Biuletyn teologii laikatu

(1)

Eugeniusz Weron, Grażyna

Antoniuk

Biuletyn teologii laikatu

Collectanea Theologica 58/2, 107-120

(2)

58 (1988) fa se . II

BIULETYN TEOLOGII LAIKATU

Z aw artość: I. E U C H A R Y S T IA W A P O S T O L S T W IE L U D Z I Ś W IE C K IC H . Z se s ji K o m is ji E p is k o p a tu do S p r a w A p o s to ls tw a Ś w ie c k ic h . 1. O m a w ia n e z a g a d n ie n ia . — 2. W a ż n ie jsz e w ą tk i d y s k u s ji. — 3. N ie k tó r e r e f le k s je n a d s e s ją . II. D U C H O W O Ś Ć T O M A S Z A M O R E ’A. 1. Z a ry s życia. — 2. T w ó r czość. — 3. D ro g a św ię to śc i: a. ży cie z w ia r y ; b. w ie rn o ś ć s u m ie n ia ; c. ś w ia d e k C h r y s tu s a *.

I. E U C H A R Y S T IA W A P O S T O L S T W IE L U D Z I Ś W IE C K IC H

Z s e s ji K o m isji E piskopatu ds. A p o sto lstw a Ś w ieck ich

W r a m a c h p rz y g o to w a n ia do k ra jo w e g o k o n g re s u e u c h a ry s ty c z n e g o i S y n o d u B isk u p ó w p o św ię c o n e g o r o li ś w ie c k ic h o d b y ła się n a J a s n e j G ó rze w d n iu 21 m a r c a 1987 r. je d n o d n io w a s e s ja n a te m a t: E u c h a r y s tia a u ś w ię c a n ie ś w ia  ta p r z e z ś w ie c k ic h . S e s ja z o s ta ła z o rg a n iz o w a n a p rz e z K o m is ję E p is k o p a tu ds. A p o s to ls tw a Ś w ie c k ic h . U c z e s tn ik a m i s e s ji o p ró cz c z ło n k ó w w s p o m n ia n e j k o m is ji b y li z a p ro s z e n i p r z e d s ta w ic ie le K lu b ó w I n te lig e n c ji K a to lic k ie j, D ie c e z ja ln y c h R a d D u s z p a s te rs k ic h o ra z d u s z p a s te r s tw s p e c ja lis ty c z n y c h . O b ra d o m p rz e w o d n ic z y ł k a r d . F ra n c is z e k M a c h a r s k i . W p re z y d iu m z a s ia d a li p o n a d to k a r d . H e n r y k G u l b i n o w i c z , b p J ó z e f M i c h a l i k , doc. d r J . S ł o m i ń s k a . N a p o c z ą tk u s e s ji — d la p o d k re ś le n ia je j sz czeg ó ln eg o c h a r a k t e r u — o d b y ła się s t a r a n n ie p rz y g o to w a n a litu r g ia sło w a. O d c z y ta n o w y b r a n e te k s ty ze S ta re g o i N o w eg o T e s ta m e n tu d o ty c z ą c e E u c h a ry s tii. O p ra w ę i k o m e n ta rz do te k s tó w P is m a Ś w ię te g o s ta n o w iły d o b ra n e p ie śn i.

1. O m aw ian e zagad n ien ia

W sło w ie w p ro w a d z a ją c y m k a rd . F. M a c h a r s k i w s k a z a ł n a o k o liczn o ści i cel se s ji. T y m c e le m je s t w s p ó ln a r e f le k s ja n a d ta je m n ic ą E u c h a r y s tii ja k o im p u ls e m i ź ró d łe m a p o s to ls tw a c h rz e ś c ija ń s k ie g o , k tó r e się u rz e c z y w is tn ia p rz e z u c z e s tn ic tw o w ie r n y c h w p o tr ó jn e j m o cy C h r y s tu s a : k a p ła ń s k ie j, p r o r o c k ie j i k ró le w s k ie j. U c z e stn ic tw o p o z o s ta je p o d n ie u s ta n n y m d z ia ła n ie m D u c h a Ś w ię te g o w K o ściele

P ie r w s z y r e f e r a t O d o jr z a łe u c z e s tn ic tw o lu d u B o żeg o w E u c h a r y s tii w y  g ło s ił ks. doc. d r h a b . S ta n is ła w С z e r w i k. R e f e r e n t po z w ię z ły m p r z e d s ta w ie n iu te o lo g ic z n y c h p o d s ta w litu rg ic z n e g o u c z e s tn ic tw a w ie rn y c h s k o n c e n tr o w a ł się g łó w n ie n a w a r u n k a c h „ d o jr z a łe g o ” u c z e s tn ic tw a , k tó r y m i są: w ia r a w sło w o B oże, św ia d o m y u d z ia ł w w y k o n y w a n y c h f u n k c ja c h litu r g ic z n y c h , u c z e s tn ic tw o z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e o ra z u c z e s tn ic tw o o w o cn e ·— z w ią z a n e z p rz e m ia n ą ży cia n a lep sze. T a k w ię c u c z e s tn ic tw o d o jr z a łe p o w in n o p ro w a d z ić do c ią g łe g o „ n a w ra c a n ia s ię ” — do c h rz e ś c ija ń s k ie j m e ta -

n o ia . W d ru g ie j części s w e j w y p o w ie d z i r e f e r e n t s k o m e n to w a ł w s k a z a n ia z a 

w a r te w d o k u m e n ta c h p a p ie ż y o ra z S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II n a te m a t u c z e s t n ic tw a w ie r n y c h w e M szy św . W ie rn i ja k o lu d B oży s k ła d a ją c N a jś w ię ts z ą O fia r ę m a ją łą c z y ć s w o je in te n c je z in te n c ja m i k a p ła n a . M a ją p o n a d to s a

* R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. E u g e n iu sz W e r o n SA C , O łta rz e w .

(3)

m y c h sie b ie s k ła d a ć w o fie rz e B o g u w ra z z o f ia r ą C h ry s tu s a . S o b ó r p o u c z a i z a c h ę c a , a b y św ie c c y o fia ro w y w a li ta k ż e „ s w o je u c z y n k i, m o d litw y i a p o s to ls k ie p rz e d s ię w z ię c ia , życie m a łż e ń s k ie i ro d z in n e , c o d z ie n n ą p ra c ę , w y p o c z y n e k d u c h a i ciała... W t e n sp o só b i lu d z ie św ie c c y , ja k o zb o żn ie d z ia ła ją c y w sz ę d z ie czciciele B oga, s a m ś w ia t J e m u p o ś w ię c a ją ” (K K 34). W k o n k lu z ji s tw ie rd z ił r e f e r e n t, że d o p ie ro p rz e z K o m u n ię i z je d n o c z e n ie z C h r y s tu s e m c h rz e ś c ija n in o sią g a p e łn ą d o jrz a ło ś ć p ły n ą c ą z u c z e s tn ic tw a w E u c h a ry s tii. W te d y te ż s ta je się z d o ln y do p w o cn eg o a p o s to ls tw a .

K o le jn y r e f e r a t: E u c h a r y s tia a p o w o ła n ie do ś w ię to ś c i w y g ło sił b p d r S ta n is ła w N o w a k . N a w ią z u ją c d o so b o ro w e j n a u k i o p o w sz e c h n y m p o w o ła n iu do św ię to śc i, w y ra z ił n a w s tę p ie p o g lą d , że is tn ie je o d rę b n e p o w o ła n ie lu d z i ś w ie c k ic h do św ię to śc i, a w k o n s e k w e n c ji o p o w ie d z ia ł się za is tn ie n ie m o d rę b n e j i s p e c y fic z n e j d u c h o w o śc i la i k a tu (w b re w tw ie r d z e n iu F . K lo s te r m a n n a ). W d a ls z y m w y w o d z ie r e f e r e n t ro z r ó ż n ił p o w o ła n ie do św ię to śc i r o z u m ia n e j w s e n s ie s ta ty c z n y m i d y n a m ic z n y m . P o w o ła n ie do św ię to śc i j e s t ta k ż e czy m ś, co się s ta je , co się sto p n io w o u rz e c z y w is tn ia . W u rz e c z y w is tn ia n iu s to p n io w y m n a le ż y d a le j ro z ró ż n ić p o tr ó jn y a s p e k t: o n ty c z n y , m o r a ln y i e g z y s te n c ja ln y . W ty m p o tr ó jn y m z w ią z k u z C h r y s tu s e m re a liz u je się ś w ię to ść c h rz e ś c ija n in a . W p ra k ty c e c o d zie n n eg o ż y c ia d o k o n u je się w z ro s t ś w ię to ś c i p rz e z a k ty , p o s ta w y i S tan y rporalri'e. W te n sp o só b d o k o n u je się n a s z e u p o d o b n ie n ie się do C h ry s tu s a i u m a c n ia ' się n a sz a z N im łącz n o ść ży cio w a. O czy w iście E u c h a r y s tia m a w t e j ! s p r a w ie fo lę n ie do z a s tą p ie n ia , .k tó r a ,je ^ t b a rd z o w id o c z n a w ży c iu św ieck ieg o c h rz e ś c ija n in a : P o z o s ta je o n : b o w ie m w św ie c ie n a m o cy B ożego p o w o ła n ia . J e g o o b ecn o ść w św iecie n ie je s t ty lk o fizy czn a, a le i te o lo g a ln a . C z ło w ie k św ie c k i, n a m o cy sw eg o sp e c y fic z n e g o p o w o ła n ia , m a się' u ś w ię c a ć n ie ty l k o w. „św ięcie, a le i . „p rzez . ś w ia t” . Dla u ś w ię c a ć n ie ty lk o s ie b ie , a le i d o k o n y w a ć „ k o n s e k r a c ji” ś w ia ta . M a u ś w ię c a ć ś w ia t n a sp o só b e w a n g e lic z n e g o z a c z y n u , c z y li „ w c ie la ją c się ” w ś w ia t, a le n ie u le g a ją c p rz y ty m s a m ześw ie c c z e n iu . T o n ie b e z p ie c z e ń stw o je s t z a w sz e r e a ln e , ś w ia t je s t b o w ie m „ a m b iw a le n tn y ”. E u c h a r y s tia s ta n o w i p rz e o g r o m n ą p o m o c d la U św ięceh ia sie b ie i ś w ia ta . P o z w a la n a d o s trz e g a n ie i ła tw ie js z ą o b ro n ę p rz è d złe m św ia ta . E u c h a r y s tia z a w ie ra w so b ie i n ie s ie ze s o b ą „ są d n a d ś w ia te m ” , p rz e z to b ro n i św ie c k ie g o c z ło w ie k a p rz e d „ z e św ie c c z e n ie m ” i „ u p o d o b n ia n ie m się do ś w ia ta ” . T a k w ię c c z ło w ie k św ie c k i c z e rp ie z E u c h a r y s tii d la s w o je j „ in k a r n a c y jn e j” d u c h o w o śc i n ie o c e n io n e p o m o ce i ła sk i. P o o b y d w u r e f e r a ta c h o d b y ła się k r ó t k a d y s k u s ja , w k tó r e j g ło s z a b ie r a li lu d z ie św ieccy . D o m a g a li Się oni od te o lo g ó w p o s łu g iw a n ia się b a rd z ie j k o m u n ik a ty w n y m ję z y k ie m o ra z p o m o c y w p rz e ż y w a n iu li tu r g ii e u c h a ry s ty c z n e j. W g o d z in a c h p o p o łu d n io w y c h w y g ło sz o n y z o sta ł k o le jn y r e f e r a t: E u c h a 

