Leszek Szenborn | Agnieszka Matkowska-Kocjan
Serotyp 1
Streptococcus pneumoniae – co wiemy
o bakterii i wywoływanych przez nią zakażeniach
Streptococcus pneumoniae serotype 1 – what is known about this serotype and the
infections it causes
Katedra i Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
} Leszek Szenborn, Katedra i Klinika Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, ul. O. Bujwida 44, 50-345 Wrocław, Tel.: (71) 770 31 50, Fax: (71) 770 31 52, e-mail: leszek.szenborn@am.wroc.pl
Wpłynęło: 25.02.2013 Zaakceptowano: 11.03.2013
Streszczenie: Pneumokoki wywołują rocznie około 15 milionów
zachorowań na całym świecie. Dotąd opisano 94 serotypy pneu-mokoków. Jednym z najwcześniej opisanych jest serotyp 1 (SP1), który wyróżnia się spośród innych niezwykłymi właściwościami mikrobiologicznymi i epidemiologicznymi. SP1 jest jedną z naj-częstszych przyczyn inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) na świecie. Choć nosicielstwo serotypu 1 jest rzadko stwierdzane, to szczep ten potrafi wywoływać epidemie IChP, a także bakte-riemię, ropniaki opłucnej oraz pierwotne zapalenie otrzewnej. W krajach afrykańskich serotyp ten przyczynia się do epidemii zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych. W pracy przedstawiono przegląd informacji dotyczących serotypu 1 dwoinki zapalenia płuc: jego epidemiologię, cechy charakterystyczne, odrębności w porównaniu z innymi serotypami pneumokoków oraz możliwo-ści zapobiegania IChP wywołanej przez SP1.
Słowa kluczowe: inwazyjna choroba pneumokokowa |
pneumo-koki | serotyp 1 Streptococcus pneumoniae | szczepienia przeciw
pneumokokom
Abstract: It is estimated that about 15 million episodes of serious
pneumococcal disease occur worldwide every year. Until now 94
serotypes of Streptococcus pneumoniae have been described. One
of the first described was serotype 1 (SP1) which stands out among other serotypes with unusual microbiological and epidemiological features. SP1 is one of the most common causes of invasive pneumo-coccal disease (IPD) worldwide. Although the carriage of SP1 is rare, this serotype may cause epidemic outbreaks of IPD, especially bacte-riemia, pyothorax and primary peritonitis. In African countries SP1 is a serious cause of meningitis epidemics. The most important infor-mation concerning SP1 was presented in this paper: epidemiology, characteristic features, the differences in comparison with other se-rotypes and the possibilities of prevention against IPD caused by SP1.
Key words: invasive pneumococcal disease | pneumococcal
vacci-nations | pneumococci | Streptococcus pneumoniae serotype 1
Wstęp
Bakteria Streptococcus pneumoniae, zwana także pneu-mokokiem lub dwoinką zapalenia płuc, to koagulazo-ujem-ny, tlenowy ziarniak Gram-dodatni, należący do paciorkow-ców alfa-hemolizujących. Paciorkowce te charakteryzują się obecnością otoczki polisacharydowej swoistej dla danego serotypu. Na podstawie jej składu wyróżnia się obecnie 94 serotypy pneumokoków [1]. Otoczka jest głównym czynni-kiem wirulencji pneumokoków. Ich rezerwuarem jest wy-łącznie człowiek.
Od chwili odkrycia pneumokoków zwraca się uwagę na ich wielką różnorodność, dotyczącą właściwości mikro-biologicznych oraz zjadliwości wobec ludzi i zwierząt la-boratoryjnych. Serotyp 1 dwoinki zapalenia płuc (SP1) jest jednym z pierwszych opisanych serotypów S. pneumoniae, wyróżniającym się spośród innych niezwykłymi właściwo-ściami mikrobiologicznymi i epidemiologicznymi. W erze przed wprowadzeniem antybiotyków serotypowanie miało praktyczne znaczenie ze względu na stosowanie leczenia su-rowicami, dzięki czemu obecnie dysponujemy odpowiednią wiedzą.
