Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2014
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
Nr
367
Gospodarka przestrzenna
Aktualne aspekty polityki
społeczno-gospodarczej i przestrzennej
Redaktorzy naukowi
Jacek Potocki
Jerzy Ładysz
Redakcja wydawnicza: Justyna Mroczkowska Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: Barbara Cibis
Łamanie: Agata Wiszniowska Projekt okładki: Beata Dębska
Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,
w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej www.dbc.wroc.pl,
The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2014
ISSN 1899-3192 ISBN 978-83-7695-474-5
Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk i oprawa:
EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek
Spis treści
Wstęp ... 11
Franciszek Adamczuk: Tritia – nowa forma i instytucja integracji
europej-skiej ... 13
Bartosz Bartosiewicz, Iwona Pielesiak: Dzienna mobilność mieszkańców
małych miast Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego ... 21
Magdalena Belof: Wyzwania planowania przestrzennego na poziomie
regio-nalnym ... 30
Piotr Chmiel, Leszek Stanek: Efektywność ekonomiczna realizacji dróg
dla zabudowy mieszkaniowej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ... 38
Joanna Cymerman: Uwarunkowania przekształceń struktury własnościowej
gruntów na Pomorzu Środkowym w latach 2000‒2012 ... 50
Łukasz Damurski: Uczestnicy procesu podejmowania decyzji
przestrzen-nych na szczeblu lokalnym. Teoria i praktyka ... 59
Eleonora Gonda-Soroczyńska: Wielofunkcyjność czy jednofunkcyjność?
Uzdrowiska w obliczu przemian przestrzennych ... 68
Piotr Gryszel, Daria Elżbieta Jaremen, Andrzej Rapacz: Fundusze unijne
czynnikiem kształtującym funkcję turystyczną w wybranych gminach re-gionu jeleniogórskiego ... 76
Piotr Hajduga: Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce a kształtowanie
kapi-tału ludzkiego ... 90
Piotr Idczak, Karol Mrozik: Ocena efektywności kosztowej rozwiązań
kształtujących retencję zlewni rzecznej jako sposobu ograniczania zagro-żenia powodziowego ... 102
Marian Kachniarz: Prymusi i maruderzy – aktywność inwestycyjna gmin
dolnośląskich ... 112
Anna Katoła: Znaczenie równości płci dla długookresowego wzrostu
gospo-darczego ... 119
Olgierd Kempa, Jan Kazak: Przekształcenia funkcjonalno-przestrzenne
a podatki od nieruchomości ... 128
Lidia Kłos: Zanieczyszczenia obszarowe na terenach wiejskich
wojewódz-twa zachodniopomorskiego ... 136
Piotr Krajewski: Problemy planistyczne na terenach parków
krajobrazo-wych w sąsiedztwie Wrocławia na przykładzie Ślężańskiego Parku Kraj-obrazowego ... 147
6
Spis treściNatalia Krawczyszyn: Kierunki polityki turystycznej w euroregionach
pol-sko-czeskich ‒ unifikacja czy dywersyfikacja produktu turystycznego po-granicza? ... 155
Barbara Kryk: Projekt modelu wsparcia na rynku pracy młodzieży
zagrożo-nej wykluczeniem społecznym ... 163
Marta Kusterka-Jefmańska: Jakość życia a jakość usług publicznych
w praktyce badań na poziomie lokalnym ... 170
Grażyna Leśniewska: Wpływ rodziny na kształtowanie postawy
obywatel-skiej społeczeństwa ... 178
Jerzy Ładysz: Kierunki rozwoju zielonej infrastruktury we wrocławskim
ob-szarze funkcjonalnym ... 186
Urszula Markowska-Przybyła: Zastosowanie ekonomii eksperymentalnej
do pomiaru kapitału społecznego ... 196
Barbara Mastalska-Cetera, Beata Warczewska: Realizacja wybranych
programów wspierających rolnictwo w Parku Krajobrazowym „Dolina Baryczy” ... 204
Piotr Mijal: Aspekty prawne konkurencyjności specjalnych stref
ekono-micznych ... 214
Katarzyna Milewska-Osiecka: Nowe budownictwo mieszkaniowe w
