• Nie Znaleziono Wyników

Wpływ niektórych funkcji zatrudnienia na przekształcenia struktury pracujących w regionie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wpływ niektórych funkcji zatrudnienia na przekształcenia struktury pracujących w regionie"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOL U OECONOMICA 15, 1982

M a c ie j T r i p p n e r *

WPŁYW NIEKTÓRYCH FUNKCJI ZATRUDNIENIA NA PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURY PRACUJĄCYCH W REGIONIE

1 . Uwagi w s t ę p n e I s t n i e j ą w zajem ne z w i ą z k i m ię d z y k s z t a ł t e m s t r u k t u r y g o s p o -d a r c z e j a p r z e k s z t a ł c e n i a m i s i ł y r o b o c z e j . Wskazać w n i c h można na p o d w ó jn y c h a r a k t e r c z y n n i k a l u d z k i e g o w p r o c e s i e p r z e m i a n . J e s t on aktywnym e le m e n te m p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l n y c h g o s p o -d a r k i r e g i o n u l u b e le m e n te m b i e r n y m w tym w ypadku, g d y ro zw ó j r e g i o n u w i d z i s i ę p r z e d e w s z y s t k i m p r z e z p r y z m a t a b s o r b c j i z a t r u d n i o n y c h . S p o j r z e n i e d r u g i e j e s t b l i ż s z e początkow ym lazom ro z w o ju u k ł a d u r e g i o n a l n e g o , z w ł a s z c z a gdy i l o ś c i o w y w z r o s t z a -t r u d n i e n i a w w y ra ź n y s p o s ó b o k r e ś l a e k s t e n s y w n y c h a r a k t e r p r o -cesów tam z a c h o d z ą c y c h . Na d r u g i p l a n z o s t a j e p r z e s u n i ę t e s e -l e k t y w n e o d d z i a ł y w a n i e mechanizmu a b s o r b c j i . W n i e w i e l k i m s t o -* D r, a d i u n k t w Z a k ł a d z i e P l a n o w a n i a i P o l i t y k i E k o n o m ic z n e j I n s t y t u t u P o l i t y k i R e g i o n a l n e j UŁ. 1 M. K a b a j . E l e m e n ty p e ł n e g o i r a c j o n a l n e g o z a t r u d n i e -n i a w g o s p o d a r c e s o c j a l i s t y c z n e j , Warszawa 1 9 7 2 , s . 19 7 ; H. R ó ż a n s k a , P r z e s t r z e n n e z r ó ż n i c o w a n i e r o l i c z y n n i k a l u d z -k i e g o we w z r o ś c i e p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j wojew ództw a g d a ń s k i e g o , [ w : ] Wpływ c z y n n i k a l u d z k i e g o na w z r o s t g o s p o d a r c z y . M a t e r i a ł y na k o n f e r e n c j ę naukow ą, Łódź 1 9 7 5 , s . 2 0 2 . A u t o r k a p i s z e " [ . . . ] w k o n k r e t n y c h s y t u a c j a c h i s t n i e j ą c y c h w p o s z c z e g ó l n y c h r e g i o n a c h k r a j u , c z y n n i k l u d z k i , j a k t o s ł u s z n i e p o d k r e ś l a j ą n i e k t ó r z y a u -t o r z y , może być t r a k t o w a n y zaró w n o j a k o c z y n n i k w z r o s t u g o s p o -d a r c z e g o , a w ię c j a k o a k ty w n y e l e m e n t , j a k t e ż j a k o j e d e n z n a j b a r d z i e j o g o l n i e r o z u m i a n y c h warunków w y z n a c z a j ą c y c h w s p o s ó b n i e j a k o b i e r n y p o t e n c j a l n e m o ż l i w o ś c i w z r o s t u - p r z e z a n a l o g i ę do ś r o d o w i s k a g e o g r a f i c z n e g o o b s z a r u " .

(2)

p n i u (w p o r ó w n a n i u z p ó ź n i e j s z y m i f a z a m i r o z w o j u ) a k c e n t u j e ono p o t r z e b ę z a t r u d n i e n i a , ł ą c z ą c ą i n t e r e s y r e g i o n u i c a ł e j g o s p o d a r k i . S p o j r z e n i e p i e r w s z e na z a t r u d n i e n i e k o n c e n t r u j e z a te m k i e r u n k i u s t a l e ń p l a n i s t j ^ z n y c h , na r o z w i ą z a n i u k w e s t i i c e l o w o ś c i i o p ł a c a l n o ś c i a n g a ż o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h g r u p p r a -c o w n i -c z y -c h z p u n k t u w i d z e n i a p o g o d z e n i a t r z e c h p odstaw ow ych f u n k c j i ( k t ó r e p e ł n i z a t r u d n i e n i e w p r o c e s i e p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l n y c h ) , t j . : s p o ł e c z n e j , w z r o s t o w e j i d o c h o d o w e j. U j ę -c i e t o n i e o z n a c z a p o m n i e j s z a n i a r o l i s i ł y r o b o c z e j j a k o e l e -mentu w f u n k c j i p o m n a ż a n ia d o c h o d u r e g i o n a l n e g o . Ł ą c z y n a t o -m i a s t p o t r z e b ę a k ty w n e g o d o p a s o w a n i a c e c h j a k o ś c i o w y c h t k w i ą -c y -c h w c z ł o w i e k u do c e c h w y n i k a j ą c y c h z z a i n s t a l o w a n i a na t e r e -n i e r e g i o n u o k r e ś l o n e g o m a j ą t k u t r w a ł e g o , r e a l i z o w a n y c h i n w e s t y -c j i , j a k r ó w n ie ż f u n k c j i w y p e ł n i o n y c h p r z e z r e g i o n z t y t u ł u i n f r a s t r u k t u r a l n e g o z a g o s p o d a r o w a n i a o b s z a r u . A ktyw ność w t a k i m r o z u m i e n i u n a l e ż y p r z e c i w s t a w i ć p r o c e -s o w i ( n i e pozbawionemu ż y w i o ł o w o ś c i ) z a t r u d n i a n i a w o ln y c h z a s o -bów s i ł y r o b o c z e j w c e l u u z y s k a n i a e f e k t ó w ( n i e j e d n o k r o t n i e n i e z l o k a l i z o w a n y c h w r e g i o n i e ) z t y t u ł u p o d j ę c i a p r a c y w s e k t o r z e u s p o ł e c z n i o n y m . O s i ą g n i ę t y poziom r o z w o ju s i ł w y tw ó r-c z y r-c h w r e g i o n i e , w y ra ż o n y w z r o s te m t e c h n i c z n e g o u z b r o j e n i a p r a c y , n a k a z u j e z a c h o w a n i e d u ż e j o s t r o ż n o ś c i w a n g a ż o w a n iu l u -d z i b e z u p r z e d n i e g o d o k ł a d n e g o p o z n a n i a i c h k w a l i f i k a c j i . S t ą d w z r o s t a k t y w n o ś c i w i n i e n w y n ik a ć r ó w n ie ż z z a c h o w a n i a od-p o w i e d n i e g o d y s t a n s u c z a s o w e g o m ię d z y p o d j ę c i e m d e c y z j i inwe-s t y c y j n y c h a d o k ła d n y m r o z e z n a n i e m z a s p o k o j e n i a p r z y s z ł y c h po-t r z e b k a d ro w y c h . N i e j e d n o k r o t n i e owa p e n e t r a c j a n i e j e s t w y s t a r -c z a j ą -c o podbudowana r a c h u n k i e m e f e k t y w n o ś c i e k o n o m i c z n e j w z w ią z k u z p i l n ą p o t r z e b ą a n g a ż o w a n ia w y z w o lo n e j ( n p . z r o l n i -c t w a ) l u b w o l n e j s i ł y r o b o c z e j . To b i e r n e s p o j r z e n i e na r o l ę c z y n n i k a l u d z k i e g o w p r o c e s i e w z r o s t u r e g i o n u mogło być w c z ę ś c i świadomym z a m i e r z e n i e m , wy-n i k a j ą c y m z e s t r a t e g i i p l a n i f i k a t o r a c e n t r a l n e g o . M ając m i e j -s c e w n i e d a l e k i e j p r z e s z ł o ś c i , w y r a ż a ł o r e a l i z a c j ę s p o ł e c z -n y c h i dochodow ych f u n k c j i z a t r u d n i e n i a . W ią z a ło s i ę z t e n d e n -c j a m i do w z g l ę d n i e ró w n o m ie rn e g o w z r o s t u m o ż l i w i e n a j w i ę k s z e j l i c z b y re g io n ó w p r z e z m aksym alną a k t y w i z a c j ę m i e j s c o w y c h z a s o -bów s i ł y r o b o c z e j . R e a l i z a c j a z a s a d y p e ł n e g o z a t r u d n i e n i a p r z y o b f i t o ś c i zasobów c z y n i ł a , ż e c z y n n i k l u d z k i n a b i e r a ł

