Zró¿nicowanie sk³adu chemicznego wód w strefie wahañ zwierciad³a wody
na przyk³adzie poligonu Kampinos
Porowska Dorota*
Chemical differentiation of water within groundwater table fluctuation area: Kampinos research field case study (Central Poland). Prz. Geol., 55: 71–78.
S u m m a r y. Researches were conducted within expertimental field Kampinos located within the protected zone surrounding Kampinos National Park but is considered to be the example of the anthropogenic impact on the qual-ity of the groundwater. Hydrogeological investigations in these experimental field found the mean groundwater table at depth of 1.43 m. Shallow groundwater table and local high permeability of sediments caused fast infiltra-tion of rainwater into the aquifer. The calculainfiltra-tion estimated that the infiltrainfiltra-tion time are within the range of a few days. The contact time between the water and sediments is short; for this reason high concentrations of soluble ions in analysed groundwater are released probably not only by the weathering of aluminosilicates and carbonates in the sediments, aerobic decay of organic matter but mainly by impact of agricultural and traffic pollutants. Impor-tant trends were observed in this shallow groundwater. Analytical data indicates that chemical composition of the water in zone of the groundwater table fluctuation differs from that of the percolation water and groundwater. Only the magnesium concentration in the groundwater is roughly constant, whereas other ions concentrations vary widely. The SO42–, Cl–, NO3–, Na+contents and rHCO3/CO2
in this zone are similar to waters from the aeration zone, and the HCO3–, Ca2+, K+, total CO2, aggressive CO2contents, are similar to
waters from the saturation zone. For this reason chemical composition of water in zone of the groundwater table fluctuation will be considrered separately.
Key words: groundwater table fluctuation, groundwater, percolation water, chemical composition of water
Uœrednianie wyników prowadzi do zatarcia ekstremal-nych wartoœci, jednak przy dysponowaniu du¿¹ liczb¹ danych jest to konieczne, aby zauwa¿yæ i scharakteryzo-waæ pewne prawid³owoœci. Wa¿ne jest natomiast, aby uœrednione wartoœci by³y charakterystyczne dla populacji danych opisuj¹cych podejmowan¹ problematykê. W anali-zowanym przyk³adzie, po weryfikacji wyników na podsta-wie metod zalecanych do kontroli jakoœci danych w monitoringu wód podziemnych (Szczepañska & Kmiecik, 1998), by³o konieczne wyodrêbnienie strefy wahañ zwierciad³a wody, poniewa¿ ujête tam wody nie wykazy-wa³y jednoznacznej analogii z wodami wystêpuj¹cymi w s¹siaduj¹cych strefach. Z terenowo-laboratoryjnej analizy wód w profilu pionowym wynika³o, ¿e pod wzglêdem pewnych cech fizykochemicznych (np. zawartoœci
siarcza-nów, wartoœci wskaŸnika rHCO3/CO2) wody ujmowane w
strefie wahañ zwierciad³a wykazywa³y podobieñstwo do wód przesi¹kowych, pod wzglêdem innych cech natomiast (np. zawartoœci wodorowêglanów, wskaŸnika stabilnoœci wód) by³y bardziej zbli¿one do wód gruntowych. Podana charakterystyka zosta³a przedstawiona zatem w podziale na wody przesi¹kowe w strefie aeracji, wody w strefie wahañ zwierciad³a i wody gruntowe w strefie saturacji. Z uwagi na fakt, ¿e analizowane s¹ wody p³ytkiego kr¹¿enia, za celowe uznano rozszerzenie badañ o zasilaj¹ce je wody opadowe.
Przyrodnicza charakterystyka poligonu badawczego Poligon badawczy zosta³ zlokalizowany w miej-scowoœci Kampinos, oddalonej o ok. 40 km na zachód od Warszawy, w kierunku Sochaczewa (ryc. 1). Znajduje siê on w zasiêgu otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego, jednak ze wzglêdu na urodzajne gleby (brunatne i czarne ziemie) teren wokó³ poligonu badawczego jest
u¿ytkowa-ny rolniczo (grunty rolne z upraw¹ zbó¿ oraz ³¹ki), co lokalnie wp³ywa na obni¿enie jakoœci wód gruntowych. Dodatkowo degradacjê œrodowiska w rejonie badañ powo-duje bliskie (ok. 100 m) s¹siedztwo trasy samochodowej Warszawa–Sochaczew.
Obszar poziomu b³oñskiego, który stanowi¹ i³y i mu³ki zastoiskowe (S³owañski i in., 1994), generalnie charak-teryzuje siê œredni¹ i nisk¹ podatnoœci¹ naturaln¹ wód pod-ziemnych na zanieczyszczenia (Krogulec, 2004). Jednak w miejscu prowadzenia badañ (poligon Kampinos), w obrêbie poziomu b³oñskiego lokalnie wystêpuj¹ osady piaszczyste i pylaste, dlatego czynniki antropogeniczne znajduj¹ bezpoœrednie odzwierciedlenie w sk³adzie fizyko-chemicznym wód gruntowych. Œwiadcz¹ o tym m.in.
znacznie odbiegaj¹ce od wartoœci t³a koncentracje
g³ównych jonów oraz wysoka mineralizacja wód. Szybkiej migracji zanieczyszczeñ z powierzchni terenu do wód gruntowych sprzyja równie¿ p³ytkie wystêpowanie wód
podziemnych. Na poligonie Kampinos œredni stan
zwierciad³a wód gruntowych w okresie badawczym 1999–2001 kszta³towa³ siê na g³êbokoœci 1,43 m, przy amplitudzie ok. 1,13 m (od wartoœci 0,77 do 1,90 m). S¹ to wysokie wartoœci w porównaniu z innymi analizowanymi poligonami spoza poziomu b³oñskiego (Po¿ary, Granica), gdzie amplitudy oscylowa³y wokó³ 0,7 m (Porowska, 2004). Jednak z d³u¿szego ci¹gu obserwacji, obejmuj¹cego okres piêciu lat 1998–2002 wynika, ¿e p³ytkie wystêpowa-nie zwierciad³a wody (œrednio na g³êbokoœci 1,94–3,18 m) oraz wysokie amplitudy (od 0,90 do 1,34 m) s¹ charaktery-styczne dla poziomu b³oñskiego (Krogulec, 2004). W przy-padku poligonu Kampinos, nie dysponuj¹c pomiarami w skali wielolecia, mo¿na tylko na podstawie 5-letnich obser-wacji w obrêbie ca³ego poziomu b³oñskiego za³o¿yæ, ¿e analizowany okres dwu lat nie odbiega³ zasadniczo od wie-loletniej dynamiki zmian. Wp³yw na tak wysokie wahania zwierciad³a wody w rejonie Kampinoskiego Parku Naro-dowego, oprócz warunków hydrogeologicznych, maj¹ równie¿ scharakteryzowane poni¿ej warunki klimatyczne.
*Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geologii, Instytut Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; dorotap@uw.edu.pl
Poligon badawczy Kampinos znajduje siê w obrêbie
regionu klimatycznego wielkopolsko-mazowieckiego,
który charakteryzuje siê œredni¹ roczn¹ temperatur¹ powie-trza 7,5–8,0o
C oraz wysokoœci¹ opadów atmosferycznych rzêdu 500–550 mm/rok (Stachy, 1987). Z danych klima-tycznych uzyskanych z najbli¿ej zlokalizowanej stacji meteorologicznej w Granicy wynika, ¿e œrednia roczna temperatura powietrza w okresie badawczym odbiega³a od wartoœci charakteryzuj¹cej region
wielkopolsko-mazo-wiecki i w roku hydrologicznym 2000 wynios³a 9,4oC,
natomiast w 2001 r. osi¹gnê³a wartoœæ 9,2o
C. Wysokoœæ opadów atmosferycznych ró¿ni³a siê pomiêdzy poszcze-gólnymi latami okresu badawczego jak równie¿ w odnie-sieniu do danych z ca³ego regionu. W 2000 r. odnotowano wartoœæ 406 mm, w 2001 r. zaœ 604 mm. Œrednia wartoœæ zasilania infiltracyjnego w obrêbie poziomu b³oñskiego w okresie 1998–2002 zosta³a oceniona przez Krogulec
(2004) na 67,5 mm/rok. Jest to wartoœæ poœrednia pomiê-dzy zasilaniem infiltracyjnym w po³o¿onych dalej na pó³noc pasach wydmowych i pasach bagiennych, gdzie zasilanie infiltracyjne wynosi odpowiednio: 152,7 i 44,1
mm/rok. Badania Sikorskiej-Maykowskiej (1991)
wykaza³y, ¿e przy dobowych opadach ni¿szych ni¿ 3 mm, parowanie przewa¿a nad infiltracj¹. Z rozk³adu czêstotli-woœci dobowych sum opadów atmosferycznych o okreœlo-nej wysokoœci wynika, ¿e bez wzglêdu na ró¿nice w wysokoœci opadów w poszczególnych latach, najczêœciej dominowa³y opady do 3 mm — stanowi³y ok. 25% ogólnej liczby dni z opadem w ci¹gu roku (ryc. 2), co po uwzglêd-nieniu parowania wskazuje na znikom¹ infiltracjê.
Potwierdzeniem, ¿e tylko opady o najwiêkszej
wysokoœci zasilaj¹ warstwê wodonoœn¹ jest obserwacja reakcji zwierciad³a wód gruntowych na zjawiska opadowe (ryc. 3). NajwyraŸniej mo¿na to zaobserwowaæ, gdy po
0 2 4km 0 0,55 m p.p.t. m b.g.l. gliny zwa³owe glacial tills
i³y i mu³ki zastoiskowe oraz piaski jeziorne clays, silts and lake sands
mu³ki, piaski i ¿wiry rzeczne silts, sands and river gravels piaski i ¿wiry sto¿ków nap³ywowych sands and gravels of the alluvial fans piaski eoliczne, wydmy
aeolian sands, dunes eluwia glin zwa³owych eroded boulder clay mady rzeczne alluvial loams
mu³ki, piaski i ¿wiry rzeczne silts, sands and river gravels namu³y
marshy soil torfy peats
HOLOCEN HOLOCENE
PLEJSTOCEN PLEISTOCENE ZLODOWACENIE
ŒRODKOWOPOLSKIE MIDDLE-POLISH GLACIATION ZLODOWACENIE WIS£Y VISTULIAN GLACIATION
piaski i mu³ki wodnolodowcowe fluvioglacial sands and silts
wg S³owañskiego i in., 1994, uproszczone przez autorkê after S³owañski et al., 1994, simplified by authoress
poligon badawczy research field KAMPINOS Gdañsk Kraków Cracow MorzeBa³tycki e BalticSea Niemcy Germany S³owacja Slovakia Czechy Czech Republic Litwa Lithuania Bia³oruœ Belarus UkrainaUkraine Rosja Russia P O L S K A P O L A N D Warszawa Warsaw Wis³ a Vistula 1 2 3 4 5 5,10 piezometr piezometer próbniki podciœnieniowe pressure-vacuum samplers 1,75 1,30 0,95 KAMPINOS piaski gliniaste clayey sands piaski œrednioziarniste medium-grained sands py³y piaszczyste sandy dusts gliny zwa³owe glacial tills zwierciad³o wody water table zafiltrowana strefa well screen piaski ró¿noziarniste varigrained sands Sochaczew
granica Kampinoskiego Parku Narodowego border of the Kampinos National Park
0,77
1,43
1,90
strefa wahañ zwierciad³a wody zone of the groundwater table fluctuation 0,77
1,90 1,43 Wis³a
Vistula
Ryc. 1. Szkic geologiczny poligonu badawczego Kampinos Fig. 1. Geological setting of the Kampinos research field
wysokich opadach atmosferycznych w lipcu 2000 r., zwierciad³o wody zareagowa³o podniesieniem po kilku dniach.
Obserwacjê tê potwierdzaj¹ równie¿ szacunkowe obli-czenia czasu infiltracji wód opadowych do warstwy wodo-noœnej na podstawie wzoru Bindemana z modyfikacj¹ Macioszczyka (1999). Do obliczeñ przyjêto wartoœci wspó³czynnika filtracji na podstawie literatury (Kadzikie-wicz-Schoeneich i in., 2001). Zastosowana w obliczeniach wysokoœæ opadu skutecznego w Granicy w okresie 3.III.2001–9.IV.2001 wynosi³a 40,3 mm (12 dni z opa-dem), st¹d œrednia wartoœæ infiltracji efektywnej w dniach
z opademT = 3,36 ´ 10–3m/d. W rezultacie szacunkowa
ocena czasu infiltracji wód opadowych do zwierciad³a wód gruntowych, po³o¿onego na g³êbokoœci œrednio 1,43 m, wynios³a ok. 7 dni. Ten stosunkowo krótki czas infiltracji wynika z p³ytkiego po³o¿enia zwierciad³a wód gruntowych oraz lokalnie korzystnych parametrów filtracyjnych strefy aeracji, pomimo lokalizacji w obszarze osadów zastoisko-wych.