świe-tle polityki funkcjonalno-przestrzennej strefy podmiejskiej Łodzi ... 223
Agnieszka Ogrodowczyk: Polityka mieszkaniowa a współczesne
przekształ-cenia obszarów śródmiejskich – przykład Łodzi ... 232
Jan Polski: Ekologiczne, społeczne i ekonomiczne aspekty ładu
przestrzen-nego w regionie ... 240
Katarzyna Przybyła, Eleonora Gonda-Soroczyńska: Poziom rozwoju
in-frastruktury społecznej we Wrocławiu ... 248
Zbigniew Przybyła: Rozwój zrównoważony jako koncepcja dynamiczna
kształtowania przestrzeni gospodarczej ... 256
Adam Przybyłowski: Stan infrastruktury transportu drogowego w Polsce
z uwzględnieniem aspektów bezpieczeństwa ... 261
David Ramsey: Ocena atrakcyjności osiedli we Wrocławiu ... 272 Janusz Rosiek: Wpływ implementacji pakietu klimatyczno-energetycznego
(PKE) Unii Europejskiej na równoważenie rozwoju społeczno-gospodar-czego krajów członkowskich ugrupowania ... 281
Anna Skorwider-Namiotko, Jarosław Skorwider-Namiotko: Gospodarka
odpadami jako element zarządzania strategicznego w jednostkach samo-rządu terytorialnego ... 292
Beata Skubiak: Polityka regionalna wobec zmian demograficznych ... 301 Małgorzata Sosińska-Wit, Karolina Gałązka: Kapitał społeczny jako
czyn-nik wspierający innowacyjność małych przedsiębiorstw na przykładzie województwa lubelskiego ... 310
Spis treści
7
Agnieszka Stacherzak: Typologia funkcjonalna gmin Dolnego Śląska a
Stra-tegia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 ... 322
Izabela Szamrej-Baran, Paweł Baran: Subiektywne i obiektywne mierniki
ubóstwa energetycznego ... 332
Maciej Szarejko, Jerzy Ładysz: Podstawy ekonomiczne kształtowania i
ra-cjonalnego wykorzystania miejskiego systemu zielonej infrastruktury ... 340
Katarzyna Tarnawska: Analiza determinant rozwoju regionalnego w
świe-tle ewolucyjnej geografii ekonomicznej ... 350
Alina Walenia: Polityka spójności Unii Europejskiej a zmiany systemowe
w zarządzaniu finansami publicznymi ... 359
Beata Warczewska, Barbara Mastalska-Cetera: Strategie rozwoju gmin
mających obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych a model zrównoważonego rozwoju ... 370
Marcelina Zapotoczna: Taksonomiczna analiza przestrzennego
zróżnicowa-nia potrzeb mieszkaniowych w Polsce ... 378
Adam Zydroń, Piotr Szczepański, Sebastian Gaweł: Ograniczenia i
moż-liwości zwiększania lesistości w aglomeracji poznańskiej na przykładzie gminy Rokietnica ... 387
Adam Zydroń, Piotr Szczepański, Piotr Walkowski: Analiza zmian cen
transakcyjnych gruntów niezabudowanych w gminie Września w latach 2002‒2009 ... 394
Summaries
Franciszek Adamczuk: Tritia – a new form and institution of European
integration ... 20
Bartosz Bartosiewicz, Iwona Pielesiak: Daily mobility of small town’s
in-habitants in Łódź Metropolitan Area ... 29
Magdalena Belof: Challenges of regional spatial planning ... 37 Piotr Chmiel, Leszek Stanek: Economic efficiency of building the roads for
the residential areas in the local spatial management plans ... 48
Joanna Cymerman: Conditions of changes in the structure of land
owner-ship in Central Pomerania in the years 2000‒2012 ... 58
Łukasz Damurski: Stakeholders of the spatial decision-making process on
a local level. Theory and practice ... 67
Eleonora Gonda-Soroczyńska: Polyfunctionality or monofunctionality of
spas in the face of spatial transformations? ... 75
Piotr Gryszel, Daria Elżbieta Jaremen, Andrzej Rapacz: EU funds as the
tourist function raising factor in the selected tourist communes of Jelenia Góra region ... 88
8
Spis treściPiotr Hajduga: Special economic zones in Poland and the formation of
hu-man capital ... 101
