GADOMSKI M., WIEWIÓRA A., SZPILA K. 1971 – Bawenit ze Strze-gomia. Arch. Miner., 29 (1–2).
FERSMAN A.E. 1960 – Pegmatity. Izd. Tr. vol. VI. AN SSSR. Moskva. FIEDLER H. 1863 – Die Mineralien Schlesiens: 49, 57, 60, 81. JANECZEK J. 1981 – Dyskredytacja niektórych biotytów z pegmatytów masyw granitoidowego Strzegom-Sobótka. Acta UWr. Pr. Geol. Miner., 7 (521).
JANECZEK J., SACHANBIÑSKI M. 1995 – Nowe dane o pegmatytach w serpentynitach kopalni magnezytu Wiry (Dolny Œl¹sk). Prz. Geol., 43 (9): 770–782.
LONDON D. 2008 – Pegmatites. The Canadian Mineralogist Special Publication 10. Mineral. Association of Canada, Quebec.
PIECZKA A., EVANS R.J., GREW E.S., GROAT L.A., MA C., ROS-SMAN G.R. 2013 - The dumortierite supergroup. II. Three new minerals from the Szklary pegmatite, SW Poland: Nioboholtite, (Nb0.60.4)Al6BSi3O18,
titanoholtite, (Ti0.750.25)Al6BSi3O18, and szklaryite,Al6BAs 3+
3O15. Miner.
Mag., 77 (6): 2841–2856.
PIECZKA A., HAWTHORNE F.C., GO£ÊBIOWSKA B., W£ODEK A., GROCHOWINA A. 2017 – Maneckiite, ideally NaCa2
Fe2+ 2(Fe
3+
Mg)Mn2
(PO4)6(H2O)2, a new phosphate mineral of the wicksite supergroup from
the Micha³kowa pegmatite, Góry Sowie Block, southwestern Poland. Miner. Mag., 81 (3): 723–736.
PIECZKA A., HAWTHORNE F.C., BALL N., ABDU Y., GO£Ê-BIOWSKA B., W£ODEK A., ¯UKROWSKI J. 2018 – Graftonite-(Mn), ideallyM1
MnM2,M3
Fe2(PO4)2, and graftonite-(Ca), ideally M1
CaM2,M3
Fe2(PO4)2,
two new minerals of the graftonite group from Poland. Miner. Mag., 82 (6): 1307–1322.
SACHANBIÑSKI M. 1973a – Minera³y Gór Sowich. Biul. Tow. Przyja-ció³ Nauk o Ziemi. Wa³brzych: 11–16.
SACHANBIÑSKI M. 1973b – Mineralizacja apatytowa w Bystrzycy Górnej (Góry Sowie). Prz. Geol., 21 (7): 401–402.
SACHANBIÑSKI M. (red.) 1984a – Mineralogia i tektonika masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka. Materia³y konferencji naukowej. Strzegom 28–29 wrzeœnia 1984 r. Acta Univ. Wratislav., 834. Wyd. UWr. SACHANBIÑSKI M. 1984b – Stan i perspektywy badañ pegmatytów masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka. [W:] Sachanbiñski M. (red.), Mineralogia i tektonika masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka. Materia³y konferencji naukowej. Strzegom 28–29 wrzeœnia 1984 r. Acta Univ. Wratislav., 834. Wyd. UWr.
SCHÄDEL J. 1961 – Untersuchungen zur Bilbdungsfolge der Mineralien in der Drusen der Granite von Striegau, Schlesien (Strzegom). Nova Acta Leopoldina, 24 (153).
SMULIKOWSKI K. 1990 – Czy nauki mineralogiczne s¹ czêœci¹ geo-logii? Arch. Miner., 45 (1–2): 13–17.