(3)

do-d atk o w o b i e r n y c h c e c h . Tego t y p u p r e f e r e n c j e , m a j ą c e swe ź r ó d ł a w z a m i e r z e n i a c h c e n t r a l n y c h org an ó w g o s p o d a r c z y c h , b y ł y do d atk o w o "w z m a c n ia n e " p r z e z w ł a d z e r e g i o n a l n e . P a r t y k u l a r n e c e -l e p o s z c z e g ó l n y c h o b s z a r ó w w s p o s ó b n a j ł a t w i e j s z y mogły być r e a l i z o w a n e p r z e z w y w i e r a n i e p r e s j i na s z c z e b e l c e n t r a l n y w c e l u u z y s k a n i a d o d a tk o w y c h n a k ła d ó w i n w e s t y c y j n y c h , a k t y w i z u -j ą c y c h w p ra w d z ie t e r e n g o s p o d a r c z o , a l e p r z y n i e u z a s a d n i o n y m w z r o ś c i e k o s z t ó w o g ó l n o s p o ł e c z n y c h . I n d u s t r i a l i z a c j a o b s z a r ó w w s z y b k im t e m p i e p r o w a d z i ł a do w z r o s t u a k t y w n o ś c i zawodowej l u d n o ś c i , w d u ż e j c z ę ś c i t y c h g r u p , k t ó r e t r w a l e b y ł y z w i ą z a n e z g o s p o d a r k ą r o l n ą . S ł u ż y ł y temu r ó w n ie ż s t o s o w n e m i e r n i k i w p o s z c z e g ó l n y c h p r z e d s i ę b i o r -s t w a c h , a k c e n t u j ą c e i l o ś c i o w ą r o l ę z a t r u d n i e n i a w o s i ą g a n i u c e l ó w . P o w s t a j e w z w i ą z k u z tym p y t a n i e - c z y k s z t a ł t u j ą c a s i ę s t r u k t u r a z a t r u d n i e n i a b y ł a wypadkową w z r o s t u r e g i o n ó w i z a d a ń w n i c h r e a l i z o w a n y c h . Uważamy, ż e w t r a k c i e t e g o p r o c e s u d o c h o d z i ł o do r o z b i e ż -n o ś c i m ię d z y z e w n ę t r z n y m i c e l a m i r e g i o n ó w a w e w n ę t r z n i e u k s z t a ł -to w a n ą s t r u k t u r ą p r a c u j ą c y c h . J e ś l i t a k , t o m o d y f i k a c j a s t r u k -t u r y c e ló w p o z o r n i e w p ły w a ła na u n o w o c z e ś n i e n i e s t r u k t u r y z a -t r u d n i o n y c h . Ta z k o l e i w s t o p n i u n i e z a d o w a l a j ą c y m o d p o w i a d a ł a p r z y s z ł y m z a d a n io m . S p ó jrz m y n a t o z a g a d n i e n i e z i n n e g o p u n k t u w i d z e n i a z a k ł a -d a j ą c , ż e dochodowa f u n k c j a , z a t r u d n i e n i a j e s t wyrazem p r e f e -r e n c j i w ła d z r e g i o n u , a w ś l a d z a tym t w o r z e n i a t a k i e j s t r u k t u -2

r y s t a n o w i s k p r a c y , k t ó r e by t ę f u n k c j ę m a k s y m a liz o w a ły . Funk-c j a w z r o s to w a j e s t po c z ę ś c i wyrazem d ą ż e ń k i e r o w n i c t w a b r a n ż i r e s o r t ó w o r a z w ła d z c e n t r a l n y c h ^ . F u n k c j a s p o ł e c z n a o d z w i e r c i e d l a d ł u g o f a l o w e c e l e n a c z e l n y c h o rganów p a ń s tw o w y c h ^ . p " Z a t r u d n i e n i e j e s t c z y n n i k i e m w z r o s t u dochodów l u d n o ś c i ( d o - chodowa f u n k c j a z a t r u d n i e n i a ) . F b n k c j ę dochodow ą z a t r u d n i e n i a można r e a l i z o w a ć w d w o j a k i s p o s ó b - p o p r z e z s z y b s z y w z r o s t p r z e c i ę t n e j p ł a c y n a z a t r u d n i o n e g o , b ą d ź p r z e z w z r o s t l i c z b y o s ó b p r a c u j ą c y c h w r o d z i n i e " , K a b a j , o p . c i t . , s . 6 6 . ^ " Z a t r u d n i e n i e j e s t c z y n n i k i e m w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o . P r z y -s p i e -s z a j ą c w z r o s t z a t r u d n i e n i a l u b z w i ę k s z a j ą c j e g o e f e k t y w n o ś ć , możemy p r z y s p i e s z y ć p o s t ę p e k o n o m ic z n y ( w z r o s to w a f u n k c j a z a t r u d -n i e -n i a ) " , ta m ż e s . 6 6 . ^ " Z a t r u d n i e n i e J e s t ś r o d k i e m z a s p o k o j e n i a s p o ł e c z n e j p o t r z e -by p r a c y " , t a m ż e , s . 6 6 . F u n k c j a s p o ł e c z n a u m o ż l i w i a w y k o n a n ie

(4)

R o z b i e ż n o ś c i o k t ó r y c h mowa z n a j d o w a ł y swój w y r a z w b r a k u k r y t e r i ó w j e d n o c z ą c y c h w s p ó l n e i p r z e m i e n n e o d d z i a ł y w a n i e f u n -k c j i n a s i e b i e . W k r ó t k i c h o d c i n k a c h c z a s u d o m i n u j ą c a b y ł a ( i j e s t do t e j p o r y ) f u n k c j a d o c h o d o w a , w p l a n a c h ś r e d n i o o k r e s o w y c h f u n k c j a w z r o s t o w a , a w p e r s p e k t y w i c z n y c h f u n k c j a s p o ł e c z n a . M o żliw o ść i c h m a k s y m a liz o w a n ia ma wpływ na k s z t a ł t o w a n i e s t r u k -t u r y z a t r u d n i e n i a . 2 . M i e j s c e s p o ł e c z n e j f u n k c j i z a t r u d n i e n i a Wychodzimy z z a ł o ż e n i a , ż e f u n k c j a s p o ł e c z n a j e s t pod p o -rząd k o w an a p e r s p e k t y w i c z n e m u w zo rc o w i k o n s u m p c j i . S p o ł e c z n e po-t r z e b y o k r e ś l a j ą k i e r u n k i r o z w o ju s i ł w y t w ó r c z y c h . W p r z e k r o j a c h r e g i o n a l n y c h d e c y d u j ą o k s z t a ł c i e i p o z i o m i e s p o ł e c z n e g o po-d z i a ł u p r a c y . T en z k o l e i wpływa na k s z t a ł t s t r u k t u r y z a t r u d n i o -n y c h , z g o d n y z e s t r u k t u r ą ( i z ł o ż o n o ś c i ą ) z a i n s t a l o w a n e g o w r e -g i o n i e m a j ą t k u p r o d u k c y j n e g o i n i e p r o d u k c y j n e g o . S p o ł e c z n y wzo-r z e c a l l o k a c j i z a t m d n i e n i a w i n i e n być o d z w i e r c i e d l e n i e m p e r s -p e k t y w i c z n e g o m odelu s t r u k t u r y s p o ł e c z e ń s t w a . W y n ik a ją z n i e g o "wzajemne p r o p o r c j e m ię d z y k l a s a m i , w a rstw a m i s p o ł e c z n y m i , g ru p a m i zawodowymi i s p e c j a l n o ś c i a m i " . P r z e s t a r z a ł a s t r u k t u r a s p o ł e c z e ń s t w a j e s t hamulcem na d r o d z e m o d y f i k a c j i u d z i a ł u p o s z c z e g ó l n y c h g r u p p r a c o w n i c z y c h (w tym k a d r ) w p r z e s t r z e n n y m p o d z i a l e p r a c y . U n i e m o ż l i w i a s t w a r z a n i e w arun-ków, w ram ach k t ó r y c h d o k o n u j e s i ę m i ę d z y r e g i o n a l n a i w e w n ą t r z - r e g i o n a l n a a d a p t a c j a zaso b ó w s i ł y r o b o c z e j do wymagań g o s p o d a r -k i r e g i o n u , r o s n ą c y c h z u w a g i n a p o w i ę k s z a j ą c y s i ę s t o p i e ń s k o m p l i k o w a n i a u r z ą d z e ń t e c h n i c z n y c h . P r o w a d z i do r o z d z i e l n e g o t r a k t o w a n i a o g ó l n o s p o ł e c z n y c h c e l ó w g o s p o d a r o w a n i a . W f o r m i e z a d a ń z g o d n i e z p o s i a d a n y m i k w a l i f i k a c j a m i o r a z s t w a r z a m o ż liw o ść i k o n i e c z n o ś ć d a l s z . g o p o d n o s z e n i a poziom u w i e d z y . Wychodzi ona n i e j a k o n a p r z e c i w t w o r z e n i u m i e j s c p r a c y o d p o w i a d a j ą c y c h c e -chom d e m o g r a f ic z n y m l u d n o ś c i r e g i o n u , i c h t r a d y c j o m k u ltu ro w y m i p r o d u k c y jn y m . J e j ro z w ó j p r o w a d z i do z a s p o k a j a n i a p o t r z e b ma-t e r i a l n y c h c z ł o w i e k a , d o s k o n a l e n i a j e g o o s o b o w o ś c i i m o d y f i k a c j i t r e ś c i ż y c i a . 5 T . O b r ę b s k i , F \ m k c j e s i ł y r o b o c z e j w ro z w o ju s p o -ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m , [ w j ] Wp-ływ c z y n n i k a . . . , s . 3 2 .