Piotr Idczak, Karol Mrozik: Cost-effectiveness evaluation of solutions
shaping river basin retention as a method of flood risk reduction ... 111
Marian Kachniarz: Top leaders and stragglers – investment activity of
Lo-wer Silesia communities ... 118
Anna Katoła: The importance of gender equality for long-term growth ... 127 Olgierd Kempa, Jan Kazak: Functional and spatial transformation and the
real estate taxes ... 135
Lidia Kłos: Territorial pollution in rural areas of the West Pomeranian
Voivodeship ... 146
Piotr Krajewski: Planning problems in the areas of landscape parks near
Wrocław on the example of Ślężański Landscape Park ... 154
Natalia Krawczyszyn: Trends of tourism policy in Polish-Czech euroregions
– unification or diversification of border tourist product? ... 162
Barbara Kryk: Draft model of support in the labor market of young people
at risk of social exclusion ... 169
Marta Kusterka-Jefmańska: Quality of life vs. quality of public services in
practice of research at the local level ... 177
Grażyna Leśniewska: Family influence on the attitudes of citizens society .. 185 Jerzy Ładysz: Directions of development of green infrastructure in the
Wrocław functional area ... 195
Urszula Markowska-Przybyła: Application of experimental economics for
measuring of social capital ... 203
Barbara Mastalska-Cetera, Beata Warczewska: Implementation of
se-lected programs supporting agriculture in the Landscape Park “Barycz Valley” ... 213
Piotr Mijal: Legal aspects of competitiveness of Special Economic Zones ... 222 Katarzyna Milewska-Osiecka: New housing construction within the spatial
policy for suburban zone of Łódź ... 231
Agnieszka Ogrodowczyk: Housing policy and contemporary changes of the
inner city – example of Łódź ... 239
Jan Polski: Ecological, public and economic aspects of the spatial order in the
region ... 247
Katarzyna Przybyła, Eleonora Gonda-Soroczyńska: Level of social
infra-structure development in Wrocław ... 255
Zbigniew Przybyła: Sustainable development as a dynamic idea of shaping
the economic space ... 260
Adam Przybyłowski: Road transport infrastructure development in Poland
with special emphasis on safety issues ... 271
Spis treści
9
Janusz Rosiek: Impact of the implementation of the EU Climate and
Ener-gy Package (EU CEP) on socio-economic development of selected EU countries ... 291
Anna Skorwider-Namiotko, Jarosław Skorwider-Namiotko: Waste
management as a part of the strategic management in local self-gov-ernment units ... 300
Beata Skubiak: Regional policy in the face of demographic changes ... 309 Małgorzata Sosińska-Wit, Karolina Gałązka: Social capital as a factor
supporting innovative small businesses on the example of the Lublin Voivodeship ... 321
Agnieszka Stacherzak: Functional typology of Lower Silesia municipalities
and “Development strategy of Lower Silesia Voivodeship 2020”... 331
Izabela Szamrej-Baran, Paweł Baran: Subjective and objective measures
of fuel poverty ... 339
Maciej Szarejko, Jerzy Ładysz: Economic principles of development and
rational use of urban green infrastructure system ... 349
Katarzyna Tarnawska: Theoretical analysis of regional development
deter-minants in the light of evolutionary economic geography ... 358
Alina Walenia: EU cohesion policy vs. system changes in public finance
management ... 369
Beata Warczewska, Barbara Mastalska-Cetera: The development
strate-gies of communes, which are areas of special natural values with regard to the sustainable development model ... 377
Marcelina Zapotoczna: Taxonomic analysis of spatial differentiation of
housing needs in Poland ... 386