STÊPISIEWICZ M. 1977 – Fizykochemiczne warunki powstawania mi-nera³ów pomagmowych w granitoidach strzeliñskich. Arch. Miner., 33 (2). SZE£ÊG E., ZUZENS B., HAWTHORNE F.C., PIECZKA A., SZUSZ-KIEWICZ A., TURNIAK K., NEJBERT K., ILNICKI S.S., FRIIS H., MAKOVICKY E., WELLER M.T., LEMÉE-CAILLEAU M.-H. 2017 – Bohseite, ideally Ca4Be4Si9O24(OH)4, from the Pi³awa Górna quarry, the
Góry Sowie Block, SW Poland. Miner. Mag. 81 (21): 35–46.
Micha³ Sachanbiñski Emerytowany profesor Uniwersytetu Wroc³awskiego K. SZAMA£EK, M. SZUFLICKI, W. MIZERSKI (red.)
– Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r. Pañstwowy Instytut Geolo-giczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2020, 475 str., 8 za³¹czników mapowych.
Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r. (dalej bilans) zosta³ wydany w 2020 r. przez Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Insty-tut Badawczy (PIG-PIB), w stulecie jego istnienia.
Edycja tego bilansu jest kolejn¹ (pi¹t¹) pozycj¹ z serii opracowañ dotycz¹cych perspektywicznych zasobów ko-palin Polski, przygotowan¹ w okresie powojennym przez PIG-PIB w Warszawie. Pierwsze jego wydanie ukaza³o siê w roku 1971 r., a ostatnie w 2011 i zawiera informacje wg stanu na 31.12.2009 r. Publikacje z informacjami staty-stycznymi s¹ publikowane zwykle cyklicznie i regularnie. W przypadku bilansu nie zachowano tej zasady, poniewa¿ po pierwszej jego edycji kolejne ukazywa³y siê po 15, 7, 18 i 8 latach. Dobrze by³oby w przysz³oœci zachowaæ jedna-kow¹ cyklicznoœæ jego wydawania, np. co 10 lat.
Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski sta-nowi komplementarne, obok Bilansu z³ó¿ kopalin Polski, Ÿród³o informacji podczas sporz¹dzania polityki surowco-wej i formu³owania strategii gospodarczej kraju.
Zakres tematyczny aktualnego bilansu w znacznej czê-œci pokrywa siê z ostatni¹ edycj¹, zw³aszcza jeœli chodzi o prezentacjê perspektywicznych zasobów kopalin w uk³a-dzie surowcowym. Nowoœci¹ jest wprowadzenie kilku roz-dzia³ów o charakterze ogólniejszym, poprzedzaj¹cych zesta-wienia statystyczne oraz wypunktowanie, w zakoñczeniu bilansu, potencjalnych zagro¿eñ, które mog¹ siê pojawiæ podczas poszukiwañ z³ó¿ kopalin.
Praca liczy 475 str. tekstu z licznymi barwnymi mapami, przekrojami, wykresami i schematami. Bilans perspekty-wicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r. sk³ada siê z dwóch czêœci. Pierwsza z nich, poprzedzona przedmow¹, obejmuje wprowadzenie w problematykê bilan-sowania zasobów kopalin na potrzeby sporz¹dzania polity-ki surowcowej pañstwa oraz przywo³uje doœwiadczenia zagraniczne w tym zakresie. Jeden z rozdzia³ów tej czêœci zawiera opis stanu rozpoznania geologicznego Polski, co
jest bardzo przydatn¹ informacj¹ podczas projektowania poszukiwañ geologicznych i okreœlania perspektywicznych obszarów z³o¿owych. W powi¹zaniu ze spisem literatury, zawieraj¹cym ponad tysi¹c pozycji, stanowi¹ one cenny i przydatny materia³ wyjœciowy do planowania dzia³alnoœci poszukiwawczej.
Istotne znaczenie dla interpretowania i wykorzystania zestawionych w pracy informacji o perspektywicznych ob-szarach i zasobach kopalin maj¹ wyszczególnione w roz-dziale 5. czêœci I Zasady okreœlania perspektywicznych zasobów kopalin, wg których sporz¹dzono zbiór informa-cji o perspektywicznych zasobach kopalin w Polsce, zesta-199
wionych w czêœci II. Zosta³ on skonstruowany na pod-stawie stosowanej od lat surowcowej struktury podzia³u kopalin, prezentuj¹c kolejno kopaliny grupy surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych. Odstêpstwem od tego podzia³u jest pominiêcie w nazewnictwie kolejnej grupy o nazwie surowce skalne. W zamian wyszczególniono dwie grupy, tj. kopaliny budowlane i kopaliny przemys³u szklarskiego, które zwykle kwalifikuje siê do surowców skalnych.