Oszacowany czas infiltracji wód opadowych na poli-gonie Kampinos wykazywa³ du¿e analogie w porównaniu z innymi poligonami reprezentuj¹cymi obszar Kampi-noskiego Parku Narodowego (Ma³ecki, 1998; Porowska, 2004). Pomimo, i¿ zwierciad³o wód gruntowych na terenie parku by³o po³o¿one na ró¿nych g³êbokoœciach (0,57– 2,40
m), to czas infiltracji by³ zbli¿ony i wynosi³ od 5 do prawie 9 dni.
Metodyka badañ
Badania terenowe i laboratoryjne by³y prowadzone z miesiêczn¹ czêstotliwoœci¹ w okresie od sierpnia 1999 do lipca 2001 r. Badania terenowe obejmowa³y pomiar g³êbo-koœci wystêpowania zwierciad³a wody podziemnej oraz pobór wody i jej wstêpne analizy. Próbki wody w strefie aeracji i w strefie wahañ zwierciad³a pobierano z próbni-ków podciœnieniowych PCV z ceramicznymi membranami (firmy Eijkelkamp) na g³êbokoœciach: 0,55, 0,95, 1,30, 1,75 m, wody w strefie saturacji natomiast by³y ujmowane na g³êbokoœci ok. 2,8 m z piezometru wykonanego z rur PCV. Kilkukrotne przepompowanie piezometru zapewni³o pobór próbki z warstwy wodonoœnej. W celu ograniczenia kontaktu próbki z otoczeniem, w przypadku wód grun-towych zastosowano komorê przep³ywow¹. Terenowe oznaczenia wykonywane natychmiast po poborze próbki obejmowa³y: 1) temperaturê wody (Polska Norma
PN–77/C–04584), 2) odczyn (Polska Norma
PN–90/C–04540/02), 3) potencja³ utleniaj¹co-redukcyjny (Weight & Sonderegger, 2000), 4) przewodnoœæ elektroli-tyczn¹ w³aœciw¹ (Polska Norma PN–77/C–04542), 5) zawartoœæ tlenu (Polska Norma PN–72/C–04545/08) oraz
6) wolnego dwutlenku wêgla (Polska Norma
PN–74/C045547/01).
Poza dwutlenkiem wêgla, pozosta³e parametry zosta³y pomierzone za pomoc¹ nastêpuj¹cej aparatury terenowej: temperatura wody — czujnik temperatury wmontowany w elektrodê do pomiaru zawartoœci tlenu, 2) odczyn — pehametr CP–315M(Elmetron), 3) potencja³
utleniaj¹co-re-dukcyjny — pehametr CP–315M z elektrod¹ zespolon¹:
szklano–chlorosrebrow¹ (Elmetron), 4) przewodnoœæ elek-trolityczna w³aœciwa — konduktometr CP–317 (Elme-tron), 5) zawartoœæ tlenu — wielofunkcyjny miernik typu 18.26 (Eijkelkamp) oraz dla porównania dodatkowo tleno-mierz typu Oxi 197 (WTW). Zawartoœæ wolnego dwutlen-ku wêgla zosta³a oznaczona poprzez miareczkowanie próbki wody 0,05 n roztworem NaOH w obecnoœci fenolo-ftaleiny. W przypadku pomiaru potencja³u utleniaj¹co-re-dukcyjnego zastosowano korektê proponowan¹ przez Weighta i Sondereggera (2000), polegaj¹c¹ na dodaniu odpowiednich wartoœci (ok. 200 mV) do pomierzonego wyniku.
Podczas badañ terenowych, zgodnie z ogólnie przy-jêtymi zasadami (Witczak & Adamczyk, 1994, 1995; Namieœnik i in., 2000; Weight & Sonderegger,
2000; Polska Norma PN–88/C–04632/04)
pobrano próbki wody do oznaczeñ laboratoryj-nych. Obejmowa³y one ka¿dorazowo badania
zawartoœci kationów (Ca2+
, Mg2+ , Na+ , K+ , NH4 + , Feog) anionów (HCO3 – , SO4 2– , Cl–, NO3 – ) oraz agresywnego dwutlenku wêgla. Próbki do oznaczeñ kationów filtrowano w terenie przy u¿yciu jednorazowych, sterylnych filtrów
mem-branowych o œrednicy porów 0,45:m
(Millipo-re), a nastêpnie utrwalano kwasem azotowym i przekazywano do laboratorium Wydzia³u Geo-logii Uniwersytetu Warszawskiego. Próbki do oznaczeñ anionów by³y filtrowane, do analizy agresywnego dwutlenku wêgla natomiast nie by³y poddawane ani filtracji ani utrwalaniu, dla-tego natychmiast po przetransportowaniu
pró-Czêstotliwoœæ dobowych sum opadów atmosferycznych o okreœlonej wysokoœci
Frequency of daily total precipitation of specified depth 30% 20% 10% 0% wysokoœæ opadu [mm] depth of precipitation [mm] 2000 2001 0-3 3-6 6-9 9-12 powy¿ej 12
Ryc. 2. Charakterystyka opadów atmosferycznych Fig. 2. Characteristic of precipitation
stany wód podziemnych [m] stages of groundwater table [m] miesi¹c month 1999 2000 2001
X XI I II III IV V VI VII X XI I II III IV V VI
VII VIII IX XII VIII IX XII
opady atmosfer yczne [mm] precipitation [mm] 0 10 50 40 30 20 2,70 2,20 1,70 1,20 0,70 opady atmosferyczne [mm] precipitation [mm]
œredni stan wód podziemnych - 1,43 m p.p.t.
average stage of groundwater table - 1,43 m b.g.l.