r y s tia d u sz ą a p o s to ls tw a św ie c k ic h . R e f e r e n te m b y ł z n a n y litu r g is ta k s. p ro f,

d r h a b . W a c ła w S w i e r z a w s k i. W sw e j w y p o w ie d z i p o d d a ł a u to r te o lo g ic z n e j a n a liz ie ta k ie z a sa d n ic z e p o ję c ia , ja k : c z ło w ie k św ie c k i i je g o a p o sto lstw o , d u sz a a p o s to ls tw a o ra z p rz e d m io t te g o ż a p o s to ls tw a . W o p isie p o ję c ia „ la ik ” u w z g lę d n ił r e f e r e n t p o d s ta w y w P iś m ie Ś w ię ty m i w t r a d y c ji K o śc io ła o ra z w n a u c z a n iu S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. P r z y a n a liz ie p o ję c ia „ a p o s to ls tw o ” szczeg ó ln y n a c is k z o s ta ł p o ło ż o n y n a ju r y d y c z n y a s p e k t a p o s to la tu , tz n . n a jeg o z w ią z e k z „ p o s y ła ją c y m ” B o g iem i C h ry s tu s e m . B ez teg o o d n ie s ie n ia do C h r y s tu s a i w e w n ę trz n e g o z N im z w ią z k u , a p o s to ls tw o c h rz e ś c i ja ń s k ie u tr a c iło b y sw ó j is to tn y sen s. Z w ią z e k t e n z aś w y n ik a z c h r z tu i b ie r z m o w a n ia . D la te g o „ p o w o ła n ie c h rz e ś c ija ń s k ie je s t z n a tu r y sw e j ró w n ie ż p o w o ła n ie m do a p o s to ls tw a ” (DA 2). Z w ią z e k z C h r y s tu s e m ■— ja k w ia d o m o — u m a c n ia się i w z r a s ta p rz e z E u c h a ry s tię . D la te g o E u c h a r y s tia , k tó r a u m a c n ia i p o g łę b ia m iło ść k u C h ry s tu s o w i, d z ię k i te j p r z y n a g la ją c e j m iło ści s ta je się „ d u s z ą ” c h rz e ś c ija ń s k ie g o a p o s to ls tw a . B ez t e j d u śż y a p o s to ls tw u g ro z iło b y n ie b ie z p ie c z e ń s tw o z e jśc ia do p o z io m u cz y sto n a tu r a lis ty c z n e g o a k ty w iz m u i p r o p a g a n d y . C zy w o b ec teg o d z ia ła ln o ś ć lu d z k a je s t p o tr z e b n a ? R e f e r e n t s tw ie rd z ił, że ta d z ia ła ln o ś ć c z ło w ie k a s ta n o w i „ c ia ło ”, czy li „ m a te r ię ” a p o

(4)

s to ls tw a . J e s t o n a k o n ie c z n a , b y a p o s to ls tw o b y ło ta k ż e w p e łn i „ lu d z k ie ”. T e r e n e m a p o s to ls k ie j d z ia ła ln o ś c i lu d z i ś w ie c k ic h je s t p rz e d e w s z y s tk im ś w ia t d o c z e sn y , k tó r y je s t je d n a k , i p o w in ie n b y ć, u k ie r u n k o w a n y k u „ K r ó le s tw u ” j a k o k u s w o je m u esc h a to n . D z ia ła ln o ść a p o s to ls k a św ie c k ic h z m ie rz a k u „ K r ó  le s tw u ” e sc h a ty c z n e m u i w te d y ty lk o je s t o n a w p e łn i s k u te c z n a , k ie d y cz ło w ie k p o z o s ta je z łą c z o n y z C h ry s tu s e m p rz e z E u c h a ry s tią . W te d y te ż c zło w ie k i ś w ia t s ta je sią s to p n io w o częścią „B ożego C ia ła ” .

O s ta tn i r e f e r a t o m a w ia ł z a g a d n ie n ie E u c h a r y s tia ź r ó d łe m za a n g a ż o w a n ia

w p r z e m ia n ę św ia ta . R e f e r u ją c y m b y ł c z ło w ie k św ie c k i, r e d a k t o r S te f a n

W i l k a n o w i c z . W tr e ś c i sw e j w y p o w ie d z i o m ó w ił o n z a a n g a ż o w a n ie ś w ie c k ic h w r a m a c h p o tr ó jn e j ich fu n k c ji: k a p ła ń s k ie j, p ro r o c k ie j i k ró le w s k ie j. N a jw ię k s z y n a c is k p o ło ż y ł i n a jb a r d z ie j ro z w in ą ł u c z e s tn ic tw o ś w ie c k ic h w k ró le w s k ie j f u n k c ji, z a p e w n e z te g o w z g lę d u , że te n ro d z a j z a a n g a ż o w a n ia id z ie po lin ii s łu ż b y C h ry s tu s o w i w św ie c ie n a m o c y sp ecy ficzn eg o św ie c k ie g o p o w o ła n ia u k ie r u n k o w a n e g o k u św ia tu . A b y c a ły K o śció ł w r a z z lu d ź m i ś w ie c k im i m ó g ł b a rd z ie j s k u te c z n ie s p e łn ia ć sw e p o s ła n n ic tw o w s to s u n k u d o ś w ia ta , p o w in ie n się c o ra z b a rd z ie j s ta w a ć „ w s p ó ln o tą w s p ó ln o t” . T a p o tr z e b a , a n a w e t k o n ie c z n o ść , je s t szczeg ó ln ie w id o c z n a w K o ściele lo k a ln y m , w p a ra f ii. P a r a f i a m oże s k u te c z n ie o d d z ia ły w a ć n a ś w ia t ty lk o p o p rz e z w s p ó l n o ty ro d z in n e o ra z p rz e z m a łe , często n ie f o rm a ln e , zesp o ły lu d z i z a a n g a ż o w a n y c h . N ie w y s ta r c z y z w a lc z a ć p rz e ja w ó w zła i n a ło g ó w czy p la g n a r o d o w y c h , lecz tr z e b a z m ie n ia ć i p o le p s z a ć w a r u n k i b y to w e lu d z i p rz e z b u d o w n ic tw o m ie sz k a n io w e , p rz e z p o d n o sz e n ie p o zio m u ż y c ia lu d z i o ra z n ie z b ę d n y c h s t r u k t u r . P la g i p ija ń s tw a n ie z w a lc z y się p rz e z p r o p a g o w a n ie trz e ź w o ś c i j e d n o s te k , a le p rz e z z w a lc z a n ie to w a rz y s k ie g o o b y c z a ju i p r z y m u s u a lk o h o lo w e go o ra z stw o rz e n ie ś ro d o w is k lu d z i w ogóle n ie p iją c y c h a lk o h o lu . W ś r o d o w is k a c h ty c h je d n o s tk i s ła b sz e lu b re k o n w a le s c e n c i m o g lib y z n a jd o w a ć o p a r c ie i pom oc. Ś w ie c c y k a to lic y p o w in n i d ą ż y ć do z m ia n y w a r u n k ó w p ra c y , b y p r a c a n ie p o w o d o w a ła f r u s tr a c ji , szczeg ó ln ie u m ło d y c h p ra c o w n ik ó w , g d y ż te p ie rw s z e k o n ta k ty w p r a c y k s z t a łt u ją ic h p o s ta w y n a c a łe życie. N a le ż y d ą ż y ć do z m ia n y czy p rz e k s z ta łc a n ia p r a w o ra z s t r u k t u r s p r z y ja ją c y c h z łu l u b p o z w a la ją c y c h n a zło. N a le ż y z d e c y d o w a n ie b ro n ić o b y w a te ls k ic h p r a w d o p ra w d y i p ra w d z iw e j in f o rm a c ji o ra z p o p ie r a ć z d ro w e in ic ja ty w y o ra z p r a w o do w o ln o śc i m y ś li i s u m ie n ia , do p ry w a tn e g o i p u b lic z n e g o w y z n a w a n ia i p r a k ty k i re lig ijn e j. C e le m n a d rz ę d n y m , do k tó r e g o z m ie rz a m y , ja k o c h rz e ś c ija n ie , je s t c y w iliz a c ja m iło ści. I d e a ła m i i z a ra z e m p o d s ta w o w y m i z a s a d a m i te j c y w iliz a c ji są g o d n o ść c z ło w ie k a i w y n ik a ją c e s tą d p r a w a do p r a w d y , do w o ln o śc i i s o lid a rn o ś c i m ię d z y lu d z k ie j. D o u r z e c z y w is tn ia n ia ty c h id e a łó w k a to lic y św ie c c y m a ją p ra w o i o b o w ią z e k s to s o w a n ia o d p o w ie d n ie j p o lity k i. P rz e z p o lity k ę zaś ro z u m ie się — w e d łu g o k r e ś le n ia J a n a P a w ła I I — „ ro z u m n ą tr o s k ę o d o b ro w s p ó ln e ” . C h o d zi tu zaw sz e o s to s o w a n ie śro d k ó w m o r a ln ie g o d z iw y c h do o sią g a n ia c e lu w sp ó ln e g o d o b ra . N a le ż y się p rz y ty m w y s tr z e g a ć in s tr u m e n ta liz o w a n ia re lig ii; n ie w o ln o in s tru m e n ta liz o w a ć s p r a w o w a n ia E u c h a r y s tii d la o s ią g a n ia d o ra ź n y c h c e ló w p o lity c z n y c h . E u c h a r y s tia je s t d o b re m n a d r z ę d n y m i ja k o s a k r a m e n t m iło ś c i p rz y c z y n ia się do u s u w a n ia n ie n a w iś c i ja k o n a rz ę d z ia w w a lc e s p o łe c z n o -p o lity c z n e j.

