Górnodewoñskie goniatyty Gór Œwiêtokrzyskich z kolekcji muzeum PIG
i ich pozycja stratygraficzna w skali konodontowej
Tatiana Woroncowa-Marcinowska*
Frañskie goniatyty Gór Œwiêtokrzyskich s¹ spotykane sporadycznie i wystêpuj¹ w kilku poziomach.W famenie natomiast znajdujemy je praktycznie we wszystkich pozio-mach konodontowych, wy³¹czywszy poziomy górny
trian-gularis i dolny/œrodkowy crepida. Kolekcja goniatytów
zgromadzona przed ponad pó³wieczem w Muzeum Geolo-gicznym Pañstwowego Instytutu Geologicznego zawiera okazy zebrane przez J. Czarnockiego, H. Makowskiego i M. Ró¿kowsk¹. Obecnie przeprowadzono nie tylko rewi-zjê paleontologiczn¹ goniatytów, lecz przebadano tak¿e towarzysz¹ce im konodonty, wydobyte z otaczaj¹cej ska³y. Umo¿liwi³o to przypisanie goniatytów okreœlonym pozio-mom konodontowym (tab. 1).
Kolekcje pochodz¹ ze znanych profili: P³ucek ko³o £agowa (Makowski, 1962, 1971; Dzik, 2002; Racki i in.,
2002), Janczyc (Makowski, 1991), £agów–Dule i okolic Galêzic (Sobolew, 1914; Czarnocki, 1989; Wolska, 1967; Szulczewski, 1971; Szulczewski i in., 1996). Pozycja stra-tygraficzna badanych gatunków podana w podziale g³owo-nogowym i konodontowym wed³ug Weddige (1996).
Frañski zespó³ goniatytów z dolnej czêœci muszlowca g³owonogowo-tentakulitoidowego z P³ucek ko³o £agowa zawiera Archoceras varicosum (Drevermann),
Manticoce-ras drevermanni Wedekind, M. lamed (G. et F. Sandber
-ger), Crickites neverovi Bogoslovsky, Cr. holzapfeli Wedekind, Linguatornoceras aff. clausum (Glenister) oraz
Phoenixites frechi (Wedekind) reprezentuj¹ce poziom Crickites holzapfeli i odpowiada poziomowi konodonto
-wemu linguiformis, znanemu w literaturze jako górny poziom Kellwasser. Z tym poziomom jest zwi¹zany epizod wysokiej produktywnoœci Leiosphaeridia.
Najstarszy i najmniej zró¿nicowany fameñski zespó³ goniatytowy w poziomie Phoenixites frechi P³ucek
repre-982
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail: twor@pgi.waw.pl
Piêtro Standardowe poziomykonodontowe Ziegler [W:] Weddige, 1996
Standardowe poziomy g³owonogowe Becker [W:] Weddige, 1996
Stwierdzone wyst¹pienia goniatytów z kolekcji Muzeum PIG w Górach Œwiêtokrzyskich F A M E N
górny Sphenoclymenia brevispina Ornatoclymenia ornata Kalloclymenia subarmata Clymenia laevigata Franconiclymenia serpentina M a n t. C h e i l o c e r a s P ro lo b it P la ty cl . C ly m en ia Sporadoceras posthumum Falcitornoceras bilobatum Sporadoceras muensteri expansa œrodkowy dolny
postera górny Prot. (Protoxyclymenia)
dunkeri
P. (Platyclymenia) annulata Prolobites delphinus dolny
trachytera górny Sporadoceras varicatum
dolny Pseudoclymenia pseudogoniatites Pernoceras "dorsatum" Dimeroceras mamilliferum Posttornoceras contiguum Maeneceras biferum Paratornoceras acutum Praemeroceras petterae Dimeroceras globosum Posttornoceras contiguum Paratornoceras polonicum Praemeroceras globosoides najwy¿szy marginifera górny dolny rhomboidea górny dolny Paratorleyoceras globosum Paratorleyoceras globosum -Cheiloceras (Staffites) curvispina najwy¿szy
crepida górny Ch. (Cheioloceras) subpartitum Ch. (Cheioloceras) subpartitum
œrodkowy Cheiloceras (Raymondiceras) verneuili
dolny górny
triangularis œrodkowy Phoenixites
frechi
Phoenixites frechi dolny
Fran linguiformis Crickites holzapfeli Crickites holzapfeli
rhenana
Tabela. 1. Pozycja stratygraficzna badanych gatunków goniatytów w podziale konodontowym i g³owonogowym (por. K. Weddige, 1996)
zentuje jedynie gatunek indeksowy i odpowiada poziomo-wi konodontowemu triangularis.
Goniatyty z Janczyc, pochodz¹ce z soczewki wapieni ciemnoszarych, reprezentuj¹ gatunki Tornoceras
sublenti-forme (Sobolew), Oxytornoceras acutum (Frech), Pho-enixites frechi (Wedekind) i Cheiloceras (Cheiloceras) subpartitum (Mûnster) i wskazuj¹ na poziom Ch. (Cheilo-ceras) subpartitum, a w skali konodontowej — górny cre-pida. Podobny zespó³ goniatytów, w którym nominatywny
podrodzaj Cheiloceras zastêpuj¹ Staffites i
Raymondice-ras, stwierdzony zosta³ w profilu Kadzielnia w Kielcach.
Zespó³ odpowiada dolnej czêœci poziomu
Paratorleyoce-ras globosum i pograniczu poziomów konodontowych cre-pida/rhomboidea.
