – 0,66% ± 0,28, 0,53% ± 0,22 (p ˂ 0,05). Z kwasów tłuszczowych nienasyconych szczególną rolę odgrywają kwasy tłuszczowe wielonienasycone (8). Zaobserwowano wysoki udział kwasu tłusz-czowego linolowego (C18:2), jednakże nie różnił się on statystycznie istotnie w zależności od okresu pobrania – 10,1% ± 3,31 oraz 13,8% ± 2,64 (p > 0,05), podobnie jak kwasu AA oraz EPA. Różnicę statystycznie istotną natomiast stwier-dzono dla kwasów α – linolenowego(C18:3 - ALA) oraz, odpowiednio 0,56% ± 0,19, 0,49% ± 0,11 oraz 0,39% ± 0,23, 0,26% ± 0,17, (p ˂ 0,05). Długołańcucho-we wielonienasycone kwasy tłuszczoDługołańcucho-we (LC-PUFA) odgrywają ważną rolę Długołańcucho-we wzroście i rozwoju noworodka, szczególnie w rozwoju układu nerwowego (9). Są składnikami osłonek mielinowych, błon synaptycznych oraz neuroprzekaźników (10, 11). Niższa zawartość DHA w mleku przejściowym w stosunku do siary może sugerować konieczność suplementacji tym kwasem kobiet od początku karmienia. Warto dodać, że wg zaleceń niektórych autorów kobiety karmiące powinny zaży-wać preparaty zawierające DHA na poziomie 200 mg lub 400-600 mg w sytuacji niskiego spożycia ryb (12).

Dodatkowo procentowe zawartości sumy kwasów tłuszczowych n-3, n-6 oraz n-9 przedstawiono na ryc. 1. Należy zauważyć, że zawartość tych kwasów jest nieznacznie większa w mleku pobranym w 1 tygodniu laktacji w stosunku do mleka pobranego w 2 tygodniu laktacji, odpowiednio 1,14% vs 0,89% (p = 0,07), 13,9% vs 13,6% (p = 0,09) oraz 36,01% vs 34,15% (p = 0,01) Uzyskane wyniki wskazują na bardzo niski udział procentowy kwasów tłuszczowych n-3 w porów-naniu do kwasów tłuszczowych n-6.

(21)

Nr 1 20 Σ n-3 Σ n-6 Σ n-9 I tydzień 1,14 13,9 36,01 II tydzień 0,89 13,6 34,15 p ˃ 0,05 p ˃ 0,05 p ˂ 0,05 0 5 10 15 20 25 30 35 40 [% ]

Ryc. 1. Porównanie procentowej zawartości kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, n-6 oraz n-9 w mleku kobiecymz 1 oraz 2 tygodnia laktacji: Σ n-3 – suma n-3, Σ n-6 – suma n-6, Σ n-9 – suma n-9, p ˂ 0,05 – istotność różnic, p ˃ 0,05 – brak istotności różnić.

Fig. 1. Comparison of the percentage of fatty acids n-3, n-6 and n-9 in breast milk from the first and second week of lactation: Σ n-3 – n-3 total, Σ n-6 – n-6 total, Σ n-9 – n-9 total, p ˂ 0.05 – significance of differences, p ˃ 0.05 – no significance differ.

n-3/n-6 S/M M/P S/P I tydzień 0,08 1,08 3,07 3,29 II tydzień 0,07 1,2 3,00 3,58 p ˃ 0,05 p ˂ 0,05 p ˃ 0,05 p ˂ 0,05 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

Ryc. 2. Porównanie wartości stosunków kwasów tłuszczowych nasyconych, jedno-, i wielonienasyconych w mleku kobiecym z 1 oraz 2 tygodnia laktacji: S – nasycone kwasy tłuszczowe, M – jednonienasycone kwasy tłuszczowe, P – wielonienasycone kwasy tłuszczowe, p ˂ 0,05 – istotność różnic, p ˃ 0,05 – brak istotności różnić.

