Wiesław Kuś,Zbigniew
Pianowski,Janusz Bogdanowski
Cieszyn - Wzgórze Zamkowe, st. 1,
gm. loco, woj. bielskie, AZP
108-44/-Informator Archeologiczny : badania 27, 88-89
88 Późne średniowiecze
M ateriały znajdują się w M uzeum Okręgowym w Bielsku-Białej, dokum entacja w b iu rze Wojewódzkiego K onserw atora Zabytków Archeologicznych w Bielsku-Białej.
Badania będą kontynuow ane.
B y to m , s t. 2 M uzeum G órnośląskie w Bytom iu gm . lo c o , w o j. k a to w ic k ie
A Z P 9 6 -4 6 /— lu b 9 6 -4 7 /—
B adania prowadzili m gr m gr M arian Pawliński, D orota Podyma, Izabella Wójcik (autorka spraw ozdania). K onsultanci m gr inż. arch. A leksander Niedzielski, dr hab. inż. Jacek Rodziewicz-Winnicki, d r Zdzisław Jedynak. Finansow ane przez U rząd M iasta Bytomia i M uzeum Górnośląskie. Pierw szy sezon badań.
W trak cie prac ratow niczych przy zakładaniu instalacji sanitarnej natrafiono na relikty zabudowy kam iennej zachodniej pierzei ry n k u w Bytomiu. Badania terenow e obejmowały początkowo jedynie odgruzowywanie pom ieszczenia 1 narożnej posesji, a n astępnie pom ie szczenia 1-5 posesji Rynek 4 i pom ieszczenie 1 posesji Rynek 3. Ściany i sklepienia zbudo wano z łam anego kam ienia wapiennego spąjanego zapraw ą piaskow o-w apienną. N a szcze gólną uwagę zasługuje pomieszczenie 1 posesji Rynek 4, gdzie krzyżowe sklepienie w sparte zostało na dwóch filarach, z których jeden napraw iony został cegłami (palcówkami). Po sadzka znajdująca się n a poziomie 274,3 m n. p. m. u k ład an a była z nieregularnych, płaskich kam ieni. W ścianie wschodniej znajdowało się okno z rozglifieniem do w nętrza. Pomieszczenie to datow ane je s t na renesans. Ze względu na w arunki techniczne nie przeprow adzono tam badań pod posadzką. We wszystkich trzech pom ieszczeniach fronto wych n atrafio n o n a portale kam ienne datow ane n a późny gotyk. N ie rozstrzygnięto jednoznacznie kw estii chronologii odsłoniętych reliktów zabudowy mieszkalnej pierzei zachodniej.
Poza posesjami założono na płycie rynku wykop o powierzchni 1,5 ara. Stw ierdzono, że naw arstw ienia do głębokości 1 m uległy tu zakłóceniu. Pierw szą zachow aną w układzie stratygraficznym w arstw ą był b ru k kam ienny na głębokości 277,15-276,9 m n. p. m. Zało żono go w XVII w. i dłuższy czas użytkow ano utrzym ując stałe elem enty jego rozplanow a nia (rynsztok, chodnik dochodzący do ścian frontowych).
Łącznie ze wszystkich wykopów pozyskano: ponad 2000 ułam ków ceram iki (w tym fragm. kafli typu garnkow ego i płytowego), kilkadziesiąt cegieł palcówek i ich fragm., kilka sztuk gwoździ, dłutko, podkowę, grot żelazny, m łotek, fragm . noża, nieliczne ułam ki szkła, wyroby skórzane i ich fragm., a także wyroby z drew na (fragm. naczyń, kula).
M ateriały oraz dokum entacja znajdują się w M uzeum G órnośląskim w Bytomiu. B adania będą kontynuow ane.
I Chełm, st, 19 — patrz: okres nowożytny
C i e s z y n - W z g ó r z e Z a m k o w e , M uzeum w Cieszynie s t. 1
g m . lo c o , w o j. b ie ls k ie A Z P 1 0 8 -4 4 /—
B adania prowadził m gr W iesław Kuś. Konsultacja archeologiczna d r Zbigniew Pianow ski, architektoniczna prof, dr hab. Jan u sz Bogda nowski. Finansow ane przez MKZ w Cieszynie. Założenia obronne
Inform ator Archeologiczny 89
średniowiecznego zam ku piastowskiego — m urow ana wieża cylin dryczna.