W profilu £agów–Dule Czarnocki (1989) wyró¿ni³ trzy poziomy g³owonogowe: cheilocerasowy, prolobiteso-wy i platyklymenioprolobiteso-wy. Sk³ad gatunków konodontów, podanych przez Wolsk¹ (1967) wskazuje na przemiesza-nie fauny, odpowiadaj¹ce poziomom rhombo-idea-quadrantinodosa. Wydobyte konodonty, z okazów
reprezentuj¹cych ró¿ne poziome g³owonogowe, wskazuj¹ jednak na obecnoœæ 4 kolejnych poziomów konodonto-wych. Na pograniczu poziomów crepida/rhomboidea wystêpuj¹ Cheiloceras (Staffites) curvispina (G. et F. Sandberger) i Cheiloceras (Raymondiceras) verneuili (Mûnster), wskazuj¹ce na poziom Paratorleyoceras
glo-bosum. Natomiast na pograniczu poziomów rhombo-idea/dolny marginifera wystêpuje Paratornoceras poloni-cum (Gûrich), który razem z Dimeroceras globosum
Sobo-lew i Praemeroceras globosoides (SoboSobo-lew) spotykany jest równie¿ wy¿ej, w poziomie konodontowym dolny
marginifera. Na poziom dolny marginifera wskazuj¹ Pal-matolepis stoppeli Sandberg et Ziegler i P. inflexoidea
Zie-gler. Wspó³wystêpowanie wymienionych rodzajów goniatytów sugeruje obecnoœæ standartowych poziomów goniatytowych od Praemeroceras petterae po Maeneceras
biferum. Aczkolwiek wydobyte z okazu Sporadoceras sp.
konodonty okreœlaj¹ poziom marginifera, to jednak obec-noœæ tego goniatyta wskazuje na górn¹ czêœæ tego poziomu (Becker, 1993). Sporadoceras varicatum Wedekind pocho-dzi z poziomu konodontowego trachytera (Palmatolepis
rugosa trachitera Ziegler, P. perlobata helmsi Ziegler, P. p. sigmoidea Ziegler, Polygnathus granulosus Branson et
Mehl i in.), wyró¿nionego w danym profilu po raz pierw-szy. W Niemczech Sporadoceras varicatum jest znany z poziomu Prolobites delphinus, odpowiadaj¹cemu w skali konodontowej poziomowi górny trachytera (op.cit).
W Ga³êzicach w famenie wyró¿nione s¹ poziomy g³owonogowe od Prolobites do Wocklumeria (Czarnocki, 1989). Przedstawiciele Prolobites, Praeglyphioceras oraz
Sporadoceras varicatum reprezentuj¹ poziom Prolobites delphinus, któremu w skali konodontowej odpowiada
poziom górny trachytera. Falcitornoceras bilobatum (Wedekind), Sporadoceras muensteri (v. Buch) oraz przed-stawiciele Prionoceras — Pr. sulcatum (Mûnster) i Pr.
divisum (Mûnster) pochodz¹ z warstw „lewigitesowych
dolnych”, które w skali konodontowej reprezentuj¹ poziom dolny expansa. Bogaty zespó³ konodontów
(Pal-matolepis gracilis expansa Sandberg et Ziegler, P. gracilis sigmoidalis Ziegler, P. perlobata helmsi Ziegler, Polygna-thus znepolensis Spasov, P. exstralobatus Schäfer i in.)
towarzysz¹cy okazowi Sporadoceras posthumum Wede-kind z „warstw gonioklymeniowych”, odpowiada pozio-mowi œrodkowy expansa, a w skali g³owonogowej — górnej czêœci poziomu Clymenia.
Literatura
BECKER R.T. 1993 — Stratigraphische Gliederung und Ammonoide-en-Faunen im Nehdenium (Oberdevon II) von Europa und Nord-Afri-ka. Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg, 155: 405.
CZARNOCKI J. 1989 — Klimenie Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. P¹ñstw. Inst. Geol., 127: 10–30.
DZIK J. 2002 – Emergence and collapse of the Frasnian conodont and ammonoid communities in the Holy Cross Mountains, Poland. Acta Palaeontol. Pol., 47: 565–650.
MAKOWSKI H. 1962 — Problem of sexual dimorphism in ammoni-tes. Palaeont. Pol., 12: 1–80.
MAKOWSKI H. 1971 — A contribution to the knowledge of the Upper Devonian ammonoids from the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 21: 131–137.
MAKOWSKI H. 1991 — Dimorphism and evolution of the goniatite Tornoceras in the Famennian of the Holy Cross Mountains. Acta Geol. Pol., 36: 241–254.
RACKI G., RACKA M., MATYJA H. & DEVLEESCHOUWER X. 2002 — The Frasnian/Famennian boundary interval in the South Polish-Moravian shelf basins: integrated event-stratigraphical appro-ach. Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Palaeoecol., 181: 251–297. SOBOLEW D. 1914 – Skizzen zur Phylogenie der Goniatiten. Izv. Warsch. Polytechn. Inst., 1: 195.
SZULCZEWSKI M. 1971 — Upper Devonian conodonts, stratigraphy and facial development in the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 21: 1–130.
SZULCZEWSKI M., BE£KA Z. & SKOMPSKI S. 1996 — The drow-ning of a carbonate platform: An example from the Devonian-Karboni-ferous of the southwestern Holy Cross Mountains, Poland. Sediment. Geol., 106: 21–49.
WEDDIGE K. 1996 — Beiträge zu Gemeinschaftsaufgaben der deutschen Subkommission fûr Devon–Stratigraphie, 1: Devon–Korrelationstabelle. Senckenbergiana Lethaea 76 (1/2): 267–286.
WOLSKA Z. 1967 — Górno-dewoñskie konodonty z po³udniowo-za-chodniego regionu Gór Œwiêtokrzyskich. Acta Palaeontol. Pol., 12: 365–366.
983