2. W ażn iejsze w ą tk i d y sk u sji

B e z p o śre d n io po o s ta tn im r e f e r a c ie ro z p o c z ę ła się d y s k u js a p le n a r n a . W e w p ro w a d z e n iu do d y s k u s ji k a r d . F r. M a c h a r s k i w y ra z ił p rz y p u s z c z e n ie , ż e ze w z g lę d u n a c h a r a k t e r se s ji, ja k o p rz y g o to w a n ia do k o n g re s u e u c h a r y sty c z n e g o , d y s k u s ja b ę d z ie d o ty c z y ła n ie ty le szczeg ó ło w y ch p o s tu la tó w czy w n io sk ó w , a le ra c z e j b ę d z ie to g łó w n ie r e f le k s j a r e lig ijn a n a te m a ty o m ó w io n e w r e f e r a ta c h . W rz e c z y sa m e j w ię k sz o ść g ło só w w d y s k u s ji z a w ie ra ła e le m e n ty r e lig ijn e j r e f le k s ji w ro d z a ju o so b iste g o św ia d e c tw a . B y ły je d n a k i g ło sy w y r a ż a ją c e p e w n e p o s tu la ty . N a te p o s tu lu ją c e g ło sy w a r to z w ró cić

(5)

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

szczeg ó ln ą u w a g ę , p o n ie w a ż n a ogól św ie c c y n ie c z ę sto m ie li po te m u o k a z ję , g d y ż p rz y g o to w a n ia do k o n g re s u e u c h a ry s ty c z n e g o b y ły z a z w y czaj s p o tk a n ia m i ty p u w y łą c z n ie d e w o c y jn e g o . N a to m ia s t s e s ja z o rg a n iz o w a n a p rz e z K o m is ję ds. A p o s to ls tw a Ś w ie c k ic h m ia ła w y ra ź n ie c e l n ie c o o d m ie n n y . C h o d ziło o z a p o z n a n ie się z o p in ia m i ś ro d o w isk k a to lik ó w św ie c k ic h .

T a k w ię c w d y s k u s ji p o ru s z a n o te m a ty o g ó ln ie js z e d o ty c z ą c e s p e c y fic z n e g o a p o s to ls tw a lu d z i św ie c k ic h : w ja k i s p o s ó b n p . re a liz o w a ć d z ie ło „ k o n s e k r a c ji” ś w ia ta o ra z w ja k i sp o só b m o ż n a i n a le ż y p rz y g o to w y w a ć „ c y w ili z a c ję p r a w d y i m iło ś c i”. D o teg o d z ie ła a p o sto lsk ie g o n ie w y s ta rc z y w y c h o w a ć s p e c ja lis tó w . W te j c h w ili m a m y n a ogół w P o lsc e sto su n k o w o d u żo w y soko k w a lif ik o w a n y c h s p e c ja lis tó w , ta k ż e w ś r ó d k a to lik ó w , a m im o to b r a k u je lu d z i do p o s u w a n ia n a p rz ó d s p r a w y p o s tu lo w a n e j „ c y w iliz a c ji m iło ś c i” . Do te g o d z ie ła p o tr z e b n i są p rz e d e w s z y s tk im lu d z ie o d o b rz e u k s z ta łto w a n y m s u m ie n iu m o r a ln y m . A ta k ic h lu d z i c ią g le b ra k u je .

W d y s k u s ji w s k a z y w a n o ta k ż e n a p o trz e b ę w y c h o w a n ia do d ia lo g u i d la czego go ra c z e j u n ik a m y . A ty m c z a s e m ta k a u m ie ję tn o ś ć p rz y n a le ż y do „ p ro r o c k ie j” f u n k c ji c h rz e ś c ija n in a . N a w e t w ro d z in a c h i ś ro d o w is k a c h u z n a ją c y c h się za k a to lic k ie d ia lo g re lig ijn y n a tr a f i a n a d u ż e op o ry .

W y ra ż o n o tr o s k ę i o b a w ę o to, a b y w p ły w k o n g re s u e u c h a ry s ty c z n e g o n a życie k a to lic k ie n ie u s ta ł z c h w ilą z a m k n ię c ia k o n g re s u i w y ja z d u J a n a P a w ła II z P o ls k i. W z w ią z k u z ty m b p J ó z e f M i c h a l i k z G o rz o w a z w ró c ił u w a g ę n a to , że E p is k o p a t P o ls k i p r z e w id u je p o św ię c e n ie tr z e c h o s ta tn ic h n ie d z ie l p rz e d ro z p o c z ę c ie m k o n g re s u n a u tw o rz e n ie w p a r a f ia c h s ta ły c h s t r u k t u r d la k o n ty n u o w a n ia po k o n g re s ie a p o s to ls tw a trz e ź w o ś c i o ra z b a r d z ie j tr w a ły c h f o r m z a b e z p ie c z a ją c y c h c iąg ło ść p r a c y c h a r y ta ty w n e j. M a ją b y ć ró w n ie ż p o d e jm o w a n e in ic ja ty w y w z a k re s ie p o je d n a n ia i d ia lo g u sp o łeczn eg o .

N ie k tó rz y k się ż a o d p o w ie d z ia ln i z a d u s z p a s te rs tw o s p e c ja ln e w s k a z y w a li n a p o trz e b ę w p ro w a d z e n ia n a w ię k sz ą s k a lę z a le c e ń e p is k o p a tu d o ty c z ą c y c h tw o rz e n ia p a r a f ia ln y c h r a d d u s z p a s te rs k ic h . T a k ie ra d y , złożone z d u c h o w ie ń s tw a i z lu d z i św ie c k ic h , m o g ły b y s ta n o w ić s t r u k t u r y z a b e z p ie c z a ją c e n a d łu ż s z ą m e tę o żyw cze w p ły w y k o n g re s u e u c h a ry s ty c z n e g o .

C z ło n e k K o m is ji ds. R o d z in y w y s u n ą ł p r o j e k t w o tu m k o n g re s u e u c h a ry s ty c z n e g o , b y w k a ż d e j d ie c e z ji p o ls k ie j o tw o rz y ć p r z y n a jm n ie j je d e n d o m d la sa m o tn y c h m a te k . T a k ie d o m y są b a rd z o p o trz e b n e , a is tn ie ją d o tą d ty lk o w 15 d ie c e z ja c h . C h o d zi o to, b y k a ż d a z p o z o sta ły c h d ie c e z ji u f u n d o w a ła p r z y n a jm n ie j je d e n ta k i d o m ja k o p ra k ty c z n y w y ra z k o n s e k w e n tn e j m iło ści b liź n ie g o , in s p iro w a n e j p rz e z E u c h a ry s tię .

W o d p o w ie d z i n a s u g e s tie w y s u w a n e w to k u d y s k u s ji ks. S. С z e r w i k, ja k o a u to r p ie rw s z e g o z w y g ło sz o n y c h r e f e r a tó w , z w ró c ił p o n o w n ie u w a g ę n a n ie z a s tą p io n ą ro lę M szy św . d la a p o s to ls tw a lu d z i św ie c k ic h . P o w o łu ją c się n a g ło sy lu d z i św ie c k ic h w d y s k u s ji s tw ie rd z ił k o n ie c z n o ść g r u n to w n ie js z e j k a te c h e z y n a te m a t E u c h a ry s tii o ra z d o s to s o w a n e j m y s ta g o g ii w c z a sie M szy św . O d w o łu ją c się do k o m e n ta rz a św . A u g u s ty n a n a te m a t „ A m e n ” , w y m a w ia n e g o p rz e z p rz y jm u ją c e g o K o m u n ię św . p o d k o n ie c M szy św ., s tw ie rd z ił, że to „ A m e n ” o z n acza n ie ty lk o w y z n a n ie w ia r y w o b ecn o ść C h ry s tu s a , a le ta k ż e w y r a ż a z o b o w ią z a n ie , że „ m a m b u d o w a ć K o śció ł w św ie c ie ” . T a k w ię c w ty m k o m e n ta r z u św . A u g u s ty n a m ie śc i się n ie ja k o c a ły p r o g r a m a p o s to l s tw a św ie c k ic h .

W sło w ie p o d s u m o w u ją c y m d y s k u s ję k a r d . F . M a c h a r s k i n ie ty lk o p o d z ię k o w a ł r e f e r e n to m i d y s k u ta n to m za u c z e s tn ic tw o i w y k o n a n ą p r a c ę , a le ró w n o c z e ś n ie s tw ie rd z ił, że w ie le z w y s u n ię ty c h su g e s tii i p ro p o z y c ji z a s łu g u je n a ic h r o z p a trz e n ie i jeszcze g łę b sz e p r z e m y ś le n ie n a s z e rsz y m i b a r d z ie j o d p o w ie d z ia ln y m za ic h w y k o n a n ie fo r u m . N ie o k re ś lił je d n a k d o k ła d n ie j, ja k i z e sp ó ł m a t u t a j n a m y śli. M o żn a je d n a k p rz y p u ś c ić , że ty m f o ru m , n a jb a r d z ie j k o m p e te n tn y m , m oże się s ta ć S y n o d B isk u p ó w , k tó r e g o c z ło n k ie m z r a m ie n ia i w y b o r u E p is k o p a tu P o ls k i b ę d z ie k a r d y n a ł F r . M a c h a rs k i.

(6)

3. N iek tó re r e fle k sje nad sesją

R e fe ra ty w y g ło sz o n e n a s e s ji u k a z a ły p e w n e n o w e i c ie k a w e z w ią z k i, ja k ie z a ch o d zą m ię d z y E u c h a r y s tią i a p o s to ls tw e m lu d z i św ie c k ic h .