Fig. 2. Comparison of the ratio of saturated, mono- and polyunsaturated fatty acids in breast milk from the first and second week of lactation: S – saturated fatty acids total, M – monounsaturated fatty acids total, P – polyunsaturated fatty acids total, p ˂ 0.05 – significance of differences, p ˃ 0.05 – no significance differ.

Na ryc. 2. przedstawiono wzajemne porównanie stosunków grup kwasów tłusz-czowych w siarze oraz mleku przejściowym. W 1 tygodniu laktacji czyli siarze

(22)

Nr 1 21 jemne stosunki M/P (jednonienasyconych/ wielonienasyconych) oraz n-3/n-6 były niższe niż w mleku przejściowym natomiast nie różniły one się statystycznie istotnie (p = 0,06 oraz p = 0,09).

Odwrotna sytuacja była w przypadku stosunków S/M (nasyconych/jednonie-nasyconych) oraz S/P, ponieważ były wyższe niż w mleku przejściowym, różni-ły się statystycznie istotnie (p = 0,01 oraz p = 0,004). W siarze wynosiróżni-ły odpo-wiednio: S/M – 1,08 ± 0,21, S/P – 3,29 ± 0,81, M/P – 3,07 ± 0,55 oraz n-3/n-6 – 0,08 ± 0,03, natomiast w mleku przejściowym odpowiednio: S/M – 1,20 ± 0,28, S/P – 3,58 ± 0,77, M/P – 3,00 ± 0,46 oraz n-3/n-6 – 0,07 ± 0,04. Podobne wyniki, dotyczące wzajemnych relacji pomiędzy kwasami nasyconymi, jedno-, i wielonie-nasyconymi, uzyskali także inni autorzy (13, 14).

WNIOSKI

1. Analizowane mleka kobiece (siara oraz mleko przejściowe) zawierały podob-ny udział procentowy kwasów tłuszczowych nasycopodob-nych, jednonienasycopodob-nych oraz wielonienasyconych.

2. Fakt mniejszej zawartości DHA w mleku przejściowym w stosunku do siary wskazuje na konieczność większego jego spożycia z dietą lub suplementacji, z uwa-gi na jego kluczową rolę w prawidłowym rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dziecka.

G . K o s e w s k i , M . K o w a l ó w k a , J . P r z y s ł a w s k i

PROFILE OF SELECTED FATTY ACIDS IN FEMALE MILK IN EARLY LACTATION STATION

S u m m a r y

Introduction: In infancy, fats provide about 50% of daily energy requirements and are highly

bio-available. The medium chain fatty acids dominate, although PUFA polyunsaturated fractions – LA and ALA and their long chain derivatives - DHA, EPA and AA.

Aim: The aim of the study was to compare the fatty acid profile in breast milk collected in 1 week

(colostrum) and 2 week (transient milk) of lactation.

Methods: The fatty acid profile of breast milk collected in the first and second week after childbirth

was determined among 20 women aged 24-37 years. The composition of fatty acids was determined by gas chromatography after lipid extraction using the Folch method.

Results: In the saturated fatty acids in the studied breast milk, from the first and second week after

childbirth, the statistically significant differences were shown between the content of C12: 0 and C14: 0 fatty acids, respectively 5.65% and 6.54% – colostrum and 7.42% and 7,36% – transitional milk (p ˂ 0.05). The total content of monounsaturated fatty acids as well as saturated fatty acids was statistically significantly, in particular it concerned such acids as: C18: 1, C20: 1, C24: 1, respectively 35.4%, 0.42%, 0.66% - colostrum and 33.6%, 0.39%, 0.53% – transitional milk (p ˂ 0.05). In the case of polyunsaturated fatty acids, statistically significant differences were observed in the case of ALA and DHA, respectively: 0.56% and 0.39% – colostrum and 0.49% and 0.26% – transitional milk (p ˂ 0,05).

(23)

Nr 1 22

Conclusions: The results of the study indicate a more favorable fatty acid profile in colostrum than in

transition milk. Colostrum contains less saturated fatty acids for the benefit of mono- and polyunsaturated fatty acids in particular DHA.