Według danych WHO (ang. World Health Organiza-tion), pneumokoki wywołują około 15 milionów zachoro-wań rocznie na całym świecie. Szacuje się, że np. w 2005 roku były przyczyną 1,6 mln zgonów, z czego 0,7–1,0 mln dotyczyło dzieci poniżej 5. roku życia. Większość zgonów występuje w krajach rozwijających się, w grupie dzieci naj-młodszych (do 24. miesiąca życia), zwłaszcza u noworod-ków, a także u osób starszych. Za te statystyki odpowiada częściowo wysoka częstość zakażeń HIV w tych krajach, która sprzyja jednocześnie rozwojowi zakażeń pneumoko-kowych. W Europie i Stanach Zjednoczonych zapadalność na pozaszpitalne zapalenie płuc wywołane przez pneumo-koki szacowana jest na 10–100 przypadków/100 tysięcy osób w ciągu roku [2].
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.
pneumokoków
W 2013 roku mija 100 lat od publikacji w literaturze me-dycznej pierwszego opisu serotypu 1 dwoinki zapalenia płuc, autorstwa Docheza i Gillespie [3]. Od tego czasu serotyp 1 pozostaje niezmiennie jednym z najczęściej izolowanych serotypów pneumokoków odpowiedzialnych za inwazyjną chorobę pneumokokową. Dostępne dane epidemiologicz-ne wskazują na zróżnicowanie geograficzepidemiologicz-ne występowania częstości zakażeń SP1. W krajach europejskich od lat 90. XX wieku SP1 był jednym z najczęściej izolowanych pneu-mokoków odpowiedzialnych za IChP, a w krajach skandy-nawskich był trzecim co do częstości izolowania rodzajem pneumokoków [4]. Natomiast w Stanach Zjednoczonych częstość zakażeń wywołanych przez serotyp 1 była mniej-sza – z tego względu w pierwszej skoniugowanej szczepion-ce 7-walentnej przeciw pneumokokom, wyprodukowanej w USA w 2000 roku, nie uwzględniono serotypu 1 pneumo-koków. Wówczas skład szczepionki 7-walentnej pokrywał 80–90% wszystkich szczepów odpowiedzialnych za IChP. Dopiero pod wpływem presji selekcyjnej, związanej z po-wszechnymi szczepieniami PCV7, doszło do zwiększenia częstości zakażeń serotypami nieuwzględnionymi w szcze-pionce PCV7, w związku z czym w najnowszej 13-walent-nej szczepionce uwzględniono między innymi powszechny w Europie, Azji i Afryce serotyp 1 [1]. Co ciekawe, również w krajach europejskich po wprowadzeniu w niektórych pań-stwach powszechnych szczepień przy użyciu 7-walentnej szczepionki skoniugowanej, zaobserwowano zmianę profilu serotypów wywołujących IChP. W Anglii i Walii, od cza-su wprowadzenia do powszechnego użytku PCV7 w 2006 roku, stwierdzono zwiększenie zapadalności na IChP, wy-wołaną przez serotypy: 1, 3, 7F, 19A, 22F i 33F [5].
Serotyp 1 pneumokoków jest jednym z najczęściej wystę-pujących w Afryce. Niemal 60% przypadków pneumokoko-wego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w tzw. „pasie zapaleń opon” (ang. meningitis belt) – czyli w regionach Afryki na południe od Sahary, rozciągających się od Sene-galu do Etiopii – jest wywołanych właśnie przez serotyp 1. Obserwuje się sezonowość zachorowań i epidemiczny prze-bieg zakażeń SP1, porównywane do zakażeń N.
meningiti-dis [6]. Porównanie klinicznych i demograficznych danych
w populacji izraelskich dzieci i młodzieży <18. roku życia, hospitalizowanych w latach 2000–2009, zakażonych SP1 oraz innymi najczęściej izolowanymi serotypami pneumo-koków, wykazało następujące istotne zależności: pacjenci z SP1-IChP byli starsi (68,3±52,6 miesiąca vs. 30,4±39,2 miesiąca; p<0,001); należeli do społeczności Beduinów (87,5% vs. 58,6%; p<0,001); SP1 był rzadziej izolowany od pacjentów z dodatkowymi chorobami przewlekłymi (14,9% vs. 31,6%; p<0,001; RR 0,15 (95% CI: 0,07–0,32)). W ostatnich latach w krajach europejskich (Szwecja, Por-tugalia, Wielka Brytania) obserwuje się wzrost częstości
za-w związku z wprowadzeniem skoniugowanej szczepionki 7-walentnej. Wprowadzenie tej szczepionki i wywołana po-pulacyjną odpornością presja selekcyjna mogły mieć wpływ na wzrost częstości zakażeń SP1 w Europie [7].
