Małgorzata Szczepanik,Lidia
Grzeszkiewicz,Zbigniew
Połczyński,Jan Grześkowiak
Toruń. Zespół Staromiejski
Informator Archeologiczny : badania 18, 178-179
178
-wy*ору г I I I Ł Z IV , usytuow ane we w sc h o d n ie j c i e ś c i daw nej zabudowy k l a s z t o r n e j , b y ły zw ią z a n e z budową nowych po m iesz czeń p l e b a n ii*
W t r a k c i e p r a c z l e m y c h o d s ł o n i ę t o d o l n e p a r t i a g o t y c k i c h m u r ó w , o g r a n i c z a j ą c y c h w y k o p Z
IV o d p ó ł n o c y # w s c h o d u i p o ł u d n i a a c z ę ś c i o w o t a k i e i o d z a c h o d u . M u r y t e p o s a d o w i o n e b y ł y n a k s & t e & n o - c e g l a n y m f u n d a m e n c i e p u n k t o w y m ,
O prócz murów g o ty c k ic h , w y stęp o w an ie o s a d n ic tw a p ó ź n o ś re d n io w ie c z n e g o p o tw ie rd z o n e j a a t p rz e z n a w a r s tw ie n ie k u ltu ro w e * Warstwy z te g o c z a s u z a l e g a ł y pod w sp ó łc zesn y m i i now ożytnym i, S tr o p w arstw y c ie m n o b ru n a tn e j, g l i n i a s t e j z ie m i w y stę p o w ał o s g łę b o k o ś c i ł* 1 ,4 m o d o b ecn eg o p o - îiom u* M ią ższo ść t e j w arstw y w ahała >Łq od Cb,8 do 1 m. U j e j sp ą g u w y s tą p i ła w arstew k a s p a l e n i z n y . z a w a rto ś ć w arstw y t o d ro b n e w ę g ie lk i# z b u tw ia łe b e l e c z k l , k o r a i t r o c i n y , u ła m k i n a c z y ń g l i n ia n y c h p r z e d e w szy stk im p ó ź n o -, a l e t a k i e w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n y c h ,. k o ś c i z w ie r z ę c e 1 in n e , W ob r ą b i e t e j w arstwy# s z c z e g ó ln ie p rz y spągu# w ystępow ały w a rs te w k i i ó ł t o o l Iwkowaj g l i n y . P i a s z c z y e - t y c a l e c w y s tą p i ł n a g łę b o k o ś c i 2,6 A.
C h a ra k te r n a w a rstw ie ń w w ykopie I I I I # b e z p o ś re d n io z r e s z t ą s ą s ia d u ją c y m ze wspomnianym, j e s t z u p e łn ie a n a lo g ic z n y , z tym j e d n a k , i e w p o łu d n io w e j je g o c z ę ś c i w y s tą p i ło z ą g ł ę b l e n i e w c a l e c do g łę b o k o ś c i 1#1S n , l i c z ą c od s t r o p u c a l c a w in n y c h c z ę ś c i a c h wykopu* Z a g łę b ie n ie t o wy* p e łn io n e b y ło ż ó łto s z a ry m p ia s k ie m 1 z a w le r ś ło u ła m k i n a c z y ń p ó ź n o ś re d n io w ie c z n y c h , je d e n fra g m e n t n a c z y n ia w c z e sn o śre d n io w ie c z n e g o 1 k o ś c i z w ie r z ę c e .
Nadzory 1 b a d a n ia r a to w n ic z e b ęd ą kontynuow ane. , toruB PP P ra c o w n ie K o n s e rw a c ji Zabytków u l . K o pernika 11*13 P ra c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n s e rw a to rs k a O d d z ia ł w T o ru n iu B a d a n ia p r o w a d z i l i mgr M a łg o rz a ta S z c z e p a n ik i d r Ja n G rześk o w ia k ( a u t o r s p r a w o z d a n ia ). F in a n so w a ł u r z ą d M ie j s k i# W y d ział G o s p o d a rk i K om unalnej# B lu zo Odnowy t e s p o łu S t a r o m ie js k ie g o w T o ru n iu . Późne Ś re d n io w ie c z e i c z a s y n o w o ż y tn e .