stany wód podziemnych [m]
stages of groundwater table [m]
Ryc. 3. Stany zwierciad³a wód podziemnych na tle opadów atmosferycznych Fig. 3. Stages of groundwater table against the background of precipitaton
bek do laboratorium (w warunkach sch³odzonych) wykonywano badania. W celu weryfikacji poprawnoœci oznaczeñ, dwukrotnie (w grudniu 2000 i lipcu 2001) zleco-no wykonanie badañ akredytowanemu Laboratorium Che-micznemu, dzia³aj¹cemu przy Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Zakres badañ obejmowa³ podstawowy sk³ad jonowy wód, zawartoœæ wêgla orga-nicznego, krzemionki oraz mikrosk³adników. Zastosowa-no nastêpuj¹ce metody: chromatografia cieczowa (HPLC) do oznaczeñ anionów (Br–, Cl–, F–, NO2 – , NO3 – , SO4 2– ,
HPO3), metoda ICP–AES,
spek-trometr ICP z plazm¹ poziom¹ (PANORAMA) do badañ
wszyst-kich kationów (w tym i
mikrosk³adników) oraz metoda spektrofotometryczna do badañ wodorowêglanów i wêgla orga-nicznego. Uzyskane wyniki by³y porównywalne z oznaczeniami
wykonanymi w laboratorium
Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Próbki wody do oznaczenia
agresywnego CO2 pobierano do
butelek zawieraj¹cych 3 g mar-murku cz.d.a. firmy Merck, a nastêpnie w laboratorium doko-nywano oznaczenia analityczne. Zawartoœæ agresywnego dwutlen-ku wêgla by³a wykonywana przez
autorkê metod¹ laboratoryjn¹
(Witczak & Adamczyk, 1995; Polska Norma PN–74/C–04547/03), opieraj¹c¹ siê na reakcji agresyw-nego dwutlenku wêgla z marmu-rem. W tym przypadku pominiêto metodê obliczeniow¹ z zastoso-waniem tablic Lehmanna i Reussa
oraz metodê graficzn¹ opart¹ na zale¿noœci pomiêdzy zawartoœci¹ wolnego i zwi¹zanego dwutlenku
wêgla, poniewa¿ wody nie
spe³nia³y podstawowych kryteriów stosowalnoœci tych metod (Herma-nowicz i in., 1999). Oprócz tego,
za pomoc¹ programu PC
WAT–4, obliczono wskaŸniki
nasycenia SI wzglêdem wybra-nych ska³. Ze wzglêdu na
zainte-resowanie poszczególnymi
formami dwutlenku wêgla, ana-lizê oparto na wskaŸnikach SI wzglêdem minera³ów wêglano-wych (kalcyt, aragonit, dolomit, magnezyt, syderyt, rodochrozyt, stroncjanit, witeryt). Z uwagi na fakt, ¿e rozpatrywane s¹ wody
p³ytkiego kr¹¿enia zasilane
infiltracyjnie, dodatkowo analizie
poddano wody opadowe
pochodz¹ce z oddalonej o ok. 1,5 km stacji badawczej w Granicy (Kampinoski Park Narodowy) (ryc. 1). Analiza fizykochemicz-na tych wód by³a afizykochemicz-nalogiczfizykochemicz-na jak w przypadku wód podziemnych.
Wyniki badañ i dyskusja
Analizie poddano wody przesi¹kowe z trzech g³êbo-koœci: 0,55, 0,95, 1,30 m (ryc. 1). Czwarty próbnik, umieszczony na g³êbokoœci 1,75 m obejmowa³ strefê wahañ zwierciad³a wody, jednak z uwagi, ¿e przez d³u¿szy czas dwuletniego okresu badawczego znajdowa³ siê on w obrêbie warstwy wodonoœnej, pobrane st¹d próbki
M=22,9 –mineralizacja wody (mg/dm )3 mineralisation of water (mg/dm )3 ANIONY ANIONS 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 0 100 200 300 400 500 600 700 [mg/dm ]3 [mg/dm ]3 g³êbokoœæ [m] depth [m] HCO3- SO42- Cl- NO3 -1,43 Cl-SO -Na4
Cl-SO -HCO -Ca-Na4 3
Cl-HCO -SO -Ca-Na3 4
SO -Cl-Na-Ca4 Cl-SO -Na-Ca4 NO -Cl-SO -NH -Ca3 4 4 KATIONY CATIONS 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 0 100 200 300 400 500 1,43 M=1509,3 M=22,9 M=1740,7 M=1232,6 M=1313,8 M=1652,8
n=24 w ka¿dym przedziale g³êbokoœci
n=24 within all of the depth
Ca2+ Mg2+ Na+ K+
g³êbokoœæ
[m]
depth
[m]
Ryc. 4. Pionowe zró¿nicowanie sk³adu chemicznego wód na poligonie badawczym Kampinos Fig. 4. Vertical variations of the chemical composition of water within the Kampinos research field Zawartoœæ tlenu Oxygen content 3,29 2,77 2,23 5,66 3,40 2,50 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 0 1 2 3 4 5 6 1,43 Potencja³ ulteniaj¹co-redukcyjny Redox potential 500 192 232 242 237 243 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 0 100 200 300 400 500 600 [mV] 1,43
n=24 w ka¿dym przedziale g³êbokoœci
n=24 within all of the depth
[mg/dm ]3 g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m]
Ryc. 5. Pionowe zró¿nicowanie zawartoœci rozpuszczonego tlenu i potencja³u utleniaj¹co-re-dukcyjnego na poligonie badawczym Kampinos
Fig. 5. Vertical variations of the oxygen content and redox potential within the Kampinos rese-arch field
nale¿a³oby zaliczyæ do wód gruntowych. Jednak analiza sk³adu chemicznego wód w profilu pionowym wykaza³a, ¿e wody w strefie wahañ zwierciad³a ró¿ni¹ siê w stosunku do wód strefy aeracji i saturacji, wiêc na tej podstawie wyodrêbniono strefê wahañ zwierciad³a wody, któr¹ przy pionowej charakterystyce wód rozpatrywano oddzielnie, nie wliczaj¹c ani do strefy aeracji ani do strefy saturacji. W nielicznych przypadkach, gdy próbniki zainstalowane na g³êbokoœciach 1,30 i/lub 0,95 m znajdowa³y siê w zasiêgu warstwy wodonoœnej, wyniki analiz by³y pomijane. Oma-wiana charakterystyka dotyczy strefy wahañ zwierciad³a wody wyznaczonego na podstawie pomiarów g³êbokoœci do zwierciad³a wody w piezometrze, nie rozpatruj¹c strefy wzniosu kapilarnego, który w tym przypadku, gdy profil gruntowy stanowi¹ piaski ró¿no- i œrednioziarniste (ryc. 1) mo¿e osi¹gaæ nawet 0,35 m (Pazdro & Kozerski, 1990).
Zawartoœæ makrosk³adników. Wody wszystkich ana-lizowanych poziomów charakteryzuj¹ siê wielojonowym typem wód. S¹ to g³ównie wody cztero- i piêciojonowe, w których typie hydrochemicznym w ró¿nych proporcjach uczestnicz¹ nastêpuj¹ce jony: chlorki, siarczany, wodoro-wêglany, wapñ i sód (ryc. 4). Odmiennym typem
hydro-chemicznym (NO3–Cl–SO4–NH4–Ca), ze znacznym
udzia³em zwi¹zków azotu charakteryzuj¹ siê wody opado-we.