W Polsce serotyp 1 jest również jednym z częściej izo-lowanych rodzajów pneumokoków odpowiedzialnych za chorobę inwazyjną. Według statystyk KOROUN (Kra-jowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego) z 2010 roku, serotyp 1 odpowiadał za 5,3% wszystkich przypadków IChP, co plasowało go na piątym miejscu po serotypie 3 (13,6%), 14 (12,5%), 19F (10,2%) i 23F (7,2%) [8]. Znamienna jest różna częstość występowania zakażenia tym serotypem w zależności od grupy wiekowej: wśród dorosłych w wieku od 20. do 24. roku życia serotyp 1 odpowiadał aż za 20% wszystkich przypadków IChP (obok występujących w rów-nej częstości serotypów 19F, 9N, 8, 11A). Warta zauważenia jest zadowalająca wrażliwość na antybiotyki izolatów opisa-nych w pracy (100% wrażliwości na penicylinę, cefotaksym, chloramfenikol, klindamycynę; 92,3% izolatów wrażliwych na erytromycynę, tetracykliny i kotrimoksazol; 84,6% izola-tów wrażliwych na meropenem).
Charakterystyczna dla serotypu 1 jest również jego sta-bilność i mała zmienność genetyczna, prawdopodobnie od-powiada za nią właśnie rzadkie nosicielstwo, które sprzyja wymianie materiału genetycznego. Wyróżnia się dwie linie genetyczne serotypu 1: typy A i B. Mała zmienność gene-tyczna zaznaczona jest zwłaszcza w przypadku typu A [9]. Przez niektórych autorów serotyp 1 jest określany jako pato-gen pierwotny, który nie dąży ewolucyjnie do zmian, ponie-waż jego wirulencja jest tak dobra, że nie są one potrzebne do zapewnienia przetrwania w środowisku [10].
Postaci zakażeń pneumokokowych
Nosicielstwo
Bezobjawowe nosicielstwo pneumokoków w jamie noso-wo-gardłowej jest powszechnym zjawiskiem we wszystkich populacjach i dotyczy przede wszystkim dzieci. Częstość nosicielstwa u zdrowych dzieci wynosi 20–40% i zmniejsza się z wiekiem; u dorosłych wynosi 5–10%, częściej u mają-cych bliskie kontakty z najmłodszymi dziećmi, np. wnuka-mi [11]. W krajach rozwijających się częstość nosicielstwa pneumokoków jest wyższa – zwłaszcza u najmłodszych (np. w Nigerii dotyczy 90% niemowląt do ukończenia 9. miesiąca życia) [12]. Należy zaznaczyć, że stan nosiciel-stwa jest procesem przejściowym i dynamicznym, trwa za-zwyczaj od kilku dni do kilku miesięcy i może występować wielokrotnie w ciągu życia osobniczego. Nie wymaga żadnej interwencji medycznej (choć nadal czasem spotykana jest
© Evereth Publishing, 2013
dykacji pneumokoków z jamy nosowo-gardłowej). Krótkie utrzymywanie się nosicielstwa w przypadku SP1 jest ko-rzystne w aspekcie ryzyka rozwoju oporności. W porówna-niu z serotypami powodującymi długotrwałe nosicielstwo nosowo-gardłowe, SP1 wykazuje mniejszą zmienność ge-netyczną oraz dobrą wrażliwość na większość antybioty-ków [13]. W literaturze światowej dostępne są jednak po-jedyncze opisy przypadków długotrwałego nosicielstwa serotypu 1 – przykładem jest ognisko nosicielstwa wśród zdrowych dzieci w Brukseli, które występowało u zaszcze-pionych szczepionką 7-walentną przeciw pneumokokom (nie uwzględniającą w swoim składzie serotypu 1) [14].