B ad an ia w ykopaliskow e o c h a r a k t e r z e ra to w n ic z y m prow adzone b y ły w r a n a c h nadzorów a r c h e o lo g ic z n y c h nad p ra c a m i ziem nym i, zw iązanym i s i n s t a l a c j ą c ie p ł o c i ą g u * P rz y u l* K o p e rn ik a 1 3 'p o d c z a s ty c h p ra c d o s z ło do o d k r y c ia fra g m e n tu c e g l a n e j b u d o w li g o t y c k i e j w r z u c i e poziomym o k r ą g
ł e j * Celem b ad ań t y ł o ro z p o z n a n ie t e j b u d o w li i j e j o t o c z e n i a . W zw iązk u s tym p rz e rw a n o wykony w anie c i e p ł o c i ą g u w tym m ie js c u ( b ę d z ie on m is ł in n y p r z e b ie g ) 1 z a ło ż o n o wykopy a r c h e o l o g i c z n e , p r z e k r a c z a j ą c e p o w ie rz c h n ię 50 m . w ro k u sprawozdawczym (1984) n a w a r s tw ie n ia e k s p lo ro w a n o do g łę b o k o ś c i 2-2,8 m.
P rzy n a r o ż n ik u południow ym o f ic y n y νβροοζιLanego budy n k u , budow la' w r z u c i e poziomym o k rą g *
t a , p o s ia d a w ew n ętrzn ą Ś re d n ic e 3 ,1 m. G rubość j e j ś c ia n j e s t ró żn a# a l e z a s a d n ic z o r ó ż n i c e t e
w y n ik a ją г " n ie w y p raco w an ia" l i c a z e w n ę trz n e g o 1 s ą znikom e ( ś r e d n i a g ru b o ś ć muru - 44 c a , t j * 1 ,5 d łu g o ś c i c e g ły g o t y c k i e j ) . W ewnętrzne l i c o j e s t "o p raco w an e" równo i z n a j d u j ą a j ą w nim z a g ł ę b i e n i a maculcowe* Budowla t a z o s t a ł a wykonane n i· 4 p r z e z u k ł a d a n i · w arstw c e g i e ł w a r i t w u i po ziom ym i, l e c z s p i r a l n i e * W nętrza t e j s t u d n i w yekeplorow ano do g łę b o k o ś c i 2 ,8 m od p o w ie rz c h n i z a s t a n e j (4 6 ,9 2 o n . p . m . ) , W g ó rn y c h i środkow ych p a r t i a c h w s i l n i e p rzem iesza n y m w y p e łń i» k u wy* s t ę p u j e In w e n ta rz ruchomy z czasów now ożytnych w raz z m a te r ia ło m p ó ź n o śre d n io w ie c z n y m . W d o ln y c h p a r t i a c h d o m in u je m a t e r i a ł Ś re d n io w ie c z n y . I n t e r p r e t a c j a t e i b u d o w li w c h w i l i o b e c n e j z n a j d u j e s i ę je d y n ie w s f e r z e h i p o t e z ro b o czy ch * Można je d n a k ju ż sp o ś r ó d n i c h , p ra w ie z p e w n o śc ią w y k lu c z y ć m ożliw ość w y k o rz y s ta n ia te g o o b i e k t u ja k o s t u d n i do c z e r p a n i a wody. Z w ie lu argum entów p r z e m aw iający ch za tym , w ym ienić można w y stę p o w an ie na z e w n ą trz ś rd n ło w ie c z n y с h w arstw m ierzw y o po* k a ż n e j m ią ż s z o ś c i. P o n a d to w s ą s i e d z t w i e t e j " s t u d n i " , z a le d w ie w o d l e g ł o ś c i 60 cm w k ie r u n k u w s ch ó d -za ch ó d , z n a jd u je s i ę d r u g a , n i e c o m n i e j s z a , w r z u c i e poziomym o w a ln a , k t ó r a w c z a s a c h no w ożytnych s p e ł n i a ł a r o l ę szam ba, V n iż s z y c h p a r t i a c h te g o szam ba ( e k s p l o r a c j a n i e j e s t u k o ń czo ne) z a le g a w arstw a ś w iń s k ie j m ierzw y.
W stęp n ie p o w s ta n ie " s t u d n i " 1 szamba d a to w a ć można na XIV w, ( i t o r a c z e j n a p ie r w s z ą je g o p o ło w ę ), a u ż y tk o w a n ie p r z y n a jm n ie j d o XVTl w.