(5)

z i n t e g r o w a n e j c e l e t e p r z e d s t a w i ć można w p o s t a c i ł ą c z e n i a р г г е г p r a c u j ą c y c h motywu dochodowego z motywem w y n ik a ją c y m z u ś w i a d o m i e n i a f a k t u , ż e p r a c a k a ż d e j j e d n o s t k i s ł u ż y z a s p o k o j e -n i u p o t r z e b i n n y c h , c z y n i ą c p r z e z t o możliwym r e a l i z a c j ę w ł a s -nych p a r t y k u l a r n y c h c e l ó w .

T y l k o w w a ru n k a c h w y s o k ie g o s t o p n i a i n t e g r a c j i obydwu s y n -t e -t y c z n y c h motywów można mówić o w p ły w ie s i ł y r o b o c z e j na t a -k i e p r z e k s z t a ł c e n i a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j , k t ó r e p o z w a l a j ą w ro z w o ju r e g i o n u ł ą c z y ć c e l e g o s p o d a r c z e z e s p o ł e c z n y m i . C i ę ż a r p e r s p e k t y w i c z n e g o s p o j r z e n i a na s i ł ę r o b o c z ą j e s t j a k gdyby " p r z e s u n i ę t y " od j e j s t r u k t u r a l n y c h u j ę ć w u k ł a d a c h b r a n ż o w o - g a ł ę z i o w y c h w s t r o n ę s t r u k t u r y ś w i a d o m o ś c i s p o ł e c z n e j , w y r a ż a j ą c e j p o s t a w ę j e d n o s t k i i g r u p wobec p r z y s z ł o ś c i , t w o r z o -n e j p r z e z , p r o c e s y p r o d u k c j i , k o n s u m p c j i i wymiany m i ę d z y r e g i o -n a l -n e j . J e ś l i u z n a ć t o k r y t e r i u m z a w i o d ą c e , wówczas z a s a d n i -czym c z y n n i k i e m p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l n y c h s t a j e s i ę s z e r o k o p o j ę t e w ychow anie c z ł o w i e k a , a z w ł a s z c z a r o l a n a u k i i o ś w i a t y . Wychodząc n a p r z e c i w p o t r z e b o m r e w o l u c j i n a u k o w o t e c h n i c z n e j k r y -t e r i a t e s ą n a j w a ż n i e j s z ą s i ł ą w f o rm o w a n iu p o s t a w s p o ł e c z -n y c h , w y n i k a j ą c y c h z o d r ę b n o ś c i p r z y r o d n i c z e j , h i s t o r y c z n e j i g e o g r a f i c z n e j p o s z c z e g ó l n y c h r e g i o n ó w . D o p i e r o w te d y z o s t a j ą s t w o r z o n e w a r u n k i , w r a m a c h k t ó r y c h p r z e d m i o t e m p o s z u k i w a ń s t a j e s i ę k s z t a ł t z a t r u d n i e n i a w e d łu g p o d sta w o w y c h s e k t o r ó w go-s p o d a r c z y c h . N a l e ż y z a p y t a ć , k t ó r y z n i c h j e s t p r z e d m i o t e m głó w n eg o z a i n t e r e s o w a n i a . S ą d z i ć n a l e ż y , ż e o d p o w ie d ź n i e po-w in n a b u d z i ć w ą t p l i w o ś c i - z a t r u d n i e n i e w s e k t o r z e u s ł u g . D łu g o f a lo w y t r e n d r o z w o ju k o n s u m p c j i z n a j d u j e swe p o t w i e r -d z e n i e w u s t a l e n i u p o zio m u i tem p a r o z w o j u s p o ż y c i a z p o ł o -ż e n ie m n a c i s k u n a w y ró w n a n ie i s t n i e j ą c y c h d y s p r o p o r c j i . C h o d z i g ł ó w n i e o w y ró w n a n ie s p o ż y c i a z dochodów o s o b i s t y c h l u d n o ś c i p r z e z p r z e z n a c z a n i e ( k o m p e n s u j ą c e g o w pewnym s t o p n i u t e d y s p r o -p o r c j e ) o d -p o w i e d n i e g o f u n d u s z u z b u d ż e t u p a ń s t w a w ram ach s p o -ż y c i a z b i o r o w e g o . W s u m ie po u s t a l e n i u r e g i o n a l n e g o r o z m i e s z c z e n i a l u d n o ś c i , m o ż liw e j e s t p o d j ę c i e d z i a ł a ń o k r e ś l a j ą c y c h w i z j ę o p t y m a l n y c h warunków b y to w y c h i s o c j a l n y c h . Temu w i n i e n o d p o w ia d a ć i w s p ó ł d z i a ł a ć a k t y w n i e w o s i ą g a n i u w y z n a c z o n y c h c e l ó w " . . . u k ł a d

(6)

8 r e g i o n a l n e j s i e c i o s a d n i c z e j z i n t e g r o w a n y p r z e z s y s t e m i n f r a -s t r u k t u r y " . K o n i e c z n o ś ć o g ó l n e g o o k r e ś l e n i a l i c z b y p r a c u j ą c y c h w s f e r z e u s ł u g , J a k i o d p o w i e d n i e g o ro z w o ju t e c h n i c z n y c h warunków d z i a -ł a n i a , p o w in n a z n a l e ź ć p e ł n e p o k r y c i e (w p r z e c i w i e ń s t w i e do p la n ó w k r ó t s z y c h ) w u s t a l e n i a c h p r z e s t r z e n n e g o p l a n u z a g o s p o d a -r o w a n i a k r a j u i p la n ó w p o s z c z e g ó l n y c h r e g i o n ó w . W iz ja r o z w o ju u s ł u g w r e g i o n a c h J e s t r ó w n o z n a c z n a z o k r e ś l e n i e m s k a l i po-t r z e b k o n s u m p c y jn y c h l u d n o ś c i . M ożliw ość p r z e s t r z e n n e j dekompo-z y c j i t y c h w i e l k o ś c i w y z n a c z a w p r z e k r o j u c a ł e j g o s p o d a r k i n a -ro d o w e j p o t e n c j a ł p r o d u k c y j n y , u m o ż l i w i a j ą c y o s i ą g n i ę c i e równo-w a g i m ię d z y r o z m i a r a m i k o n s u m p c j i i s t o p n i e m j e j p o k r y c i a - p o c z ą tk o w o w u j ę c i a c h o g ó l n o k r a j o w y c h a n a s t ę p n i e r e g i o n a l -n y c h . Z a c h o d z i w ię c p o t r z e b a d e z a g r e g a c j i r o d z a j o w e j i p r z e -s t r z e n n e j s i ł w y tw ó r c z y c h z u w z g l ę d n i e n i e m s p e c y f i k i r e g i o n ó w . Z a s p o k o j e n i e p o t r z e b k o n s u m p c y jn y c h Club z b l i ż e n i e s i ę do t e g o s t a n u ) w inno być o d c z y ty w a n e p o d w ó j n i e . W p ie r w s z y m u j ę -c i u j a k o k o n s u m p c y jn y c e l g o s p o d a r o w a n i a , w d r u g i m j a k o bo-d z i e c do d a l s z e g o w z r o s t u e f f e k ty w n o ś c i p r o d u k c j i ; P odany ł a ń -c u -c h z a l e ż n o ś c i k s z t a ł t u j ą c y c h p o z io m i s t r u k t u r ę w u s ł u g a c h w z b o g a c ś ć można o d d z i a ł y w a n i e m dwóch c z y n n ik ó w . O t w a r t y c h a r a k -t e r re g io n ó w p o l s k i c h s p r a w i a , ż e n i e z b ę d n y m s t a j e s i ę p r z e -w i d z e n i e o k r e ś l e n i a wpływu i m p o r t u u s ł u g i e k s p o r t u u s ł u g n a k s z t a ł t l o k a l n e g o s e k t o r a u s ł u g o w e g o . Z m i e n i a j ą c y s i ę w a c h l a r z p o p y t u l u d n o ś c i p o w o d u je s t r u k t u r a l n e z r ó ż n i c o w a n i e z a t r u d n i o -n y c h w s f e r z e p r o d u k c j i n i e m a t e r i a ł o w e j . Ź r ó d ł a t y c h zm ia n p o z w a l a j ą w y o d r ę b n i ć g r u p y p r a c o w n ik ó w , k t ó r z y " o b s ł u g u j ą 11 t ę c z ę ś ć d z i a ł a l n o ś c i u s ł u g o w e j , k t ó r a : - j e s t k re o w a n a w e w n ą trz r e g i o n u i p r z e z n a c z a n a na z a s p o k o -j e n i e p o t r z e b -j e g o m ie s z k a ń c ó w , - s ł u ż y z a s p o k o j e n i u p o t r z e b i n n y c h r e g i o n ó w , - w p o s t a c i i m p o r t u u s ł u g t r a f i a do j e d n o s t k i p r z e s t -r z e n n e j (w s z e r o k i m u j ę c i u w łączam y w t o c z ę ś ć o g ó l n o k r a j o w e g o f u n d u s z u s p o ż y c i a r e a l i z o w a n e g o w r e g i o n a c h n i e o d p ł a t n i e ) . O g ó ln e k r y t e r i u m e f e k t y w n o ś c i e k o n o m ic z n e j d z i a ł a n i a wymie-n i o wymie-n y c h g r u p z a t r u d n i e n i a o z n a c z a "maksimum e f e k t u z p o s i a d a -A. K l a s i k , O p ty m aln a s t r u k t u r a p r z e s t r z e n n a a rozw ój r e g i o n a l n y , Warszawa 1 9 7 4 , s . 6 4 .