Zakażenia nieinwazyjne
Zakażenia nieinwazyjne to zazwyczaj zakażenia, które są następstwem szerzenia się pneumokoków „przez cią-głość” z nosogardzieli. Należy tu wymienić zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych i zapalenie płuc (przebiegające bez bakteriemii) oraz zapalenie spojówek. Ze względu na krótkotrwałe nosicielstwo, SP1 rzadziej niż inne serotypy jest przyczyną zapalenia ucha środkowego i zatok przynosowych.
Inwazyjna choroba pneumokokowa
Inwazyjną chorobę pneumokokową rozpoznaje się, gdy bakterie S. pneumoniae izoluje się z fizjologicznie jało-wej okolicy organizmu (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn stawowy itd.). Do IChP zalicza się: posocznicę, zapa-lenie stawów, opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), ko-ści, otrzewnej, ropnie narządów wewnętrznych. Charakter inwazyjny może mieć również zapalenie płuc (zazwyczaj przebiegające z bakteriemią). Na szczególną uwagę zasłu-guje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Śmiertelność z powodu pneumokokowego ZOMR jest bardzo wysoka, nawet w przypadku wczesnego wdrożenia leczenia prze-ciwbakteryjnego – wynosi od 30 do 80% u osób starszych. Stanowi to 70% wszystkich przypadków śmiertelnych bak-teryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych [15]. Na-tomiast u około 50% pacjentów, którzy przeżyją pneumo-kokowe ZOMR, należy spodziewać się trwałych powikłań neurologicznych. Do zachorowania na pneumokokowe za-palenie opon predysponują w szczególności: ostre zaza-palenie ucha środkowego, ostre zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie płuc, uraz czaszki ze złamaniem podstawy czasz-ki oraz wycieczasz-kiem nosowym PMR, zaburzenia odporności humoralnej wtórne do leczenia onkohematologicznego, stan po splenektomii, alkoholizm, palenie papierosów, wiek poniżej 5. lub powyżej 50. roku życia. Sepsa pneumokoko-wa jest również stanem bezpośrednio zagrażającym życiu – śmiertelność wynosi od 20 do 60% u osób starszych [15].
mokokowej mogą współistnieć ze sobą i u jednego pacjenta mogą występować jednoczasowo, np. ZOMR i posocznica lub zapalenie płuc.
SP1 jest izolowany jako jedna z najczęstszych przyczyn IChP na całym świecie. Od dawna znanym zjawiskiem jest zmienność częstości zachorowań w poszczególnych latach oraz zdolność wywoływania epidemii, która jest w więk-szym stopniu wyrażona niż w przypadku innych serotypów. Dobra skuteczność antybiotyków wobec SP1 może zmniej-szać prawdopodobieństwo wyizolowania SP1 od pacjentów z zakażeniami inwazyjnymi, u których wcześniej rozpoczęto leczenie, co potwierdza częsta izolacja SP-1 metodami mo-lekularnymi z ropniaków opłucnej [16]. SP1 częściej wy-wołuje IChP u pacjentów młodszych niż starszych. Wyka-zano, że SP1 – jako przyczyna IChP – jest odpowiedzialny za 30% przypadków zapalenia płuc z bakteriemią u pacjen-tów <30. roku życia oraz 15% >30. roku życia [17]. U osób zakażonych SP1 – rzadziej niż u osób zakażonych innymi serotypami – stwierdza się występowanie wyżej wymienio-nych czynników ryzyka [18]. U dzieci i młodzieży w Izra-elu zakażenia serotypem 1 częściej były przyczyną zapale-nia płuc z bakteriemią i pierwotnym zapaleniem otrzewnej (odpowiednio 70,2% vs. 38,4% i 7,4% vs. 0,8%; p<0,001); u zakażonych częściej niż u pozostałych hodowano SP1 z krwi pneumokoka w przypadkach braku zajęcia innych narządów (32,3% vs. 12,5%; p<0,001). Nie stwierdzono zna-czących różnic pod względem potrzeby hospitalizacji oraz śmiertelności (odpowiednio 70,2% vs. 68% (p=0,22) oraz 4,3% vs. 5,6% (p=0,26)) [19]. Z literatury naukowej wyni-ka także, że SP1 jest częstą przyczyną zawyni-każeń inwazyjnych u noworodków [20].
