A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 1, 1999
K rystyna R em bow ska
SPOŁECZNA PERCEPCJA PROJEKTÓW PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO POLSKI WŚRÓD MIESZKAŃCÓW
MIAST I GMIN PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA SKIERNIEWICKIEGO*
W artykule przedstawiono efekty badań dotyczących społecznej percepcji projektów przyszłego podziału administracyjnego kraju na obszarze dwóch miast - Łowicza i Skierniewic oraz pięciu sąsiednich gmin. Zawarto w nim również prezentację kierunków ciążeń społeczno- -ekonomicznych mieszkańców badanego terenu w aspekcie przyszłych podziałów oraz przedstawia stan przygotowania Łowicza do ewentualnego pełnienia funkcji miasta powiatowego w przypadku realizacji trójszczeblowego wariantu podziału administracyjnego.
WSTĘP
P odział adm inistracyjny każdego k ra ju je st fu n k cją system u w ładzy, sto p n ia jej centralizacji i p o zio m u u p o d m io to w ie n ia społeczeństw a. P od ział, k tó ry ch a rak tery zu je się względnie d łu g ą trad y c ją, staje się ra m a m i p o w staw ania regionów społeczno-gospodarczych oraz ośro d k ó w ciążeń lokalnych i subregionalnych, ta k więc porządkuje społeczno-przestrzenne relacje w obrębie k raju , a jednocześnie stw arza stabilne p u n k ty o d niesien ia d la m ieszkań ców określonych teren ów i utw ierd za tw orzenie się więzi tery to ria ln y c h .
P olsk a należy d o grupy krajów , w k tó ry ch nie istniały w ciągu o statn ich 200 lat zbyt do g o d n e w aru n k i d o p o w stan ia ta k ro z u m ia n y ch regionów . Przeszłość zaborcza, a p o tem liczne zm iany p o d ziału adm in istracy jn eg o k ra ju w okresie II R zeczpospolitej, okup acji hitlerow skiej i fu n k c jo n o w an ia p ań stw a w okresie pow ojennym nie sprzyjały tw orzeniu się ustabilizow an ych więzi sp o łecz n o -p rz estrze n n y ch . K a ż d y w cielany w życie n o w y p ro je k t podziału zaprzeczał efektom poprzedniego, często n aru szał trad y cje zw iązków tery to ria ln y c h i k ruche podstaw y społecznej stabilizacji w przestrzeni.
* W badaniach brali udział następujący studenci: J. W łodarczyk, A . Kam ińska, M. Łozowska, A. Staroszczyk, A. Kłos, S. Nowicka, A. Kozyra, M. Graczyk, M. Chodorowska, A. Jaworski, T. Cieślak, A. Izydorczyk, K. Pachuca, D. Piekarska, M. Krupiński, P. Mendzik, J. Beber, E. Antkiewicz, T. Krawczyk, M. Kluk, A. Kreczmer, A. Lewandowski, K. Wójcik, R. Bernat, B. Kaźmierczak, A. Gorczyńska.
Jesteśm y w przededniu now ych zm ian o b ra zu ad m in istracy jneg o p od ziału Polski. Z ostały one wygenerowane przez przekształcenia system owe rozpoczęte w 1989 r. Z am iarem p rojektodaw ców now ych p ro jek tó w po działu ad m in is tracyjnego jest d o stosow anie go do w yzw ań przyszłości, a jednocześnie osadzenie jego p o d staw w różnie percypow anej trad ycji h istorycznej, aby w tak rozum ianych ram ach zrealizować proces upodm iotow iania społeczeństwa polskiego.
D o rzeszy ludzi żyjących n a „polskiej pro w in cji” nie d o cierają spory dotyczące kształtu podziałów adm inistracyjny ch to czo n e n a szczeblu ce n t ralnym b ąd ź w regionalnych o śro d k a ch władzy. Jednocześnie to właśnie różnego ro d z aju społeczności wsi i m ałych m iasteczek są po dm io tem i p rzed m iotem tych zm ian. W tej sytuacji n ieodzow na staje się p o trz e b a p o zn a n ia opinii m ieszkańców różnych regionów P olski n a pow yższy tem at. N iniejsze b a d a n ia należą d o jed n y ch z pierw szych realizujących tak i cel poznaw czy. O bok zbad ania opinii m ieszkańców wsi i m iast n a tem at p rojektów przyszłych p odziałów adm inistracyjnych, odnoszących się b ezp ośred nio d o tery to rió w przez nich zam ieszkanych, p o staw io n o rów nież inne cele. P olegały on e n a ro z p o zn an iu ciążeń m ieszkańców d o o k reślon ych o śro d k ó w m iejskich w za kresie zasp o k o jen ia ich p o trze b o raz zw eryfikow anie gotow ości w y brany ch m iast d o pełnienia w ra m ach przyszłych p o działó w funkcji p ow iatow ych.
