Agrotechnika i mechanizacja
CZYNNIKI DECYD
CZYNNIKI DECYDUJĄCE
JĄCE
O POW
O POWODZENIU
DZENIU UPRAWY
UPRAWY
ZIEMNIAKÓW NA WCZ
ZIEMNIAKÓW NA WCZESNY ZBIÓR
SNY ZBIÓR
mgr Marianna Szutkowska
IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, 05-140 Serock
prawa ziemniaków na wczesny zbiór może zapewnić rolnikowi przyzwoity dochód, ale jest to możliwe tylko wte-dy, gdy ziemniaki zostaną zebrane z pola naprawdę wcześnie. Niekiedy bowiem kilka dni opóźnienia decyduje o tym, że rolnik bę-dzie pozbawiony znaczącej części dochodu. Znajomość i wykorzystanie w praktyce czyn-ników, które wpływają na plonowanie ziem-niaków uprawianych na wczesny zbiór, po-zwala uzyskać wysoki plon bulw handlowych w okresie dobrej ceny na młode ziemniaki. Wyniki badań prowadzonych w latach 1994- -1999 i 2001-2005 w oddziale IHAR w Jadwi-sinie potwierdzają, że warunki pogodowe w okresie wegetacji (lata badań), podkiełko-wywanie sadzeniaków oraz odmiana wpły-wają istotnie na plonowanie ziemniaków wczesnych zbieranych w niepełnej dojrzało-ści.
U
Warunki pogodowe
Wczesną wiosną temperatura gleby była tym elementem pogody, od którego zależał ter-min sadzenia oraz czas upływający od sa-dzenia do wschodów. Najkorzystniejsze wa-runki, sprzyjające szybkim wschodom roślin wyrastających z sadzeniaków podkiełkowy-wanych, występowały wówczas, gdy po 20 dniach od sadzenia gleba ogrzała się do
16,5-17oC. W warunkach chłodnej wiosny
gleba ogrzewała się wolniej, rośliny na
polet-kach obsadzonych sadzeniakami podkiełko-wanymi pojawiły się już wtedy, gdy ogrzała
się ona do 12oC, ale okres wschodów trwał o
ok. 2 tygodni dłużej.
Poza oddziaływaniem na długość okresu wschodów układ warunków termicznych miał także decydujący wpływ na plonowanie ziemniaków uprawianych na wczesny zbiór. W latach o ciepłej wiośnie, a więc z krótko trwającymi wschodami i wysoką temperaturą powietrza po wschodach, sprzyjającą szyb-kiemu gromadzeniu masy bulw, wysokie plo-ny uzyskiwano już po 60 dniach od sadze-nia. Tak dobre zbiory były możliwe, ponie-waż od wschodów do czasu zbioru suma średnich dobowych temperatur wynosiła ok. 600 stopniodni.
W latach o chłodnej wiośnie, długo trwają-cych wschodach i niskiej temperaturze po-wietrza plon ziemniaków zbierane po 60 dniach od posadzenia był bardzo niski (rys. 1). Wraz z opóźnieniem terminu zbioru i zwiększaniem się sumy średnich dobowych temperatur powyżej 700 stopniodni odnoto-wywano istotny liniowy przyrost plonu. W la-tach ciepłych, w których suma średnich do-bowych temperatur osiągała wartość ok. 700 stopniodni już po 60 dniach od sadzenia, przyrost plonu w okresie do zbioru po 75 dniach był wyraźnie mniejszy. Świadczy to zatem o malejącej roli temperatury jako
czynnika decydującego o plonowaniu ziem-niaków uprawianych na wczesny zbiór.