Adam Zydroń, Piotr Szczepański, Sebastian Gaweł: Limitation and
possi-bilities of forestation growth in the Poznań agglomeration on the exam-ple of the Rokietnica commune ... 393
Adam Zydroń, Piotr Szczepański, Piotr Walkowski: Transaction prices
changes analysis of undeveloped properties in the municipality of Września in the years 2002‒2009 ... 400
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 367 • 2014
Gospodarka przestrzenna ISSN 1899-3192
Aktualne aspekty polityki społeczno-gospodarczej i przestrzennej
Marian Kachniarz
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
PRYMUSI I MARUDERZY – AKTYWNOŚĆ
INWESTYCYJNA GMIN DOLNOŚLĄSKICH
Streszczenie: Celem artykułu była charakterystyka aktywności inwestycyjnej w 189 gminach w regionie dolnośląskim. Badaniem objęto okres szczególnego nasilenia inwestycji spowodo-wanego napływem środków unijnych (2004‒2010). W pracy wykorzystano metodę wskaźni-ka syntetycznego, bazującego na trzech składowych cechach: nakładach inwestycyjnych na 1 mieszkańca, relacji wydatków inwestycyjnych do wydatków ogółem oraz relacji wydatków inwestycyjnych do dochodów własnych. Pozwoliło to wzbogacić ocenę aktywności inwesty-cyjnej gmin o charakterystykę sposobu wykorzystywania ich zasobów.
Słowa kluczowe: samorząd lokalny, finanse publiczne, wydatki inwestycyjne, inwestycje
samorządowe.
DOI: 10.15611/pn.2014.367.11
1. Wstęp
Zadaniem jednostek samorządu terytorialnego jest świadczenie szerokiej gamy usług publicznych. Wpisane są w to procesy modernizacyjne związane z podwyż-szaniem standardów, odnawianiem, zakupem czy też tworzeniem nowej bazy mate-rialnej. Mają one na celu nie tylko zagwarantowanie ciągłości realizacji usług, ale także rozwój jednostki i wzrost jakości życia jej mieszkańców. Generuje to koniecz-ność ponoszenia z budżetów samorządów określonych nakładów głównie na aktywa materialne (środki trwałe w budowie). Tak rozumiane wydatki definiuje się jako inwestycje samorządowe.
Jednostki samorządu terytorialnego są największym inwestorem w Polsce. Co prawda odpowiadają za około 30% wydatków ogółem, ponoszonych w ra-mach finansów publicznych1 (około 15% PKB), ale już w zakresie wydatków
1 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240
Prymusi i maruderzy – aktywność inwestycyjna gmin dolnośląskich
113
inwestycyjnych wyraźnie dominują. W statystyce Gross Fixed Capital Formation2
(kwoty brutto, zainwestowanej w środki trwałe) samorządy w Polsce odpowiadają za niemal 60% wszystkich inwestycji sektora publicznego. Jest to najwyższy wskaźnik w całej Unii Europejskiej. Dla rządu centralnego stosunek kwoty brutto zainwesto-wanej w środki trwałe do wydatków ogółem wynosi jedynie 8%, dla samorządów ok. 22%. Inna statystyka pokazuje, że samorządy, dysponując w skali rocznej blisko 180 mld zł, na inwestycje przeznaczają prawie 24%. Rząd natomiast, mając do dys-pozycji blisko 300 mld zł, inwestuje ok. 15 mld zł (5%) [Malesza 2011, s. 6].
W ostatnich latach szczególnie duży wpływ na rodzaj podejmowanych inwestycji samorządowych wywarły priorytety programów unijnych. Abstrahując od problemu, w jakim stopniu inwestycje przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego oraz czy wykorzystywane są one efektywnie, wpierw należy zbadać, jaka jest ich wiel-kość oraz zróżnicowanie przestrzenne. Badania wskazują, że poziom wykorzystania środków pomocowych UE przez jednostki samorządu terytorialnego w Polsce jest w ujęciu regionalnym wyraźnie zróżnicowany [Famulska (red.) 2006, Stawicki i in. 2009, Dusza i in. 2009]. Rodzi się zatem pytanie, jak przedstawia się obraz w ujęciu intraregionalnym.