Ropniaki opłucnej
SP1 jest od dawna znany jako patogen wywołujący za-palenia płuc z powikłaniami. W erze leczenia antybiotyka-mi pacjenci przed pobraniem płynu wysiękowego lub ropy są zwykle wcześniej leczeni, co maskuje wyniki badań mi-krobiologicznych. W erze badań molekularnych potwierdza się dominujące znaczenie zakażeń SP1 jako przyczyny rop-niaków opłucnej [21].
Pierwotne zapalenie otrzewnej
Badania obserwacyjne w Chile wykazały znaczny wpływ SP1 na pierwotne zapalenie otrzewnej. Choroba objawia się klinicznie ostrym brzuchem i występuje typowo u dziew-cząt. W badaniach Lagos i wsp. wykazano, że zapalenie otrzewnej stanowiło 7% IChP pośród dzieci <15. roku życia i aż 25% w przedziale wieku 5–14 lat. Serotyp 1 był odpowie-dzialny za 60% stwierdzonych zachorowań [22]. Brak jest podobnych doniesień z innych krajów, ale pneumokokowe
zapalenie otrzewnej – u tych samych grup pacjentów – było częste w erze przed wprowadzeniem antybiotyków.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
SP1 jest – rzadziej niż inne serotypy – przyczyną zachoro-wania. W Danii był on przyczyną 15% przypadków IChP >5. roku życia i tylko 7% przypadków zapaleń opon [18]. Podob-ny rozkład zachorowań obserwowano w Anglii i Walii [23].
Rokowanie
W literaturze naukowej zwraca się uwagę, że – pomimo znacznej inwazyjności SP1 i częstych powikłań wywołanych tym zakażeniem – śmiertelność spowodowana IChP, w po-równaniu z innymi serotypami, jest mniejsza [18]. Z histo-rycznych obserwacji wynika, że zjawisko to nie jest spowo-dowane wyłącznie wyższą wrażliwością na leki, gdyż było opisywane w erze przedantybiotykowej.
Odrębności serotypu 1 w porównaniu z innymi
pneumokokami
Zjadliwość SP1 jest uwarunkowana strukturalnymi od-miennościami budowy otoczki. W odróżnieniu od innych pneumokoków, SP1 charakteryzuje się występowaniem mu-tacji genu rmIC, odpowiedzialnego zwykle za syntezę ram-nozy, w konsekwencji której w strukturę otoczki SP1 wbudo-wywany jest rzadki cukier AAT-Galp. Obecność tego cukru stwierdza się jeszcze tylko w otoczce Bacteroides fragilis. W warunkach eksperymentalnych wykazano, że substancja ta podana dootrzewnowo ma unikatowy potencjał do wy-twarzania ropni. Ponadto ten drobnoustrój indukuje w or-ganizmie człowieka T-zależne mechanizmy odpornościowe, nawet u najmłodszych dzieci, co umożliwia efektywne wy-twarzanie przeciwciał opsonizujących. W przypadku pozo-stałych serotypów pneumokoków zdolność taką posiadają antygenty skoniugowane z białkami, występujące
w nowo-czesnych szczepionkach. Z drugiej strony SP1, podobnie jak SP5, okazał się bardziej oporny na działanie opsonin, co czy-ni te drobnoustroje mco czy-niej podatnymi na fagocytozę. Ten fakt tłumaczy krótkotrwałe nosicielstwo nosowo-gardłowe i wysoką inwazyjność obu serotypów. Dodatkowym czyn-nikiem zjadliwości SP1 mogą być stwierdzane odmienności strukturalne pneumolizyny, obecnej także w innych seroty-pach pneumokoków. Jest to substancja o silnych właściwo-ściach nekrotycznych, prozapalnych; odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu mechanizmów odpornościowych [24].