O b sza r b a d a ń o bejm ow ał m ieszk ań có w d w ó ch m ia st - Skierniew ic i Łow icza o ra z pięciu gm in w iejskich - K iern o zi, N ieb o ro w a, K o cierzew a P ołudniow ego, B olim ow a i Puszczy M ariańskiej. Jego atrak cy jn o ść badaw cza polega n a tym , iż obejm uje o n strefę gran iczn ą istniejących w ra m a ch p oprzedniego p o d ziału adm inistracyjnego w ojew ództw łódzkiego i w arszaw skiego, k tó ra to strefa stała się częścią pow stałeg o w ra m a c h zm ian adm inistracyjnych lat 70. buforow ego w ojew ództw a skierniew ickiego, a w czę ści (gm ina K iernozia) w ojew ództw a płockiego. W yniki b a d a ń w zw iązku z tym m iały szansę potw ierdzić lub zaprzeczyć procesow i ciągłości pow iązań i sentym entów terytorialnych m ieszkańców tych obszarów . T a k i rodzaj w eryfikacji był m ożliw y rów nież w odniesieniu d o p o d o b n y ch ciągłości, ale tym razem dotyczących starych p o działó w pow iatow ych, o b sza r obejm uje bow iem tereny graniczne daw nych p ow iatów - łow ickiego i skierniew ickiego (rys. 1).
J a k o m eto d ę b a d a ń w ybrano w yw iad k w estionariu szow y (w zór kw es tio n ariu sza zam ieszczono n a koń cu opraco w an ia). W zw iązku z u w a ru n kow aniam i form alnym i b ad a ń (p row ad zone były w ra m a ch szerszego p ro gram u i w ograniczonym czasie) kw estionariu sz zb u d o w an y zo stał jedynie z p y tań zam kniętych, co ułatw iło p ro c ed u rę o p ra co w an ia w yników , ale zubożyło po d staw ę ich in terpretacji. B adaniam i objęto 700 resp o n d en tó w . W śród nich 10,8% stanow ili przedstaw iciele establish m entu, d o b ra n i celow o, a w ybór p ozostały ch ankietow any ch był p rzypadko w y . T en sposób d o b o ru
GMIN I MIAST OD 1975 r. 15 km _j D O 1 9 7 5 r. W O J E W Ó D Z T W O Ł Ó D Z K I E WOJ. SKIERNIEWICKIE SKIERNIEWICE GRANICE DO 1975 R. SIEDZIBY POWIATÓW WOJEWÓDZTW DO 1975 r. WOJEWÓDZTW OD 1975 r.
Rys. 1. Obszar badań
(źródło: M. K o t e r , S. L i s z e w s k i , A. S u l i b o r s k i , 1996, Delimitacja potencjalnego
obszaru województwa łódzkiego, Studium wiedzy o regionie łódzkim, ŁTN, Łódź)
p ró b y badawczej wpływa dość istotnie n a ograniczone m ożliw ości u og óln ian ia w yników bad ań . R espondenci zamieszkiwali łącznie 92 m iejscow ości, leżących n a terenie w ym ienionych wcześniej jed n o stek tery to rialn y ch . W śród a n kietow anych kobiety stanow iły 46,5% , a mężczyźni 53,5% b ad an ej populacji. S tru k tu rę b ad an y ch m ieszkańców przedstaw ia tab . 1.
STOSUNEK DO PROJEKTÓW ZMIAN
S tosunek do p ro jektu przyszłych zm ian adm in istracyjny ch P olski podzielił ankietow anych m ieszkańców om aw ianego obszaru n a dwie p raw ie jednakow ej wielkości grupy. O gółem 280 an kietow anych (40% ) op ow ied ziało się za koniecznością zm ian takiego p odziału, a 300 b ad an y ch (4 3 % ) nie w idziało takiej p otrzeby (w śród tej ostatniej grupy przew ażały sądy, że szk od a pieniędzy n a realizację tego p ro jek tu b ąd ź nie w ierzono w jeg o efekty, por. ta b . 2). T a k m ocny ro z rzu t opinii jest p ra w d o p o d o b n ie nie tyle efektem zró żn ico w an ia poziom u wiedzy re spo ndentów n a tem at sk u tk ó w przyszłych zm ian adm inistracyjnych, co uzew nętrznieniem o dm ienn ych w artościow ań tych zm ian, o p arty ch na wiedzy niekom pletnej, potocznej i często wynikającej z p ra k ty k i realizow anej w przeszłości. Przedstaw iciele estab lish m en tu byli bardziej ra d y k aln i w swych w ypow iedziach, bow iem ok. 57% b ad an y ch z tej grupy opow iedziało się za p o trz e b ą zm ian adm in istracyjny ch.
vO O
T a b e l a 1 Cechy badanych respondentów
Struktura Wyszczególnienie
| Wieku 18-25 lat 26-45 lat 46-65 lat powyżej 65 lat
20,5% 47,0% 28,0% 4,5%
Wykształcenia podstawowe zasadnicze średnie wyższe
12,0% 26,0% 44,0% 14,0% i Zatrudnienia właściciel gospodarstwa rolnego właściciel prywatnej firmy pracownik najemny sektora prywatnego pracownik najemny sektora państwowego i spółdzielczego emeryt, rencista
bezrobotny uczący’ się
15,7% 5,5% 20,8% 29,5% 6,0% 6,1% 9,7% Ź r ó d ł o : Opracowanie własne. K ry st y n a R e m b o w sk a
T a b e l a 2 Struktura procentowa odpowiedzi respondentów na pytania o potrzebę
podziału administracyjnego Polski
Jednostki Rodzaj odpowiedzi
potrzebne niepotrzebne nie wiem
Łowicz 63,0 20,0 16,0 Skierniewice 18,0 65,0 17,0 Kiernozia 22,0 59,0 19,0 Nieborów 44,0 35,0 21,0 Puszcza Mariańska 25,0 56,0 19,0 Bolimów 49,0 32,0 19,0 Kocierzew Południowy 59,0 33,0 8,0 Ogółem 40,0 43,0 17,0 Ź r ó d ł o : Jak w tab. 1.