(7)

n y c h ś r o d k ó w - z n a c z y [ . . . ] maksimum w a r t o ś c i d ó b r i u s ł u g , k t ó r e mogą być s p r z e d a n e na ry n k u p o k r y w a j ą c r z e c z y w i s t y p o p y t 7 l u d n o ś c i " . P o d ą ż a j ą c z a m y ś lą a u t o r a p i s z ą c e g o , ż e "maksyma-l i z a c j a t e g o e f e k t u t o z a r a z e m m a k s y m a l i z a c j a w z r o s t u d o c h o -• 8

dów r e a l n y c h l u d n o ś c i " można u s t a l i ć wpływ p r z y r o s t u tem pa d o chodu na d y n a m iz o w a n ie p r z y r o s t u d o c h o d u r e g i o n a l n e g o wytwo-r z o n e g o . Z p r z e d s t a w i o n e j s t r u k t u r y z a t r u d n i o n y c h w s f e r z e u s ł u g wy-n i k a , ż e w y o d r ę b n i o n a t r z e c i a g r u p a p r a c u j ą c y c h ma w p ie r w s z y m r z ę d z i e do w y p e ł n i e n i a k o m p e n s a c y jn e z a d a n i a u s ł u g o w e . Co s k ł a -d a s i ę na i c h t r e ś ć ? Wiadomo, ż e i s t n i e j ą d y s p r o p o r c j e w d o c h o -d z i e narodowym wytworzonym i p o d z i e l o n y m w r e g i o n a c h . P r z y j ę t e k i e r u n k i ro z w o ju r e g i o n a l n e g o n i e p r z e w i d u j ą o s t a t e c z n e g o wy-r ó w n a n ia t y c h d y s p r o p o r c j i , co n a j w y ż e j i c h ł a g o d z e n i e ' 5. Za-k ł a d a j ą r ó w n o c z e ś n i e , ż e wyrazem n i e s p r a w i e d l i w o ś c i s p o ł e c z n e j b y ł o b y u z a l e ż n i e n i e w y s o k o ś c i d o ch o d u p o d z i e l o n e g o od m o ż l i w o ś c i w y tw ó r c z y c h p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k p r z e s t r z e n n y c h . A z a te m k o m p e n s a c j a j e s t podstawowym n a r z ę d z i e m p o l i t y k i p a ń s t w a w z a k r e -s i e wyrównywania m i ę d z y r e g i o n a l n y c h r ó ż n i c w p o z i o m i e s p o ż y c i a . P e ł n i r ó w n i e ż f u n k c j e s p o ł e c z n e , t z n . k o r y g u j e s t r u k t u r ę s p o -ż y c i a z g o d n i e z p r e f e r e n c j a m i s z c z e b l a c e n t r a l n e g o . Wynika s t ą d p r o b l e m w z a je m n e j z g o d n o ś c i l u b r o z b i e ż n o ś c i k r y t e r i ó w 1 0 e f e k t y w n o ś c i s t r u k t u r y k o n s u m p c j i i j e j s p o ł e c z n e j c e l o w o ś c i W o d n i e s i e n i u do r e g i o n ó w uważamy, ż e d r u g i e k r y t e r i u m winno mieć c h a r a k t e r w i o d ą c y . 3 . M i e j s c e w z r o s t o w e j f u n k c j i z a t r u d n i e n i a W p l a n a c h ś r e d n i o o k r e s o w y c h d o m i n u j ą c e g o z n a c z e n i a n a b i e r a f u n k c j a w z r o s t o w a . J e j p r i o r y t e t p o z w a la p r z y w ią z y w a ć s z c z e g ó l n ą wagę do z m ia n l i c z b y o s ó b p r a c u j ą c y c h w s f e r z e p r o d u k c j i m a t e r i a l -n e j ( ś c i ś l e j w s e k t o r z e d r u g i m ) . 7 J . P a j e s t k a . C z y n n i k i i w s p ó ł z a l e ż n o ś c i r o z w o ju s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o , W arszawa 1 9 7 5 , s . 1 5 5 . 8 Tamże, s . 1 5 5 . g Wynika t o z r e a l i z o w a n e j k o n c e p c j i u m ia r k o w a n e j p o l i k o n c e n - t r a c j i ro z w o ju n a s z e g o k r a j u .

(8)

Staw iam y t e z ę , ż e g łó w n e ź r ó d ł a p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l -n y ch z a t r u d n i e n i a w y n i k a j ą z e s p e c y f i k i p la n ó w w i e l o l e t n i c h . O b e j -mują o n e swym z a s i ę g i e m n i e t y l k o c z y n n i k l u d z k i , a l e i c a ł y a p a r a t w y tw ó rc z y r e g i o n u - g ł ó w n i e p r o d u k c y j n y . Podstawowe z a d a n i e j a k i e s t a j e do w y k o n a n ia w y ra ż a s i ę w p r o b l e m i e odpo-w i e d n i e g o k o j a r z e n i a c z y n n ik ó w osobow ych i t e c h n i c z n y c h . Doko-n u j ą c u o g ó l n i e n i a można p o w i e d z i e ć , ż e k r y t e r i a p o s t ę p u s p o -ł e c z n e g o w p l a n a c h ś r e d n i o o k r e s o w y c h u s t ę p u j ą m i e j s c a k r y t e r i o m

11

p o s t ę p u ek o n o m ic z n e g o . S f o r m u ł o w a n i e t o może b u d z i ć w ą t p l i -w o ś c i , j a k o ż e p o s t ę p e k o n o m ic z n y w y n ik a z e s p o ł e c z n e g o - j e s t J e g o c z ę ś c i ą s k ł a d o w ą . Dodać w ię c n a l e ż y , ż e k r y t e r i a wyboru e k o n o m ic z n e g o p o d p o rz ą d k o w a n e s ą k r y t e r i o m s p o łe c z n y m .

U z n a j ą c św iadom y ( t z n . w y ch o d zący n a p r z e c i w z a p o t r z e b o w a n i u s p o ł e c z n e m u ) w z r o s t w y d a j n o ś c i p r a c y j a k o n a c z e l n e , s y n t e t y c z n e k r y t e r i u m p o s t ę p u e k o n o m ic z n e g o r o z p a t r y w a ć j e można w u j ę c i u p rzed m io to w y m (rzeczo w y m ) l u b podmiotowym (osobowym). W tym m i e j