Szczepionki przeciw pneumokokom
Pierwszą szczepionką przeciw pneumokokom była do-puszczona do obrotu w 1977 roku 14-walentna szczepionka polisacharydowa (PPV14). Sześć lat później do jej składu do-dano kolejnych 9 serotypów pneumokoków i od 1983 roku dostępna jest 23-walentna szczepionka polisacharydowa (PPV23), która jest stosowana u dorosłych oraz u pacjen-tów z grup wysokiego ryzyka. Choć wydawać by się mogło, że szczepionki polisacharydowe zawierające oczyszczone polisacharydy otoczkowe – dzięki swemu „bogactwu” an-tygenowemu – będą stanowić dobrą broń w walce z pneu-mokokami, to okazało się, że są one niewystarczająco im-munogenne – zwłaszcza u osób najczęściej narażonych na inwazyjną chorobę pneumokokową, a więc najmłszych dzieci (<2. roku życia) oraz osób z zaburzeniami od-porności. Konieczne stało się zatem wzmocnienie immuno-genności szczepionek pneumokokowych. Cel ten uzyskano dopiero w 2000 roku, gdy na rynku amerykańskim pojawiła się pierwsza szczepionka skoniugowana (PCV7), w której połączono słabo immunogenne polisacharydy otoczkowe pneumokoków z silniej immunogenną (nieczynną biolo-gicznie) toksyną błoniczą. Pierwsza dostępna szczepionka skoniugowana – Prevenar® – nie zawierała w swoim składzie antygenów serotypu 1 pneumokoków. Dopiero wprowadze-nie szczepionki 10-walentnej (Synflorix®) oraz zastąpiewprowadze-nie
PPV23 PCV7* PCV10 PCV13
Nazwa handlowa Pneumo 23/Pneumovax® Prevenar®* Synflorix® Prevenar® 13
Rodzaj szczepionki Szczepionka polisachary-dowa
Szczepionka skoniugowana Szczepionka skoniugowana Szczepionka skoniugowana Zawartość antygenów
po-szczególnych serotypów 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F, 33F 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F, 23F 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F, 23F 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 23 F
Grupa wiekowa >2. roku życia 6. tydzień–5. rok życia 6. tydzień–5. rok życia 6. tydzień–5. rok życia, >50. roku życia
* Od czasu wprowadzenia do obrotu Prevenaru® 13, szczepionka 7-walentna Prevenar® nie jest już produkowana i była systematycznie wypierana przez nową szczepionkę 13-walentną. Ponieważ jednak do niedawna niektóre punkty szczepień dysponowały zapasami szczepionki 7-walentnej oraz wielu pacjentów zostało nią zaszczepionych, uwzględniono ją także w zestawieniu.
© Evereth Publishing, 2013
7-walentnego Prevenaru® szczepionką 13-walentną (Preve-nar® 13) umożliwiło skuteczną ochronę przed SP1. Badania kliniczne wykazały dobrą immunogenność szczepionki wo-bec serotypu 1. Innym zagadnieniem pozostaje omówiona odporność SP1 na fagocytozę. Skuteczność kliniczna jest wypadkową obu właściwości. Badania przedrejestracyjne wykazały, że skuteczność kliniczna szczepienia była mniej-sza niż w przypadku pozostałych serotypów, co prowadziło do przypadków zachorowań wśród zaszczepionych dzieci. Ostateczną ocenę utrudnia mała liczba przypadków [25]. Prawdopodobne jest, że w przyszłości istotną rolę w zapo-bieganiu zakażeniom SP1 odegrają szczepionki bazujące nie tylko na antygenach otoczki, lecz także innych struktur (szczepionki białkowe), które są przedmiotem badań. Zesta-wienie dostępnych w Polsce szczepionek przeciw pneumo-kokom przedstawiono w Tabeli 1.