W ystąpiły dość znaczne różnice w stru k tu rze odpow iedzi, w ynikające głównie z odm iennych interesów badanych społeczności bądź z u w arun ko w ań, k tó ry ch m ożem y jedynie dom yślać się. N ajm ocniej chęć zm ian ak tu aln ie obow iązującego podziału adm inistracyjnego werbalizowali m ieszkańcy Łow icza (tab. 2), licząc z pew nością n a restytucję funkcji pow iatow ej m iasta, k tó rą utraciło p o n ad 20 lat tem u. Zupełnie odm ienne sądy prezentow ali m ieszkańcy Skierniewic (dziś m iasta wojewódzkiego), w śród których aż 65% respondentów nie w yrażało p o p a rc ia d la idei now ego p o d ziału k ra ju , o b a w ia ją c się z pew nością u tra ty rangi stolicy w ojew ództw a przez ich m iasto . P o d o b n e zd an ie p re zen to w ał estab lish m en t tych m iast. C y to w an e w yniki b a d a ń w skazują n a polaryzację interesów ośrod ków regionalnych i su b regio naln ych w kw estii potrzeby zm ian adm inistracyjnych kraju.
W p rz y p ad k u re spondentów gm in wiejskich, opinie n a ten tem at były rów nież podzielone. M ieszkańcy K ocierzew a P ołu dn io w ego , peryferyjnie u sytuo w aneg o w obrębie w ojew ództw a skierniew ickiego, m oże w łaśnie ze względu na utrudn iony dostęp d o stolicy w ojew ództw a, radykalnie opow iadali się za now ym podziałem adm inistracyjnym , p ra w d o p o d o b n ie w idząc w nim szansę na „zbliżenie się” do siedziby przyszłego pow iatu . P rzew ag a takich głosów w ystąpiła rów nież w śród respo n d en tó w gm in B olim ów i N ieb oró w , n ato m iast w przypadku pozostałych gm in idea nowej organizacji przestrzennej P olski m iała o wiele m niej zw olenników (od 22 d o 2 5 % ), co tłum aczyć m o ż n a m . in. brakiem zau fan ia m ieszkańców wsi d o system u ro zb u d o w an ej adm inistracji czy b iu rokratyzacji k ra ju w ogóle.
M im o wielu w ypowiedzi negujących potrzeb ę zm ian adm inistracyjny ch, wszyscy b ad a n i wyrazili swoje opinie n a tem at po dstaw o w y ch opcji d o ty czą cych przyszłych m odeli tych podziałów (tab. 3) Blisko p o ło w a ankietow anych
m ieszkańców p o p a rła pro jek t dw uszczeblow ego po działu ad m inistracyjneg o, co m o żn a skojarzyć z negatyw nym i odpow iedziam i n a p y tan ie o p o trze b ę zm ian tego p o działu, a 35% resp o n d en tó w w erbalizow ała p o trze b ę w p ro w adzenia pośredniego szczebla adm inistracji (pow iatów ). T a k ilk u n asto - p ro cen to w a przew aga opcji dw uszczeblow ego system u ad m in istracji jest św iadectw em b ra k u zau fan ia do przyszłych zm ian, k tó re w wersji tró j szczeblow ego p o działu pow iększyłyby sieć biu ro k racji, negatyw nie ocenianej zw łaszcza przez resp o n d en tó w z o bszarów gm in w iejskich, m im o głów nego w aloru tego p ro jek tu , jak im byłoby zbliżenie m ieszkańców wsi d o siedzib w ładz wyższego rzędu.
T a b e l a 3 Struktura procentowa wyborów modelu podziału administracyjnego
Jednostki Model Brak
zdania dwuszczeblowy trójszczeblowy Łowicz 31,0 46,0 23,0 Skierniewice 57,0 19,0 24,0 Kiernozia 58,0 23,0 19,0 Nieborów 47,0 37,0 16,0 Puszcza Mariańska 62,0 25,0 13,0 Bolimów 41,0 34,0 25,0 Kocierzew Południowy 42,0 57,0 1,0 Ogółem 48,3 34,4 17,3 Ź r ó d ł o : Jak w tab. 1.
S tru k tu ra p ro cen to w a w ypow iedzi estab lish m en tu była o d m ien n a. W ięk szość (5 3,3 % ) przedstaw icieli tej grupy w yrażała p o trze b ę trójszczeblow ości w podziale adm inistracyjnym , je d n a k p ro je k t dw uszczeblow ej hierarchii p odziału m iał też swoich licznych zw olenników (42,3% ). N ajm o cniej przy dw uszczeblow ym podziale obstaw ali m ieszkańcy i estab lish m en t Skierniew ic, co łatw o zrozum ieć. W p rz y p ad k u zach o w an ia ak tu aln ie obow iązu jąceg o system u adm inistracyjnego m iasto utrzym ałoby rangę o śro d k a wojew ódzkiego. P o d o b n ą determ inację, p ra w d o p o d o b n ie z p o d o b n y ch p ow o d ó w , przejaw iali m ieszkańcy gm iny Puszcza M a ria ń sk a , leżącej o b o k Skierniewic.