W p ie rw s z y m r e f e r a c ie k s. S. C z e r w i k u k a z a ł z w ią z e k E u c h a r y s tii z d o jrz a ło ś c ią c h rz e ś c ija ń s k ą . Z az w y c z a j, g d y m ó w io n o o s a k r a m e n c ie „ d o j rz a ło ś c i” c h rz e ś c ija ń s k ie j, m ia n o n a m y ś li s a k r a m e n t b ie rz m o w a n ia ja k o u z u p e łn ie n ie s a k r a m e n t u c h rz tu . P rz e z b ie r z m o w a n ie d o k o n u je się b o w ie m ro z w ó j c n ó t n a d p rz y r o d z o n y c h , d a ró w i c h a ry z m a tó w D u c h a Ś w ię te g o . W ty m s e n s ie w id z ia n o s a k r a m e n t b ie r z m o w a n ia ja k o pom o c u z d o ln ia ją c ą c h rz e ś c i ja n i n a do d a w a n ia ś w ia d e c tw a i a p o s to ls tw a . O k a z u je się je d n a k , że ta k ż e s a k r a m e n t E u c h a r y s tii p o w o d u je w z ro s t i d o jrz a ło ś ć w m iło ści, a p rz e z to u z d o ln ią c h rz e ś c ija n in a do a p o s to ls tw a . O k a z u je się, że o b y d w a w s p o m n ia n e s a k r a m e n ty m a ją w s p ó ln e ź ró d ła w W ie c z e rn ik u i w d z ia ła ln o ś c i D u c h a Ś w ię te g o . W d n iu Z e s ła n ia w W ie c z e rn ik u je ro z o lim s k im , a w ię c m ie js c u u s t a n o w ie n ia E u c h a ry s tii, D u c h Ś w ię ty u z d o ln ił K o śc ió ł do a p o sto lsk ie g o ś w ia d e c tw a . T a k w ię c w te o lo g ii D u c h a Ś w ięteg o , czy li p n e u m a to lo g ii, o d n a jd u je m y w s p ó ln ą z a s a d ę w y ja ś n ia ją c ą z w ią z e k i p o d o b ie ń s tw o m ię d z y w s p o m n ia n y m i d w o m a s a k r a m e n ta m i. W re f e r a c ie b p a S. N o w a k a n a p o d k re ś le n ie z a s łu g u je s tw ie rd z e n ie is tn ie n ia o d rę b n e j d u c h o w o śc i la i k a tu w p o r ó w n a n iu z d u c h o w o śc ią k a p ła ń s k ą i z a k o n n ą . T ę o d r ę b n ą d u c h o w o ść o k re ś la się o b e c n ie n a jc z ę ś c ie j m ia n e m „ in k a r n a c y jn a ”, ze w z g lę d u n a p e w n e p o d o b ie ń s tw o i z w ią z e k te j d u c h o w o ści z ta je m n ic ą C h ry s tu s o w e g o w c ie le n ia w ś w ia t (in c a r n a tio ). E u c h a r y  s tia je s t b ez w ą tp ie n ia n ie ty lk o d a ls z y m n a s tę p s tw e m i s k u tk ie m w c ie le n ia , a le je s t c ią g ie m d a ls z y m n ie u s ta n n e g o w c ie la n ia się C h r y s tu s a w ś w ia t lu d z i w ś w ia t rzeczy . P rz e z w c ie le n ie C h r y s tu s a d o k o n a ła się p ie r w s z a i n a j b a rd z ie j p o d s ta w o w a k o n s e k r a c ja ś w ia ta lu d z i i p o ś re d n io całe g o k o sm o su . A p rz e z E u c h a ry s tię n a s t ę p u je c ią g d a lsz y w c ie le n ia w k a ż d e n o w e lu d z k ie p o k o le n ie , a p rz e z to w h is to rię n a sz e g o ś w ia ta . W ty m k o n te k ś c ie p o w o ła n ie lu d z i ś w ie c k ic h do u ś w ię c e n ia ś w ia ta <co n se c ra tio m u n d i) p o z o sta je w śc isły m z w ią z k u z n ie u s ta n n y m w c ie la n ie m się C h r y s tu s a w ś w ia t p rz e z E u c h a ry s tię . S tą d te ż in k a r n a c y jn a d u c h o w o ść la i k a tu n ie m oże się o b e jś ć b ez E u c h a ry s tii. N ie m oże b y ć a p o s to ls k o s k u te c z n a . D la te g o te ż n ie b ez p o w o d u w so b o ro w y m

D e k re c ie o a p o s to ls tw ie ś w ie c k ic h p o w ie d z ia n o , że „ z w łaszcza E u c h a ry s tia ,

u d z ie la i w z m a c n ia o w ą m iło ść, k tó r a je s t ja k b y d u sz ą całe g o a p o s to ls tw a ” (D A 3; p o r. te ż K K 33). M a ją c te z w ią z k i n a u w a d z e S y n o d B is k u p ó w z r. 1987, p o św ię c o n y m ie js c u i p o s ła n n ic tw u lu d z i św ie c k ic h , n ie b ę d z ie m ó g ł n a d s p r a w ą o d rę b n e j i w ła ś n ie in k a r n a c y jn e j d u c h o w o śc i la ik a tu p rz e jś ć do p o r z ą d k u d z ien n e g o . S p ra w a b o w ie m d u c h o w o śc i n a r z u c a się ja k o p iln a do d o k tr y n a ln e g o w y ja ś n ie n ia p rz e z S y n o d B isk u p ó w . J e s t to k o n ie c z n e n ie ty lk o z r a c j i d o k tr y n a ln e j ja sn o śc i, a le i p r a k ty c z n e j sk u te c z n o śc i p rz y g o to w a n ia lu d z i św ie c k ic h do a p o s to ls tw a . W re f e r a c ie w y g ło sz o n y m p rz e z S. W i l k a n o w i c z a n a s z c z e g ó ln ie j szą u w a g ę z a s łu g u je jeg o in t e r p r e ta c ja z a a n g a ż o w a n ia ś w ie c k ic h w p rz e m ia n ę , c z y li w „ k o n s e k r a c ję ” ś w ia ta . R e f e r e n t d o k o n a ł o d w a ż n e g o m a n e w r u z b liż e n ia p o ję c ia k o n s e k r a c y jn e j p rz e m ia n y ś w ia ta do n o w szeg o p o ję c ia „ c y w iliz a c ja m iło ś c i”, la n s o w a n e g o p rz e z P a w ła V I i J a n a P a w ła II. Z b liż e n ie to p o z w a la n a p e łn ie js z e w y k o rz y s ta n ie g ło sz o n y c h p rz e z J a n a P a w ła I I id e a łó w o b ro n y g o d n o śc i c z ło w ie k a i p r a w lu d z k ic h , ta k ic h j a k p ra w o do p ra w d y , do w o ln o śc i i so lid a rn o ś c i. I d e a ły te s ta n o w ią o b e c n ie b a rd z ie j z ro z u m ia łą i b a rd z ie j k o n k r e tn ą tr e ś ć w ła sn e g o a p o s to ls tw a lu d z i ś w ie c k ic h w z a k re s ie „ k o n s e k r a c ji” d o czesn eg o ś w ia ta . N a d a ją te m u a p o s to ls tw u b a rd z ie j z ro z u m ia łe i b a rd z ie j a tr a k c y jn e f o r m u ły tre ś c io w e .

T a k w ię c t a k r ó tk a , je d n o d n io w a s e s ja p rz y c z y n iła się w z n a c z n y m s to p n iu do p e łn ie js z e g o z ro z u m ie n ia z w ią z k ó w łą c z ą c y c h s a k r a m e n t E u c h a r y s tii

(7)

112

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U ■oraz k o n g re s e u c h a ry s ty c z n y z a p o s to ls tw e m lu d z i św ie c k ic h . U k a z a ła o n a ja k h a r d z o E u c h a r y s tia je s t „ d u s z ą ” n ie ty lk o a p o s to ls tw a św ie c k ic h , a le w ogóle •w szelkiego a p o s to ls tw a w ro z u m ie n iu k a to lic k im . ks. E u g e n iu s z W e r o n S A C , O lta r z e w II. D U C H O W O Ś Ć T O M A S Z A M O R E ’A

N a m a rg in esie książk i: T. M ore, „P ism a w ię z ie n n e ”, P ozn ań 1985

„D la je d n y c h T o m asz M ore b y ł c ia s n y m s k r u p u la n te m , d la in n y c h czło w ie k ie m p rz e z p y c h ę z a tw a rd z ia ły m w u p o rz e . K ró l u w a ż a ł go z a z d ra jc ę , a ro d z in a i n a jb liż s i s ta li w o b ec n ie p o ję te j z a g a d k i. N a jp ie r w z a ła tw ili się z n im sę d z io w ie , n a z y w a ją c go « n ie ja k im T o m a sz e m , o s ta tn io z a m ie s z k a ły m w C h elsea» , z a p o m in a ją c , iż m ie li p rz e d so b ą w y b itn e g o in te le k tu a lis tę , j e d n eg o z c z o ło w y c h p r z e d s ta w ic ie li R e n e s a n s u , p rz y ja c ie la w ie lk ie g o E ra z m a z R o tte r d a m u , n ie d a w n e g o k a n c le rz a K ró le s tw a (...). T o m a sz M o re b y ł w T o w e r w ię ź n ie m s u m ie n ia i zło ży ł s w o je ży cie w im ię w ie rn o ś c i K o śc io ło w i

i S to lic y Ś w ię te j”. T y m i sło w a m i W o jc ie c h G i e r t y c h , d o m in ik a n in , w p rz e d m o w ie k s ią ż k i P ism a w i ę z i e n n e 1 o k re ś la ic h a u to r a -— T o m a sz a M o r e ’ a.

K s ią ż k a d a je o b ra z ży cia i św ię to śc i św ie c k ie g o c h rz e ś c ija n in a , m ę c z e n n ik a z a w ia r ę i w o ln o ść su m ie n ia . C zęść g łó w n ą k s ią ż k i s ta n o w ią P is m a w i ę 

z ie n n e , k tó r e p o p rz e d z a Ż y w o t T o m a sza M ore, n a p is a n y p rz e z W illia m a R o 

p e r a. R o p e r b y ł zię c ie m i d o m o w n ik ie m M o re ’a p rz e z p o n a d sz e s n a śc ie la t, b y ł je d n o c z e śn ie c e n io n y m p ra w n ik ie m i c z ło n k ie m Iz b y G m in w ty m czasie, ■gdy r o z g r y w a ła się s p r a w a T o m asza . W y d a je się z a te m , że je s t o n n a jb a r d z ie j k o m p e te n tn y m b io g ra fe m , k tó r y p o s ta ć T o m a sz a M o re ’a u k a z u je w p r a w d z i w y c h re a lia c h n a tle e p o k i. W y ją tk o w o , p e w n e n ie ś c isło śc i w c h ro n o lo g ii w y d a r z e ń , z a u w a ż a ją i p o p r a w ia ją in n i h is to ry c y i b io g ra fo w ie M o re ’a.

P is m a w ię z ie n n e , k tó r e o b e jm u ją d ru g ą część k s ią ż k i, są d o k u m e n te m

p rz e ż y ć św ię te g o T o m a sz a M o re ’a w c zasie jeg o 1 5 -m iesięczn eg o p o b y tu w w ię z ie n iu , w T o w e r.

1. Z arys życia T om asza M ore’a (1478— 1535)

a. O k r e s m ł o d z i e ń c z y

Ż y cie T o m a sz a M o re ’a p rz y p a d a n a o k re s R e n e s a n s u . U ro d z ił się 6 l u te g o 1478 r o k u ja k o sy n lo n d y ń s k ie g o m ie s z c z a n in a w ro d z in ie n ie s ła w n e j, lecz u c z c iw e j. W cześn ie p o sz e d ł do sz k o ły św . A n to n ie g o w L o n d y n ie (u w a ż a n e j w ó w c z a s z a n a jle p sz ą ), gdzie ję z y k ie m w y k ła d o w y m b y ła ła c in a . K ie d y

m ia ł 12 la t , u m ie sz c z o n o go n a d w o rz e k a n c le r s k im k a r d y n a ł a M o r t o n a, k t ó r y z a o p ie k o w a ł się n im i p rz e k a z a ł m u w ie le ze sw e j p r a k ty c z n e j w ie d z y

0 św iecie. P o d w u la t a c h k a r d y n a ł z a p is a ł go n a s tu d ia w O x fo rd z ie . G d y T o m a sz o p a n o w a ł ła c in ę i g re k ę , u m ie ś c ił go w k o le g iu m p ra w n ic z y m w N ew In n . W k ró tc e u z y s k a ł n o m in a c ję i u z n a n ie ja k o c e n io n y a d w o k a t. Z a n im je d n a k z o sta ł a d w o k a te m w są d z ie , p o w o ła n o go n a p o sła do p a r la m e n t u 1 z m ie js c a n a r a z i ł się m o cn o k ró lo w i H e n r y k o w i V II. Z a p o b ie g liw y i sk ą p y k r ó l z o k a z ji ś lu b u n a js ta r s z e j c ó rk i z a ż ą d a ł od lu d z i p o d a tk u . T o m a sz p o s ta n o w ił o b a lić ro s z c z e n ia k ró la . W ó w czas k r ó l ro z p o c z ą ł s p ó r z o jc e m T o m a sz a , k tó r e g o w ię z ił bez w in y w T o w e r, d o p ó k i n ie o tr z y m a ł z n a czn eg o w y k u p u .