-12 s c u t o d r u g i e j e s t głównym p r z e d m i o t e m r o z w a ż a ń . N a b i e r a ono s p e c j a l n e g o z n a c z e n i a j e ś l i na z m ia n y s t r u k t u r a l n e w r e g i o -n i e s p o j r z e ć z p u n k t u w p ro w a d z a n ia i n t e n s y w n y c h sposobów g o s -p o d a r o w a n i a . I n n e r o z w i ą z a n i a s ą p o z b a w io n e p o d staw o w y ch z a s a d n o w o c z e s n e g o r o z w o j u , c h o ć t r z e b a p r z y z n a ć , ż e w 50 i 6 0 l a -t a c h d o m in o w ały w r o z w o j u t a k k r a j u , j a k i j e g o c z ę ś c i . 11 P o s t ę p e k o n o m ic z n y r o z u m ia n y j a k o z m ia n y s t o s u n k ó w p r o d u k -c j i " [ . . . ] p o l e g a p r z e d e w s z y s t k i m na t a k i c h u l e p s z e n i a c h s y s t e -mu i m etod p la n o w e g o k i e r o w a n i a i z a r z ą d z a n i a p r o d u k c j ą , k t ó r e s p r z y j a ł y b y szy b sz e m u i b a r d z i e j w s z e c h s t r o n n e m u w z r o s t o w i s i ł w y t w ó r c z y c h " , z o b . B. M l s z e w s k i , P o s t ę p e k o n o m ic z n y . Warszawa 1 9 7 2 , s . 7 9 . 1 2 Można s p o t k a ć w l i t e r a t u r z e o p i n i e , ż e p l a n y p i ę c i o l e t -n i e k o n c e n t r u j ą s i ę g ł ó w n i e n a p r o b l e m a c h i n w e s t y c y j n y c h . S t ą d t e ż p o w ia d a s i ę n i e j e d n o k r o t n i e o p i ę c i o l e t n i c h p l a n a c h i n w e s t y -c y j n y -c h . T a k i e p o d e j ś c i e w y n ik a z c e c h p r o c e s u i c y k l i i n w e s t y -c y j n y -c h . Również i w ł a d z e r e g i o n u w p o g o n i z a l i m i t a m i i n w e s t y -c y j n y m i s k ł o n n e s ą t r a k t o w a ć c z y n n i k i osobow e w t y c h p l a n a c h j a k gdy b y d r u g o r z ę d n i e . J e s t t o p o d e j ś c i e n i e s ł u s z n e . R e g i o n a l n y a p a r a t w y tw ó rc z y można p o d z i e l i ć na u r z ą d z e n i a o b s ł u g u j ą c e d z i a ł a l n o ś ć p r o d u k c y j n ą i k o n s u m p c y jn ą . M usi w ię c i s t n i e ć t a k i e l e m e n t , k t ó r y by ł ą c z y ł w y m ie n io n e r o d z a j e d z i a ł a l n o ś c i . J e s t nim c z ł o w i e k . C z ę ś c io w e c h o c i a ż w y e l i m i n o w a n i e go z ro z w a ż a ń mo-ż e d o p r o w a d z i ć do s z t u c z n e g o p o d z i a ł u u r z ą d z e ń , r o z d z i e l e n i a i n -t e g r a c y j n e j f u n k c j i , k t ó r ą p r z y p i s u j e s i ę im w p r o c e s i e ro z w o ju r e g i o n ó w .

(9)

J e ś l i u z n a ć , ż e w z r o s t t e c h n i c z n e g o u z b r o j e n i a p r a c y j e s t bazowym c z y n n i k i e m p o d n o s z e n i a w y d a j n o ś c i p r a c y , t o z g o d z i ć s i ę n a l e ż y , ż e j e g o k i e r u n k i w in n y n i e p o z o s t a w a ć w s p r z e c z n o ś c i z : - m o ż l i w o ś c i ą p e ł n e j a k t y w i z a c j i s i ł y r o b o c z e j , - k o n i e c z n o ś c i ą w z r o s t u k w a l i f i k a c j i p r a c o w n i c z y c h i p r o g r a -mem s z k o l e n i a , - z a s a d a m i r a c j o n a l n e g o g o s p o d a r o w a n i a s i ł ą r o b o c z ą , - t a k i m u k s z t a ł t o w a n i e m s t r u k t u r y z a t r u d n i o n y c h , k t ó r a by-ł a b y ś r o d k i e m s t y m u l u j ą c y m w s p ó l n e p o t r z e b y k r a j u , u k ł a d u b r a n -ż o w o - g a ł ę z i o w e g o i r e g i o n u . Dwie s p ra w y z w y ż e j w y m ie n io n y c h s ą s z c z e g ó l n i e w a ż n e . Są on e r ó w n o c z e ś n i e k r y t e r i a m i " d o b r e j " s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a , d l a k t ó r e j e le m e n te m wiodącym j e s t p o z io m z a t r u d n i e n i a w p r z e m y ś l e i b u d o w n i c t w i e . C h o d z i po p i e r w s z e o t a k i e u k s z t a ł t o w a n i e o d s e -t k a p r a c u j ą c y c h w tym s e k t o r z e , by s p e ł n i a ł o n p o s t u l a t y w y n i -1 3 k a j ą c e z p r z e s ł a n e k i g r a n i c r a c j o n a l n e g o z a t r u d n i e n i a . Po d r u g i e , by w y w i e r a ł z a s a d n i c z y wpływ n a p o z io m z a g r e g o w a n e j w y d a j n o ś c i p r a c y w r e g i o n i e . D o d a t n i e j e g o o d d z i a ł y w a n i e na w y d a j n o ś ć b ę d z i e m ieć m i e j s c e w t e d y , gdy p r z e s u n i ę c i a s t r u k t u -r a l n e w e w n ą tr z s e k t o r a d r u g i e g o n a s t ą p i ą z b r a n ż i g a ł ę z i o n i ż s z y m p o z i o m i e w y d a j n o ś c i p r a c y do b r a n ż i g a ł ę z i o wyż-szym p o z i o m i e . S t a n ą s i ę o n e wówcza^ s a m o d z ie ln y m c z y n n i k i e m w z r o s t u z a g r e g o w a n e j w y d a j n o ś c i p r a c y . P o z o s t a ł e r o d z a j e p r z e s u -n i ę ć u z n a ć n a l e ż y z a n i e e f e k t y w n e z p u n k t u w i d z e n i a ' f u n k c j i w z r o s t o w e j , k t ó r ą p e ł n i z a t r u d n i e n i e w r e g i o n a l n y c h p l a n a c h ś r e d n i o o k r e s o w y c h . " U m i e j s c o w i e n i e " f u n k c j i w z r o s t o w e j g ł ó w n i e w p r z e m y ś l e i b u d o w n i c t w i e n i e p ow inno być o d c z y ty w a n e t y l k o z p u n k t u w i d z e n i a b e z p o ś r e d n i e g o u d z i a ł u z a t r u d n i o n y c h w k s z t a ł - . t o w a n i u w i e l k o ś c i i tem pa r e g i o n a l n e g o d o c h o d u . B y ło b y t o s p o j -r z e n i e ty p o w e d l a s t r a t e g i i e k s t e n s y w n e g o g o s p o d a r o w a n i a . Uzu-p e ł n i e n i e j e g o w y n ik a z m o ż l i w o ś c i a b s o r b c j i p o s t ę p u t e c h n i c z n e -go t k w i ą c y c h w s e k t o r z e d r u g i m ( z n a c z n i e w i ę k s z y c h n i ż w po-z o s t a ł y c h dwóch s e k t o r a c h ) . W k o n s e k w e n c j i u z y s k a n y p o z io m wy-d a j n o ś c i p r a c y u ł a t w i ł b y p r z e k s z t a ł c e n i e o d s e t k a z a t r u d n i o n y c h w r o l n i c t w i e i l e ś n i c t w i e o r a z s z e r o k o p o j ę t y c h u s ł u g a c h z g o d -11

(10)

12

n i e z k r y t e r i a m i n o w o c z e s n e j t r ó j s e k t o r o w e j s t r u k t u r y z a t r u d -n i e -n i a . S ens po w y ższeg o l e ż y z a t e m w r o z w i ą z a n i u p r o b l e m u p r z e -k s z t a ł c e n i a p e ł n e g o z a t r u d n i e n i a w r e g i o n i e . " P e ł n e z a t r u d n i e -n i e n i e może być c e l e m samym w s o b i e , gdyż r a c j o n a l n o ś ć z a -t r u d n i e n i a wymaga t a k i e g o r o z d z i a ł u s i ł y r o b o c z e j , aby e f e k t y w -n o ś ć e k o -n o m ic z -n a b y ł a m o ż l i w i e -n a j w y ż s z a " 1^ .