N ajbardziej rad y k aln i w swych w yborach m o d elu p o d ziału a d m in ist racyjnego byli m ieszkańcy i establishm ent gm iny K ocierzew P o łu dn io w y (57% ogółu b ad an y ch , a 80% przedstaw icieli estab lish m en tu opow iedziało się za trójszczeblow ym podziałem ). G m in a ta - ja k ju ż w sp o m n ian o - u sy tu o w an a je st peryferyjnie w o b rębie w ojew ództw a skierniew ickiego i radykalizm jej m ieszkańców w ynikać m oże z chęci zbliżenia się d o o śro d k a z wyższego p o zio m u adm inistracji, jak im w ich m n iem an iu byłby Ł ow icz
ja k o siedziba pow iatu w m o d elu trójszczeblow ym . P o d o b n y rad ykalizm w yrażała większość m ieszkańców Łow icza. W p rz y p ad k u realizacji p ro jek tu trójszczeblow ego podziału adm inistracyjnego k raju , Ł ow icz p ra w d o p o d o b n ie odzyskałby rangę m iasta pow iatow ego. W p ozostały ch gm inach zw olennicy trójszczeblow ego podziału stanow ili m niejszość (2 3 -3 7 % ), co m o że św iad czyć o niechęci m ieszkańców wsi d o m n o żen ia szczebli adm in istracji p a ń s twowej.
WYBORY WOJEWÓDZTW I POWIATÓW
R espondenci m ieli m ożliw ość w ybo ru w ojew ództw a w ra m a c h przyszłych p o działów adm inistracyjnych. N a terenie b ad an eg o o b szaru w grę w chodziły w ojew ództw a łódzkie i w arszaw skie.
W tym względzie głosy ro z k ła d ają się praw ie je d n a k o w o pom iędzy obie propozycje: 52% re spondentów o p to w ała za w ojew ództw em łódzkim , a 48 % — za w arszaw skim . P odo b n ie wypowiedzieli się przedstaw iciele establishm en tu (tab. 4).
T a b e l a 4 Struktura procentowa wyborów województwa
Jednostki Województwo łódzkie warszawskie Łowicz 78,0 22,0 Skierniewice 42,0 55,0 Kiernozia 73,0 27,0 Nieborów 55,0 43,0 Puszcza Mariańska 18,0 87,0 Bolimów 39,0 61,0 Kocierzew Południowy 59,0 41,0 Ogółem 52,0 48,0 Ź r ó d ł o : Jak do tab. 1.
Ł ó d ź ja k o siedzibę przyszłego w ojew ództw a w y b rała w iększość re sp o n d en tó w z Łow icza i gm in obsługiw anych przez Łowicz, k tó re w stary m podziale adm inistracyjnym należały do po w iatu łow ickiego i w ojew ództw a łódzkiego (K iernozia, N ieborów , Kocierzew Południow y, rys. 2). Z a przynależ nością do wojew ództwa warszawskiego opowiedzieli się m ieszkańcy Skierniewic i o k oliczn ych gm in (P uszcza M a ria ń sk a , B olim ów ), k tó re to je d n o s tk i w chodziły rów nież w skład starego w ojew ództw a łódzkiego.
RESPONDENTÓW
ii liii!
1 1
Rys. 2. Preferencje wojewódzkie respondentów ogółem (źródło: jak do rys. 1)
W ybory te - ja k w skazuje opraco w anie zbiorcze - nie były jed n o g ło śn e rów nież w je d n o stk a c h teryto rialn y ch , w k tó ry c h d ek laracje do przyszłych w ojew ództw były w większości ew identne. In teresujące jest, iż m ieszkańcy gm iny K iern o zia (w realiach starego p o d ziału ad m in istracyjneg o P olski leżącej n a peryferiach w ojew ództw a łódzkiego) chcą w w iększości p o w ro tu d o tego w ojew ództw a, a 20-letnia trad y c ja przynależności d o w o jew ództw a płockiego nie osłabiła ich trad ycyjnych więzi przestrzennych.
W yniki te św iadczą o polaryzacji stanow isk w sto su n k u d o przyszłej przynależności w ojew ódzkiej. W ybory d o k o n a n e przez re sp o n d en tó w ze Skierniew ic i okolicznych gm in, preferujące w przyszłym po d ziale ad m in is tracy jn y m w ojew ó dztw o w arszaw skie, a nie - ja k w stary m p o d ziale - łódzkie, świadczą nie tyle o zmianie siły ciążeń tego obszaru, ale potw ierdzają realne, w ystępujące ju ż w starym p o rz ą d k u adm in istracyjny m więzi m iesz kań có w Skierniew ic i jego okolic z ag lo m eracją w arszaw ską.