Z porównania zawartoœci poszczególnych jonów wyni-ka, ¿e w strefie aeracji dominuj¹ chlorki, siarczany, sód i
wapñ, w strefie wahañ poza wymienionymi, dodatkowo pojawia siê jon wodorowêglanowy, a w wodach grunto-wych, przy podobnym typie hydrochemicznym, wzrasta procentowy udzia³ wodorowêglanów kosztem siarczanów.
Przeprowadzona analiza wykaza³a, ¿e wody w dodatkowo wydzielonej strefie wahañ zwierciad³a charakte-ryzuj¹ siê najwy¿sz¹ mineralizacj¹ w ca³ym profilu
piono-wym. Wynosi ona 1740,7 mg/dm3
i znacznie przekracza
zarówno mineralizacjê wód przesi¹kowych
(1313,8–1652,8 mg/dm3
), jak i gruntowych (1232,6
mg/dm3). Wysoka mineralizacja wód w strefie wahañ
zwierciad³a wody wynika z wy¿szych zawartoœci wodoro-wêglanów i wapnia, w porównaniu z wodami strefy aeracji, siarczanów i sodu natomiast w odniesieniu do wód strefy saturacji.
Analizuj¹c pionowy rozk³ad stê¿eñ poszczególnych jonów kszta³tuj¹cych mineralizacjê wód jest zauwa¿alny wzrost koncentracji poszczególnych jonów pocz¹wszy od najp³ytszego próbnika w strefie aeracji, a¿ po najg³êbszy w strefie wahañ zwierciad³a. Poni¿ej strefy wahañ, gdzie nastêpuje dop³yw lateralny, stopieñ mineralizacji wód ule-ga obni¿eniu a¿ o ok. 30%.
Pomimo zró¿nicowanych wartoœci, w rozk³adzie wodorowêglanów i wapnia jest charakterystyczny konse-kwentny wzrost zawartoœci wraz z g³êbokoœci¹. W przy-padku pierwszego anionu, odnotowano wzrost wartoœci od 110,64 mg/dm3w stropowej czêœci strefy aeracji do 365,80
mg/dm3
w strefie saturacji, zró¿nicowanie kationu natomiast kszta³towa³o siê
odpowied-nio od 99,18 mg/dm3do 244,36 mg/dm3(ryc.
4).
Analiza sk³adu chemicznego wykaza³a, ¿e wody w strefie wahañ zwierciad³a zawieraj¹ zbli¿one iloœci wodorowêglanów, wapnia i potasu jak wody gruntowe (tab. 1). Pod wzglê-dem zawartoœci siarczanów, chlorków, azota-nów i sodu natomiast wykazuj¹ podobieñstwo do wód przesi¹kowych.
Z modelowania hydrochemicznego wyni-ka, ¿e bez wzglêdu na g³êbokoœæ opróbowania, w sk³adzie jonowym wód, najwiêkszy udzia³ stanowi¹ jony proste, podrzêdnie tworz¹ siê nastêpuj¹ce specjacje: H4SiO
o
4(aq), H3BO o
3(aq),
CaSOo4(aq), CaHCO + 3, MgSO o 4(aq), MgHCO + 3, NaSO–4, NaHCO o 3(aq), KSO – 4.
Poligon Kampinos jest zlokalizowany w zamieszka³ym rejonie otuliny parku, st¹d te¿ wysokie koncentracje siarczanów, chlorków i
[mg/dm ]3 g³êbokoœæ [m] depth [m] 0,55 0,95 1,30 1,75 2,80 0 50 100 150 200 250 300 350 opady atmosferyczne rainwater strefa aeracji zone of aeration strefa saturacji zone of saturation Dwutlenek wêgla Carbon dioxide wolny CO2 free CO2 wodorowêglanowy CO2 hydrocarbonate CO2 2,28 0,037 2,83 2,08 2,44 4,46
0,037 –wskaŸnik rHCO /CO3 2 index rHCO /CO3 2
400 450
strefa wahañ zwierciad³a wody
zone of the groundwater table fluctuation
n=24 w ka¿dym przedziale g³êbokoœci
n=24 within all of the depth
Ryc. 6. Pionowe zró¿nicowanie poszczególnych form CO2na poligonie badaw-czym Kampinos
Fig. 6. Vertical variations of the CO2species within the Kampinos research field
Typ wody i g³êbokoœæ opróbowania (m) Type of water and depth of sampling (m)
HCO3– SO42– Cl– NO3– Ca2+ Mg2+ Na+ K+
mg/dm3
wody opadowe rain water 0,88 4,77 4,00 7,30 1,56 0,29 1,00 0,64
wody strefy aeracji water in the aeration zone
0,55 110,64 485,00 341,88 7,43 99,18 18,83 335,84 28,83
0,95 165,73 415,29 387,54 12,80 86,75 18,28 382,09 22,55
1,30 221,07 525,03 379,64 16,64 155,41 31,59 338,21 20,48
wody strefy wahañ zwierciad³a water in zone of the groundwater table fluctuation
1,75 338,21 496,00 415,96 13,88 216,45 32,71 333,81 4,24
wody strefy saturacji
water in the saturation zone 2,80 365,80 190,79 293,98 22,40 244,36 32,66 90,80 1,55
Tab. 1. Zawartoœæ makrosk³adników w wodach opadowych i podziemnych Table 1. Content of macroelements in rainwater and groundwater
sodu w wodach podziemnych nale¿y wi¹zaæ z zanieczysz-czeniami bytowo-gospodarczymi, rolniczymi i komuni-kacyjnymi. Podobny fakt stwierdzi³a Pilichowska-Kazi-mierska (1989, 1991), podczas badañ wykonywanych w celu wyznaczenia zakresu t³a hydrogeochemicznego wód podziemnych Kampinoskiego Parku Narodowego (na
pod-stawie krzywych kumulacyjnych oraz histogramów
czêstotliwoœci; tab. 2).
Z obserwacji tej autorki wynika, ¿e podwy¿szon¹ mineralizacjê wykazuj¹ g³ównie wody pobrane ze studni gospodarskich, co œwiadczy o lokalnym zasiêgu zanie-czyszczeñ wód gruntowych.
Zawartoœæ mikrosk³adników. Spoœród wielu ozna
-czanych mikrosk³adników, wiêkszoœæ wystêpowa³a w iloœciach poni¿ej dolnego zakresu pomiaru zastosowanych metod, co przedstawia tab. 3.