P r z e d c e n t r a l n y m p l a n i f i k a t o r e m s t a j ą t r u d n e p r o b l e m y u s t a -l e n i a p o w i ą z a n i a m ię d z y r o d z a j e m n a k ła d ó w i n w e s t y c y j n y c h a typem p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o o r a z poziomem w y d a j n o ś c i p r a c y z a t r u d n i o -n y c h . Wypadkowe t y c h u s t a l e ń t w o r z ą m o ż liw o ś ć r e g u l o w a n i a z a -k r e s e m c h ł o n n o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h s e k t o r ó w na s i ł ę r o b o c z ą od-p o w i a d a j ą c ą t r z e m zasad o m k s z t a ł t o w a n i a o p t y m a l n e g o z a t r u d n i e n i a , t o j e s t z a s a d z i e 1 ’’ : - z g o d n o ś c i r e g i o n a l n e g o m odelu z a t r u d n i e n i a z z a ł o ż e n i a m i r o z w o ju g o s p o d a r k i n a r o d o w e j , - z g o d n o ś c i k s z t a ł t o w a n i a r e g i o n a l n e g o m odelu z a t r u d n i e n i a z o g ó l n ą k o n c e p c j ą ro z w o ju g o s p o d a r k i r e g i o n a l n e j , - w e w n ę t r z n e j z g o d n o ś c i m ię d z y p o s z c z e g ó l n y m i g r u p a m i z a -t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e r e g i o n a l n e j . T r u d n o ś c i w r e a l i z a c j i z a s a d w y n i k a j ą z f u n k c j o n o w a n i a na t e r e n i e re g io n ó w r ó ż n y c h pod m io tó w g o s p o d a r o w a n i a , a z w ł a s z c z a w y s p e c j a l i z o w a n y c h j e d n o s t e k p r o d u k c y j n y c h , k t ó r e pod n a c i s k i e m w ła d z b r a n ż o w y c h p r o w a d z ą p o l i t y k ę z a t r u d n i e n i a c z ę s t o n i e z g o d -n ą z p ow yższym i z a s a d a m i . P r a k t y c z n y m j e j wyrazem s ą p r z e r o s t y z a t r u d n i e n i a w s f e r z e p r o d u k c y j n e j , n i e w y s o k i w s t o s u n k u do p o t e n c j a l n y c h m o ż l i w o ś c i p o z io m w y d a j n o ś c i p r a c y i w k o n s e k -w e n c j i n i e z g o d n e z o c z e k i w a n i a m i w s p ó ł d z i a ł a n i e s e k t o r a d r u -g i e -g o w k s z t a ł t o w a n i u r e g i o n a l n e g o m odelu z a t r u d n i e n i a . C z ę ś ć w y s i ł k u i n w e s t y c y j n e g o s k i e r o w a n e g o do o k r e ś l o n y c h b r a n ż i g a -ł ę z i j e s t z t e g o p u n k t u w i d z e n i a n i e e f e k t y w n a . N ie z w a l n i a s i ł y r o b o c z e j z t y t u ł u w p r o w a d z a n ia a u t o m a t y z a c j i do i n n y c h d z i e -d z i n g o s p o -d a r k i r e g i o n u . A b s o r b u j e n a d m i e r n i e n a j w a r t o ś c i o w s z e 14 A. M e 1 i с h , Z a s a d a r a c j o n a l n e g o z a t r u d n i e n i a p o d s t a w ą r e g i o n a l n e g o b i l a n s o w a n i a s i ł y r o b o c z e j , [ w :] T e o r e t y c z n e p o d s ta w y r e g i o n a l n e g o b i l a n s o w a n i a s i ł y r o b o c z e j , r e d . J . P i e t r u -c h a , K a to w ic e 1 9 7 1 , s . 2 4 . 15 ' J . P i e t r u c h a , P o d s ta w y t e o r i i i p o l i t y k a z a t r u d -n i e -n i a , W arszaw a-K raków 1 9 7 5 , s . 1 8 5 - 1 8 6 .

(11)

J e d n o s t k i ( t a k z p u n k t u p o s i a d a n y c h k w a l i f i k a c j i , j a k i s i ł f i -z y c -z n y c h ) , k t ó r e s ą n i e z b ę d n e d l a r o z w o ju i n n y c h r o d z a j ó w d z i a ł a l n o ś c i w r e g i o n i e ( c h o d z i g ł ó w n i e o r o l n i c t w o ) . S y t u a c j a t a k a j e s t typow a d l a re g io n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h . Wolna s i ł a r o b o c z a j e s t tam w w i ę k s z o ś c i w c h ł a n i a n a p r z e z r o z -w i j a j ą c y s i ę p r z e m y s ł i b u d o w n ic tw o . S t a j e s i ę o n a n ie z b ę d n y m i n s t r u m e n t e m w t w o r z e n i u w s t ę p n y c h z rę b ó w p o t e n c j a ł u p r o d u k c y j -nego j e d n o s t k i . W w i e l u w y padkach n i e p o s i a d a w y s o k i c h k w a l i -f i k a c j i , o d p o w i a d a j ą c y c h p r o c e s o w i w ytwórczem u o znacznym s t o p -n i u z ł o ż o n o ś c i . Mimo t o po z a k o ń c z e n i u p r a c i n w e s t y c y j n y c h n i e n a s t ę p u j ą j e j p r z e s u n i ę c i a do i n n y c h s e k t o r ó w r e g i o n u . K o n ie c z -n o ś ć z a k t y w i z o w a n i a I s t n i e j ą c y c h nadw yżek s i ł y r o b o c z e j wzmaga d o d a tk o w e z a p o t r z e b o w a n i e na ś r o d k i i n w e s t y c y j n e p r z e z s e k t o r d r u g i . N ie t r z e b a p o d k r e ś l a ć w j a k z n a c z n y s p o s ó b z o s t a j ą w s e k t o r z e tym o g r a n i c z o n e m o ż l i w o ś c i w y p r z e d z e n i a tem p a t e c h -n i c z -n e g o u z b r o j e n i a p r a c y p r z e z w z r o s t te m p a w y d a j n o ś c i . Rea-l i z o w a n y p o s t ę p t e c h n i c z n y ma w t a k i m wypadku c h a r a k t e r k a p i t a -ł o c h -ł o n n y . K a p i t a ł o c h ł o n n o ś ć p o s t ę p u j e s t p o w ią z a n a z n i e u z a -s a d n io n y m e k o n o m i c z n i e i s p o ł e c z n i e wysokim s t o p n i e m p r a c o c h ł o n -n o ś c i .

Zauważyć można, ż e obok n i e j e d n o k r o t n i e w sp o m n ia n y c h p r z y -c z y n n i e r a c j o n a l n e g o m a k s y m a liz o w a n ia z a t r u d n i e n i a p r z e z j e d n o -s t k i p r o d u k c y j n e , k o n k u r e n c y j n a w s t o s u n k u do i n n y c h s e k t o r ó w (w s e k t o r z e d r u g im ) a t r a k c y j n a p o l i t y k a p ł a c , s z e r o k i e p e r s p e k -tywy aw ansu zawodowego i s p o ł e c z n e g o c z y n i ą , ż e o p i s a n e t e n -d e n c j e z o s t a j ą u t r w a l o n e . J e ś l i s t a j ą s i ę r e g u ł ą w p rz y jm o w a n y c h m e to d a c h g o s p o d a r o w a n i a , t o można mówić o n i e r a c j o n a l n y m wyko-r z y s t a n i u c z y n n i k a l u d z k i e g o , t a k w p r o c e s i e p r o d u k c j i j a k i w s f e r z e o b s ł u g i s p o ł e c z e ń s t w a r e g i o n u . P r z y k ł a d e m może być s y t u a c j a w o b r o c i e towarowym. N i e j e s t t o d z i a ł , k t ó r y wbrew powszechnym p r z e k o n a n i o m a b s o r b u j e ż e ń s k i e z a s o b y s i ł y r o b o -c z e j . C a ł a d z i a ł a l n o ś ć z a o p a t r z e n i o w o - p o m o c n i c z a wymaga r ó w n ie ż p r a c y m ę ż c z y z n . W y s t ę p u j ą c y p o p y t n a nowe m i e j s c a p r a c y w tym d z i a l e n i e z n a j d u j e p o k r y c i a w o d p o w i e d n i e j p o d a ż y m ę s k ic h zasobów s i ł y r o b o c z e j - n i e k o n i e c z n i e o w y s o k i c h k w a l i f i k a -c j a -c h . N i s k i poziom w y p o s a ż e n i a t e c h n i c z n e g o w o b r o c i e towarowym p o z w a la s ą d z i ć , ż e i w p r z y s z ł o ś c i p r o b l e m t e n b ę d z i e a k t u a l n y . U o g ó l n i a j ą c można s t w i e r d z i ć , ż e t a k ą p o l i t y k ą z o s t a j e z a -p r z e -p a s z c z o n a " d r o g a p r a w i d ł o w e g o r o z w i ą z a n i a p r o b le m u r a c j o

(12)