E k s p lo r a c ja n a w a rstw ie ń w s ą s i e d z t w i e w spom nianych dwóch o b ie k tó w d o p r o w a d z iła do o d k ry c i a k i l k u g o ty c k ic h murów c e g la n y c h n a kamiennym fu n d a m e n c ie , o ró ż n y c h k ie r u n k a c h p rz e b ie g u * Można p rz y p u sz c z a ć # że s ą t o p o ż o s t a ł o ś c l budynków m ie s z k a ln y c h lu b (c o j e s t w ie c e j praw dopodob ne) g o sp o d a rcz y ch *
Warstwy k u ltu ro w e , ja k 1 w y p e łn ls k a w spom nianych o b ie k tó w d o s t a r c z y ł y z n a c z n e i l o ś c i Ln- * e n t ą r i3 ruchom ego w p o s t a c i c a ły c h n a c z y ń i ułamków n aczy ń Ś re d n io w ie c z n y c h , fra g m e n ty s k ó r y , m a t e r i a ł b o ta n ic z n y , o s te o lo g ic z n y # i c h t i o l o g i c s n y , s z k la n e n a c z y n ia no w o ży tn e (w tym a p te c z n e )# k a f l e ^ i t p . - 1 . f B a d an ia s ą kontynuow ane. TOKUfl Z esp ó ł s t a r o m i e j s k i B a d a n ia p r o w a d z i l i mgr M a łg o rz a ta S z c z e p a n ik # mgr L id i a G rz e ■z k le w ic z , mgr Z b ig n iew P o łc z y ń s k i 1 d r J a n G rz e ś kow iak ( a u t o r s p r a w o z d a n ia ) * F in a n so w a ł U rząd M i e js k i , w y d z ia ł G o s p o d a rk i K o m u n aln ej, B iu r o Odnowy S e sp o łu S ta r o m ie js k ie g o * Ś re d n io w ie c z e i с » a sy n o w o ż y tn e .
pp p ra c o w n ie K o n s e rw a c ji zabytków P ra c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n s e rw a to rs k a O d d z ia ł w T o ru n iu
- i7 Ö
-K octynuowono n a d гсчгу a r c h e o lo g l e t ne nad v s s e L k ie g o r o d z a ju p ra c a m i lie im y m l, wykonano k i l k a wykopów sondażow ych 1 p rze p ro w a d z o n o e r » re g p r a c ra to w n ic z y c h , ^ a d t o r y p o le g a ły n a o b s e r w a c ji wykopów, wykonywanych g łó w n ie x powodu rem ontów , m o d e r n iz a c ji i i n a t a l a c j i u r s ą d t e ń komu n a ln y c h ( g a z o c ią g u , c i e p ł o c i ą g u , p r a c budow lanych i t p . i t d . J , O b serw a cje t e z o s t a ł y udokumento wane o p iso w o , a w m ia rą p o t r z e b rysunkow o L f o t o g r a f i c z n i e .
Ogółem n a t e r a n i e S ta r e g o 1 Howego H i a s t a z a r e je s tr o w a n o 58 nowych m ie js c i n t e r w e n c j i a r c h e o lo g ic z n y c h l a t a ń do k o ń ca 1984 ro k u - 96) * f a k t e s i n t e r w e n c j i b y ł ró ż n o ro d n y . W 24 wypad k a c h wykopy n i e p r z e k r a c z a ł y g łę b o k o ś c i 120 cm od o b e c n e j p o w ie r z c h n i. N a jw ię k sz ą g łę b o k o ś ć o s i ą - g n l ą t o p rz y u l* F o d m irn ej 8 3 , W ynosiła ona 4 ,8 m, p rz y czym p o d k r e ś l i ć n a l e ż y , że n i e o s i ą g n i ę t o t u c a l c a . C a le c o s i ą g n i ę t o z a le d w ie w t r z e c h m ie js c a c h Z e sp o łu S ta r o m ie js k ie g o . W y stą p ił on ne r d in y c h g łę b o k o ś c ia c h 1 ta k p rz y u l , ż e g l a r s k i e j d na g łę b o k o ś c i 2 * 3 ,1 5 m, na u l . K o pernik« 20 i 22 n a g łę b o k o ś c i 2 ,3 m, a na tz w . n ied zy m u rzu zachodnim - 2 ,8 - 3 m. Nie o s i ą g n i ę t o c a l c a w k i l k u in n y c h w ykopach, g d z ie g łę b o k o ś ć n i e r a z p r z e k r a c z a ł a 3 at [n p . p rz y u l . P rzedzam cze 6a)
w sk a z u je na b a rd z o u ro z m a ic o n ą k o n f i g u r a c j e te r e n u w c z a s a c h p o w sta w an ia zabudowy m ie js k ie j* -