B adanie m iało rów nież n a celu w ysądow anie opinii i preferencji a n kietow any ch n a tem at lokalizacji siedzib pow iatów , d o ob szaró w k tó ry ch chcieliby przynależeć w w ypadku w prow adzen ia trójszczeblow ego po działu adm inistracyjneg o. G m iny, k tó ry ch m ieszkańcy byli p rzedm iotem b a d a ń ,
należały do dw óch pow iatów w starym podziale sprzed 1975 r., a m ianow icie: łow ickiego i skierniew ickiego. Te tradycje i w spółczesne p ow iązan ia gene row ane przez fun kcjonow anie w ram ach dzisiejszej organizacji służb p u b licznych, tzw. podziałów specjalnych, spow odow ały, że u trzy m an e zostały więzi z siedzibam i daw nych pow iatów i znalazło to odbicie w w y bo rach resp o n d en tó w (tab. 5, rys. 3). P raw ie jed noznacznie za p rzy należn ością do p o w ia tu łow ickiego w ypow iedzieli się resp o n d en ci Ł o w icza o ra z gm in: K iern o zia, N ieborów i K ocierzew P ołudniow y. P raw ie p o ło w a b ad an y ch m ieszkańców gm iny Bolim ów (48% ) w yraziła ta k ą wolę. R ezu ltaty b a d a ń są potw ierdzeniem form alnego zw iązku gm in sku pio ny ch w o k ó ł Ł ow icza, w skład k tó re g o w c h o d zą m . in. w łaśn ie gm iny K ie rn o z ia , N ie b o ró w i K ocierzew P ołudniow y. D o zw iązku tego akcesu nie zgłosiły w ładze gm iny Bolim ów , której m ieszkańcy skłan iają się rów nież k u p o w iato m sochaczew - skiem u (34% ) o ra z skierniew ickiem u (18% ).
T a b e l a 5 Struktura procentowa wyboru powiatów
Powiat J ednostki
łowicki skierniewicki żyrardowski sochaczewski gostyniński
Łowicz 98,0 2,0 - - -Skierniewice - 98,0 1,0 - -Kiernozia 88,0 10,0 - 5,0 6,0 Nieborów 87,0 4,0 - 1,0 -Puszcza Mariańska - 76,0 23,0 - -Bolimów 48,0 18,0 - 34,0 -Kocierzew Południowy 97,0 1,0 - 1,0 1,0 Ogółem 59,7 28,5 3,4 5,8 1,0 Ź r ó d ł o : Jak do tab. 1.
Z e S kierniew icam i ja k o stolicą przyszłego p o w ia tu id en ty fik u ją się respondenci ze Skierniewic o raz gm iny Puszcza M aria ń sk a. O ile preferencje m ieszkańców Skierniew ic potw ierdzili przedstaw iciele estab lish m en tu (100% ), o tyle w p rzy p ad k u Puszczy M ariańskiej tylko w 40 /o, o d d ając p o zostałe głosy n a Ż yrardów (gm ina ta m a bardzo złą kom unikację ze Skierniewicam i). In n e pow iaty zaznaczyły się w w yborach re spo nd entów ty lk o m arg in aln ie, z w yjątkiem Sochaczew a, z któ rym ja k o siedzibą p o w iatu identy fiko w ało się 34% ankietow anych m ieszkańców B olim ow a oraz Ż y ra rd o w a , k tó ry w ybrany został ja k o stolica przyszłego p ow iatu przez 23 /o re sp o n d en tó w gm iny P uszcza M a ria ń s k a . A n k ieto w a n i, k tó rzy głosow ali n a in ne niż Ł ow icz i Skierniewice stolice potencjalnych po w iatów , stanow ili ogółem
ŻYRARDÓW DRUGA WYBIERANA SIEDZIBA POWIATU (% respondentów) --- 3 3 -5 0 --- < 3 3 15 km J
PIERWSZA WYBIERANA SIEDZIBA POWIATU KUTNO ŁOWICZ SKIERNIEWICE PROCENT
RESPONDENTÓW 66 i więcej
poniżej 50
Rys. 3. Preferencje powiatowe respondentów ogółem
tylk o 12% w szystkich responden tó w , co jest św iadectw em d o ść p rostego o b ra z u preferencji w tym względzie n a b ad an y m obszarze.
R ezultaty badań były bardziej jednoznaczne niż wyniki w yborów przyszłych w ojew ództw , co świadczy o większej roli więzi lok alny ch i subreg ion aln ych w św iadom ości i życiu m ieszkańców b ad an y ch terenów .
W yniki b a d a ń o dsłaniają dość prosty pod ział b adan ej przestrzeni m iędzy w y o b rażo n e p ow iaty i w ojew ództw a. G m iny ob stające przy przynależności do pow iatu łowickiego identyfikują się jednocześnie z w ojew ództwem łódzkim , n a to m ia st jed n o stk i tery to rialn e ciążące ku Skierniew icom zgłaszają akces d o w ojew ództw a w arszaw skiego. D o tej grupy dołączyła rów nież gm ina B olim ów (61% ), p odzielona w swych w yborach po w iatu . Jest to d o w o dem n a p rzetrw anie w św iadom ości resp o n d en tó w więzi w ytw orzonych n a p o d staw ie wcześniejszego podziału ad m inistracyjnego, np. w p rz y p ad k u m iesz kańców Ł ow icza i gm in sąsiednich, i jednocześnie d ow od em n a p rzetrw an ie realnych więzi o raz ciążeń m ieszkańców p ozostałych teren ów ku W arszaw ie, m im o ich wcześniejszej przynależności d o w ojew ództw a łódzkiego.