Zbiór po 60 dniach od sadzenia Zbiór po 75 dniach od sadzenia
0 5 10 15 20 25 300 400 500 600 700 800
Suma średnich dobowych temperatur
P lo n ca łk ow ity t/ ha niepodk. y = 0,0183x - 6,4405 podk. y = 0,0508x - 18,9337 0 5 10 15 20 25 600 700 800 900 1000 1100
Suma średnich dobowych temperatur
P lo n ca łk ow ity t /h a niepodk. y = 0,232x - 6,7174 podk. y = 0,0079x + 14,9249
Rys. 1. Plonowanie ziemniaków w dwóch terminach zbioru zależnie od sum średnich dobowych temperatur powietrza w okresie od pełni wschodów do zbioru. Jadwisin 1994-1999 i 2003-2005
Opady
Potrzeby wodne ziemniaka są różne w róż-nych fazach rozwoju. W okresie wschodów zapas wody zgromadzonej w glebie zimą oraz opady do 50 mm stwarzają wschodzą-cym roślinom dobre warunki do rozwoju. Zwiększone zapotrzebowanie na wodę roz-poczyna się w okresie wiązania bulw, co po-krywa się z okresem wiązania pąków
kwiato-wych przez rośliny, i utrzymuje przez cały czas wzrostu roślin i gromadzenia plonu zbieranego w niepełnej dojrzałości. W termi-nie zbioru po 60 dniach od sadzenia najwyż-sze plony uzyskiwano wówczas, gdy łączna suma opadów wynosiła 160 mm. Zarówno nadmiar, jak i niedobór opadów w tym okre-sie wpływał ujemnie na plon (rys. 2).
Zbiór po 60 dniach od sadzenia Zbiór po 75 dniach od sadzenia
y = -0,0019x2 + 0,574x - 27,668 y = -0,0019x2 + 0,5779x - 30,638 y = -0,0005x2 + 0,1503x - 7,7522 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 50 100 150 200 250 Suma opadów (mm) P lo n ca łk ow ity ( t/ ha ) niepodkiełkowane pobudzone podkiełkowane Wielom. (podkiełkowane) Wielom. (pobudzone) Wielom. (niepodkiełkowane) y = -0,0018x2 + 0,7652x - 44,652 y = -0,0013x2 + 0,564x - 35,749 y = -0,0014x2 + 0,5771x - 41,521 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 50 100 150 200 250 300 350 Suma opadów (mm) P lo n ca łk ow ity ( t/ ha ) niepodkiełkowane pobudzone podkiełkowane Wielom. (podkiełkowane) Wielom. (pobudzone) Wielom. (niepodkiełkowane)
Rys. 2. Wpływ opadów w okresie od sadzenia do zbioru na plonowanie bardzo wczesnych i wczesnych odmian ziemniaka. Jadwisin 1994-1999 i 2003-2005
Należy jednak zauważyć, że rośliny wyrosłe z sadzeniaków niepodkiełkowanych nawet w korzystnym układzie warunków wilgotnościo-wych plonowały bardzo nisko. Zatem mó-wiąc o optymalnej ilości opadów dla zbioru
po 60 dniach, mamy na myśli uprawę sadze-niaków podkiełkowanych. Dla zbioru po 75 dniach optimum opadowe wynosi ok. 210 mm (rys. 2). Stwierdzono, że przy wydłuża-niu okresu od sadzenia do zbioru nie
wystę-powały różnice w wymaganiach wodnych ro-ślin wyrastających z sadzeniaków podkiełko-wanych i niepodkiełkopodkiełko-wanych.
Podkiełkowywanie sadzeniaków
W wyniku zmian fizjologicznych zachodzą-cych w bulwach w trakcie podkiełkowywania rozpoczyna się w warunkach pozaglebowych rozwój kiełków, który jest kontynuowany po wysadzeniu bulw do gleby. O tym, ile oczek na bulwie skiełkuje i w efekcie ile łodyg bę-dzie miała roślina, zależy w dużej mierze od warunków panujących w okresie podkiełko-wywania. Podkiełkowywanie sadzeniaków w jasnych pomieszczeniach z temperaturą ok.
