PRZYGOTOWANIE SADZENIAKÓW
JAKO CZYNNIK WARUNKUJĄCY PLONOWANIE
BARDZO WCZESNYCH WCZESNYCH ODMIAN ZIEMNIAKA
mgr Marianna Szutkowska, IHAR Oddział w Jadwisinie 05-140 Serock, e-mail: iharoj@pol.pl
uprawie ziemniaków na wszystkie kierunki użytkowania podstawowym warunkiem uzyskania wysokiego plonu do-brej jakości jest zdrowy sadzeniak. Z tego też względu do sadzenia powinny być uży-wane sadzeniaki pochodzące z plantacji o sprawdzonej zdrowotności, potwierdzonej paszportem. Paszport jest bowiem tym do-kumentem, który potwierdza, że partia sa-dzeniaków w ocenie polowej, laboratoryjnej i ocenie cech zewnętrznych spełnia wymaga-nia w zakresie zdrowotności i jakości. Przygotowanie sadzeniaków
Innym ważnym elementem decydującym o poziomie uzyskanego plonu jest właściwe przygotowanie sadzeniaków. Obejmuje ono kilka zabiegów (przebieranie, sortowanie, pobudzanie, a w uprawie ziemniaków zbie-ranych w niepełnej dojrzałości również pod-kiełkowywanie), które powinny być wykona-ne przed sadzeniem. I to w takim czasie, by w optymalnym dla danego rejonu terminie sadzenia sadzeniaki były gotowe. Pozwala to na pełne wykorzystanie zarówno potencja-łu plonotwórczego sadzeniaków, jak i innych czynników decydujących o wysokości i jako-ści plonu.
Przebieranie
Partię bulw przeznaczoną do sadzenia na kilka tygodni przed planowanym terminem sadzenia należy przebrać i ewentualnie przesortować, jeśli nie zrobiono tego jesie-nią. Odrzucamy wówczas bulwy zgniłe, silnie porażone parchem zwykłym, rizoktoniozą oraz zdeformowane i uszkodzone, usuwamy wyrośnięte kiełki, a bulwy zdrowe dzielimy na frakcje.
Frakcjonowanie
Zgodnie z nową regulacją prawną frakcję sadzeniaków stanowią bulwy, których śred-nica jest większa niż 25 mm (rozporz. min. rol. i rozw. wsi z dnia 27.04.2004). Rozpo-rządzenie nie określa maksymalnej średnicy
sadzeniaków. Nie oznacza to, że w jednej partii sadzeniaków mogą znajdować się bul-wy o dużym rozrzucie wielkości. Przepisy stanowią, że bulwy, które nie przechodzą przez kwadratowe oczko sortownika o boku 35 mm dzieli się na frakcje o wymiarach sta-nowiących krotność 5 mm, a różnica między najmniejszym i największym wymiarem bulw w jednej partii nie może być większa niż 20 mm. Zatem partię sadzeniaków stanowić mogą bulwy, których minimalna i maksymal- na średnica wynosi np.: 25-45 mm; 35-55 mm; 40-60 mm; 45-65 mm; 50-70 mm; 55-75 mm; 60-80 mm. Wskazane jest, aby róż-nica wielkości bulw była jak najmniejsza, a w partii sadzeniaków znajdowały się bulwy o średnicy np.: 25-35 mm; 35-40 mm itd.
W uprawie ziemniaków przeznaczonych do zbioru w niepełnej dojrzałości lepszy ma-teriał sadzeniakowy stanowią bulwy duże. Z bulw dużych bowiem, zawierających większą ilość substancji zapasowych, wyrastają rośli-ny charakteryzujące się większą liczbą ło-dyg. W konsekwencji wschody i wiązanie bulw rozpoczynają się wcześniej, a bulwy potomne szybciej osiągają wielkość bulw handlowych. Nie oznacza to, że sadzeniaki o mniejszym kalibrażu nie mogą być używane do obsadzenia plantacji przeznaczonych do zbioru przed dojrzeniem. Trzeba jednak po-sadzić je tak gęsto, by uzyskać zagęszcze-nie łodyg gwarantujące wysoki „wczesny” plon, tj. ok. 500 tys. łodyg na hektarze (Gój-ski 1996).