-n a l -n e g o z a t r u d n i e n i a b e z o s ł a b i e n i a w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o " 1f\ O zn a c z a t o r ó w n i e ż , i ż n i e w y k o r z y s t a n e z o s t a j ą w c e l u p r z y -s p i e -s z e n i a tem p a ro z w o ju r e g i o n u m o ż l i w o ś c i z t y t u ł u p r z e s u -17 n i ę ć s p o n t a n i c z n y c h i k re o w a n y c h . Te p i e r w s z e m ają z a z w y c z a j z b y t " g ł ę b o k i " c h a r a k t e r , d r e n u j ą bowiem r o l n i c z e z a s o b y s i ł y r o b o c z e j - z w ł a s z c z a m ł o d z i e ż i o s o b y b ę d ą c e w r o z k w i c i e a k -t y w n o ś c i zaw o d o w ej. D r u g i e n a b i e r a j ą c e c h p i e r w s z y c h . P oniew aż s ą ty p o w e d l a w y ż s z y c h f a z r o z w o ju g o s p o d a r c z e g o (w naszym k r a j u ł ą c z y ć j e t r z e b a z e s t a l e k u rc z ą c y m s i ę p r z y r o s t e m zaso b ó w s i ł y r o b o c z e j ) s t a ć s i ę mogą ź r ó d ł e m n i e p r a w i d ł o w e j a l l o k a c j i z a t r u d n i o n y c h . W p r z y p a d k u s z c z u p ł o ś c i r e z e r w s i ł y r o b o c z e j j e s t t o z j a w i s k o p o d w ó j n i e n i e k o r z y s t n e . P r z e d s t a w i o n e wywody p o z w a l a j ą s p o j r z e ć na w zajem ny z w i ą z e k w p l a n a c h w i e l o l e t n i c h m ię d z y dochodową i w z r o s t o w ą f u n k c j ą z a -t r u d n i e n i a . I c h w zajem ne u z u p e ł n i e n i e p o l e g a na motywacyjnym o d d z i a ł y w a n i u dochodów , k t ó r e w y z w a l a j ą c h ę ć p o d j ę c i a p r a c y w o k r e ś l o n y m s e k t o r z e r e g i o n u i w i ą ż ą u z y s k i w a n ą tam w ysokość wy-d a j n o ś c i p r a c y z system em i poziomem w y n a g r o d z e ń . F u n k c j a do-chodowa p e ł n i z a t e m r o l ę n a r z ę d z i a f u n k c j i w z r o s t o w e j . W po-dobny s p o s ó b f u n k c j a w z r o s to w a w p l a n a c h d ł u g o o k r e s o w y c h pod-p o rz ą d k o w a n a j e s t f u n k c j i s p o ł e c z n e j . J e ś l i w y s t ę p u j ą c y w r e g i o n i e s y s t e m w y n a g ro d z e ń n i e s t w a -r z a m o ż l i w i e równych warunków p ł a c o w y c h we w s z y s t k i c h s e k t o -r a c h , t o s t a n o w i o n wówczas c z y n n i k d e f o r m u j ą c y s t r u k t u r ę z a -t r u d n i e n i a . J e s t b a r i e r ą na d r o d z e w y s t ą p i e n i a p o ż ą d a n y c h ( k r e o -w a n y c h ) p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l n y c h . Można p o w i e d z i e ć , ż e z p u n k t u w i d z e n i a p o t r z e b r e g i o n u d o c h o d z i do r o z b i e ż n o ś c i wy-r a ż o n y c h j e d n o s t r o n n y m o d d z i a ł y w a n i e m f u n k c j i do ch o d o w ej w k i e -r u n k u i n t e n s y f i k a c j i d z i a ł a l n o ś c i w s e k t o r z e d r u g i m , p r z y wy-k o r z y s t a n i u metod g o s p o d a r o w a n i a c z y n n i k i e m l u d z k i m z b l i ż o n y m do e k s t e n s y w n y c h f a z w z r o s t u . N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , ż e t a k a s y t u a c j a j e s t r ó w n ie ż w y n ik ie m k o n f l i k t u r e g i o n a l n o - b r a n ż o w e g o . Sta w iam y z n a k z a p y t a n i a w s t o -s u n k u do t y c h t w i e r d z e ń , k t ó r e p r z e k o n u j ą , ż e w y ż sz y p o zio m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o r e g i o n u k o n f l i k t ów ł a g o d z i . M e 1 i c h , o p . c i t . , s . 2 2 . 17 Zob. K a b a j , o p . c i t . , s . 1 1 5 .

(13)

J e d n ą z m o ż liw y c h d r ó g j e g o c z ę ś c i o w e j e l i m i n a c j i j e s t j e d n o -k i e r u n -k o w e o d d z i a ł y w a n i e f u n k c j i w z r o s t o w e j i do ch o d o w ej w t a k i s p o s ó b , by n i e s p r z e c z n y m i s t a ł y s i ę c e l e r o z w o ju r e g i o n u i f u n k c j o n u j ą c e g o na j e g o t e r e n i e u k ł a d u b r a n ż o w o - g a ł ę z i o w e g o . C h o d z i w ię c o w y k o r z y s t a n i e mechanizmu p r z e n o s z ą c e g o p o z y ty w -ne z m ia n y z j e d n y c h s e k t o r ó w g o s p o d a r c z y c h na i n n e . Tak po-j ę t y p r o c e s i n d u k c j i s t a ć s i ę może s a m o d z ie ln y m c z y n n i k i e m h a r m o n i j n e g o i z i n t e g r o w a n e g o ro z w o ju o k r e ś l o n e g o o b s z a r u . 4 . M i e j s c e d ochodow ej f u n k c j i z a t r u d n i e n i a W u z u p e ł n i e n i u s p ó j r z m y na z a t r u d n i e n i e p r z e z p r y z m a t oma-w i a n y c h f u n k c j i w k r ó t k i c h o d c i n k a c h czasu-. U z n a n o , ż e f u n k c j a dochodowa p o ś r ó d i n n y c h n a b i e r a tam s p e c j a l n e g o z n a c z e n i a . Zmie-n i a s i ę n i e c o J e j t r e ś ć , k t ó r ą p e ł n i ł a w p l a n a c h d ł u g o o k r e s o -wych. Wynika ona z c h a r a k t e r u p la n ó w k r ó t k o o k r e s o w y c h . I c h c e -lem n a d rz ę d n y m n i e s ą z m ia n y w s t r u k t u r z e a p a r a t u w y tw ó r c z e g o , j e g o r o z m i e s z c z e n i u , u z y s k i w a n i u o p t y m a l n y c h k o m b i n a c j i ł ą c z ą -c y -c h p r a c ę żywą z u p r z e d m i o t o w i o n ą . P o t e n c j a ł s i ł w y tw ó rc z y c h s t o j ą c y do d y s p o z y c j i p o l i t y k a r e g i o n a l n e g o w i n i e n być maksy-m a l n i e w y k o r z y s t a n y . M a k s y m a l i z a c j a p r o d u k c j i z p u n k t u równo-c z e s n e g o s t o s o w a n i a r o z w i ą z a ń o p t y m a l n y c h j e s t w z n a c z n e j c z ę ś -c i z d e t e r m i n o w a n a (od s t r o n y m o ż l i w o ś c i t e c h n i c z n y c h i w ś l a d z a n i m i w ykonaw czych) p o d j ę t y m i u p r z e d n i o u s t a l e n i a m i . Również b i e ż ą c e w a r u n k i g o s p o d a r o w a n i a , j a k n p . c z ę ś c i o w a z a m ia n a l u b m o d y f i k a c j a c e l u u s t a l o n e g o p r z e z c e n t r u m ( b ę d ą c a wyrazem p r e f e -r e n c j i p o t r z e b o g ó l n o k r a j o w y c h ) p r z y s t o j ą c y c h do d y s p o z y c j i ś r o d k a c h , p o z w a l a j ą domniemywać, ż e m o ż liw o ś ć manewru w k i e -r u n k u a p l i k a c j i n o w o c z e s n y c h metod g o s p o d a r o w a n i a w r e g i o n i e (w p l a n a c h k r ó t k i c h ) n a p o t y k a na b a r i e r y . W p r a k t y c e b a r i e r y t e p r z y j m u j ą p o s t a ć warunków d z i a ł a n i a . I c h p o k o n y w a n ie wymaga d ł u ż s z e g o c z a s u , w k t ó r y m w a r u n k i s t a ć s i ę mogą zm iennym i p l a n i s -t y c z n y m i . Są wówczas "tworzywem" ś w ia d o m ie "formowanym" p r z e z p l a n i s t ę .

K o n s e k w e n c je p r z y j ę c i a t a k i e g o s t a n o w i s k a n a d a j ą s i l e r o b o -c z e j a s p e k t s t a t y c z n y . Rozumiemy p r z e z t o w z g l ę d n e o g r a n i c z e -n i e a k ty w n e g o w y k o r z y s t a n i a c e c h s i ł y r o b o c z e j , o k r e ś l o n e j p r z e z

(14)

P. S u l m i c k i e g o mianem p o d z i e l n o ś c i i m o b i l n o ś c i . W r e z u l t a c i e u l e g a z a w ę ż e n i u o d d z i a ł y w a n i e e f e k t ó w z m ia n w s t r u k t u r z e z a -t r u d n i e n i a ( b ę d ą c y c h i s t o t n y m e le m e n te m m o d y f i k a c j i metod w y tw ó r-c z y r-c h ) . D ą ż e n i e do m a k s y m a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a s t a j e s i ę n i e -j e d n o k r o t n i e r o z b i e ż n e z d ą ż e n i e m do j e g o o p t y m a l i z a c j i ( z p u n k t u w i d z e n i a p r z y s z ł y c h p o t r z e b g o s p o d a r c z y c h ) . Pow oduje ró w n ie ż w p r z y s z ł o ś c i k o n i e c z n o ś ć u r u c h a m i a n i a k o s z to w n y c h śro d k ó w " n a p r a w i a j ą c y c h " i " r e g u l u j ą c y c h " n i e k o r z y s t n e t e n d e n -c j e w k s z t a ł t o w a n i u r e g i o n a l n e j s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a .