18oC prowadzi do dominacji kiełka
wierzchoł-kowego, czyli na bulwie znajduje się jeden silnie rozwinięty kiełek szczytowy i niewielka liczba kiełków bocznych. Rośliny wyrastają-ce z tak podkiełkowanych sadzeniaków cha-rakteryzują się małą liczbą łodyg. Ten spo-sób podkiełkowywania należy stosować u odmian wczesnych, których genetyczne uwarunkowania sprzyjają kiełkowaniu dużej liczby oczek, czyli w praktyce rośliny tych od-mian charakteryzują się dużą liczbą łodyg. Należy do nich m.in. odmiana Felka Bona (rys. 3).
Sadzeniaki odmian charakteryzujących się małą liczbą łodyg w roślinie, np. Velox
czy Krasa, w uprawie na wczesny zbiór zale-ca się podkiełkowywać nieco inaczej. Przez pierwsze 2-3 tygodnie, tj. do czasu uformo-wania się kiełków długości do 0,5 cm, sadze-niaki pozostawia się w chłodnym (temp. ok.
8oC) i ciemnym pomieszczeniu. Następnie
wskazane jest przeniesienie ich do
pomiesz-czenia jasnego z temperaturą około 18oC.
Okres ten powinien trwać 5-6 tygodni. Takie postępowanie sprzyja kiełkowaniu większej liczby oczek i sprawia, że wyrastające rośliny mają większą liczbę łodyg.
Jeśli się zna liczbę oczek na bulwie oraz umiejętnie steruje temperaturą i światłem w okresie podkiełkowywania, można uzyskać liczbę łodyg zapewniającą wysoki plon bulw handlowych. Liczba łodyg w roślinie w spo-sób pośredni, poprzez liczbę zawiązanych bulw, wpływa na wysokość i wczesność plo-nu. Rośliny o małej liczbie łodyg wiążą mniej bulw, ale większość z nich po 60 dniach od sadzenia osiąga wielkość bulw handlowych (rys. 3). Natomiast u roślin charakteryzują-cych się dużą liczbą łodyg liczba bulw jest także większa, ale przy wczesnym zbiorze są one drobne. Plon ogólny spod takich ro-ślin może być nawet większy od uzyskanego z roślin o małej liczbie łodyg, ale plon bulw handlowych jest niższy.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Li cz ba ło dy g w r oś lin ie niepodk. pobudz. i podk. podk. Felka Bona Velox 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Li cz ba b ul w p od k rz ak ie m niepodk. pobudz. i podk. podk. Felka Bona Velox 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % b ul w h an dl ow yc h niepodk. pobudz. i podk. podk. Felka Bona Velox
Rys. 3. Wpływ sposobu przygotowania sadzeniaków na niektóre cechy roślin i udział w plonie bulw handlowych – zbiór po 60 dniach od sadzenia. Jadwisin 2006-2007
Odmiany
W 3- lub 2-letnich cyklach doświadczeń z 10 odmianami bardzo wczesnymi i 9 wczesnymi odmiany bardzo wczesne uprawiane na wczesny zbiór plonowały istotnie wyżej niż
wczesne. W najwcześniejszym terminie zbio-ru, po 60 dniach, zarówno odmiany wcze-sne, jak i bardzo wczesne plonowały najwy-żej, gdy sadzeniaki podkiełkowywano przez 8 tygodni (rys. 4). Tylko u niektórych odmian
równie efektywne było podkiełkowywanie przez 6 tygodni (tab. 1).
Zbiór po 60 dniach Zbiór po 75 dniach
0 5 10 15 20 25 P lo n b u lw h a n d o w yc h ( t/ h a ) 0 2 4 6 8 śr e d n io 0 2 4 6 8 śr e d n io Odmiany bardzo wczesne Odmiany wczesne NIR 0 5 10 15 20 25 P lo n b u lw h a n d o w yc h ( t/ h a ) 0 2 4 6 8 śr e d n io 0 2 4 6 8 śr e d n io Odmiany bardzo wczesne Odmiany wczesne NIR
0 – sadz. niepodkiełkowane, 2 – sadz. pobudzane 2 tyg., 4 – sadz. podkiełkowywane 4 tyg., 6 – sadz. podkiełkowywane 6 tyg., 8 – sadz. podkiełkowywane 8 tyg.