ortiM
?K^aïÆ^iÊL^m№’*ia&"BïS32asïs (а,^№/1№чь$8й*а‘н*пй*·
t r a f i o n o n a w arstw y k u ltu r o w e , k t ó r e moina by datow ać n a o k r e s w c z e sn o śre d n io w ie c z n y , m ino, i e w n i e k t ó r y c h wykopach s p o r a d y c z n ie p o ja w iły s i g u łam k i naczyń z te g o o k r e s u . S ch em aty czn ie ujmu j ą c s t r a t y g r a f i e Z e sp o łu S ta r o m i e j s k i e g o m oina p o w ie d z ie ć , i e z a s a d n ic z ą w arstw ę (w arstw y) k u l t u rową d a to w a ć n a le ż y n a p ó źn e ś r e d n io w ie c z e . Nad n i ą z a le g a w arstw a z czasów n ow ożytnych, w u k ł a d z i e s t r a t y g r a f i c z n y m p o s ia d a ona d o ść s p e c y fic z n y c h a r a k t e r . J e j m ią ż s z o ść z a s a d n ic z o n i e j e s t w ie lk a , a l e w w ie lu m ie js c a c h na s k u te k wkopów w w arstw ą p ó ź n o ś re d n io w ie c z n ą s ię g a d c znacznych g ł ę b o k o ś c i . P o d o b n ie p r z e d s ta w ia s i ę s y t u a c j a z w arstw am i w spółczesnym i* O s ią g a ją one n i e r a z g r u b o ś ć do 3 m i n aw et ponad n i ą , n a s k u te k wkopów, c z y n i w e l a c j i t e r e n u (n p . z a s y p a n ie fo s ) *N a sy c e n ie in w e n ta r z a ruchom ego w ró ż n y c h c z ę ś c i a c h Z e sp o łu S t a r o m ie js k ie g o j e s t r ó ż n e . N agrom adzenie d a ls z y c h o b s e r w a c j i u m o żliw i p e w n ie js i« i n t e r p r e t a c j e . Je d n a k ju ż o b e c n ie możne s t w i e r d z i ć , i e w ią c e j u ro z m a ic o n y i b o g a ts z y ruchomy m a t e r i a ł Źródłowy w y s tę p u je w o b r ą b ie S t a re g o M ia s ta .
Dodać n a l e ż y , i e w w ykopie zwiadowczym na t e r e n i e tz w , m iędzym orza z a c h o d n ie g o w y s tą p i ły u ła m k i n a c z y ń k u l t u r y ł u ż y c k i e j * Z n ajd o w ały s i ę one w n a j n i ż e j p o ło ż o n e j w arstew c e { z a le g a j ą c e j n a c a l c u ) . Warstwy t e j k u l t u r y w y d z ie lić je d n a k n i e można. Choć m a t e r i a ł c e ra m ic z n y k u l t u r y ł u ż y c k i e j b y ł t u d o m in u ją c y , t o je d n a k w w arstew c e t e j n a t r a f i o n o na k i l k a b a rd z o drobnych ułamków c e g i e ł g o t y c k i c h .
Z elem en tó w n ie ru c h o m y c h w ym ienić n a le ż y p rz e d e w szy stk im fra g m e n ty murów m i e j s k i c h , od
k r y ty c h n a u l . św, Ja k u b a 1 P i e r n i k a r s k i e j , fra g m e n ty muru (praw d o p o d o b n ie k o ś c i o ła św. Waw rz y ń c a ) w s ą s i e d z t w i e Pl* A r m ii'C z e rw o n e j, d w ie *s tu d n ie * i mury g o ty c k ie p r z y u l . K o p ern ik a 1 1-13 ( o d d z ie ln e s p r a w o z d a n ie ) r n a r o ż n ik b u d o w li d re w n ia n e j pod n u ram i g o ty c k im i p rz y u l . Pod- m u m ej S 3 , o r a z mury zabudowy k l a s z t o r n e j o ó f ra n c is z k a n ó w ( o d d z ie ln e sp ra w o z d a n ie ) .
HOLA PIEKARSKA, gm. D obra p a t r z
w o j. k o n i ń s k i e o k r e s wpływów rzy m sk ich S ta n o w isk o 2
WOLBÓRZ Muzeum A rc h e o lo g ic z n e i E tn o g r a f ic z n e woj* p i o t r k o w s k i e v Ł odzi
S ta n o w isk o 2
B a d a n ia p ro w a d z iła d r A ldona C hm ielow ska, F in a n so w a ł WKZ w P io trk o w ie T ry b u n a ls k im . C z w arty se zo n b a d a ń . M ia sto ś re d n io w ie c z n e i n o w o ży tn e.