Kopaliny nie mieszcz¹ce siê w wymienionych wczeœ-niej grupach surowcowych wymieniono w rozdziale 12. pod nazw¹ inne kopaliny, gdzie wykazano równie¿ niewy-mienione w poprzednich edycjach bilansu.
Przyjêcie nieco zmienionego, w stosunku do powszech-nie u¿ywanego, podzia³u surowcowego kopalin w uk³adzie pracy nie wp³ywa na wartoœæ merytoryczn¹ bilansu, ale dekomponuje ten uk³ad, który nie jest równie¿ spójny z tytu³ami za³¹czników, odpowiadaj¹cych konsekwentnie strukturze surowcowej. Dowodzi tego za³¹cznik 6., zawie-raj¹cy w³aœnie Mapê perspektywicznych obszarów wystê-powania surowców skalnych i innych w Polsce.
Doceniæ nale¿y rozszerzenie typowej struktury surow-cowej kopalin o wody i grupê ró¿norodnych kopalin pozy-skiwanych z zasobów podmorskich. W rozdziale 13. wy-kazano zasoby wód, zaliczanych w œwietle przepisów Prawa geologicznego i górniczego do kopalin, a wiêc solanki, wody lecznicze czy wody termalne. Wartoœciowe informa-cje przynosi rozdzia³ 13.4, w którym wykazano cenne pier-wiastki, jakie mo¿na uzyskiwaæ z wód uznawanych za kopaliny.
W rozdziale 14. scharakteryzowano kopaliny zalega-j¹ce w dnie Ba³tyku. Obok powszechnie znanych kopalin, takich jak: piaski, ¿wiry, bursztyny i wêglowodory, zwró-cono uwagê na wystêpowanie minera³ów ciê¿kich i kon-krecji polimetalicznych.
W zakoñczeniu czêœci zasobowej Autorzy wypunkto-wali potencjalne zagro¿enia i ograniczenia mo¿liwoœci zagospodarowania z³ó¿ perspektywicznych. Charaktery-stykê perspektywicznych zasobów kopalin w poszczegól-nych grupach przeprowadzono wg jednolitego, w zasadzie, schematu, przedstawiaj¹c nastêpuj¹ce zagadnienia:
– rodzaje z³ó¿ i ich genezê,
– œwiatowe i krajowe zasoby oraz ich wystarczalnoœæ, – kryteria stosowane do wyznaczania z³ó¿,
– przyjête kryteria wyznaczania zasobów perspekty-wicznych,
– opis regionów i jednostek geologicznych wystêpowa-nia zasobów perspektywicznych,
– stan rozpoznania geologicznego, – ocena zasobów i ich zmian,
– wnioski i rekomendacje dalszych dzia³añ.
Bardzo cenn¹ czêœæ publikacji stanowi¹ za³¹czniki ma-powe. W za³¹czniku 1. zaprezentowano mapê wystêpowa-nia udokumentowanych z³ó¿ kopalin w Polsce. W po-wi¹zaniu z ocen¹ stanu rozpoznania geologicznego Polski (rozdzia³ 3, czêœæ I) oraz z informacjami zawartymi w roz-dziale 6. (czêœæ I), dotycz¹cymi wystarczalnoœci z³ó¿, ilu-struje aktualny stan bazy surowców mineralnych w Polsce. Pomocne dla przygotowania prac poszukiwawczych mog¹ byæ te¿ informacje zawarte w za³¹czniku 2. – rozmieszcze-nie wykonanych dotychczas otworów wiertniczych. W tym samym za³¹czniku (sekcja 2F) przedstawiono tak¿e pokry-cie obszaru Polski badaniami sejsmicznymi 2D i 3D.