1 T o m a sz M o r e , P is m a w ię z ie n n e , p o p rz e d z o n e Ż y w o te m T o m a s z a M o re n a p is a n y m p rz e z W illia m a R o p e r a, re d . W o jc ie c h G i e r t y c h , W o j

(8)

W ty m te ż czasie, a m ia ł w ó w c z a s T o m a sz d w a d z ie ś c ia k ilk a la t, z w ie l k im d la sie b ie z a sz c z y te m g ło sił p rz e z p e w ie n czas p u b lic z n e w y k ła d y o D e

C iv ita te D ei (O P a ń s tw ie B ożym ) św . A u g u s ty n a . P ó ź n ie j z o s ta ł m ia n o w a n y

le k to r a te m w F u r n i v a l ’s, n a o k re s p rz e s z ło trz e c h la t.

P o ty m czasie p rz e b y w a ł o k o ło c z te ry l a t a w d o m u z a k o n n y m k a rtu z ó w w L o n d y n ie . P r o w a d z ił ta m życie z a k o n n e z a c h o w u ją c r e g u łę bez s k ła d a n ia ślu b ó w . P rz e k o n a ł się je d n a k , że to n ie jeg o d ro g a ży c ia , że n ie m oże z o sta ć z a k o n n ik ie m ; p o s ta n o w ił zało ż y ć ro d z in ę .

b. O k r e s d o j r z a ł y

W k ró tc e T o m a sz p o z n a ł s w o ją p rz y s z łą żonę, J a n e C o l t . B a rd z o ją k o c h a ł. B y ł to n a js z c z ę ś liw s z y o k re s jeg o życia, ja k w s p o m in a R o p er. J e d n a k

to szczęście i s p o k ó j n ie tr w a ł y d łu g o . P o sześciu la ta c h m a łż e ń s tw a , a w ro k p o w s tą p ie n iu n a tr o n H e n г у к а V III, u m a r ła m u żo n a. T o m a sz z o sta ł z c z w ó rk ą d ziec i, z k tó r y c h n a js ta r s z e m ia ło p ię ć la t. P r z e d u p ły w e m tr z e c h l a t ż e n i się p o w tó rn ie , a le u c z y n ił to ty lk o z p o w o d u d zieci. J e g o d r u g a żo n a, A lic ja M i d d l e t o n , b y ła w d o w ą o s ie d e m l a t s ta r s z ą o d n ieg o , ś w ie tn ą , z a p o b ie g liw ą g o s p o d y n ią i u c z c iw y m c z ło w ie k iem . Z a m ie s z k a li w ro d z in n y m

d o m u , w C h e lse a . D o s to s u n k u T o m a sz a do ro d z in y , k tó r ą ta k b a rd z o c e n ił, w k tó r e j m ia ł p e łn e o p a rc ie , p o w ró c im y p ó źn iej.

P o z a d o m e m ro d z in n y m w a ż n ą s p r a w ą d la T o m a sz a b y ła p r a c a i słu ż b a lu d z io m . R o p e r d o k ła d n ie p rz e d s ta w ia d ro g ę M o re ’a w io d ą c ą do te j, t a k w y ją tk o w e j i sz c zeg ó ln ej p o z y c ji, n a u rz ą d k a n c le rz a A n g lii.

Z a n im je d n a k z a c z ą ł p e łn ić to s ta n o w is k o z o s ta ł m ia n o w a n y je d n y m z p o d sz e ry fó w L o n d y n u . W ted y , ja k p o d a je w b io g r a fii R o p e r, „...dla w ie lk ie j je g o uczoności, m ą d ro ś c i, w ie d z y i d o św ia d c z e n ia , o ta c z a n o go ta k im p o w a ż a n ie m , że z a n im jeszcze p o sz e d ł n a słu ż b ę do k r ó la H e n ry k a V III, z o s ta ł n a p ro ś b ę k u p c ó w a n g ie ls k ic h , a za k ró le w s k im p o z w o le n ie m , d w u k r o tn ie m i a n o w a n y ic h a m b a s a d o r e m ” 2.

S w o ją s z la c h e tn ą p o s ta w ą z y s k a ł T o m asz u z n a n ie u k ró la , k tó r y p r z y ją ł go n a d w ó r. W 1517 r. z o sta ł M o re c z ło n k ie m r a d y k ró le w s k ie j i sę d z ią w S ą d z ie P e ty c y jn y m (czyli w tzw . S ą d z ie U b o g ich , r o z p a tr u ją c y m s p o ry b ie d n y c h z m o żn y m i). W 1512 r . k r ó l o b d a rz y ł go s z la c h e c tw e m . M ia ł do n ieg o p e łn e z a u fa n ie ; w k ró tc e m ia n o w a ł go p o d s k a r b im „b ez ż a d n y c h s t a r a ń ze s tro n y T o m a s z a ” 3, co p o d k re ś la R o p e r w b io g r a fii M o re ’a.

W czasie z e b r a n ia p a r l a m e n t u w y b ra n o M o re ’a m a r s z a łk ie m . P ro s ił o z w o l n ie n ie z teg o u rz ę d u , je d n a k b ez s k u tk u . K ró l m ia ł d o b re z d a n ie i w y so k ie m n ie m a n ie o m ą d ro ś c i i w ie d z y T o m a sz a . M ia n o w a ł go z a rz ą d c ą u n iw e r s y te tu w O x fo rd z ie .

N a d w o rz e k r ó la k a r ie r ę w ty m czasie ro b ił k a r d y n a ł W o 1 s e y. K ie d y z o sta ł k a n c le rz e m s k u p ił w sw o im r ę k u p ra k ty c z n ie c a łą w ła d z ę ś w ie c k ą i d u c h o w n ą . P o p r o s tu rz ą d z ił on, a n ie k ró l. H e n r y k a o żen io n o w c z e śn ie ze s t a r szą od n ie g o K a ta r z y n ą A n d e g a w e ń s k ą , w d o w ą p o je g o b ra c ie A rtu r z e , c ó rk ą k r ó la h is z p a ń sk ie g o . B y ło to m a łż e ń s tw o w y łą c z n ie p o lity c z n e . W ty m c z a sie k ró l z a k o c h a ł się w A n n ie B o le y n i p r a g n ą ł u n ie w a ż n ić tr w a ją c e m a łż e ń stw o . K a r d y n a ł W o lsey p o d s u n ą ł je d n o c z e śn ie w ą tp liw o ś ć co do w a ż n o śc i m a łż e ń s tw a k ró la . K ró l c h c ia ł u n ik n ą ć w s z e lk ic h n ie ja s n y c h s y tu a c ji, k tó r e d o ty c z y ły jeg o p ry w a tn e g o życia. Z a c z ą ł d o m a g a ć się od T o m a sz a , a b y p r z y s ta ł n a jeg o m a łż e ń s tw o . P r a g n ą ł u c z y n ić go k a n c le rz e m , k ie d y o sk a rż o n o o z d ra d ę k a r d y n a ła W o lsey a.

2 T a m ż e , 16 (R o p e r b łę d n ie p o d a je , że M o re d w u k r o tn ie b y ł a m b a s a d o re m k u p c ó w a n g ie ls k ic h : po ra z d ru g i z o sta ł o n w y s ła n y do C a la is, a b y n e g o c jo w a ć ta m z k u p c a m i f r a n c u s k im i — p rz y p is red.).

3 T a m ż e , 18.

(9)

1 1 4 B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

H e n r y k V III w y s ła ł b is k u p a D u r h a n i T o m a sz a M o re ja k o s w o ic h a m b a s a d o ró w do C a m b ra i, a b y z a w a r li t r a k t a t p o k o jo w y m ię d z y c e sa rz e m , k ró le m f r a n c u s k im a n im sam y m . T o m a sz , ja k p o d a je R o p e r, „ ta k z rę c z n ie się s p r a w ił, p rz y c z y n ia ją c K ró le s tw u w ię c e j k o rz y ś c i z ow ego p rz y m ie rz a , n iż sa m k r ó l i je g o R a d a z d o ła lib y u z y s k a ć ” 4, że k r ó l u w z g lę d n ia ją c t e z a słu g i m ia n o w a ł go w 1529 r. k a n c le rz e m A n g lii.

K a n c le rz T o m a sz M o re w e w s z e lk ic h s p r a w a c h k ró la i p a ń s tw a o k a z y w a ł n ie z m ie r n ą tro s k ę . W ie d z ia ł, że je s t n a ła s c e k ró la , je d n a k p o z o sta w a ł s o b ą , s łu c h a ł s u m ie n ia . R o z w ią z y w a ł s o lid n ie i u c z c iw ie w s z y s tk ie s p r a w y . K ie d y w n ie d łu g im czasie p o o b ję c iu u rz ę d u k a n c le r z a k r ó l z w ró c ił się do n ieg o ze s w o ją p r y w a tn ą s p r a w ą d o ty c z ą c ą u n ie w a ż n ie n ia m a łż e ń s tw a , T o m a sz p rz y p o m n ia ł sło w a , k tó r e k r ó l w y p o w ie d z ia ł p o w ie rz a ją c m u u rz ą d k a n c le r sk i. „B yło to — p o d k re ś la R o p e r — n a jw z n io ś le js z e p o u c z e n ie , ja k ie g o w ła d c a k ie d y k o lw ie k u d z ie lił słu d z e , a b y n a jp i e r w m ia ł w z g lą d n a B oga, a po B o g u n a n ieg o , c z e m u on (T om asz) p o z o sta ł w ie r n y ” 5.

K ró l, m a ją c jeszcze w te d y n a u w a d z e w o ln o ść s u m ie n ia T o m a sz a , z w ró c ił się d o in n y c h u c z o n y c h d o ra d c ó w ; z n a la z ł św ia d k ó w , k tó r z y p rz y s ię g li, ż e jeg o p ie rw s z e m a łż e ń s tw o z K a ta r z y n ą n ie z o sta ło d o p e łn io n e , że m ia ło c h a r a k t e r w y łą c z n ie p o lity c z n y .