Celem artykułu jest charakterystyka aktywności inwestycyjnej w samorządach gminnych w województwie dolnośląskim. Badaniom poddane zostaną nie tylko nominalne wielkości wydatków majątkowych poszczególnych jednostek, ale przede wszystkim ich zrelatywizowana wartość w odniesieniu do liczby mieszkańców oraz dochodów własnych. Zasadnicze pytania badawcze, jakie zadaje sobie autor, dotyczą stopnia oraz przyczyn zróżnicowania aktywności inwestycyjnej na terenie Dolnego Śląska.
2. Źródła danych i metoda badań
W badaniu wykorzystano dane pochodzące z systemu sprawozdawczości budże-towej gmin, zgromadzone w Banku Danych Lokalnych GUS. Analizą objęto 189 dolnośląskich gmin, w tym 36 miejskich (w tym 4 na prawach powiatu), 55 miejsko--wiejskich oraz 78 wiejskich. Ze względu na specyfikę wydatków inwestycyjnych cechujących się znacznymi rocznymi wahaniami badaniem objęto dłuższy ‒ 9-letni szereg czasowy (2004–2012). Za rozpoczęciem badań od 2004 r. przemawiał fakt akcesji do Unii Europejskiej. Obejmuje on w ten sposób dwa okresy programowa-nia środków pomocowych, które jak już we wstępie wspomprogramowa-niano, miały decydują-cy wpływ na kształt inwestycji samorządowych. Po roku 2004 nastąpił gwałtowny wzrost wydatków inwestycyjnych. W szczytowym 2010 r. wielkość tych nakładów była 2,5-krotnie wyższa niż w 2004 r. Ostatnie dwa lata cechowały się niewielkim
2 EUROSTAT, Government statistics, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/
114
Marian Kachniarzspadkiem wynikającym głównie z wyczerpywania się źródeł środków oraz zmniej-szającej się zdolności ich absorpcji w samorządach [Sierak i in. 2013].
Pierwszy etap prac polegał na charakterystyce klasycznych cech związanych z wydatkami inwestycyjnymi w gminach dolnośląskich. Posługiwano się sumami wartości wydatków za cały badany okres (2004‒2012). Nominalne wielkości tych wydatków, ze względu na różną wielkość gmin, nie są wartością obiektywną, dlatego zdecydowano się je zrelatywizować. Użyto tu często spotykanej w analizach formuły wielkości inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Oprócz takich wyników w pracy zdecydowano się ponadto na charakterystykę relacji tych wydatków do wydatków gminy ogółem oraz do dochodów własnych.
W drugim etapie prac skonstruowano, na podstawie wcześniej charakteryzowa-nych 3 cech, wskaźnik syntetyczny w postaci miary skumulowanej. W zamierzeniu miała ona bardziej kompleksowo charakteryzować zaangażowanie gmin w działalność inwestycyjną poprzez uwzględnienie ich uwarunkowań finansowych. W celu okre-ślenia tej miary postępowano etapowo – najpierw dokonano standaryzacji wszystkich 3 wskaźników, by potem zsumować je, uzyskując w ten sposób miarę syntetyczną.
W obliczeniach zastosowano normalizację metodą z-score, która wyraża się następującym wzorem:
, (1)
gdzie:
Z’ – wartość znormalizowana, Z – wartość przed normalizacją,
x – średnia dla całego znormalizowanego zbioru, σstd – odchylenie standardowe.
Miarę syntetyczną skonstruowano na podstawie następującego wzoru:
, (2)
gdzie:
Esynt – wartość syntetyczna wskaźnika inwestycyjnego gmin,
NKi – wartość znormalizowana n wskaźników.
Przy takiej konstrukcji wskaźnika uzyskujemy syntetyczną ocenę danej jednostki samorządu terytorialnego traktowaną jako sumę wskaźników jednostkowych wydat-ków inwestycyjnych. std '
Z
−
x
Z
σ
=
∑
==
n i 1 i syntNK
E
Prymusi i maruderzy – aktywność inwestycyjna gmin dolnośląskich
115
3. Wyniki badań
Pierwszym etapem analizy było zestawienie wydatków inwestycyjnych gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca, ich udziału w ogólnej strukturze wydatków oraz relacji w stosunku do dochodów własnych. W każdej z badanych cech dokonano szczegółowego pozycjonowania wszystkich 189 gmin. Jednakże ze względu na ograniczoną objętość artykułu prezentacja wyników tego etapu została ograniczona do generalnych konkluzji.