Pozosta³e mikrosk³adniki równie¿ wystêpowa³y w nie-znacznych iloœciach, a zw³aszcza: ¿elazo, mangan, bor, bar i cynk (tab. 4). Najwiêksze zró¿nicowanie wykazywa³ stront, który maksymaln¹ wartoœæ (0,729 mg/dm3
) osi¹gn¹³ w sp¹gowej czêœci strefy aeracji. Krzemionka natomiast na tej g³êbokoœci wykazywa³a najni¿sze wartoœci spoœród wszystkich analizowanych wód podziemnych.
Z rozk³adu poszczególnych mikrosk³adników w profilu pionowym strefy aeracji nie wynika wyraŸne podobieñstwo chemizmu wód strefy wahañ zwierciad³a do chemizmu wód przesi¹kowych lub do wód gruntowych.
Zawartoœæ rozpuszczonych gazów. Spoœród wielu gazów wystêpuj¹cych w œrodowisku wód podziemnych analiza dotyczy³a rozpuszczonego tlenu i dwutlenku wêgla.
Tlen rozpuszczony w wodzie wykazywa³ tendencjê spadku zawartoœci wraz z g³êbokoœci¹ (ryc. 5). Najwiêksze
ró¿nice, ok. 2,5 mg/dm3, wystêpowa³y pomiêdzy wodami
opadowymi i przesi¹kowymi, natomiast pomiêdzy wodami podziemnymi na poszczególnych g³êbokoœciach ró¿nica ta by³a mniejsza i nie przekracza³a 1 mg/dm3.
Podobny trend stwierdzono w przypadku potencja³u utleniaj¹co-redukcyjnego (ryc. 5). Wody opadowe charak-teryzowa³y siê warunkami utleniaj¹cymi o wartoœci Eh 500 mV, zaœ w wodach podziemnych wszystkich stref
stwier-dzono ponad dwukrotnie ni¿sze wartoœci, od ok. 243 mV w najp³ytszym próbniku do 192 mV w piezometrze.
Wody podziemne wszystkich stref charakteryzowa³y siê odczynem pH ok. 7, dwutlenek wêgla wiêc wystêpowa³
jako rozpuszczony CO2(CO2aq) i wodorowêglanowy CO2
w formie jonu HCO3
–
(Fetter, 1994). Rozpuszczony CO2w
literaturze jest równie¿ okreœlany jako wolny CO2(S³ownik
hydrogeologiczny, 2002).
Wolny dwutlenek wêgla wykazywa³ najni¿sze wartoœci
(ok. 8,99 mg/dm3) w wodach opadowych, natomiast
naj-wy¿sze (ok. 49,89 mg/dm3
) w strefie wahañ zwierciad³a wody (ryc. 6). W wodach przesi¹kowych i gruntowych œrednia zawartoœæ wolnego dwutlenku wêgla kszta³towa³a siê na zbli¿onym poziomie i œrednio wynosi³a ok. 25–30
mg/dm3
. Zawartoœæ wodorowêglanów przeliczona na dwu-tlenek wêgla wykaza³a wielokrotn¹ przewagê nad wolnym
CO2w wodach podziemnych wszystkich analizowanych
stref. Je¿eli wzi¹æ pod uwagê sumê wolnego i wodorowê-glanowego dwutlenku wêgla, to wody w strefie wahañ zwierciad³a wykazuj¹ zbli¿one wartoœci do wód w strefie saturacji, rozpatruj¹c natomiast wskaŸniki rHCO3/CO2,
wody te charakteryzuj¹ siê zbli¿onymi wartoœciami do wód strefy aeracji (ryc. 6).
Wartoœci wskaŸnika rHCO3/CO2 w wodach strefy
aeracji i wahañ zwierciad³a mieszcz¹ siê w zakresie od 2 do 3, zaœ w gruntowych przekraczaj¹ 4. W porównaniu z wodami opadowymi wartoœci tego wskaŸnika s¹ znacznie wy¿sze.
W przypadku analizowanych wód potwierdzona zosta³a tendencja spadku natlenienia wód wraz z g³êbo-koœci¹, przy jednoczesnym wzroœcie koncentracji ogólne-go dwutlenku wêgla (Chapelle, 1993).
Agresywnoœæ wód. Agresywnoœæ wód oceniæ mo¿na na podstawie oznaczenia laboratoryjnego lub kilku metod
obliczeniowych oraz modelowania geochemicznego.
Wody tego poligonu by³y analizowane pod k¹tem ich agre-sywnoœci na podstawie: 1) badania laboratoryjnego pole-gaj¹cego na reakcji wody z wêglanem wapnia, 2) obliczenia (Hermanowicz i in., 1999) wskaŸnika stabilnoœci (Jst) oraz 3) obliczenia wskaŸnika nasycenia SI.
Z oznaczeñ laboratoryjnych wynika, ¿e zawartoœæ
agresywnego CO2jest najwy¿sza w wodach opadowych
Makrosk³adniki macroelements HCO3 – SO42– Cl– Ca2+ Mg2+ Na+ K+ mg/dm3 Zakres t³a background concentration 20–180 10–160 6–70 10–90 3–17 2–60 2–40
Tab. 2. Zakres t³a wybranych jonów wód gruntowych z obszaru Kampinoskiego Parku Narodowego (Pilichowska-Kazimierska, 1989, 1991)
Table. 2. Background concentration of selected ions of groundwater within Kampinos National Park area (Pilichowska-Kazimierska, 1989, 1991) Kationy cations Al As Cd Co Cr Cu Li Mo Ni Pb Ti V mg/dm3 dolny zakres pomiaru lower detection limit 0,01 0,05 0,003 0,008 0,005 0,005 0,03 0,01 0,015 0,05 0,008 0,02
Tab. 3. Kationy wystêpuj¹ce w stê¿eniach poni¿ej zakresu pomiaru spektrometrem ICP PANORAMA Table. 3. Cations occurrence below the detection limit using the spectrometer ICP PANORAMA
(8,90 mg/dm3) i wraz z g³êbokoœci¹ stopniowo maleje a¿ do ca³kowitego zaniku w strefie saturacji (ryc. 7). Tendencjê tê w pe³ni potwierdzaj¹ wartoœci wskaŸnika stabilnoœci. Do silnie korozyjnych zalicza siê tylko wody opadowe. W przypadku wód podziemnych wraz ze wzrostem g³êbokoœci zdolnoœæ korozyjna wód ulega zmniejszeniu. Wody w stre-fie aeracji charakteryzuj¹ siê œredni¹ korozyjnoœci¹, wody w strefie wahañ zwierciad³a s¹ praktycznie niekorozyjne, wody gruntowe natomiast nie wykazuj¹ korozyjnoœci.