Interesujące jest, ja k ie cechy m iast w yb ran e przez an k ieto w an y ch zad e cydow ały o przyznaniu im statu su stolic przyszłych p ow iatów ? O k o ło 30%
w szystkich w yborów dotyczyło ich d o g o dneg o p o ło żen ia k o m u nikacy jn ego . D ow odzi to faktu, iż dostępność czasow o-przestrzenna ośro dk ów pow iatow ych jest jednym z najistotniejszych ich walorów. M im o w zrostu liczby sam ochodów p ry w a tn y ch n a wsi, k o m u n ik a c ja p u b liczn a n a te re n a c h w iejskich je st w dalszym ciągu najbardziej d o stęp n a. P o d o b n y , choć wyższy (33,3% ), poziom takich odpowiedzi prezentowali również przedstawiciele establishm entu.
N a drugim m iejscu w procentow ej stru k tu rze w yborów zn a la zła się cecha zw iązana z trad y c ją k o n ta k tó w ze w skazanym i o śro d k a m i (25,6% ). Jej ra n g ę potw ierdziły sam e w ybory, o k tó ry ch p isan o , że w n iek tó ry ch p rz y p ad k ac h naw iązują do starych tradycyjnych więzi, co d o w o dzi, że przyzw yczajenie jest d ru g ą n a tu rą człow ieka. Niższy p oziom sentym entu w ykazali przedstaw iciele grupy estab lishm entu (ok. 18% ).
K o m p lem en tarn y w stosu n k u do p oprzednio w ym ienionych cech o śro d k a pow iatow ego jest poziom jeg o w yposażenia w o k re ślo n ą liczbę i rod zaj usług o raz instytucji wyższego rzędu, zaspokajających indyw idualne i społeczne p o trze b y m ieszkańców terenów obsługiw anych. Z a tą cech ą o pow iedziało się 21% badanych.
M arginalne znaczenie w w yborach odegrała cecha „okazałości, m iejskości” w ybranego ośrodka. W przyszłości z pew nością będzie o n a nab ierać znaczenia w raz ze w zrostem zam ożności, w ym agań i w zorców estetycznych ludności.
N ajw yższą ra n g ę dostępności kom unikacyjnej n a d a ła w sw ych w y bo rach o śro d k ó w pow iatow ych ludność gm iny K iern o zia, dziś leżąca n a p o g ra n ic zu w ojew ó d ztw a płockiego, w ra m a c h p o p rz ed n ieg o p o d z ia łu p ery fery jn ie u sy tu o w an a w o b rębie p o w iatu łow ickiego.
CIĄŻENIA USŁUGOWE I ZAWODOWE MIESZKAŃCÓW
W ram ach b ad a ń kw estionariuszow ych usiłow ano dow iedzieć się rów nież - czy w erbalizow ane w ybory przyszłych siedzib p o w iató w i w ojew ództw m a ją potw ierdzenie w częstotliw ości i k ieru n k ach k o n ta k tó w społeczno- g ospodarczych m ieszkańców bad an y ch terenów .
P otrzeb y p o n ad p o d staw o w e w zakresie usług han dlo w y ch , m edycznych, edukacyjnych, praw nych i k u ltu raln y ch b adani m ieszkańcy m ia st i gm in realizow ali w najbliżej położonych o śro d k a ch — Łow iczu i Skierniew icach. Z asadnicze znaczenie dla k ształtow ania się tych więzi m iała przede wszystkim d o stęp n o ść ko m u n ik acy jn a w ym ienionych m iast i przyzw yczajenie d o k o n ta k tó w z nim i. Łow icz i Skierniewice za sp o k ajają śred nio w 55% p o trzeb y h andlow e respondentów , w 59% - m edyczne, w 56% - edukacyjne, w 57% — k u ltu raln e. Z nacznie w ażniejsza jest ra n g a tych m iast w realizacji p o trze b p raw n y ch m ieszkańców bad an y ch terenów , co je st w ynikiem rejonizacji tych usług.
W przypadku trudności w zaspokajaniu w ym ienionych p o trzeb w Łow iczu i Skierniew icach, respondenci korzystali głów nie z oferty Ł odzi, W arszaw y i Płocka, rzadziej Ż y rard o w a. A nkietow ani realizow ali następ u jące schem aty k o n ta k tó w usługow ych, w kolejności w yborów (tab. 6).
T a b e l a 6 Kierunki kontaktów usługowych według kolejności wyborów
Pochodzenie ankietowanych Wybory ośrodków usługowych
pierwszy drugi trzeci
Łowicz Skierniewice Gm. Kiernozia Gm. Nieborów Gm. Puszcza Mariańska Gm. Bolimów Gm. Kocierzew Południowy Łowicz Skierniewice Łowicz Łowicz Skierniewice Skierniewice Łowicz Łódź Warszawa Płock Warszawa Warszawa Łowicz Łódź Warszawa Łódź Łódź Łódź Żyrardów Sochaczew Warszawa Ź r ó d ł o : Jak do tab. 1.