Pobudzanie
We wszystkich gospodarstwach uprawiają-cych ziemniaki niezależnie od ich przezna-czenia, a więc również w uprawie ziemnia-ków odmian bardzo wczesnych i wczesnych, ale przeznaczonych do zbioru w pełnej doj-rzałości, zabiegiem obowiązującym powinno być pobudzanie sadzeniaków. Zabieg ten nie podraża produkcji, wymaga jedynie wcze-śniejszego rozpoczęcia prac związanych z przygotowaniem sadzeniaków.
Sadzeniaki przeznaczone do pobudzania na dwa tygodnie przed planowanym termi-nem sadzenia należy umieścić w pomiesz-czeniu, w którym są warunki sprzyjające zapoczątkowaniu procesów wzrostowych w bulwach. Bulwy można zaworkować, wsypać do innych opakowań lub uformować w pry-zmę wysokości do 40 cm i umieścić w po-mieszczeniach typu szopy, magazyny, sto-doły. Pomieszczenia te w dzień należy in-tensywnie wietrzyć, a na noc pryzmę ziem-niaków okryć plandeką, słomą, folią lub ma-tami w celu zabezpieczenia przed spadkami temperatury poniżej zera. Dostęp światła do pobudzanych bulw nie jest konieczny, ale na pewno lepsze warunki występują w pomieszczeniach, do których dociera światło chociażby rozproszone, ponieważ kiełki są wówczas mocniej osadzone na bul-wie i nie obłamują się podczas sadzenia.
Bulwy przeznaczone do pobudzenia można również wsypać do skrzynek i umie-ścić na przyczepie, platformie. Przyczepę z sadzeniakami pozostawiamy w dzień na wolnym powietrzu, w słonecznym miejscu, a na noc wstawiamy do pomieszczeń, aby zapobiec przemarznięciu bulw. Po upływie 7-10 dni w zagłębieniach oczek powinny być widoczne białe kiełki długości do 0,5 cm, które podczas sadzenia sadzarką nie ulegną uszkodzeniu. Jeżeli po tym czasie w pryzmie znajdują się bulwy bez wyraźnych objawów kiełkowania, należy je odrzucić. Takie postę-powanie pozwoli wyeliminować te partie sa-dzeniaków, które z uwagi na dużą liczbę bulw niezdolnych do kiełkowania nie powin-ny być użyte do sadzenia. Dopiero partia sadzeniaków, z której usunięto bulwy nie-kiełkujące, może być przeznaczona do sa-dzenia. Dzięki temu zabiegowi na planta-cjach obsadzonych sadzeniakami pobudzo-nymi rośliny wschodzą wcześniej, plantacja jest wyrównana, a uzyskany plon o 10-20% wyższy.
Podkiełkowywanie
Technologia uprawy ziemniaków przezna-czonych do zbioru po 60-75 dniach od sa-dzenia opiera się na odmianach bardzo wczesnych i wczesnych, charakteryzujących się krótkim okresem wegetacji i szybko gro-madzących plon już w początkowym okresie wegetacji (Roztropowicz 1997). Jednak aby uzyskać zadowalający plon bulw handlowych
w okresie, gdy ceny „młodych” ziemniaków są atrakcyjne, należałoby posadzić je odpo-wiednio wcześnie. W warunkach klimatycz-nych naszego kraju czynnikiem uniemożli-wiającym wczesne sadzenie są zbyt niskie temperatury występujące wiosną. Ziemniaki bowiem mogą być posadzone, dopiero gdy gleba ogrzeje się do 7-8o
C w wypadku sa-dzeniaków niepodkiełkowanych i do 5-6oC
gdy sadzimy sadzeniaki podkiełkowane. Umieszczenie sadzeniaków w środowisku pozaglebowym, w którym panują warunki sprzyjające kiełkowaniu bulw, tj.: • tempera-tura otoczenia ok. 12-15oC, • wysoka wilgot-ność względna powietrza, ok. 85%, nie po-zwalająca na nadmierne wysychanie bulw, • światło naturalne lub sztuczne docierające do wszystkich warstw podkiełkowywanych bulw przez co najmniej 10-12 godzin na do-bę, sprawia, że procesy życiowe rozpoczęte w bulwach w czasie podkiełkowywania będą kontynuowane w glebie po ich posadzeniu
W trakcie podkiełkowywania przynajmniej raz w tygodniu należy przeprowadzić kontro-lę rozwoju kiełków. Odrzucamy wówczas bulwy gnijące, aby nie stanowiły źródła in-fekcji dla bulw zdrowych, i przestawiamy skrzynki z miejsc mniej doświetlonych w celu równomiernego doświetlenia wszyskich sa-dzeniaków. Takie postępowanie gwarantuje, że podkiełkowane sadzeniaki będą w chwili sadzenia w odpowiednim stanie fizjologicz-nym.