Bior¹c pod uwagê zawartoœæ agresywnego dwutlenku wêgla oraz wskaŸnik stabilnoœci, wody w strefie wahañ zwierciad³a wykazuj¹ bli¿sze podobieñstwo do wód grun-towych ni¿ do przesi¹kowych.
Agresywnoœæ wód opadowych i przesi¹kowych oraz stan bliski równowagi wód gruntowych wzglêdem wêgla-nu wapnia potwierdzaj¹ równie¿ obliczenia wskaŸnika nasycenia SI (ryc. 8).
W wiêkszoœci przypadków wartoœci wskaŸników nasy-cenia wód w strefie wahañ zwierciad³a kszta³tuj¹ siê
pomiêdzy wodami przesi¹kowy-mi a gruntowyprzesi¹kowy-mi. Przy ujemnych wartoœciach tego parametru w wodach opadowych wzglêdem
wszystkich rozpatrywanych
utworów wêglanowych, wody
gruntowe w stosunku do kalcytu i
aragonitu wykazuj¹ wartoœci
dodatnie (wynosz¹ce odpowied-nio 0,38 i 0,23) sugeruj¹ce na stan zbli¿ony do równowagi. W odnie-sieniu do pozosta³ych sk³adników wêglanowych, takich jak dolomit, magnezyt, syderyt, rodochrozyt, stroncjanit i witeryt wody grunto-we wykazuj¹ potencjaln¹ mo¿li-woœæ rozpuszczania.
Wnioski
Z przeprowadzonej analizy wynika, ¿e wody wszystkich ana-lizowanych stref charakteryzuj¹ siê wielojonowoœci¹ oraz
podwy¿-szon¹ zawartoœci¹ g³ównych
jonów w porównaniu do t³a hydrochemicznego wyznaczone-go dla parku i okolic. Oba fakty potwierdzaj¹ wp³yw czyn-ników antropogenicznych (rolnicze wykorzystanie terenu oraz s¹siedztwo trasy komunikacyjnej) na jakoœæ p³ytkich wód podziemnych. Szybka infiltracja potwierdza równie¿, ¿e tak wysokie zawartoœci sk³adników rozpuszczonych w analizowanych wodach maj¹ g³ównie pochodzenie antro-pogeniczne, a w mniejszym stopniu s¹ efektem natural-nych procesów — rozpuszczania glinokrzemianowych i wêglanowych cz¹stek gruntu, czy tlenowego rozk³adu sub-stancji organicznej.
Na podstawie badañ sk³adu chemicznego wód w profi-lu pionowym, prowadzonych na terenie poligonu w
Kam-pinosie stwierdzono, ¿e przy charakterystyce wód
p³ytkiego kr¹¿enia, strefê wahañ zwierciad³a wody nale¿y traktowaæ oddzielnie, nie wliczaj¹c jej ani do strefy aeracji ani te¿ do strefy saturacji. Znaczenie tej strefy podkreœlaj¹ biolodzy, z uwagi na bardzo korzystne warunki do rozwoju bakterii, wynikaj¹ce ze zmiany po³o¿enia zwierciad³a
1,82 2,34 0,09 0 3,01 8,9 0,64 0,64 0,19 1,08 8,18 -0,08 0 1 -1 2 3 4 5 6 7 8 9 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 1,43 1,43 Agresywny CO2 Aggressive CO2 WskaŸnik stabilnoœci (J )st Stability index (J )st
n=24 w ka¿dym przedziale g³êbokoœci
n=24 within all of the depth
g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] [mg/dm ]3 [-] wody silnie korozyjne strong corrosion wody œrednio korozyjne medium corrosion wody praktycznie niekorozyjne weak corrosion wody niekorozyjne no corrosion
Ryc. 7. Pionowe zró¿nicowanie agresywnoœci wód na poligonie badawczym Kampinos Fig. 7. Vertical variations of the aggressiveness of water within the Kampinos research field
kalcyt calcite aragonit aragonite dolomit dolomite magnezyt magnesite syderyt siderite rodochrozyt rhodochrosite stroncjanit strontianite witeryt witherite wody opadowe n=24 rainwater n=24 wskaŸnik nasycenia SI saturation index SI
wody w strefie wahañ zwierciad³a n=24
water within groundwater table fluctuation area n=24
wody przesi¹kowe n=24x3 percolation water n=24x3 -16 -14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 ±5% log K kalcyt 0,42 calcite 0,42 aragonit 0,41 aragonite 0,41 dolomit 0,84 dolomite 0,84 magnezyt 0,39 magnesite 0,39 syderyt 0,52 siderite 0,52 rodochrozyt 0,52 rhodochrosite 0,52 stroncjanit 0,46 strontianite 0,46 witeryt 0,43 witherite 0,43 wody gruntowe n=24 groundwater n=24
¬
Ryc. 8. Rozk³ad wskaŸnika nasycenia SI wzglêdem wybranych utworów wêglano-wych na poligonie badawczym Kampinos Fig. 8. Saturation index distribution with respect to selected carbonates mineral within the Kampinos research field
wody, co umo¿liwia przemieszczanie mikroorganizmów oraz dostarczenie sk³adników od¿ywczych (Olañczuk-Ney-man, 2001).
Wody w wydzielonej strefie wahañ zwierciad³a wody, pod wzglêdem zawartoœci siarczanów, chlorków, azota-nów, sodu oraz wartoœci wskaŸnika rHCO3/CO2by³y
zbli¿-one do wód przesi¹kowych. Pod wzglêdem natomiast
zawartoœci wodorowêglanów, wapnia, potasu, ogólnego
dwutlenku wêgla (suma wolnego CO2i
wodorowêglano-wego CO2), agresywnego dwutlenku wêgla, wskaŸnika
sta-bilnoœci wody, a tak¿e wynikaj¹cej z tego korozyjnoœci, wody strefy wahañ zwierciad³a — wykazywa³y analogie z wodami gruntowymi. Charakterystyczne wy³¹cznie dla strefy wahañ zwierciad³a wody by³a najwy¿sza w ca³ym profilu mineralizacja wody oraz najwy¿sze koncentracje wolnego dwutlenku wêgla.
Literatura
CHAPELLE F. H. 1993 — Ground-water microbiology and geochemistry, John Willey & Sons. Inc, United States Geological Survey Columbia, South Carolina.