W te j s y tu a c ji T o m asz z d e c y d o w a ł się n a w y c o fa n ie z u rz ę d u , a r e s z tę ż y c ia c h c ia ł p o św ię c ić „ słu ż b ie B ogu d la p o ż y tk u s w o je j d u s z y ” *.

K ró l s p e łn ił jeg o p ro ś b ę i T o m a sz M o re z ło ż y ł re z y g n a c ję ze s ta n o w is k a k a n c le rz a A n g lii. W y je c h a ł n a s ta łe do C h e lse a , do ro d z in y . Z aczął się n o w y ,

tr u d n y o k re s jeg o życia.

c. D r a m a t s u m i e n i a T o m a s z a M o r e ’ a

A b y ro z s trz y g n ą ć s p r a w ę m a łż e ń s tw a k r ó la z k ró lo w ą K a ta r z y n ą , z o s ta ła z w o ła n a k o m is ja p o d le g ła C r a n m e r o w i , a rc y b is k u p o w i C a n te r b u r y . K r ó l ro z g ło sił w ia d o m o ś ć , że n ie z n a la z ł s p r a w ie d liw o ś c i u p a p ie ż a , n ie u z y s k a ł u n ie w a ż n ie n ia m a łż e ń s tw a . Z e rw a ł z a te m z R z y m e m , o g ło sił się g ło w ą K o śc io ła a n g ie ls k ie g o i p o ś lu b ił A n n ę B o ley n . P ó ź n ie j z a częła się a k c ja o k a z y w a n ia k r ó lo w i lo ja ln o ś c i i s k ła d a n ia p rz y s ię g i n a w ie rn o ś ć n o w e j u s ta w ie . T o m a sz M o re o d m ó w ił p o p a rc ia s p r a w y k ró la , k tó r y n a k ła n ia ł go ró ż n y m i sp o so b a m i. N ie zg o d zili się n a zło ż e n ie p rz y s ię g i ró w n ie ż n ie k tó rz y d u c h o w n i, m. in . b is k u p F i s h e r , k a r tu z i o ra z z a k o n n ic a z C a n te r b u r y ·— s io s tr a E lż b ie ta B a r t o n . W szy scy oni z o s ta li o s k a r ż e n i o z d ra d ę s ta n u i s k a z a n i n a m ę c z e ń sk ą ś m ie rć . T o m asz M ore ja k o je d y n y c zło w ie k św ie c k i o św ia d c z y ł, że p rz y s ię g i n ie złoży.

T o m a sz a w z y w a n o po ra z d ru g i. O d m ó w ił p o w tó rn ie . Z a m k n ię to go w o d o s o b n ie n iu n a c z te ry d n i. N a s tę p n ie w e z w a n o do p rz y s ię g i po r a z trz e c i. O d m ó w ił. Z o s ta ł a r e s z to w a n y i s k ie ro w a n y do T o w e r. T y m ra z e m p r z y b y ł n ie j a k d o tą d ja k o a d w o k a t, lecz ja k o w ię z ie ń . W w ię z ie n iu b y ł ju ż a r c y

b is k u p F is h e r i in n i d u c h o w n i, k a rtu z i. T o m a sz do k o ń c a p o z o sta ł w ie r n y s w o je m u s u m ie n iu . N a p o d s ta w ie d o n ie s ie n ia r a d c y k ró la o sk a rż o n o go, ja k p o d a je R o p e r, „o z d ra d ę , m ocą u s ta w y , w e d le k tó r e j z d r a d ą by ło n ie u z n a w a n ie k r ó la za g ło w ę K o śc io ła ” 7.

T o m a sz n ie u g ią ł się, n ie u le g ł n a m o w o m sw o ic h p rz y ja c ió ł, z n a jo m y c h , a n a w e t n a jb liż s z y c h z ro d z in y , a b y w b r e w so b ie złożyć p rz y s ię g ę k ró lo w i. P o 1 5 -m iesięczn y m p o b y c ie w w ię z ie n iu w y d a n o w y ro k s k a z u ją c y go n a śm ierć. 4 T a m ż e , 31. 5 T a m ż e , 38. 6 P o r. ta m ż e , 59. 7 P o r. ta m ż e , 56.

(10)

W y ro k w y k o n a n o w w ig ilię św . T o m asza , 22 c z e rw c a 1535 ro k u . P r z y e g z e k u c ji o b e c n a b y ła żo n a T o m a sz a , n a jb liż s z a ro d z in a i p rz y ja c ie le .

T o m asz M o re z g in ą ł śm ie rc ią m ę c z e ń sk ą z ro z k a z u k r ó la ja k o w ie r n y słu g a m o n a rc h y . D o k o ń c a p o z o sta ł w ie r n y E w a n g e lii i K o ścio ło w i. B e a ty f i k o w a ł go L eo n X I I I w 1886 r o k u , a św ię ty m o g ło sił P iu s X I w 1935 ro k u .

2. T w ó rczo ść T o m a sz a M o re ’a

T o m a sz M o re to n ie ty lk o w y b itn y p r a w n ik i d o s to jn ik p a ń s tw o w y za c zasó w k ró la H e n r y k a V III, a le je d e n z c zo ło w y ch p rz e d s ta w ic ie li R e n e s a n s u , a n g ie ls k i p is a rz i h u m a n is ta , p r z y ja c ie l E ra z m a z R o tte rd a m u .

J u ż w w ie k u m ło d z ie ń c z y m M o re p o z n a w a ł l i t e r a t u r ę k la s y c z n ą , k tó r ą te ż , p o d o b n ie j a k E ra z m , tłu m a c z y ł. D o k o n a ł ła c iń s k ie g o p rz e k ła d u tr z e c h d ia lo g ó w L u c ja n a z S a m o s a ty .

S p u śc iz n a p is a r s k a T . M o re o b e jm u je u tw o r y o te m a ty c e sp o łe c z n e j, p o e ty c k ie j, re lig ijn e j. P r a c ą o p ro b le m a c h sp o łe c z n y c h je s t U to p ia 8 K ie d y M o re p rz e b y w a ł w e F la n d r ii, w y s ła n y p rz e z k r ó la d la z a w a rc ia t r a k t a t u p o k o jo w e g o w B ru g e s , n a p is a ł d ru g i to m U to p ii, z a ś p o p o w ro c ie do A n g lii — to m p ie rw s z y . W 1516 r., d z ię k i p o m o c y E ra z m a z R o tte rd a m u , w y d a ł w L o - w a n iu m U to p ię w ję z y k u ła c iń sk im . W p ra c y te j p rz e c iw s ta w ił ó w c z e sn y m s to s u n k o m sp o łe c z n y m u to p ijn ą k o n c e p c ję id e a ln e j o rg a n iz a c ji e g a lita r n e g o sp o łe c z e ń stw a . S w o im i p o g lą d a m i w y w a r ł w p ły w n a k o n c e p c ję f r a n c u s k ic h u to p is tó w X V II I w ie k u 9.

T o m asz M o re z a jm o w a ł się ró w n ie ż tw ó rc z o ś c ią p o e ty c k ą . W 1509 r. n a p is a ł C a rm e n G r a tu la to r iu m i ró ż n e p o e m a ty n a k o ro n a c ję i m a łż e ń stw o H e n ry k a V III; n a to m ia s t w 1513 r. ■— D zie je R y s z a r d a I I I po ła c in ie i po a n g ie ls k u . W 1518 r. w y d a ł z b ió r ła c iń s k ic h P o e m a tó w . W 1521 r. p o m a g a ł H e n ry k o w i V III w u ło ż e n iu A s s e r tio S e p te m S a c r a m e n to r u m (R o z p ra w a o sie d m iu s a k r a m e n ta c h ). T o m a sz p is a ł ró w n ie ż w ie le p o le m ic z n y c h dzieł.

O s ta tn i o k re s tw ó rc z o ś c i M o re ’a z a w ie ra d z ie ła w ię z ie n n e , k tó r e w y r o s ły z jeg o o so b iste g o d r a m a tu . D zielą się one n a tr z y zesp o ły :

1. K o re s p o n d e n c ja , k tó r a n a le ż y do k la s y k i e p is to lo g ra fii c h rz e ś c ija ń s k ie j. N a jw a rto ś c io w s z e są lis ty do u k o c h a n e j c ó rk i M a ł g o r z a t y . N ie w s z y

s tk ie lis ty z a c h o w a ły się. D o k o re s p o n d e n c ji w ię z ie n n e j z alicza się te ż lis t M a łg o rz a ty do p r z y r o d n ie j s io s tr y A lic ji A lin g to n . M a łg o rz a ta tłu m a c z y w n im p o s ta w ę ojca.

2. R o z w a ż a n ia i m o d litw y p is a n e w w ię z ie n iu w T o w e r, a u jm u ją c e d u c h o w o ść T o m a sz a . Ś w ia d o m y b y ł o n p o w sz e c h n e g o z n a c z e n ia sw y c h d o ś w ia d czeń , d la te g o p is a ł sw e ro z w a ż a n ia ta k , a b y k a ż d y m ó g ł się n im i po słu ży ć. M o d litw ą o b e jm o w a ł n ie ty lk o sw o ic h b lisk ic h , p rz y ja c ió ł, a le ró w n ie ż i w r o gów ; ty c h , k tó r z y n ie m o g li z ro z u m ie ć , d laczego T o m a sz s p rz e c iw ia się k r ó lo w i, d lacz eg o s a m s k a z u je się n a w ię z ie n ie i śm ie rć .

M o d litw ę D a j m i T w ą la s k ę , d o b r y P a n ie n a p is a ł n a m a r g in e s ie m o d li te w n ik a . J e s t o n a w y ra z e m jeg o w ia r y i b e z k o m p ro m iso w e g o ży cia E w a n g e lią w z je d n o c z e n iu z B ogiem . 3. T rz e c i z e sp ó ł z a w ie r a d w a tr a k ta t y . P ie r w s z y n a p is a n y je s t po ła c in ie : D e tr is titia C h r is ti (O s m u tk u , z n u ż e n iu , s tr a c h u i m o d litw ie C h ry s tu s a , z a n im G o p o jm a n o ). D ru g i t r a k t a t — D ialog p o c ie s ze n ia je s t k la s y c z n y m d z ie łe m l i t e r a t u r y r e n e s a n s o w e j. D e tr is t it ia C h r is ti u w a ż a n y je s t za k o n ty n u a c ję w c z e śn ie jsz e g o t r a k t a t u O M ęce P a ń s k ie j, k tó r y M ore n a p is a ł po re z y g n a c ji z u r z ę d u k a n c le rz a , w m a ju 1532 r. P rz e z d w a la t a c z e k a ł n a n ie u c h r o n n e a re s z to w a n ie , o d d a ją c się ro z w a ż a n io m o M ęce C h ry s tu s a . De 8 U to p ia — w y d a n ie ła c iń s k ie 1516 r.; a n g ie ls k ie 1551 r.; p o ls k ie 1947 r.; 1954 r. P o r. E n c y k lo p e d ia p o w s z e c h n a P W N , t. I I I , W a rs z a w a 1975, 179. 9 T. M o r e , P ism a ..., dz. c y t., 179. 8»

(11)

tr is titia n a p is a ł p o d k o n ie c p o b y tu w T o w e r. W d z ie le ty m m ó w i o p o w s z e c h 

n y m c ie r p ie n iu . P o g o d z o n y ju ż z m y ś lą o b lis k ie j ś m ie rc i a f ir m u je m ę c z e ń sk ą d ro g ę , k tó r a je s t d ro g ą K o ścio ła. A p o s ta z ja K o śc io ła a n g ie lsk ie g o d o m a g a ła się ś w ia d e c tw a ż y w e j w ia ry , k tó r e d a ł T o m a sz sw o ją p o s ta w ą . Z ro z u m ia ł, że to je s t jego z a d a n ie . W d z ie le c z y n i a lu z ję do e u r o p e js k ie j s y tu a c ji re lig ijn e j. Ś p ią c y a p o s to ło w ie są sy m b o le m b is k u p ó w p o rz u c a ją c y c h trz o d ę ; o d c ię te u c h o M a lc h u s a n a p ro w a d z a c z y te ln ik a n a re f le k s ję o h e re z ji.