Po pierwsze, czołowa pozycja gmin wynikała z reguły z dobrze wykorzystywanych walorów położenia (aglomeracja wrocławska, obszar LGOM, obszary turystyczne czy tereny wojskowe Borów Dolnośląskich). Liderami okazały się Kobierzyce i Karpacz. W latach 2004‒2012 wydano tam na inwestycje odpowiednio 16 784 oraz 16 692 zł/ mieszkańca. Kolejne miejsca zajęły: Świeradów-Zdrój (13 498 zł), Grębocice (12 906 zł), Osiecznica (12 863 zł), Polkowice (11 092 zł), Krośnice (10 971 zł), Wrocław (10 186 zł) i Rudna (10 102 zł).
Po drugie, renta geograficzna nie jest gwarantem wysokich nakładów inwesty-cyjnych, co świadczy o tym, że nie wszystkie gminy umiejętnie wykorzystują walory swego położenia. We wspomnianych wcześniej obszarach koncentracji bogatych gmin znajdowały się także i takie, które wypadały słabiej. Do takich gmin można zaliczyć Szklarską Porębę (5953 zł), Żurawinę (3299 zł), Oborniki Śląskie (3633 zł) czy Miękinię (4403 zł).
Po trzecie w końcu, o ile czołówka gmin wpisywała się w pewną rejonizację, o tyle gminy najsłabsze były rozproszone po terenie województwa, nie tworząc wyraźnej reguły terytorialnej. Znajdowały się tu zarówno położone u stóp Karko-noszy Piechowice (2 016 zł), Kowary (2067 zł), zlokalizowany przy A4 Domaniów (2172 zł), jak i położone na Nizinie Śląskiej Jaworzyna Śląska (2087 zł), Łagiewniki (2295 zł) oraz Kamieniec Ząbkowicki (2364 zł).
Drugim etapem analizy była konstrukcja skumulowanego wskaźnika, który w za-mierzeniu miał w bardziej kompleksowy sposób oddać charakter zjawiska. Jednost-kowe bowiem przedstawienie wielkości wydatków inwestycyjnych świadczy nie tyle o aktywności danej gminy, ile o jej bogactwie. Im bogatsza gmina, tym relatywnie większe wydatki inwestycyjne. Bez wskaźnika ujmującego inne jeszcze cechy nie dowiemy się, czy np. wydatki inwestycyjne wzrastają proporcjonalnie do wartości dochodów itp.
Konstrukcja wskaźnika opierała się, jak już wcześniej wspomniano, na trzech cechach (wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca, relacja wydatków inwestycyjnych do wydatków ogółem oraz relacja wydatków inwestycyjnych do dochodów wła-snych), Zostały one wpierw poddane standaryzacji, a następnie zsumowaniu. Średnią reprezentuje wartość 0. Wyniki dodatnie oznaczają lepszą pozycję gminy, a ujemne odwrotnie. W miarę oddalania się od zera rośnie ponadprzeciętna pozycja gminy zarówno in plus, jak i in minus.
Wyniki tak przeprowadzonego rachunku zostały zaprezentowane na rys. 1. Podob-nie jak w przypadku inwestycji na 1 mieszkańca liderami zestawienia są Kobierzyce
116
Marian KachniarzRys. 1. Wskaźnik syntetyczny wydatków inwestycyjnych gmin (2004‒2012)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS.