FETTER C. W. 1994 — Applied hydrogeology. Prentice Hall, Inc A. Simon & Schuster Company Englewood Clifs, New Jersey, USA. HERMANOWICZ W., DOJLIDO J., DO¯AÑSKA W.,
KOZIOROWSKI B. & ZERBE J. 1999 — Fizyczno-chemiczne badanie wody i œcieków, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
KADZIKIEWICZ-SCHOENEICH M., MA£ECKI J. J. & FIC M. 2001 — Role of meteoric factors in chemical composition of vadose zone waters in special reference to research station in Warsaw area, BAL BERICHT, t. 9: 199–204.
KROGULEC E. 2004 — Ocena podatnoœci wód podziemnych na zanieczyszczenia w dolinie rzecznej na podstawie przes³anek hydrodynamicznych. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. MACIOSZCZYK T. 1999 — Czas przes¹czania pionowego wody jako wskaŸnik stopnia ekranowania warstw wodonoœnych. Prz. Geol., 47: 731–736.
MA£ECKI J. J. 1998 — Rola strefy aeracji w kszta³towaniu sk³adu chemicznego p³ytkich wód podziemnych wybranych œrodowisk hydrogeochemicznych, Biul. Pañstw. Inst. Geol., 381.
NAMIEŒNIK J., JAMRÓGIEWICZ Z., PILARCZYK M. & TORRES L. 2000 — Przygotowanie próbek œrodowiskowych do analizy, Wyd.o Nauk.-Techn.
OLAÑCZUK-NEYMAN K. 2001 — Mikroorganizmy w kszta³towaniu jakoœci i uzdatnianiu wód podziemnych, Monografie Komitetu In¿ynierii Œrodowiska Polskiej Akademii Nauk, vol. 1, Wyd. Politechniki Gdañskiej, Gdañsk:1–131
PAZDRO Z. & KOZERSKI B. 1990 — Hydrogeologia ogólna, Wyd. Geol., Warszawa
PILICHOWSKA-KAZIMIERSKA E. 1989 — Charakterystyka chemizmu wód podziemnych Kampinoskiego Parku Narodowego,
Wspó³czesne Problemy Geologii Polski Centralnej, [W:] Mat. Sesji Naukowej z okazji 25-lecia Ko³a SIiTG przy Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego: 354–369.
PILICHOWSKA-KAZIMIERSKA E. 1991 — Mineralizacja wód podziemnych Kampinoskiego Parku Narodowego jako wskaŸnik antropopresji [W:] Mat. Symp. Wspó³czesne problemy hydrogeologii, t. V, Wydawnictwo SGGW–AR: 67–73.
POLSKA NORMA (PN–72/C–04545/08) — Badania zawartoœci rozpuszczonego tlenu. Oznaczanie rozpuszczonego tlenu metod¹ elektrochemiczn¹ z membranowym czujnikiem tlenowym. POLSKA NORMA (PN–74/C–04547/01) — Badania zawartoœci dwutlenku wêgla. Oznaczanie wolnego dwutlenku wêgla w wodzie. POLSKA NORMA (PN–74/C–04547/03) — Badania zawartoœci dwutlenku wêgla. Oznaczanie agresywnego dwutlenku wêgla w wodzie.
POLSKA NORMA (PN–77/C–04542) — Oznaczanie przewodnoœci elektrolitycznej w³aœciwej.
POLSKA NORMA (PN–77/C–04584) — Pomiar temperatury. POLSKA NORMA (PN–88/C–04632/04) — Ogólne zasady pobierania próbek do badañ fizycznych, chemicznych i biologicznych. Utrwalanie i przechowywanie próbek.
POLSKA NORMA (PN–90/C–04540/02) — Badania pH, kwasowoœci i zasadowoœc.i
POROWSKA D. 2004 — Zawartoœæ rozpuszczonego tlenu i dwutlenku wêgla w wodach podziemnych wybranych œrodowisk hydrogeoche-micznych. Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej Polskiej Akade-mii Nauk, z. 24: 1–142.
SIKORSKA – MAYKOWSKA M. 1991 — Funkcjonowanie i pierwsze dane z sieci obserwacyjnej Kampinoskiego Parku Narodowego, [W:] Mat. Symp. Wspó³czesne problemy hydrogeologii, t. 5: 321–324 S£OWAÑSKI W., PIECHULSKA – S£OWAÑSKA B. & GOGO£EK W. 1994 — Mapa Geologiczna Polski w skali 1 : 200 000, arkusz Warszawa–Zachód.
S³ownik Hydrogeologiczny, 2002 — Pañstwowy Inst. Geol., Warszawa.
STACHY J. (red.) 1987 — Atlas hydrologiczny Polski, Wyd. Geol. SZCZEPAÑSKA J. & KMIECIK E. 1998 — Statystyczna kontrola jakoœci danych w monitoringu wód podziemnych, Wyd. Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków.
WEIGHT W. D. & SONDEREGGER J. L. 2000 — Manual of Applied Field Hydrogeology, McGraw-Hill, Printed and bound by RR Donnelly & Sons Company.
WITCZAK S. & ADAMCZYK A. 1994 — Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaŸników zanieczyszczeñ wód podziemnych i metod ich oznaczania, t. 1, Wiadomoœci ogólne, Pañstwowy Inspektorat Ochrony Œrodowiska, Warszawa. WITCZAK S.& ADAMCZYK A. 1995 — Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaŸników zanieczyszczeñ wód podziemnych i metod ich oznaczania, tom II, Metodyka opróbowania, Pañstwowy Inspektorat Ochrony Œrodowiska, Warszawa.
Praca wp³ynê³a do redakcji 08.06.2006 r. Akceptowano do druku 17.12.2006 r. Typ wody i g³êbokoœæ opróbowania (m)
Type of water and depth of sampling (m)
Fe Mn Sr B Ba Zn SiO2
mg/dm3 wody opadowe
rain water 0,06 0,037 0,006 <0,05 <0,01 0,020 0,2
wody strefy aeracji water in the aeration zone
0,55 0,08 0,003 0,476 0,19 0,01 0,010 24,0
0,95 0,01 < 0,003 0,291 0,18 0,06 < 0,005 21,6
1,30 < 0,01 0,004 0,729 0,18 0,12 0,006 12,6
wody strefy wahañ zwierciad³a water in zone of the
groundwater table fluctuation
1,75 0,02 0,040 0,640 0,12 0,13 0,006 15,2
wody strefy saturacji
water in the saturation zone 2,80 <0,01 0,195 0,444 0,08 0,05 0,012 17,4
Tab. 4. Zawartoœæ mikrosk³adników i krzemionki w wodach opadowych i podziemnych Table. 4. Content of microelements and silica in rainwater and groundwater