Długość okresu podkiełkowywania powin-na być dostosowapowin-na do odmiany oraz uwzględniać termin zbioru (Wierzejska- -Bujakowska, Szutkowska 1996; Szutkow-ska, Wierzejska-Bujakowska 2000). Sadze-niaki odmian szybko starzejących się wyma-gają zazwyczaj krótkiego okresu podkiełko-wywania, zaś wolno starzejących się – dłu-giego. Bulwy do obsadzenia plantacji prze-znaczonej do wczesnego zbioru powinny być podkiełkowywane długo, nawet do 8 tygodni, przeznaczonej zaś do zbioru po dojrzeniu – krótko, 4 tygodnie lub nawet tylko pobudzo-ne. Wydłużenie okresu podkiełkowywania o jeden do dwóch tygodni poza okres opty-malny (może się zdarzyć, gdy warunki ter-miczne lub wilgotnościowe nie pozwalają na terminowe sadzenie) nie wpływa ujemnie na plon, ale podraża koszty produkcji. Koszty te związane są z przedłużającym się okresem doświetlania i wzrostem robocizny.
Po upływie właściwego dla danej odmiany okresu podkiełkowywania na bulwach po-winny rozwijać się grube, dobrze trzymające się bulwy kiełki długości do 2 cm, o charakte-rystycznej dla odmiany barwie (od zielonej do fioletowej), z wyraźnie zaznaczonymi zawiązkami korzeni.
W niektórych technologiach podkiełkowy-wanie sadzeniaków prowadzone jest w dwóch etapach. W pierwszym etapie bul-wy umieszczone w ażurobul-wych skrzynkach przebywają 2-3 tygodnie w ciemnym, chłod-nym i dobrze wietrzochłod-nym pomieszczeniu do czasu uformowania kiełków długości do 5 mm. Następnie przenosi się je na 5-6 tygo-dni do jasnych pomieszczeń z regulowaną temperaturą podwyższaną codziennie o 1-2oC aż do osiągnięcia 18-20oC. Cały etap podkiełkowywania trwa więc od 7 do 9 tygo-dni. Takie postępowanie sprzyja tworzeniu się dużej liczby kiełków, co w praktyce ozna-cza większą liczbę łodyg w roślinie. Fakt ten powinien być uwzględniony przy ustalaniu obsady łodyg na jednostce powierzchni
gwa-rantującej uzyskanie wcześnie wysokiego plonu handlowego.
Korzyści wynikające z podkiełkowywania Korzyścią jest przesunięcie okresu wegetacji na okres wcześniejszy jako efekt: • mniej-szych wymagań sadzeniaków podkiełkowy-wanych, jeśli chodzi o temperaturę gleby, przy której można rozpocząć sadzenie, • wcześniejszych, bardziej wyrównanych i krócej trwających wschodów ziemniaka, • przyspieszonego rozwoju i wzrostu roślin, co pozwala uzyskać opłacalny plon bulw w czasie, gdy ceny na „młode ziemniaki” są atrakcyjne.