W ięk szo ść t r a k t a t u p o św ię c a T o m a sz ro z w a ż a n iu c ie r p ie ń p s y c h ic z n y c h C h r y s tu s a w O g ro d zie O liw n y m . U k a z u je C h ry s tu s a , k tó r y w c h w ili p o jm a n ia o b ja w ił sw o je B ó stw o i w y g ło sił m o w ę ja k o T e n , k tó r y p o s ia d a w ła d z ę . U d r ę k a z a lę k n io n e g o M ę c z e n n ik a z a k o ń c z y ła się tr y u m f e m B ożej m ocy. T a s y tu a c ja je s t je d n o c z e ś n ie o b ra z e m s ta n u d u c h o w e g o M o re ’a, k tó r y n a ty m k o ń c z y sw ó j tr a k t a t , g d y ż o d e b ra n o m u k sią ż k i. T o m a sz p r z e s ta je p isa ć . P o z o sta ło m u w y z n a n ie w ia ry , n ie p ió re m , w ię z ie n ie m , a le ż y c ie m — k o n s e k w e n tn ą p o s ta w ą do k o ń c a , do m ę c z e ń s k ie j śm ierci.

3. D roga do św ię to śc i

P is m a w ię z ie n n e T o m a sz a M o re ’a z a w ie r a ją c e lis ty , m o d litw y , ro z w a ż a n ia ,

t r a k t a t y u k a z u ją w p e łn i oso b o w o ść o ra z p o s ta w ę ży c io w ą ic h a u to r a . „ P rz e z w s z y s tk ie c z y n y c a łe g o jeg o ży cia ja w n y m b y ło , że w sz e lk ie sw e p ra c e i tr u d y , n ie z w a ż a ją c n a z ie m sk ie p rz y je m n o ś c i, czy to w ła s n e , czy swroich b lisk ic h , o d d a w a ł i p o św ię c a ł s łu ż b ie B ogu, k r ó lo w i i O jc z y ź n ie ” 10 — ta k w b io g r a fii m ó w i o T o m a sz u R o p e r, jeg o zięć.

a. Ż y c i e z w i a r y

C a ła d ro g a ż y c ia T o m a sz a M o re b y ła d r o g ą z C h ry s tu s e m . Ż y ł E w a n g e lią. W y c h o w a n y w ro d z in ie re lig ijn e j, w m ło d o ści in te re s o w a ł się d z ie ła m i r e lig ijn y m i, k tó r e k s z ta łto w a ły jeg o d u c h o w o ść . S tu d io w a ł p is m a O jc ó w K o ścio ła, g ło sił w y k ła d y n a te m a t d z ie ł św . A u g u s ty n a . Z n a m ie n n y m w jeg o ży ciu b y ł f a k t, że z a s ta n a w ia ł się, czy n ie w y b r a ć p o w o ła n ia z a k o n n e g o . P rz e z c z te ry l a t a p rz e b y w a ł w s u r o w y m k la s z to rz e k a rtu z ó w . T a m p rz e k o n a ł się, że n ie m oże z o sta ć z a k o n n ik ie m . Z a ło ż y ł ro d z in ę . B y ł sz c z ę śliw y m m ę ż e m i o jcem .

T o m asz M o re b y ł p ra w d z iw ie d o m o w y m c z ło w ie k ie m . Je g o szczęściem b y ł n o w y d o m w C h e lse a , żona, d zieci, p r z y ja c ie le , k s ią ż k i. W d o m u g ościł E ra z m a z R o tte r d a m u , b is k u p ó w F i s h e r a i T u n s t a l l a , A n to n ie g o В o n у i s i u , k s. M ik o ła ja V i 1 s o n a 12 i in n y c h , k tó r z y p rz y ja ź n ili s ię z je g o ro d z in ą . D om T o m a sz a o d w ie d z a ł ró w n ie ż m ło d y k r ó l H e n ry k .

W ro d z in ie T o m a sz a M o re p a n o w a ła a tm o s f e r a r e lig ijn a . T o w ła ś n ie on, o jc ie c ro d z in y , n a d a w a ł je j d u c h a B ożego. W sp ó ln a ro d z in n a m o d litw a b y ła p r a k ty k ą c o d z ie n n ą . G d y b y ł w d o m u , T o m a sz o p ró cz p a c ie rz a o d m a w ia ł z d z ie ć m i ta k ż e s ie d e m p sa lm ó w , lita n ie i o d p o w ie d n ie s e k w e n c je . P r z e d s p o c z y n k ie m c a ła ro d z in a , ra z e m ze s łu ż b ą , z b ie r a ła się w d o m o w e j k a p lic y i ta m o d m a w ia ła p s a lm y i k o le k ty 1S.

T o m a sz b y ł m ę ż e m m o d litw y i u m a r tw ie n ia . R o p e r w sp o m in a , że „ u m a r tw ia ł on sw o je c ia ło ra z a m i d y s c y p lin y , co b y ło w ia d o m e ty lk o je g o żonie o ra z jeg o (T o m asza) n a js ta r s z e j có rce. J ą to d la je j d y s k r e tn o ś c i d a r z y ł szcze g ó ln y m z a u f a n ie m i o d d a w a ł je j do p r a n i a w ło s ie n n ic ę , k tó r ą n o sił p o d u b r a 10 T . M o r e , P ism a ..., dz. c y t., 25. 11 T a m ż e , 127. (A n to n i B o n v i s i — k u p ie c z L u k k i, p rz y ja c ie l T . M ore) 12 T a m ż e , 100. (ks. M ik o ła j V i 1 s o n — k a p e la n k ró la , p ó ź n ie j w ię z ie ń w T o w er). ls P o r. ta m ż e , 25.

(12)

n ie m ” 14. T o m a sz d u żo się m o d lił, szczeg ó ln ie w sa m o tn o śc i. A b y m ie ć k u te m u w a r u n k i, w y b u d o w a ł w z n a c z n e j o d leg ło ści od d o m u ta k z w a n ą p rz e z n ie g o „ n o w ą b u d o w lę ”, w k tó r e j b y ła k a p lic a , b ib lio te k a i g a le r ia . T a m w z w y k łe d n i łą c z y ł m o d litw ę z p r a c ą ; w p ią tk i s p ę d z a ł czas od r a n a do w ie c z o ra t r w a j ą c g o rliw ie n a m o d litw ie i ć w ic z e n ia c h d u c h o w n y c h 15. N ie u s ta n n ie b y ł z a ję ty s p r a w a m i k r ó la i p a ń s tw a , je d n a k c zęsto w w o ln y c h c h w ila c h c z y ta ł P is m o Ś w ię te i ta m s z u k a ł ro z w ią z a n ia tr u d n y c h sp ra w .

M o re p is a ł d z ie ła b ro n ią c e p ra w d z iw e j re lig ii k a to lic k ie j p rz e d h e re z ja m i, p o ta je m n ie sz e rz o n y m i w K ró le s tw ie . T a k p o m a g a ł b is k u p o m , k tó r z y w d o w ó d w d z ię c z n o śc i w s p ie r a li go m a te r ia ln ie , p o n ie w a ż w id z ie li, że m im o je g o u c z c iw e j i s o lid n e j p r a c y i ła s k , ja k im i d a rz y ł go k ró l, w c a le n ie b y ł b o g a ty m . R o d zin ę u tr z y m y w a ł sam , z w ła s n e j p ra c y . T ro sz c z y ł się o z a s p o k o je n ie p o d s ta w o w y c h p o trz e b , p rz e ż y w a ł w s p ó ln ie w s z y s tk ie ra d o ś c i i s m u tk i r o d z in n e. G d y p o w a ż n ie z a c h o ro w a ła jeg o u k o c h a n a c ó rk a , M a łg o rz a ta , p ie lę g n o w a ł ją b a rd z ie j n iż k to k o lw ie k in n y , b a rd z o p rz e ż y w a ł je j c h o ro b ę . S z u k a ł r a t u n k u w m o d litw ie . R o p e r, m ą ż M a łg o rz a ty , w s p o m in a , że „ u d a ł się on (T om asz) d o k a p lic y w n o w y m b u d y n k u , ja k to z w y k le c zy n ił, i t a m n a k o la n a c h , ze łz a m i n a jż a r liw ie j b ła g a ł W szech m o g ąceg o B oga, a b y o k a z a ł sw ą d obroć, i je ś li ta k a j e s t J e g o w o la , ra c z y ł w y s łu c h a ć jeg o p r o ś b y ” ie. B óg o k a z a ł sw ą ła s k ę , c ó rk a o d z y s k a ła z d ro w ie .