PIŚMIENNICTWO

1. Kowalska D., Gruczyńska E., Bryś J.: Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka: Probl. Hig. Epidemiol.: 2015: 96(2): 387-398. – 2. Orczyk-Pawiłowicz M., Wesołowska A.: Różnice w biochem-icznym składzie mleka matek wcześniaków i noworodków urodzonych o czasie – aspekt żywieniowy i terapeutyczny: Stand. Med. Pediatr.: 2013: 10: 677-686. – 3. Macias C., Schweiger F.J.: Changes in concentrations of carotenoids, vitamin A, alpha-tocopherol and total lipids in human milk throught early lactation: Ann. Nutr. Metab.: 2001: 45: 82-5. – 4. Demmelamir H., Koletzko B.: Lipids in human milk. Best Practcie & Reseracg Clinical Endocrinology & Metabolism: 2018: 32 (1): 57-68. – 5. Folch J., Less

M., Sloane-Stanley H.H.: A simple method for the isolation and purfication of total lipids from animal

tissues.: J. Biol. Chem.: 1957: 226: 497-509. – 6. PN-EN ISO 5508. Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwier-zęce. Analiza estrów metylowych kwasów tłuszczowych metodą chromatografii gazowej. Polski Komitet Normalizacyjny.: 1996. – 7. PN-EN ISO 15304. Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce. Oznaczanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w olejach i tłuszczach roślinnych. Metoda chromato-grafii gazowej. Polski Komitet Normalizacyjny.: 2003. – 8. Silberstein T., Burg A., Blumenfeld J., Sheizaf

B., Tzur T., Saphier O.: Saturated fatty acid composition of human milk in Israel: a comparison between

Jewish and Bedouin women.: The Israel Medical Association Journal: 2013: 15(4): 156-159. – 9. Szabó E., Boehm G., Beermann C., Weyermann M., Brenner H., Rothenbacher D., Decsi T.: Fatty acid profile

comparisons in human milk sampled from the same mothers at the sixth week and the sixth month of lactation: J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr.: 2010: 50(3): 316-20. – 10. Romeu-Nadal M., Castellote A.I.,

Lopez-Sabater M.C.: Effect of cold storage on vitamins C and E and fatty acids in human milk. Food

Chemistry: 2008: 106(1): 65-70.

11. Uauy R., Dangour A.D.: Nutrition in brain development and aging: role of essential fatty ac-ids. Nutr. Rev.: 2006: (64): 24-33. – 12. Socha P.: Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia.: Standardy medyczne / pediatria: 2013: 10: 521-526. – 13. Martysiak-Żurowska D., Żóralska K., Zagierski M., Szlagatys-Sidorkiewicz A.: Skład i zawartość kwasów tłuszczowych w mleku kobiet z Gdańska i okolic w różnych okresach laktacji. Me-dycyna Wieku Rozwojowego: XV: 167 – 177. – 14. Yuhas R., Pramuk K., Lien E.: Human milk fatty acid composition from nine countries varies most in DHA. Lipids: 2006: 41 (9): 851-8.

Adres: 60-354 Poznań, ul. Marcelińska 42

(24)

Magdalena Kowalówka, Grzegorz Kosewski, Juliusz Przysławski

PORÓWNANIE POTENCJAŁU ANTYOKSYDACYJNEGO MLEKA KOBIECEGO – SIARA VS MLEKO PRZEJŚCIOWE

Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. J. Przysławski

Celem pracy było porównanie potencjału antyoksydacyjnego mleka ko-biecego – siary vs mleka przejściowego z uwzględnieniem sposobu żywienia. Mleko pozyskane w drugim tygodniu laktacji wykazywało statystycznie istot-nie wyższą aktywność antyoksydacyjną, oznaczoną metodą z użyciem rodnika DPPH, niż siara. Nie wykazano istotnych zależności między zdolnością prze-ciwutleniającą mleka kobiecego a dietą, nie mniej jednak, spożycie produktów zawierających przeciwutleniacze tj.: antyoksydacyjne witaminy i składniki mi-neralne, w drugim tygodniu było wyższe, co mogło przyczynić się do wzrostu potencjału antyoksydacyjnego mleka przejściowego.