(9,67) i Karpacz (7,44), Osiecznica (6,65), Krośnice (5,98), Długołęka (5,62), Świe-radów-Zdrój (5,49) i Grębocice (5,29). Jednak przewaga tej grupy jest w tym zesta-wieniu zdecydowanie mniejsza. Oznacza to, że wzrost bazy dochodowej nie przekła-da się wprost proporcjonalnie na wzrost wyprzekła-datków inwestycyjnych (np. siła związku pomiędzy dochodami własnymi a wydatkami inwestycyjnymi wynosi tylko 0,2775). Znamienny jest brak w grupie liderów Polkowic (0,21) oraz Bogatyni (-0,67), które pomimo wysokich wartości inwestycji na 1 mieszkańca w tym zestawieniu lokują się wśród gmin przeciętnych.
Do grupy najaktywniejszych inwestycyjnie gmin dołączyły także i takie, które są zlokalizowane poza tradycyjnymi rejonami bogactwa. Należą do nich Męcinka (3,74), Stronie Śląskie (3,65), Stara Kamienica (3,08) czy Bardo (1,88).
Outsiderami tego zestawienia zostały Piechowice (-6,63), Walim (-6,39), Wał-brzych (-6,38), Domaniów (-6,21), Niechlów (-6,16) oraz Boguszów-Gorce (-6,00). Badanego okresu z pewnością nie można zaliczyć w tych gminach do udanych. Nie wynika to bynajmniej z nasycenia gmin wysokim poziomem infrastruktury i zwią-zanego z tym braku potrzeb inwestycyjnych.
wsk. syntetyczny -7,0000 - -4,0000 -3,9999 - -2,0000 -1,9999 - 1,0000 1,0001 - 4,0000 4,0001 - 10,0000
Prymusi i maruderzy – aktywność inwestycyjna gmin dolnośląskich
117
W przypadku takiego zestawienia można nawet wyodrębnić pewne regiony sta-gnacji. Tworzą je większe zgrupowania gmin. Do takich zaliczyć można z pewnością okolice Ząbkowic Śląskich i Dzierżoniowa, południowe części kotlin sudeckich – Kłodzkiej, Kamiennogórskiej i Jeleniogórskiej, rejon Lubania, a także północne rubieże województwa w okolicach Góry i Milicza.
Zaskakuje także generalnie słaba pozycja dużych miast. Z grupy powiatów grodz-kich i tzw. miast prezydencgrodz-kich (powyżej 40 tys. mieszk.) jedynie Wrocław (1,69), Bolesławiec (1,45) osiągnęły nieco lepsze wyniki. Przeciętnie wypadły Jelenia Góra (0,36), Głogów (-0,28) czy Lubin (-0,64), co zwłaszcza w tych dwóch ostatnich wy-padkach może być sporym zaskoczeniem. Znamienna jest pozycja Legnicy (-1,43), a szczególnie wspominanego już wcześniej Wałbrzycha (-6,38). Okazuje się, że te duże miasta relatywnie słabiej sobie radzą od wielu mniejszych, położonych w do-datku peryferyjnie gmin.
4. Podsumowanie
Zaprezentowane wyniki badań skłaniają do poniższych konkluzji.
Po pierwsze, potwierdza się duże zróżnicowanie przestrzenne oraz zależność bogactwa gmin, wyrażonego wysokimi dochodami własnymi, od renty geograficznej. Podobnie zdiagnozowano tę relację w innych badaniach dotyczących całej Polski [Kachniarz 2011]. W przypadku Dolnego Śląska największe dochody uzyskują gminy zlokalizowane w aglomeracji wrocławskiej, w rejonach wydobycia surowców (LGOM, Zagłębie Turoszowskie) oraz w obszarach górskich (Karpacz, Świeradów-Zdrój, Stro-nie Ślaskie). Swojego rodzaju ewenementem jest gmina Osiecznica, która uzyskuje ponadprzeciętne dochody od wojska (podatek od poligonów). Nie wszystkie gminy jednak w równym stopniu wykorzystują walory tego położenia.
Po drugie, w tradycyjnie ujętych zestawieniach, prezentujących wydatki inwe-stycyjne gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca, przodują gminy o bogatej bazie do-chodowej. Wydają dużo, bo są bogate. Żadna w tym zasługa zarządzających, a często w różnych rankingach są za to promowani.