W tym ś w i e t l e s p o j r z e ć można n i e c o i n a c z e j na dochodową f u n k c j ę z a t r u d n i e n i a . N a j c z ę ś c i e j p l a n y k r ó t k o o k r e s o w e s k ł a n i a -j ą do t r a k t o w a n i a dochodów j a k o e l e m e n t u s k ła d o w e g o w t e r e -nowych b i l a n s a c h p rz y c h o d ó w i wydatków p i e n i ę ż n y c h l u d n o ś c i . P r z e d m io te m t r o s k i e k o n o m istó w j e s t z l o k a l i z o w a n i e dochodów i p r z e c i w s t a w i e n i e im a t r a k c y j n e j masy t o w a r o w e j o r a z u s ł u g . Są t o o p r a c o w a n i a p o ż y t e c z n e , s z c z e g ó l n i e z p u n k t u w i d z e n i a b a -d a ń nad c z y n n i k a m i równoważącymi p o p y t z p o d a ż ą , b i e ż ą c e g o p r z e c i w d z i a ł a n i a w y s t ę p o w a n i u na r y n k u n ie ró w n o w a g s z c z e g ó ł o -wych, k i e r o w a n i a p o p y t u na t e d o b r a i u s ł u g i , k t ó r e c e c h u j ą s i ę w ysoką e f e k t y w n o ś c i ą s p o ł e c z n ą . N ie w olno z a p o m in a ć r ó w n ie ż o r o l i dochodów w s e n s i e i c h o d d z i a ł y w a n i a na w z r o s t d o c h o d u n a ro d o w e g o . To " n a r z ę d z i o w e " u j ę c i e w k r ó t k i c h o d c i n k a c h c z a s u ( j a k i w p l a n a c h w i e l o l e t -n i c h ) b a r d z i e j a k c e n t u j e i l o ś c i o w e s p r z ę ż e n i a m ię d z y w ysokoś-c i ą dochodów l u d n o ś c i a w y s o k o ś c i ą d o ch o d u r e g i o n a l n e g o . J a k z a t e m w y g lą d a j a k o ś c i o w e s p o j r z e n i e na f u n k c j ę d o c h o d o -wą w p l a n a c h k r ó t k o o k r e s o w y c h . S ą d z im y , ż e pow inno ono zm ie-r z a ć w k i e r u n k u motywacyjnym. C h o d z i o i n s p i r o w a n i e i w yzw ala-n i e w g e n e r a l n y m u j ę c i u u p r a c u j ą c y c h p o s t a w t w ó r c z y c h . I c h z e w n ę trz n y m wyrazem w inno być p r z e ś w i a d c z e n i e o c e l o w o ś c i po-d e jm o w a n ia w y s iłk ó w w k i e r u n k u w s t ę p n e g o r o z e z n a n i a m o ż l i w o ś c i w p r o w a d z a n ia nowych t e c h n i k i t e c h n o l o g i i w y t w a r z a n i a . K r y t y -c z n a r e j e s t r a c j a s t a n u f a k t y c z n e g o p o s z e r z a h o r y z o n t y p e n e t r a -c j i , u ł a t w i a z a p o c z ą t k o w a n i e p r a c b a d a w c z y ch d o s k o n a l ą c y c h me-t o d y , n a r z ę d z i a i s p o s o b y w y t w a r z a n i a . S p r a w i a , ż e c z ł o w i e k c z ę s t o s t a j e p r z e d k o n i e c z n o ś c i ą p o d w y ż s z e n i a k w a l i f i k a c j i . Na w i e l u s z c z e b l a c h g o s p o d a r o w a n i a i s t n i e j e w p ra w d z ie m o ż l i -wość p r z y z w o i t e g o k o n s t r u k t y w n e g o d z i a ł a n i a , n i e i s t n i e j e n a t o -m i a s t t e g o r o d z a j u w y r a ź n a i p o w s z e c h n i e odczuw ana k o n i e c z

(15)

-n o ś ć . J e s t t o naszym z d a n ie m k l u c z do z r o z u m i e n i a n i e m a l w szy-s t k i c h d y le m a tó w do ch o d o w ej f u n k c j i z a t r u d n i e n i a . J e ś l i k t o ś c h c e p ra c o w a ć s u m i e n n i e i p r z y z w o i c i e - o c z y w i ś c i e m oże, j e ś l i j e d n a k n i e c h c e - n i e m u s i . P o s ta w y t e s t a j ą s i ę s t o p n i o w o " c h r o n i o n y m i " . Można na p r z y k ł a d z a k a z a ć p r z e k r o c z e n i a r e g i o -n a l -n e g o b u d ż e t u , a l e n i e można n a k a z a ć d o k o n a n i a w y n a la z k u c z y t w ó r c z e g o m y ś l e n i a . Mbżna z a k a z a ć n i e w y k o n a n i a p l a n u , n i e można ż ą d a ć j e g o p r z e k r o c z e n i a . P oziom zakazów aby b y ł r e a l n y j e s t u s t a w i o n y o d p o w i e d n i o n i s k o , n i e d a l e k o minimum, k t ó r e mo-ż e s p e ł n i a ć k a mo-ż d y . Zamykamy t e n f r a g m e n t r o z w a ż a ń w n io s k ie m o z m i e n i a j ą c e j s i ę s p e c y f i c e f u n k c j i d o c h o d o w e j w p l a n a c h k r ó t k o o k r e s o w y c h . J e j n a r z ę d z i o w y c h a r a k t e r r o z u m ia n y j a k o p o ś r e d n i ś r o d e k p r z e -m ian s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a w p l a n a c h o k r ó t k i c h h o r y z o n -t a c h u s t ę p u j e m i e j s c a r o l i j a k ą p e ł n i z a t r u d n i e n i e w s p r z ę -ż e n i u , k t ó r e g o j e d e n b i e g u n t w o r z y u z y s k i w a n y d o c h ó d p r a c u j ą -c y -c h , d r u g i w z r a s t a j ą c y p o z io m i c h i n w e n c j i t w ó r c z e j , n i e k o -n i e c z -n i e od r a z u o d d z i a ł u j ą c y na tem po i k i e r u n k i p r z y r o s t u r e -g i o n a l n e -g o d o c h o d u n a r o d o w e g o . S t ą d t e ż f u n k c j a d o c h o d o w o - n a - r z ę d z i o w a n a b i e r a c e c h d o c h o d o w o - p r z y g o t o w a w c z e j , s t w a r z a j ą c g r u n t do p o d j ę c i a w p r z y s z ł o ś c i manewrów s t r u k t u r a l n y c h mody-f i k u j ą c y c h z a t r u d n i e n i e w r e g i o n i e . M a c ie j T r i p p n e r

INFLUENCE OF SOME EMPLOYMENT FUNCTIONS ON CHANGES IN REGIONAL LABOUR STRUCTURE The a n a l y s i s p e r f o r m e d by t h e a u t h o r aim s a t d e t e r m i n i n g t h e r o l e p l a y e d by em p lo y m en t f u n c t i o n s i n d i s t r i b u t i o n o f l a -b o u r -b e i n g s u -b j e c t t o r e g i o n a l d i v i s i o n o f l a -b o u r . I t was assum ed t h a t : - s o c i a l f u n c t i o n o f em ploym ent i s s u b o r d i n a t e d t o a l o n g - - r a n g e c o n s u m p t i o n p a t t e r n and i s g i v e n p r e f e r e n c e i n l o r . g - - t e r m p l a n s , - r i s i n g em ploym ent f u n c t i o n i s im p le m e n te d m a i n l y i n l o n g - - t e r m p l a n s , - in co m e em ploym ent f u n c t i o n i s c o - o r d i n a t e d m a i n l y by s h o r t - - t e r m p l a n s . Such a p p r o a c h t o t h e s u b j e c t i n q u e s t i o n a l l o w e d t o r e v e a l a m echanism o f c r e a t i n g em ploym ent s t r u c t u r e s o n a r e g i o n a l s c a l e a c c o r d i n g t o t h e b a s i c s o c i o - e c o n o m i c s e c t o r s .

Cytaty

Powiązane dokumenty

f (−|x|) zastąpienie prawej części wykresu symetrycznym odbiciem w osi Oy jego lewej części 9. Przesunięcie to jest złożeniem wziętych w dowolnej kolejności przesunięć o

Wskazac dwa kolejne przekształcenia elementarne wykresów, których złozenie przeprowadza wykres funkcji f na wykres funkcji

Celem artyku- łu jest analiza procesu zmiany stanu i struktury zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego w Polsce w latach 1994-2011, wskazanie skutków reformy oraz działa-

28 listopada 2002 roku Rada Ministrów przyjęła „Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2003-2006 z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych

5) ujawnianie nowych źródeł zaopatrzenia w surowce oraz materiały 7. Autorzy współczesnych definicji przedsiębiorczości starają się ją dostoso- wać do obecnej sytuacji rynkowej

Na rysunku obok przedstawiony jest wykres

Otrzy- małeś w ten sposób wykres funkcji g.. a) Napisz wzór

Otrzymałeś w ten sposób wykres funkcji g.. a) Napisz wzór