Słowa kluczowe: mleko kobiece, potencjał antyoksydacyjny, DPPH, FRAP, sposób żywienia.

Key words: breast milk, antioxidant capacity, DPPH, FRAP, nutrition.

Mleko kobiece, oprócz dużej ilości składników odżywczych, które zaspokajają prawie wszystkie potrzeby dziecka dotyczące odżywiania, stanowi unikalny mecha-nizm obrony przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami oksydacyjnymi DNA noworodka.

Skład mleka ulega zmianom w zależności od fazy laktacji, czasu rozwiązania ciąży, potrzeb dziecka, pory dnia oraz zależy od stanu zdrowia matki, jej fizjologii, a także sposobu żywienia, rasy, miejsca zamieszkania (1).

W okresie laktacji wyróżnia się 3 fazy: mleko początkowe (colostrum, siara) – pierwszy tydzień życia dziecka (dokładnie pierwsze 4 do 6 dni, aczkolwiek niektó-rzy autoniektó-rzy pojęcie to odnoszą tylko do 2-3 dnia laktacji), mleko przejściowe: do 14 dnia życia i mleko dojrzałe – pojawia się ok. trzeciego tygodnia po porodzie (2). Siara to wydzielina przedmleczna. Odznacza się wyższą zawartością białka, wita-min rozpuszczalnych w tłuszczach oraz składników wita-mineralnych i niższą zawarto-ścią tłuszczu i laktozy w porównaniu do mleka przejściowego (3). Colostrum pełni głównie funkcję immunologiczną, w mniejszym zaś stopniu odżywczą (4). Ponad połowę białka zawartego w siarze stanowią immunoglobuliny, głównie IgA.

(25)

Nr 1 24

nadto występują inne czynniki odpornościowe tj.: laktoferryny i leukocyty. Mleko przejściowe to pokarm pojawiający się zazwyczaj w 7 dobie po porodzie. Jego skład stopniowo zmienia się, aż do momentu przejścia w mleko dojrzałe. Zwiększeniu ulegają zawartość laktozy, tłuszczu oraz wartość energetyczna. Ponadto, rośnie za-wartość witamin rozpuszczalnych w wodzie, a maleje poziom witamin rozpuszczal-nych w tłuszczach (4, 5). Skład mleka dojrzałego po pierwszym miesiącu laktacji w porównaniu do mleka przejściowego pozostaje względnie stały.

W wyniku różnych procesów zachodzących w organizmach żywych powstają re-aktywne formy tlenu (RFT). Nadmierny wzrost tych form prowadzi do zachwiania równowagi oksydacyjno-redukcyjnej i powstania stresu oksydacyjnego. Reaktyw-ne cząsteczki i wolReaktyw-ne rodniki w organizmie podlegają kontroli poprzez obecność enzymów antyoksydacyjnych i niskocząsteczkowych przeciwutleniaczy. W pokar-mie naturalnym wykazano obecność enzymatycznej bariery antyoksydacyjnej tj.: dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy i peroksydazy glutationowej oraz związków o właściwościach przeciwutleniających, do których zalicza się α-tokoferol, β-karo-tenoidy, kwas askorbinowy, glutation, cysteinę, kwas moczowy.

Znaczącą rolę pełnią również składniki mineralne o charakterze antyoksydacyj-nym, m.in.: cynk, miedź, mangan i selen. Ilość pierwiastków śladowych w mleku kobiecym jest większa niż w mleku krowim. Do najistotniejszych zalicza się miedź i cynk (6).

W związku z tym, że pokarm naturalny posiada wszelkie niezbędne do prawidło-wego wzrostu składniki odżywcze i mineralne a także idealne proporcje poszczegól-nych składowych, należy promować stosowanie odpowiedniej diety przez kobiety w okresie laktacji. Dieta matki powinna być zróżnicowana oraz zawierać produkty o wysokiej jakości, ponieważ przekłada się to na skład jakościowy mleka (7).