P o z e jś c iu z u rz ę d u k a n c le rs k ie g o z e b ra ł c a łą ro d z in ę , a b y w s p ó ln ie o m ó w ić s p r a w y z w ią z a n e z u tr z y m a n ie m . N ie b y ło im ła tw o żyć. M a ją te k , k tó r y u z y s k a ł b ę d ą c n a u rz ę d z ie , n ie w y s ta r c z a ł do z a s p o k o je n ia p o d s ta w o w y c h p o tr z e b ro d z in y . P rz y g o to w y w a ł w c z e ś n ie j n a jb liż s z y c h n a sp o k o jn e , p e ł ne w ia r y zn o sz e n ie tr u d ó w , p rz e c iw n o ś c i i n ie d o s ta tk u ; p rz y g o to w y w a ł n a to, co m ia ło w n ie d łu g im cza sie n a s tą p ić — n a je g o u w ię z ie n ie i m ę c z e ń sk ą śm ie rć . „ N ie ra z ro z m a w ia ł ze s w ą m a łż o n k ą i d z ie ć m i o ra d o ś c ia c h n ie b a i p ie k ie ln y c h u d r ę k a c h , o ż y w o ta c h ś w ię ty c h m ę c z e n n ik ó w i ic h d o tk liw y c h c ie rp ie n ia c h , ic h n ie z m ie r n e j w y trw a ło ś c i, m ęce i śm ierci... i ja k im b ło g o s ła w ie ń s tw e m i ra d o ś c ią je s t d o z n a ć u tr a ty d ó b r, m a j ą tk u , w o ln o śc i i n a w e t ż y c ia d la m iło ś c i B ożej. M ó w ił im te ż w te d y , k ln ą c się n a s w o ją w ia r ę , że g d y b y m ó g ł u m rz e ć za d o b rą s p ra w ę , św ia d o m , iż żo n a jeg o i dzieci w s p ie r a ją go w ty m , to b y ło b y to d la ń t a k w ie lk ą p o c ie c h ą , że d la s a m e j ra d o ś c i p o b ie g łb y o ch o czo n a s p o tk a n ie ś m ie r c i” 17. U m a c n ia ł w m ę s tw ie c a łą ro d z in ę ta k , że ła tw ie j b y ło je j p r z y ją ć w s z y s tk ie tr u d n e w y d a rz e n ia .

P o z a d o m e m , ro d z in ą b y ła p r a c a z a w o d o w a i s łu ż b a lu d z io m . M o re b y ł sęd zią, k tó r y s u m ie n n ie i u c z c iw ie z a ła tw ia ł s p r a w y ; n ie n a w id z ił p rz e k u p s tw a . R o p e r w s p o m in a , j a k p e w n e g o r a z u p rz y s z ła w d z ię c z n a k lie n tk a i o fia ro w a ła m u rę k a w ic e , w k tó r y c h b y ło zło to . M ore r ę k a w ic e p r z y ją ł, a zło to z w ró c ił. I n n y m ra z e m p rz y s ła n o m u k o s z to w n y p u c h a r p e łe n w in a — w in o w y p ił, p u c h a r z w r ó c i ł ls. T o m a sz o d z n a c z a ł się o g ro m n y m p o c z u c ie m s p ra w ie d liw o ś c i p rz y z a ła tw ia n iu s p r a w . J e d e n z je g o zięció w w s p o m in a ł, że g d y b y b y ła s p r a w a m ię d z y ro d z o n y m o jc e m T o m a sz a a d ia b łe m , i d ia b e ł b y łb y w d o b ry m p r a w ie , p o b o ż n y T o m a sz M o re p rz y z n a łb y r a c ję d ia b łu l9. M o re b y ł c z ło w ie k ie m o so b liw y m . N a le ż a ł do ta k i c h lu d z i, k tó r z y n ie z n a jd u ją s a ty s f a k c ji w p ię c iu się k u g ó rz e , ch o ć m a j ą k u te m u w sz e lk ie sz a n se . O n b y ł sz c z ę śliw y w sw o im d o m u , p o ś ró d ro d z in y , p rz y ja c ió ł, g d y c z y n ił d o b ro . N ie z a b ie g a ł o ż a d n e w z g lę d y , s ta n o w is k a . B y ł w o ln y i n ie zale żn y . T o m a sz M o re ja k o uczciw y , m ą d r y i s ła w n y sę d z ia b y ł p o tr z e b n y k ró lo w i. 14 T a m ż e , 37. 15 P o r. ta m ż e , 26. « T a m ż e , 27. 17 T a m ż e , 41. 18 P o r. ta m ż e , 44. 19 P o r. ta m ż e , 34.

(13)

K ró l w y n o s ił go n a c o ra z w y ższe s ta n o w is k a . T o m a sz cieszy ł się n ie z m ie n n ie szczeg ó ln ą k r ó le w s k ą ła s k ą , tr w a ł w ie r n ie n a s łu ż b ie p rz e z p o n a d d w a d z ie ś c ia la t. K ró l c h ę tn ie sp ę d z a ł w o ln e c h w ile z T o m a sz e m , często z a p ra s z a ł go do sie b ie . T o m a sz b y ł to w a rz y s k i, p o g o d n e g o u s p o s o b ie n ia , u m ia ł b a w ić i z a in te r e s o w a ć o b e c n y c h n a sp o tk a n iu .

K r ó l b a rd z o lic z y ł n a M o re ’a, d la te g o te ż m ia n o w a ł go k a n c le rz e m K r ó le s tw a . M o re b ę d ą c b lis k o k r ó la s z y b k o z o rie n to w a ł się w je g o z a m ie rz e n ia c h ; z d a w a ł so b ie s p r a w ę , że je s t n a jeg o łasce. B y ł w o b e c k r ó la zaw sz e lo ja ln y ; p o s ta n o w ił je d n a k z o sta ć so b ą i s łu c h a ć s u m ie n ia .

W jeg o p r a c y sęd zieg o w ie le b y ło s p r a w , k tó r e z a ła tw ia ł ja k o u c z c iw y i ż y czliw y lu d z io m . G o tó w b y ł zaw sz e w y s łu c h a ć k a ż d e g o , b ie d a k a czy b o g acza, i p rz e d n ik im d rz w i n ie z a m y k a ł 20. M ia ł z w y c z a j c o d z ie n n ie b y ć do d y s p o z y c ji lu d z i w o tw a r t e j s a li, a b y k a ż d y , k to m ia ł do n ieg o ja k ą ś s p r a w ę , m ó g ł p rz y jś ć i o tw a rc ie p o d a ć m u s w ą s k a r g ę . J a k o k a n c le rz w y d a ł n ie w ie le n a k a z ó w u w ię z ie n ia . b. W i e r n o ś ć s u m i e n i u B y ły je d n a k s p r a w y , w o b ec k tó r y c h M o re b y ł b e z ra d n y . T a k ą b y ła s p r a w a d ru g ie g o m a łż e ń s tw a k ró la . W y ja ś n ie n ia k o n f lik tu m a łż e ń sk ie g o k ró la T o m a sz s z u k a ł w P iś m ie Ś w ię ty m , w p is m a c h św . H ie ro n im a i św . A u g u s ty n a . P r z y ta c z a ł k ró lo w i o d p o w ie d n ie c y ta ty , k tó r e te n p rz y jm o w a ł z n ie z a d o w o le n ie m . T o m a sz o d m ó w ił z d e c y d o w a n ie z ło ż e n ia p rz y s ię g i i p o tw ie r d z e n ia , że m a łż e ń s tw o k r ó la je s t zg o d n e z p ra w e m . J a k o je d y n y c z ło w ie k św ie c k i n ie zło ży ł p rz y s ię g i.

T o m a sz b y ł p rz y g o to w a n y n a w s z e lk ie k o n s e k w e n c je . Z aw sze, g d y c z e k a ły go s p r a w y tr u d n e , u d a w a ł się do k o śc io ła , s p o w ia d a ł się, b y ł n a M szy św ., p rz y jm o w a ł K o m u n ię św . T a k u c z y n ił ró w n ie ż w d n iu , k ie d y go u w ię z io n o . M ógł w ró c ić z T o w e r, g d y ż k r ó l n ie c h c ia ł je g o u w ię z ie n ia a n i ty m b a rd z ie j jeg o ś m ie rc i. Z d a w a ł so b ie je d n a k s p r a w ę , że g d y b y w y s z e d ł z w ię z ie n ia , n ie b y łb y ju ż ty m s a m y m c z ło w ie k ie m . B y łb y c z ło w ie k ie m z a ła m a n y m , czło w ie k ie m , k tó r y z d ra d z ił sam eg o sie b ie , s w o je s u m ie n ie , s w o ją w ia r ę . W y b r a ł w ie rn o ś ć s u m ie n iu , w ie rn o ś ć s a m e m u sobie. D użo m y ś la ł o ty m w y b o rz e b ę d ą c w w ię z ie n iu za le ż n y , z n ie w o lo n y , b ez t y t u łu , bez g o d n o ści. A le n ie b y ł sa m . B y ł r a z e m z u w ię z io n y m i za tę s a m ą s p r a w ę : z b is k u p e m F i- s h e re m , z k a r t u z a m i i in n y m i.

O d w ie d z a n o go w w ię z ie n iu . P rz y c h o d z ili ró ż n i lu d z ie , n ie ty lk o ro d z in a i p r z y ja c ie le . P ró b o w a li sk ło n ić go d o z d r a d y s u m ie n ia . T o m a sz do ta k ic h c z u ł lito ść.

P rz y c h o d z iła te ż M a łg o rz a ta , u k o c h a n a jeg o c ó rk a . W y p ra s z a ła o d w ie d z in y j a k u m ia ła . T o m a sz n ie z m ie r n ie się cieszy ł z k a ż d e g o s p o tk a n ia . M eg p r z y n o s iła ze so b ą s a m ą sie b ie i c a ły d o m w C h e ls e a , p r z y n o s iła życie. S p o tk a n ia r o z p o c z y n a ły się m o d litw ą . O d m a w ia li p s a lm y , lita n ię , p ó ź n ie j ro z m a w ia li n a ró ż n e te m a ty . Z a ró w n o z ro z m ó w , j a k i z lis tó w , k tó r e p is a ł z w ię z ie n ia , p o z n a je m y p o s ta w ę T o m a sz a w o b e c te g o , co p rz e ż y w a ł. U sp o so b ie n ie m ia ł z ró w n o w a ż o n e ; p o g o d n ie p rz y jm o w a ł w sz e lk ie u d rę k i. D a w a ł p o z n a ć o to c z e n iu , że d o ś w ia d c z e n ia , ja k ic h k ie d y k o lw ie k d o z n a ł, n ie b y ły w c a le d la n ie g o b o le s n ą k a r ą , a le — c ie rp liw ie z n o szo n e — p rz y n o s iły k o rz y ś ć d u sz y . T o m a sz z a in te r e s o w a n y b y ł b a rd z o r o d z in ą , z a k tó r ą zaw sze się m o d lił, ty m b a rd z ie j b ę d ą c w o d d a le n iu , w w ię z ie n iu .

W k o r e s p o n d e n c ji w ię z ie n n e j, k tó r ą u tr z y m y w a ł z n a jb liż s z ą ro d z in ą i p rz y ja c ió łm i, T o m a sz u k a z a ł s w o ją p o s ta w ę c z ło w ie k a w ie rz ą c e g o . W ia ra u m a c n ia ła go n a n a jt r u d n i e js z e d n i, k tó r e p rz e ż y w a ł. P is a ł do b lis k ic h , a b y b y li sp o k o jn i: „ P o w ia d a m ci, M eg, że ci, k tó r z y w tr ą c i li m n ie t u t a j za o d m o w ę p rz y s ię g i n ie z g o d n e j z u s ta w ą , n ie z n a le ź lib y p o śró d w ła s n y c h p r a w