Podsumowanie
Serotyp 1 Streptococcus pneumoniae charakteryzuje się odmienną budową otoczki oraz pneumolizyny, co – razem z innymi nie do końca poznanymi czynnikami biologiczny-mi tego drobnoustroju – warunkuje jego wysoką zjadliwość i zdolność wywoływania inwazyjnych zakażeń zagrażają-cych zdrowiu i życiu. Naturalne zakażenia SP1 oraz kontakt z antygenami szczepionkowymi wywołują efektywną odpo-wiedź immunologiczną organizmu człowieka, co stanowi podstawę do stosowania szczepień jako skutecznego sposo-bu zapobiegania zakażeniom inwazyjnym, wywoływanym tym drobnoustrojem. Szczegółowe właściwości zakażeń SP1 i wynikające z nich konsekwencje przedstawiono w Tabeli 2.
Konflikt interesów: nie zgłoszono.
Piśmiennictwo
1. Song JY, Nahm MH, Moseley MA. Clinical implications of pneumococcal serotypes: invasive disease potential, clinical presentations, and antibiotic resistance. J Korean Med Sci 2013;28(1):4–15.
2. World Health Organization. Pneumococcal conjugate vaccine for childho-od immunization – WHO position paper. Weekly Epidemiological Record 2007;82(12):93–104.
3. Dochez AR, Gillespie LJ. A biologic classification of pneumoccocci by me-ans of immunity reactions. Jama 1913;61(10):727–732.
4. Vestrheim DF, Høiby EA, Aaberge IS, Caugant DA. Phenotypic and ge-notypic characterization of Streptococcus pneumoniae strains coloni-zing children attending day-care centers in Norway. J Clin Microbiol 2008;46(8):2508–2518.
5. Ladhani SN, Slack MP, Andrews NJ, Waight PA, Borrow R, Miller E. Invasive pneumococcal disease after routine pneumococcal conjugate vaccination in children, England and Wales. Emerg Infect Dis 2013;19(1):61–68. 6. Gessner BD, Mueller JE, Yaro S. African meningitis belt pneumococcal
disease epidemiology indicates a need for an effective serotype 1 con-taining vaccine, including for older children and adults. BMC Infect Dis 2010;10:22.
7. Isaacman DJ, McIntosh ED, Reinert RR. Burden of invasive pneumococcal disease and serotype distribution among Streptococcus pneumoniae iso-lates in young children in Europe: impact of the 7-valent pneumococcal conjugate vaccine and considerations for future conjugate vaccines. Int J Infect Dis 2010;14(3):e197–e209.
8. Skoczyńska A, Kuch A, Gołębiewska A et al. Inwazyjna choroba pneumo-kokowa w Polsce w roku 2010. Pol Merk Lek 2011;31(182):80–85. 9. Chiou AC, Andrade SS, Almeida SC, Zanella RC, Andrade AL,
Brandile-one MC. Molecular assessment of invasive Streptococcus pneumoniae serotype 1 in Brazil: evidence of clonal replacement. J Med Microbiol 2008;57(7):839–844.
10. Williams TM, Loman NJ, Ebruke C et al. Genome analysis of a highly viru-lent serotype 1 strain of Streptococcus pneumoniae from West Africa. PLoS One 2012;7(10):e26742.
11. Szmigielska A, Roszkowska-Blaim M, Wasilewska A et al. Nosicielstwo no-sogardłowe Streptococcus pneumoniae u dzieci w wieku 2–5 lat z zespo-łem nerczycowym w Polsce. Pol Merk Lek 2008;24(Suppl. 4):S32.