Za-³¹czniki 3–7 stanowi¹ mapy perspektywicznych obszarów wystêpowania kopalin w poszczególnych grupach, scha-rakteryzowanych w II czêœci bilansu.
Interesuj¹c¹ nowoœci¹ bilansu jest mapa (za³¹cznik 8) potencjalnych ograniczeñ (œrodowiskowych, przestrzen-nych, spo³ecznych i innych), mo¿liwoœci zagospodarowa-nia obszarów perspektywicznych, wypunktowanych w roz-dziale 15., czêœci II.
Cech¹ wyró¿niaj¹c¹ aktualn¹ edycjê bilansu jest znacz-ny udzia³ pierwiastka naukowego, który przejawia siê nie tylko w treœci rozdzia³ów dotycz¹cych zasad klasyfikacji zasobów i sposobów ich szacowania, ale tak¿e w czêœciach charakteryzuj¹cych poszczególne grupy kopalin. Dokona-no w nich zarówDokona-no oceny stanu rozpoznania geologiczne-go, jak i sformu³owano problemy i cele badañ naukowych. Mo¿na zatem uznaæ, ¿e bilans spe³nia w du¿ym stopniu wymagania opracowañ o charakterze monograficznym. Niezale¿nie od wartoœci naukowej nale¿y podkreœliæ przy-datnoœæ zawartych w nim informacji dla planowania dzia³alnoœci poszukiwawczej za nowymi z³o¿ami, a tak¿e sporz¹dzania programów dotycz¹cych polityki surowco-wej i strategii gospodarczej kraju.
Oprócz wartoœci merytorycznych na szczególn¹ uwagê zas³uguje przyjêta przez Autorów forma prezentowania trudnych do odczytywania informacji statystycznych – liczne mapki, wykresy i schematy – co czyni je przejrzysty-mi i dogodniejszyprzejrzysty-mi dla percepcji Czytelnika.
Bior¹c powy¿sze pod uwagê, polecam i zachêcam insty-tucje naukowe do korzystania z informacji zamieszczo-nych w bilansie w celach badawczych i dydaktyczzamieszczo-nych, agendy oraz instytucje rz¹dowe i samorz¹dowe w dzia-³alnoœci zwi¹zanej z gospodark¹ surowcami mineralnymi, a tak¿e potencjalnych inwestorów krajowych i zagranicz-nych z sektora geologiczno-górniczego.
Autorami Bilansu perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r. s¹, w g³ównej mierze, pra-cownicy Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwo-wego Instytutu Badawczego w Warszawie oraz Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Aka-demii Nauk w Krakowie, znani i doœwiadczeni w dziedzinie badañ naukowych oraz osi¹gniêæ praktycznych w poszuki-waniu i dokumentoposzuki-waniu z³ó¿ kopalin geolodzy. Koordyna-torami tej obszernej, wielotematycznej, a przez to trudnej do zorganizowania i sprawnego kierowania prac¹ byli Panowie: Krzysztof Szama³ek, Marcin Szuflicki i W³odzimierz Mizer-ski. Za ten twórczy wysi³ek przygotowania i wydania bilansu nale¿¹ siê gor¹ce podziêkowania Autorom, Redaktorom oraz ca³emu zespo³owi redakcyjnemu.
Gratulacje i podziêkowania wypada równie¿ skierowaæ pod adresem dyrekcji Pañstwowego Instytutu Geologicz-nego. Dziêki patronatowi naukowemu i wsparciu organiza-cyjnym uda³o siê, w trudnym okresie, przygotowaæ i wydaæ dzie³o cenne ze wzglêdu na wartoœæ merytoryczn¹ i atrak-cyjne w formie edytorskiej.
Do gratulacji i podziêkowañ chcia³bym do³¹czyæ ¿y-czenie zrealizowania wspomnianego w bilansie zamierze-nia o wydaniu wersji anglojêzycznej oraz przygotowazamierze-nia i wydania w przysz³oœci bilansu zasobów wtórnych surow-ców mineralnych (zasobów antropogenicznych).
Ryszard Uberman IGSMiE PAN w Krakowie
200