Celem badań j e s t o d s z u k a n ie r e l i k t ó w , znanych ze ź r ó d e ł p i s a n y c h , g ro d u z XI w. B adania w y k o p alisk o w e kontynuow ano w okół ry n k u (n o sz ą c e g o o b e c n ie nazwę P la c u W ł. J a g i e ł ł y ) I r m ie js c a c h , g d z ie p o d c z a s w ie r c e ń Śwledrem g e o lo g ic z n y m z n a le z io n o u łam k i c e r a m ik i w c z e s n o ś re d n io w ie c z n e j, łło ż o n o i w yek sp lo ro w an o dwa wykopy.
Wykop p rz y P la c u N l . J a g i e ł ł y 18, w o g ró d k u na z a p le c z u p o s e s j i , we w sc h o d n ie j p i e r z e i r y n k u , usytuow any z o s t a ł w m ie js c u stw ie rd z o n e g o w sp ó łw y step o w an ia ułamków w c z e sn o śre d n io w ie c z n y ch n a c z y ń g l i n i a n y c h z drew nem , Na g ł ę b o k o ś c i o k o ło 60 cm od w s p ó łc z e s n e j p o w ie r z c h n i, w cie m n e j b r u n a t n e j z ie m i, n a t r a f i o n o na d o s k o n a le zachow ane poziom o le ż ą c e b e l k i i d r a n i c e b sd ą c e n a j p ra w d o p o d o b n ie j p o z o s t a ł o ś c i ą d re w n ia n e g o budynku o k o n s t r u k c j i zrębow ej? św ia d c z ą o tym m .in . s z c z e g ó ły k o n s t r u k c y j n e Ś c ia n y w s c h o d n ie j o b ie k tu z n a r o ż n ik ie m p ó łn o cn o -w sch o d n im . Pod w arstw ą d re w n a , s ta n o w ią c e g o zapew ne p o d ło g ę , o d k r y to p o p r z e c z n ie le ż ą c e lę g a r y wykonane z o k rą g la k ó w ; sp o c z y w a ły one n a j e s z c z e j e d n e j , d o ść l u ź n e j w a rs tw ie d re w n a , a m ia n o w ic ie n a u k o ś n ie le ż ą c y c h b ie r w io n a c h z a b e s p ie c z a ją c y c h c a ł ą k o n s t r u k c j ę budynku p rz e d g r z a ś n ię c ie m w mokrym p o d ło ż u .
Ц w a r s tw ie k u l t u r o w e j , s i ę g a j ą c e j do g ł ę b o k o ś c i ponad 100 cm od d z i s i e j s z e j p o w ie rz c h n i z ie m i, z n a l e z i o n o o p ró c z k o ś c i z w ie rz ę c y c h u ła m k i n aczy ń g l i n i a n y c h - k i l k a w c z e sn o śre d n io w ie c z n y c h , w p r z e w a ż a ją c e j je d n a k m a sie p ó ź n o ś re d n io w ie c z n e i n o w o ży tn e.
D ru g i wykop w y ty czo n o w o g r o d z ie U rzędu Gminy w W olborzu z n a jd u ją c y m s i ę za budynkiem te g o ż U rz ę d u , w p ó łn o c n e j p i e r z e i ry n ku'. N w a rstw ie k u ltu ro w e j o g r u b o ś c i o k o ło 90 cm z n a l e z io n o ułom ki p ó ź n o ś re d n io w ie c z n y c h i now ożytnych n a c z y ń g l i n i a n y c h , Ż u il e ż e la z n e i k i l k a n i e o k r e ś lo n y c h p rz e d m io tó w ż e la z n y c h . \
P o n a d to p rze p ro w a d z o n o m c z e g d ło w e b a d a n ia p o w ie rz c h n io w e w p o ïu d n io v o rw a c h o d n ie j e z e i - c l W o lb o rz a , na o b s z a r z e tz w . -M łyn K o z ia · , g d z ie w 1927 r . o d k r y ta przypadkow o 2 i e l a z n e to p o - r v bodowe z XI w. P o d czae p e n e t r a c j i p o w ie rz c h n io w e j z n a le z io n o u ła n k i n aczy ń ή 1L nianych * 2 « z « & S n ï o w ï ; c X p d i M d n l â w i S c z n e i n o w o ly tn e . ï b l o r y z n a j d u j ą a i e v Kuzezni A rc h e o lo g ic z n y * 1 E tn o g r a f ic z n y * w Ł o d z i.