Rys. 4. Wpływ okresu podkiełkowywania sadzeniaków na plonowanie bardzo wczesnych i wczesnych odmian ziemniaka zbieranych w niepełnej dojrzałości. Jadwisin 1994-1999 i 2003-2005
Tabela 1
Optymalny okres podkiełkowywania i jego efekt u odmian bardzo wczesnych i wczesnych uprawianych na wczesny zbiór. Jadwisin 1994-2005
Grupa
wcze- s-no-ści
Odmiana
Zbiór po 60 dniach Zbiór po 75 dniach
plon handlowy niepod-kiełk. (t/ha) optymal-ny czas podkiełk. (tyg.) efekt optyma-l-nego podkiełk. (t/ha) plon handlowy niepod-kiełk. (t/ha) optymalny czas podkiełk. (tyg.) efekt opty-malnego podkiełk. (t/ha) O dm ia ny ba rd zo w cz es ne Aster Drop Gloria Fresco Bard Lord Denar Felka Bona Krasa 5,0 2,7 3,0 3,6 6,3 5,8 4,8 0,4 0,8 8 8 8 6 8 8 6 8 8 8,1 8,1 8,6 5,0 8,7 10,0 8,3 10,3 10,9 12,9 9,0 8,8 11,2 13,2 13,8 16,4 7,3 6,7 6 6 6 4 6 8 6 8 6 5,9 7,8 8,5 10,0 7,1 10,5 8,8 12,2 10,3
Efekt podkiełk. (średnio) t/ha 8,7 Efekt podkiełk. t/ha 9,0
O dm ia ny w cz es ne Bila Cykada Gracja Korona Augusta Kuklik 2,6 4,8 1,3 1,9 3,4 0,1 6 8 8 8 8 8 7,0 5,4 4,1 14,1 10,7 12,3 13,2 7,7 1,4 7,3 4,7 1,2 6 8 8 8 8 8 8,2 7,1 7,3 13,3 12,0 9,7
Efekt podkiełk. (średnio) t/ha 8,4 Efekt podkiełk. t/ha 11,2
W miarę opóźniania terminu zbioru wy-magania odmian wczesnych co do długości okresu podkiełkowywania nie ulegały zmia-nie, a odmian bardzo wczesnych malały.
Najlepszy plon zapewniało podkiełkowywa-nie sadzeniaków tych odmian przez 6 tygo-dni. Jednocześnie wykazano, że poziom
plo-nowania i efektywność zabiegu podkiełkowy-wania zależą od odmiany.
Literatura
1. Głuska A. 2004. Wpływ zmiennego rozkładu
opa-dów na cechy bulw ziemniaka (Solanum tuberosum L.) oraz wyznaczenie okresu krytycznego wrażliwości na niedobór wody u odmian o różnej długości okresu we-getacji. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 496: 217- -227; 2. Karadogan T., Günel E. 1996. The effect of pre-sprouting on the growth analysis of potatoes. [W:] 13th Trienn. Conf. EAPR. Abstr. Veldhoven, The
Ne-therlands, 14-19.07.1996. Wageningen: 194-195;
3. Szutkowska M., Wierzejska-Bujakowska A. 2000.
Rola prawidłowego przygotowania sadzeniaków i na-wożenia azotem jako podstawowe elementy w produk-cji ziemniaków na bardzo wczesny zbiór. – Biul IHAR 213: 75-85; 4. Zarzyńska K. 1997. Wpływ sumy tem-peratur w okresie podkiełkowywania na wartość plono-twórczą roślin ziemniaka. [W:] Ekofizjologiczne aspekty reakcji roślin na działanie czynników stresowych. Mię-dzynar. konf. nauk. Kraków, 12-14.06.1997. Zakład Fi-zjologii Roślin PAN Kraków: 138; 5. Zarzyńska K.
2004. Analiza plonu potomnego bulw ziemniaka. –