A naliza w yników b a d a ń pow iązań usługow ych m ieszk ańcó w b ad a n eg o obszaru p o tw ierd za w ybory m iast - siedzib przyszłych p o w iató w i z niew iel kimi w yjątkam i w ybory województw, uczynione wcześniej przez respondentów . Jest rów nież dow odem n a pełnienie p o d o b n y ch funkcji usługow ych przez m iasta, k tó re kiedyś m iały ran g ę ośro d k ó w pow iatow ych, a dziś p o siad ają ta k różn y statu s w ra m ach podziału adm inistracy jneg o k raju . D o takiej sytuacji przyczyniła się rzeczywistość fun k cjo n o w an ia po działó w specjalnych, ja k i pozytyw ne przem iany w sferze usług w o statn im czasie.
Innym celem przeprow adzonych b a d a ń było w yso nd ow anie k ieru n k ó w k o n ta k tó w zaw odow ych ankietow anych w celu sp raw dzen ia - czy ośro d k i ciążeń w tym względzie, tak ja k w p rzy p ad k u ciążeń usługow ych, p o kry w ają się z ośro d k am i p otencjaln ych pow iatów . Z asięg k o n ta k tó w re sp onden tó w dotyczący rynku zbytu p ro d u k tó w sp ro w ad zał się d o skali region aln ej i su b reg io n aln ej (d o m in o w ały ja k o o śro d k i zbytu : Ł ow icz, Skierniewice, K iernozia). Średnio 66% w erbalizow anych k o n ta k tó w w tej sferze zam ykało się we w spom nianej skali. P ozostałe k o n ta k ty realizow ane były w skali ponadregionalnej (Ż y rard ó w , Ł ódź, W arszaw a). W d e k la ra cjach re sp o n d e n tó w (47% w szystkich w sk azań ) Ł ow icz i Skierniew ice okazały się n a b ad anym terenie głów nym i p u n k ta m i za o p a trz e n ia w środki produkcji. N a liście ośro d k ó w w ybieranych w drugiej kolejności znalazły się inne m iejscow ości w ojew ództw a skierniew ickiego, ja k np. Sochaczew , Ż y rard ó w , ośro d k i gm inne - K ocierzew i N ieb oró w o ra z Ł ó d ź i W a r szawa.
D o jazdy d o pracy o graniczają się, według w skazań an k ieto w an y ch , do skali p o n ad lo k aln ej. O bsługa techniczna p racy (do ty cząca głów nie ro ln ik ów ) zaw ierała się rów nież w skali lokalnej (K ocierzew , B olim ów , N iebo rów , B ednary), skali subregionalnej (Łowicz, Ż yrardów ) i w w yjątkow ych p rz y p ad k ach skali regionalnej (Skierniewice).
ŁOWICZ - PRZYSZŁA SIEDZIBA POWIATU
O statn im celem b ad ań n a w spom nianym obszarze było zw eryfikow anie stan u i poziom u in fra stru k tu ry społecznej o ra z technicznej, p o n a d to kondycji społeczno-gospodarczej Łow icza ja k o m iasta, k tó re — w sytuacji realizacji wersji trójp oziom ow ego podziału adm inistracyjnego ł olski — w znow iłoby po 20 latach pełnienie roli o śro d k a pow iatow ego.
W eryfikacja w ypadła am biw alentnie. Z jednej stro n y w ciągu 20 lat, od m o m en tu u tra ty funkcji pow iatow ych, Łow icz pow iększył sw ą liczbę m iesz kańców (31 tys.), rozbudow ał dzielnice m ieszkaniow e, stał się siedzibą wielu now ych obiektó w użyteczności publicznej. W ia z z ro z b u d o w ą, n a sku tek antyekologicznej polityki w ładz m iasta w przeszłości, zlokalizow ano w m ieście k ilk ad ziesiąt k o tło w n i lo k aln y ch „ o z d o b io n y c h ” w ysokim i i k o p cą cy m i k o m in am i, k tó re n a stałe w pisały się w p a n o ram ę m iasta. Jednocześnie Łow icz, w o brębie now ego podziału adm inistracyjnego - o śro d e k w ładz gm innych, w ra m ach tzw. podziałow specjalnych pełnił przez cały czas wiele funkcji subregionalnych, zw iązanych z działalnością np. P ro k u ra tu ry R ejo now ej, R ejonow ej K o m en d y Policji, R ejo n o w eg o U rz ę d u P rac y , S ąd u R ejonow ego, R ejonow ego U rzędu S karbow ego i in. p o d o b n y c h instytucji, co w dużym stopniu przedłużyło jego funkcje o śro d k a pow iatow ego w w a ru n kach dw upoziom ow ego podziału adm inistracyjnego.
W tym czasie zaszły w m ieście zm iany, k tó re tru d n o by było nazw ać jedynie m odernizacyjnym i. Łowicz, niegdyś stolica ad m in istracy jn a d ó b r arcybiskupów gnieźnieńskich n a obszarze M azow sza, po wielu latach odzyskał sw ą rangę w stru k tu rze organizacji przestrzennej K o ścio ła katolickiego w Polsce stał się m ianow icie siedzibą diecezji łowickiej. B iskup Łow icki przyczynił się w alnie d o p o w stan ia n a terenie m iasta W yzszego S em inarium D u c h o w n eg o o ra z K olegium T eologicznego D iecezji Ł ow ickiej. T rz ecią wyższą uczelnią Łowicza stała się M azow iecka W yzsza Szkoła H um am styczno- -P edag o g iczn a. F u n k c jo n u je tu rów nież, pod p a tro n a te m U n iw e rsy tetu Ł ó d zk ie g o , K olegium Języków O bcych o ra z K o leg iu m N auczycielskie. W najbliższym czasie m a pow stać kolegium m enadżerskie. T a k więc w ciągu kilku lat Ł ow icz stał się ważnym pu n k tem n a m apie szkolnictw a wyższego i półw yższego nie tylko w ojew ództw a skierniew ickiego T ę o fertę ed u k a cy jn ą n a poziom ie szkolnictw a średniego d o pełniają d w a licea ogolno kształcące,
cztery zespoły szkół zaw odow ych o profilu eko n o m iczn o -h an d lo w y m , m e chaniczno-elektrycznym i m edycznym o ra z policealne studiu m zaw odow e rów nież o specjalności m edycznej.