Po trzecie, skumulowany wskaźnik demaskuje pozorną przewagę bogatych gmin i zwraca większą uwagę na wysoki stopień ich konsumpcji. Wyrażony jest on rela-tywnie większym zużyciem swoich zasobów na wydatki bieżące. W konsekwencji stosunkowo mniej przeznaczają one na inwestycje. W takim ujęciu wyprzedzają je często gminy o słabszej bazie dochodowej, ale bardziej zorientowane na efektywne wykorzystanie środków. Może nie zaskakiwać niska pozycja Wałbrzycha, ale Boga-tynia, Polkowice wydają na inwestycje mniejszą część swych dochodów niż wiele przeciętnych gmin. W pewnym sensie marnują swój potencjał, pławiąc się w stosun-kowo wysokiej konsumpcji.
Po czwarte, wyraźnie wyodrębnia się grupa gmin, w których panuje zastój inwe-stycyjny. Może to wynikać z bardzo słabej bazy ekonomicznej, która nie generuje dochodów pozwalających na zaspokojenie podstawowego poziomu świadczenia usług publicznych. Tym bardziej nie starcza im na inwestycje. Z drugiej jednak strony może
118
Marian Kachniarzto wynikać ze złego zarządzania tymi jednostkami, opartego jedynie na bieżącym administrowaniu. Takie gminy często, pomimo braku inwestycji, wpadają w wysoki pułap zadłużenia wskutek niefrasobliwego gospodarowania. Problem określenia przy-czyn w każdej jednostce wykraczał jednak poza ramy tego opracowania i powinien być przedmiotem dodatkowych, pogłębionych analiz.
Literatura
Dusza P., Grygorowicz D., Gomułka R., Kaniewska-Kowalska A., Kapołka K., Kasprzyk I., Matule-wicz A., Analiza przyczyn braku aktywności lub niskiej aktywności niektórych samorządów
gmin-nych w sięganiu po wsparcie z Funduszy Unijgmin-nych, MRR, Katowice 2009.
EUROSTAT, Government statistics, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/se-arch_database (dostęp: 15.09.2013).
Famulska T. (red.), Finansowe aspekty rozwoju lokalnego na podstawie badań, Prace Naukowe AE w Katowicach, Katowice 2006.
Kachniarz M., Bogactwo gmin – efekt gospodarności czy renty geograficznej?, [w:] T. Borys, Z. Przy-była (red.), Ekonomia, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 5(17), Wrocław 2011.
Kogut-Jaworska M., Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju
gospodarcze-go, CeDeWu, Warszawa 2008.
Malesza J., Analiza możliwości obniżenia deficytu JST w perspektywie realizacji planów
inwestycyj-nych samorządów, KSAP, Warszawa 2011.
Ocena działalności i sposobu finansowania samorządów, Raport PBS, Sopot 2013.
Sierak J., Bitner M., Gałązka A., Górniak R., Oszacowanie środków niezbędnych do zapewnienia
kra-jowego wkładu publicznego do projektów realizowanych w ramach średniookresowych ram finan-sowych 2014‒2020, MRR, Warszawa 2013.
Stawicki M., Wojewódzka A., Zając J., Uwarunkowania absorpcji funduszy strukturalnych UE na
po-ziomie powiatów. Analiza i rekomendacje, MRR, Warszawa 2009.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240 i 1241, ze zm.
Wojewódzka-Wiewiórska A., Zróżnicowanie absorpcji środków z budżetu UE w gminach województwa
mazowieckiego, „Roczniki Naukowe SERiA” 2012, t. XIV, z. 3.
TOP LEADERS AND STRAGGLERS – INVESTMENT ACTIVITY OF LOWER SILESIA COMMUNITIES
Summary: The aim of the article was to characterize the investment activity in 189
munic-ipalities in Lower Silesia region (Poland). The study included a period of particularly inten-sive investments due to the influx of EU funds (2004-2010). In the paper, the method of the synthetic index was used, based on three components: capital investment per 1 inhabitant, the relationship of investments expenditure to total expenditures and investment expenditure relation to own income. It let enrich an assessment of the communities investment activity with the characteristics of how to use their resources.
Keywords: local government, public finances, capital expenditure, community capital