Wzgórze Zamkowe w Cieszynie położone je s t w zachodniej części m iasta. Jego z n a tu ry obronna form a oraz bezpośrednie sąsiedztwo rzeki Olzy i dopływu Młynówki od zawsze tworzyły tu dogodne miejsce osadnicze. Potw ierdziły to badania archeologiczne podjęte w 1941 r. — odkryto wówczas ślady osadnictw a neolitycznego i fundam enty XI-wiecznej rotundy rom ańskiej. W 1947 r. rozpoczęto trw ające do 1954 r, system atyczne badania archeologiczne, efektem których było odkrycie naw arstw ień kulturow ych związanych z okresem halsztackim , lateńskim , a przede w szystkim naw arstw ień związanych z fu n kcjonowaniem wczesnośredniowiecznego grodu (X-XIII w,), na walach którego piastowscy k siążęta cieszyńscy zbudowali średniowieczny zamek.
W spaniale rozbudowany zam ek średniowieczny został poważnie zniszczony w trakcie wojny trzydziestoletniej, po której nie wrócił ju ż do swej świetności. XIX-wieczne przebu dowy i rozbiórki oszczędziły jedynie rom ańską rotundę, gotycką wieżę piastow ską oraz część obwodowych murów obronnych wraz z częściowo zachow aną basteją północno-za chodnią, na której w 1914 r, wybudowano tzw. rom antyczne ruiny.
W 1992 r. w związku z bardzo złym stanem bastei oraz tzw. rom antycznej ruiny, grożą cej zawaleniem, przystąpiono do prac zabezpieczających, w trakcie których konieczne było rozebranie części nowożytnej ruiny. Rozbiórka ta ujaw niła na poziomie g ru n tu koronę niezidentyfikowanej okrągłej budowli. Badania m ateriału ikonograficznego sugerowały, że możemy mieć do czynienia z najstarszą cylindryczną wieżą m urow aną średniowiecznego zam ku (kw adratow a wieża piastow ska pochodzi z 2. poł. XIV w.).
W związku z wagą odkrycia powołano komisję konserw atorską, k tóra m iała za zadanie koordynację prac archeologie z no-archi tektonicznych, a także zabezpieczenie technicz no-budow lane. W iosną 1993 r. przystąpiono do prac archeologicznych. Wytyczone wykopy pozwoliły n a uchwycenie następujących faktów:
Wykop I — od strony wschodniej — dziedziniec zamkowy, naw arstw ienia gruzu zwią zanego z usypaniem kopca pod tzw. rom antyczne ruiny; odsłonięto także dużą wyrwę w m urze odkrytej cylindrycznej budowli.
Wykop II — od strony południowo-zachodniej — odsłonięto lico zew nętrzne budowli oraz przebieg krzywizny, pozwalający wyznaczyć zew nętrzny zarys budowli.
Wykop III — od strony północnej — odsłonięto „teoretyczne” miejsce połączenia m uru obwodowego z wieżą; warunki techniczne na razie nie pozwalają na wymaganą eksplorację.
Wykop IV — od stro n y północno-zachodniej, n a zew nątrz obwarowań — w bardzo wąskim wykopie 0,7 m (konstrukcje zabezpieczające budowlę) uchwycono m u r oporowy n a skarpie, lico zew nętrzne cylindrycznej budowli oraz średniow ieczne naw arstw ienia zwią zane z użytkow aniem zam ku zaw arte między obu konstrukcjam i; eksploracja nie została zakończona; ceram ika datuje w arstwy n a XIV w.
Wykop V — w nętrze cylindrycznej wieży o średnicy 3,3 m; eksploracja we wstępnej fazie pozwoliła na odsłonięcie lica w ew nętrznego wieży i w połączeniu z danym i z wykopu 11 uzyskano grubość m uru wynoszącą 4,27 m — całkow ita więc średnica budowli wynosi ok. 12 m. W ypelnisko w nętrza wieży stanowi! gruz kam ieńno-ceglany przem ieszany z za praw ą w apienną. W ystąpiła duża ilość ceram iki, głównie z XVII i XVIII w,, sporadycznie m etale oraz kości. Zasypisko pochodzące z rozbiórki zam ku osiągnęło miąższość ok. 12 m. Na głębokości 12 m od obecnej korony wieży pojawiła się czarn o b ru n atn a w arstw a z m ateriałem datow anym na XIV w. Eksploracja tej części naw arstw ień przew idyw ana jest na ro k 1995, podobnie ja k eksploracja wykopów na zew nątrz wieży.
W trakcie badań wykonano inw entaryzację odsłoniętego w ątku kam iennego lica ze w nętrznego wieży. Przeprow adzono również badanie porównawcze zaprawy m urarskiej wieży oraz XI-wiecznej rotundy rom ańskiej, które wykazało duże podobieństwo składu.
Wyniki dotychczasowych badań zdają się sugerować, że mam y do czynienia z budowlą starszą niż XTV w. Jednakże dopiero dalsze badania, tak architektoniczne, jak i archeolo giczne, prowadzone na szerszą skalę niż do tej pory, pozwolą na ściślejsze ustalenie chronologii tego obiektu.