Właściwości Wiedza o drobnoustroju
1. Kolonizacja nosowo-gardłowa Rzadko wykrywany, nawet w populacjach o dużej częstości inwazyjnej choroby pneumokokowej oraz u dzieci. Wyjątek w ogniskach epidemicznych zachorowań i w przypadku bliskich kontaktów z chorymi. Nosicielstwo jest zwykle krótsze niż w przypadku innych serotypów
2. Zdolność do wywoływania zakażenia inwazyjnego
Duża, choć trudna do oszacowania ze względu na trudności w identyfikacji nosicieli. W ogniskach zachorowań do zachorowania na zapalenie płuc dochodziło u jednego na ośmiu skolonizowanych żołnierzy
3. Pozapłucna lokalizacja zakażenia inwazyjnego
Wywołuje bakteriemię, ropniaka opłucnej, pierwotne zapalenie otrzewnej oraz epidemie zapaleń opon mó-zgowo-rdzeniowych (w Afryce)
4. Grupy ryzyka Częściej niż w przypadku innych serotypów zakażenia występują u starszych dzieci i młodych dorosłych oraz u osób nieobarczonych chorobami przewlekłymi
5. Śmiertelność Względnie niska, nawet przy uwzględnieniu wieku oraz dodatkowych czynników ryzyka (dzięki dobrej wraż-liwości na antybiotyki)
6. Zdolność do wywoływania epidemii Przyczyna zakażeń w ogniskach epidemicznych wśród młodych dorosłych więźniów i w domach dla bezdom-nych. Nie opisano zakażeń wewnątrzszpitalnych
7 Wrażliwość na terapię przeciwdrob-noustrojową
Dobra, rzadko oporność na najczęściej stosowane antybiotyki: penicylinę, makrolidy i chinolony. Oporne na kotrimoksazol
W Polsce obserwuje się 100% wrażliwości na penicylinę, cefotaksym, chloramfenikol, klindamycynę; 92,3% izolatów wrażliwych na erytromycynę, tetracykliny i kotrimoksazol; 84,6% izolatów wrażliwych na merope-nem
8 Odporność Dobra immunogenność i protekcyjna rola przeciwciał w zapobieganiu nosicielstwa. Skuteczność kliniczna jest przedmiotem badań
population biology. PLoS One 2012;7(1):e30548.
13. Sjöström K, Spindler C, Ortqvist A et al. Clonal and capsular types decide whether pneumococci will act as a primary or opportunistic pathogen. Clin Infect Dis 2006;42(4):451–459.
14. Jourdain S, Drèze PA, Verhaegen J, Van Melderen L, Smeesters PR. Carria-ge-associated Streptococcus pneumoniae serotype 1 in Brussels, Belgium. Pediatr Infect Dis J 2013;32(1):86–87.
15. Centers for Disease Control. Pneumococcal Disease. Epidemiology and Prevention of Vaccine – Preventable Diseases. The Pink Book. 12th edn,
2012; http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/pneumo.html 16. Fletcher M, Leeming J, Cartwright K, Finn A; South West of England
In-vasive Community Acquired Infection Study Group. Childhood empyema: limited potential impact of 7-valent pneumococcal conjugate vaccine. Pediatr Infect Dis J 2006;25(6):559–560.
17. Austrian R, Gold J. Pneumococcal bacteremia with especial refe-rence to bacteremic pneumococcal pneumonia. Ann Intern Med 1964;60:759– 776.
18. Harboe ZB, Thomsen RW, Riis A et al. Pneumococcal serotypes and morta-lity following invasive pneumococcal disease: a population-based cohort study. PLoS Med 2009;6(5):e1000081.
Streptococcus pneumoniae serotypes. Pediatr Infect Dis J 2013 [Epub
ahe-ad of print].
20. Hoffman JA, Mason EO, Schutze GE et al. Streptococcus pneumoniae infec-tions in the neonate. Pediatrics 2003;112(5):1095–1102.
21. Resti M, Moriondo M, Cortimiglia M et al. Community-acquired bacte-remic pneumococcal pneumonia in children: diagnosis and serotyping by real-time polymerase chain reaction using blood samples. Clin Infect Dis 2010;51(9):1042–1049.
22. Lagos R, Muñoz A, San Martin O et al. Age- and serotype-specific pediatric invasive pneumococcal disease: insights from systematic surveillance in Santiago, Chile, 1994–2007. J Infect Dis 2008;198(12):1809–1817. 23. Trotter CL, Waight P, Andrews NJ et al. Epidemiology of invasive
pneu-mococcal disease in the pre-conjugate vaccine era: England and Wales, 1996–2006. J Infect 2010;60:200–208.
24. Ritchie ND, Mitchell TJ, Evans TJ. What is different about serotype 1 pneu-mococci? Future Microbiol 2012;7(1):33–46.
25. Saaka M, Okoko BJ, Kohberger RC et al. Immunogenicity and seroty-pe-specific efficacy of a 9-valent pneumococcal conjugate vaccine (PCV-9) determined during an efficacy trial in The Gambia. Vaccine 2008;26(29– 30):3719–3726.