Ponadto wyniki badań prowadzonych w bieżącym roku w Oddziale IHAR w Jadwisi-nie wskazują, że podkiełkowywane sadze-niaki odmian bardzo wczesnych i wczesnych nie tylko wcześniej wschodzą, ale wcześniej też wchodzą w fazę wiązania bulw. U roślin wyrastających z sadzeniaków podkiełkowa-nych początek wiązania bulw obserwowano już po ok. 40 dniach od sadzenia, podczas gdy u wyrosłych z sadzeniaków niepodkieł-kowanych tydzień później (tab. 1).
Tabela 1 Sposób przygotowania sadzeniaków a występowanie niektórych faz rozwojowych
Liczba dni od sadzenia do: Odmiana Sadzeniaki
pełni wschodów wiązania pąków
kwiatowych tuberyzacji Niepodkiełkowane 31 52 48 Pobudzone 27 48 41 Felka Podkiełkowane 25 44 41 Niepodkiełkowane 33 52 48 Pobudzone 25 48 40 Krasa Podkiełkowane 20 44 39 Niepodkiełkowane 34 52 48 Pobudzone 24 44 40 Korona Podkiełkowane 21 44 39 Niepodkiełkowane 31 52 47 Gracja Pobudzone 25 44 44 Podkiełkowane 25 44 41
W tym samym czasie, gdy na stolonach pojawiały się zawiązki bulw, na roślinach odmian wczesnych ukazywały się pąki kwia-towe. U odmian bardzo wczesnych wiązanie bulw występowało trzy dni przed pojawie-niem się pąków kwiatowych. W rezultacie
rośliny wyrosłe z podkiełkowanych sadze-niaków bardzo wczesnych odmian ziemniaka uczestniczących w badaniach (Felka, Krasa) już po 60 dniach od sadzenia plonowały na zadowalającym poziomie ok. 10 t/ha (rys. 1). Przy zbiorze po 75 dniach od sadzenia trzy
spośród badanych odmian (dwie bardzo wczesne – Felka i Krasa oraz wczesna Ko-rona) plonowały bardzo wysoko, zaś
wcze-sna odmiana Gracja stosunkowo nisko – na poziomie odmian bardzo wczesnych zbiera-nych po 60 dniach. 0 5 10 15 20 25 P lon bul w han d lo wy ch t/ ha
Felka Krasa Felka Krasa Korona Gracja
sadzeniaki niepodkiełowywane sadzeniaki pobudzone sadzeniaki podkiełkowywane
zbiór po 60 dniach zbiór po 75 dniach
Rys. 1. Wpływ pobudzania i podkiełkowywania sadzeniaków na plonowanie bardzo wczesnych i wczesnych odmian ziemniaka. Jadwisin 2004
Literatura
1. Gójski B. 1996. Wpływ obsady roślin na plonowanie
wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 47: 77-90; 2. Rozporz. Min. Rol. i Rozw. Wsi z dnia 27
kwietnia 2004 w sprawie metod dokonywania oceny
polowej, laboratoryjnej sadzeniaków ziemniaka, cech zewnętrznych materiału siewnego oraz metod oceny polowej, laboratoryjnej i tożsamości odmianowej mate-riału szkółkarskiego. – Dz. U. nr 103 z dnia 1.05.2004 poz. 1093); 3. Roztropowicz S. 1997. Technologia produkcji ziemniaków na wczesny zbiór. [W:] Produk-cja ziemniaków. Technologia. Ekonomika. Marketing.
Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. IHAR Oddz. Bonin: 82-99;4. Szutkowska M.,
Wierzejska-Bujako-wska A. 2000. Rola prawidłowego przygotowania
sadzeniaków i nawożenia azotem jako podstawowe elementy w produkcji ziemniaków na bardzo wczesny zbiór. – Biul. IHAR 213: 75-85; 5. Wierzejska-
-Bujakowska A., Szutkowska M. 1996. Optymalna
długość podkiełkowywania sadzeniaków wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 47: 91-109