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczące porównania potencjału antyok-sydacyjnego mleka kobiecego – siary vs mleka przejściowego, pobranego w pierw-szym i drugim tygodniu laktacji z uwzględnieniem sposobu żywienia.

MATERIAŁ I METODY

Badaniami objęto 20 zdrowych kobiet w wieku od 24 do 37 lat z Poznania i okolic, będącymi pacjentkami Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Kliniczne-go Uniwersytetu MedyczneKliniczne-go im. K. MarcinkowskieKliniczne-go w Poznaniu. Na podstawie autorskiego kwestionariusza uzyskano podstawowe informacje dotyczące wieku, masy ciała, wzrostu, rodzaju porodu, miejsca zamieszkania, przyjmowanych suple-mentów diety i leków oraz stylu życia. Porody badanych kobiet odbyły się o czasie. W 77% były to porody naturalne, tylko czworo dzieci przyszło na świat w wyniku porodu zabiegowego. Prawie wszystkie kobiety (90%) nie paliły papierosów, tylko jedna okazjonalnie.

Mleko pobrano w pierwszym i drugim tygodniu laktacji. Próbki mleka (ok. 30 cm3_{) ściągane były za pomocą laktatora.}_{Mleko przeznaczone do badań}

(26)

Nr 1 25

ło pokarm nadmiarowy, nie wykorzystywany w żywieniu noworodków. Uzyskany materiał biologiczny przechowywano w temp. -80°C do czasu wykonania analiz.

Ocenę wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej oraz poziomu spo-życia składników podstawowych przeprowadzono w oparciu o wywiad o spożyciu z ostatnich 24 godzin poprzedzających dzień pobrania mleka, z wykorzystaniem aplikacji przygotowanej w programie Microsoft Access 2000. Ocenę stopnia reali-zacji norm żywienia przeprowadzono wykorzystując aktualne normy żywienia.

Aktywność antyoksydacyjną badanego mleka oznaczono metodą spektrofoto-metryczną z wykorzystaniem syntetycznego rodnika DPPH (2,2-difenylo-1-pikrylo- hydrazylu) (8). W tym celu do 2ml metanolowego roztworu DPPH dodano 0,01 cm3

badanego mleka i inkubowano w ciemności przez 30 min, a następnie zmierzono absorbancję przy długości fali λ = 517 nm. Pomiar wykonano w trzech powtórze-niach. Wyniki badań podano w µmolach Troloxu/cm3_{mleka, które wyliczono na}

podstawie przygotowanej krzywej wzorcowej (y = 1045x – 3,013; R2_{= 0,999).}

Siłę redukującą wyznaczano testem FRAP (ang. Ferric Reducing Antioxidant Power) na podstawie metody Benzie i Strain (9). Test ten opiera się na ocenie zdol-ności redukcji kompleksu żelaza Fe3+_{– TPTZ (kompleks}

żelazowo-2,4,6-tripiry-dylo-s-triazyny) do kompleksu Fe2+_{– TPTZ. Przygotowano 10 mM roztwór TPTZ}

w 40 mM HCl, 20 mM FeCl₃ i 0,3M buforze octanowym o pH 3,6. Uzyskane roz-twory zmieszano w stosunku 1:1:10. Do badań pobrano 2,4 cm3_{roztworu Fe}3+

– TPTZ i 0,02 cm3_{badanego mleka. Wykonano trzy powtórzenia. Próby}

inkubowa-no w temp. 37°C przez 10 min, a następnie mierzoinkubowa-no absorbancję przy długości fali λ = 595 nm. Uzyskane wyniki podano w µmol Fe2+_/cm3_{mleka na podstawie}

krzy-wej wzorcokrzy-wej, sporządzonej przy użyciu wodnego roztworu siarczanu żelaza II (y = 0,923 + 0,029; R2_{= 0,999).}

Uzyskane wyniki badań potencjału antyoksydacyjnego w siarze i mleku przej-ściowym poddano analizie statystycznej, wykorzystując pakiet Statistica PL ver. 13.0. Istotność różnic pomiędzy badanymi grupami, dla zmiennych o rozkładzie zgodnym z normalnym, zweryfikowano testem t-Studenta przy poziomie istotności p < 0,05. W celu wykazania zależności między całkowitą zdolnością antyoksydacyj-ną a dietą badanych kobiet analizowano współczynnik korelacji r-Pearsona.