W Ł ow iczu działa K atolickie R ad io „ W ik to ria ” , k tó re swym zasięgiem obejm uje o b sza r większy niż diecezja łow icka. W yd aw ane są d w a tyg od niki. Od nied aw n a funkcjonuje sieć połączeń telefonicznych św iatłow odo w y ch , co zapew nia m ieszkańcom m ia sta auto m aty czn e p ołączenia z całym krajem i zagranicą. R o z b u d o w a n a zo stała sieć b ankó w , działają trzy to w arzy stw a ubezpieczeniow e o raz p ry w a tn a firm a kon sultin go w a.
W ym ienione now e in sty tu cje in fra s tru k tu ry społecznej i tech niczn ej Ł ow icza św iadczą do b rze nie tylko o g o sp o d arzach m ia sta , ale i jego m ieszkańcach, jednocześnie wskazują, iż kierunki zm ian zm ierzają w przyszłość, k tó rą o pisują zupełnie inne jak o ści niż tylko liczba m iejsc p rod uk cy jn ych.
WNIOSKI
B ad an ia ank ietow e przep ro w ad zo n e w śród m ieszk ań ców o b sz a ru p o g ra n ic za stare g o w ojew ództw a łódzkiego o d sło n iły do ść p ro sty p o d z ia ł przestrzeni m iędzy w yobrażan e przez re sp o n d en tó w p o w iaty i w ojew ództw a przyszłego p odziału adm inistracyjnego Polski. G m iny zgłaszające akces d o p ro jek to w an eg o p o w iatu łow ickiego (Łow icz, K iern o zia, N ieb o ró w i K o c ie rzew P ołu d n io w y ) identyfikują się jednocześnie z w ojew ództw em łódzkim , n a to m ia st je d n o stk i terytorialn e, k tó re ciążą k u Skierniew icom ja k o siedzi bie przyszłego p o w iatu (Puszcza M a ria ń sk a , Skierniew ice), id en ty fik u ją się z p ro jek to w an y m w ojew ództw em w arszaw skim , d o k tó reg o akces zgłaszają rów nież ankietow ani z gm iny Bolim ów - niezdecydow ani co d o w y b o ru p ow iatu .
W ybory te zostały potw ierdzone przez k ieru nk i pow iązań usługow ych i zaw odow ych resp o n d en tó w b ad an y ch m iast i gm in. Jest to św iadectw em trwałości starych, aktualnych przed 20 laty pow iązań gospodarczo-społecznych, k tó re p rzetrw ały m im o odm iennego p o rz ąd k u adm inistracyjnego, ale rów nież dzięki istnieniu w jego ram ach instytucji p odziałów specjalnych. D ow od zi to rów nocześnie innego p o rz ą d k u czasow ego trw a n ia p rzestrzen ny ch więzi społecznych, k tó ry to porząd ek jest trw alszy niż relacje stricte gospodarcze. Jest to w ażny w niosek dla tych, k tó rzy są p ro m o to ra m i now ych p ro jek tó w zm ian adm inistracyjnych, by sp rostały o n e czasowi.
Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych UŁ
Krystyna Rembowska
THE SOCIAL PERCEPTION OF THE PROPOSALS FOR THE ADMINISTRATIVE DIVISION OF POLAND AMONG INHABITANTS OF THE TOW NS AND COM M UNES
IN THE NORTH-EASTERN PART OF THE SKIERNIEWICE V O IV ODSHIP (Summary)
The transition o f the political system in Poland after 1989 induced a discussion on a new administrative division o f the country that would, more closely correspond to the present socio-economic conditions. Therefore, it is indispensable to test the opinions o f local communities as to existing proposals for administrative reform. The purpose o f this study was to examine the social perception o f these schemes and also to determine the gravitation o f the inhabitants o f the region in question toward urban centres. An additional goal was to estimate a readiness o f these centres to assume the district functions.
The inquiry conducted among the inhabitants o f Skierniewice, Łowicz and five adjacent communes revealed a clear partition o f the area into districts and voivodships imagined by the responders. The communes that opted for the planned Łowicz district identify themselves with the Łódź Voivodship. On the other hand, the communes willing to belong to the Skierniewice district tend to look to the Warsaw voivodship; likewise the inhabitants o f the commune o f Bolimów, who hesitate as to their attachment to a district. These preferences correspond to the main directions of economic links in the region.
The results o f the research prove a durability o f the social and economic connections that have persisted for 20 years despite changes in the administrative division o f Poland.