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Wyniki badań, dotyczące potencjału przeciwutleniającego mleka kobiecego przedstawiono w tab. 1 i 2. Tabela 1 przedstawia zdolność omawianego materia-łu biologicznego do zmiatania rodników DPPH. Zaobserwowano, że zdolność ta, w mleku przejściowym, była wyższa niż w siarze i wynosiła odpowiednio 3,94 ± 0,96 i 3,34 ± 0,96 µmol Troloxu/cm3_{mleka kobiecego.}_{Uzyskane wartości}

różniły się statystycznie istotnie (p = 0,002). Podobne wyniki wykazała w swoich badaniach Szlagatys-Sidorkiewicz (10). Mimo wyższej całkowitej zdolności

(27)

Nr 1 26

oksydacyjnej w mleku właściwym, zawartość witamin przeciwutleniających A i E była znamiennie niższa (11, 12). Zivkovic i współpr. (13) wykazała natomiast wyż-szą całkowitą zdolność antyoksydacyjną oznaczoną metodą z DPPH w siarze niż w mleku przejściowym. Podobną tendencję zaobserwowała Napierała i współpr. (14). Te rozbieżne wyniki mogą świadczyć o tym, że nie tylko faza laktacji ma wpływ na zawartość antyoksydantów, ale także inne czynniki mogą modulować całkowitą zdolność antyoksydacyjną. Jednym z nich może być stężenie enzymów antyoksydacyjnych w mleku. Według wielu badaczy, ich aktywność wzrasta w mia-rę dojrzewania mleka (15-17).

Tabela 1. Aktywność antyoksydacyjna mleka kobiecego wyrażona zdolnością zmiatania rodnikaDPPH.

Table 1. Antioxidant capacity, DPPH radical scavenging activity values for colostrum and transitional human milks. Parametr pobrania Czas

mleka

Wartość średnia [µmol Troloxu/

ml mleka] Mediana min. max. Wariancja

Poziom istotności* p < 0,05 DPPH 1 TYDZIEŃ 3,34 ± 0,96a 3,23 1,53 5,30 0,92 0,002 2 TYDZIEŃ 3,94 ± 1,27b 3,90 1,80 7,05 1,62 * test t-Studenta, wartości oznaczone literami a,b różnią się statystycznie istotnie.

W tab. 2 zestawiono wyniki potencjału antyoksydacyjnego uzyskane meto-dą FRAP. Większą zdolnością do chelatowania jonów żelaza odznaczała się siara (24,7 ± 6,96 µmol Fe2+_/cm3_{mleka) w porównaniu do mleka uzyskanego w}

dru-gim tygodniu laktacji (22,4 ± 5,25 µmol Fe2+_/cm3_{mleka). Rozbieżne wyniki}

poten-cjału antyoksydacyjnego analizowanego mleka, pobranego w pierwszym i drugim tygodniu laktacji, wynikają najprawdopodobniej z zastosowania różnych technik analitycznych i specyfiki pomiaru.

Tabela 2. Aktywność antyoksydacyjna mleka kobiecego oznaczona metodą redukcji żelaza Fe3+_{do Fe}2+_(FRAP).

Table 2. Antioxidant capacity of human breast milk determined by FRAP methods. Parametr pobrania Czas

mleka

Wartość średnia (µmol Fe2+_{/ cm3}

mleka) Mediana min. max. Wariancja

Poziom istotności* p < 0,05 FRAP 1 TYDZIEŃ 24,7 ± 6,96b 25,3 12,6 38,06 18,5 0,003 2 TYDZIEŃ 22,4 ± 5,24a 21,8 14,4 36,66 16,7

* _{test t-Studenta, wartości oznaczone literami a, b różnią się statystycznie istotnie} M. Kowalówka i współpr.