A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA LITTER A R IA POLONICA 9, 2007
M a r e k O str o w s k i
SZKIC Z HISTORII GERMANISTYKI
NA UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM
G erm anistyka łódzka obchodzi w ro k u bieżącym sześćdziesięciolecie swego istn ien ia1. W ażny to jubileusz i w arto z pew nością przyjrzeć się historii tego kierunku, któ ry zaistniał w krótce po pow ołaniu d o życia U niw ersytetu Ł ódzkiego. Ju ż n a jesieni 1945 r. rozpoczął swą działalność n au k o w ą i pe-dagogiczną w naszej uczelni prof. Zdzisław Ż ygulski2. K ierow ał skrom nie w yposażoną K a te d rą aż d o ro k u 1952, pełniąc m iędzy innym i funkcję p ro d ziek an a W ydziału Filologicznego U Ł , a także re k to ra i p ro rek to ra Wyższej Szkoły T eatralnej w Łodzi. W w yniku reorganizacji szkolnictw a wyższego rozw iązano germ anistykę łódzką (profesor kontynuow ał pracę n au k o w ą we W rocław iu) n a lat jedenaście. N a p o czątk u lat sześćdziesiątych reaktyw ow ano K a te d rę Filologii G erm ańskiej w o parciu o k adrę z uniw er-sytetów w P oznaniu i W rocławiu. P oznańska b adaczka prof. M aria K o fta rozpoczęła p racę z gronem m łodych pracow ników w ro k u 1964. D o grona bliskich w spółpracow ników tej znanej germ anistki należeli B rygida Brandys (od 1965 r.), A lfred T arantow icz (od 1964) i Ja n H ryńczuk (od 1967). Z pew nością na uwagę zasługuje postać Brygidy B randys, specjalistki w za-kresie d ra m a tu R epubliki W eimarskiej oraz tw órczości austriackiego pisarza F ra n z a T e o d o ra C sokora, cenionego przyjaciela i wychowawcy m łodzieży3.
1 Istnieje wiele prac, omawiających dzieje kierunku, przede wszystkim liczne artykuły prof. К . K u c z y ń s k i e g o , m in . Dzieje germanislyki na UŁ w lalach 1945-1973, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” , Ser. I, 1974, n r 112; Prof. dr hab. Arno Will, „A cta Universitatis Lodziensis” 1985, nr 13, i in.
2 Niezwykle ciekawa to postać i wielce zasłużona dla rozwoju nauki polskiej. Profesor Zdzisław Żygulski (1888-1975) doktoryzował się n a Uniwerytecie Wiedeńskim, habilitował na Lwowskim rozpraw ą o Fryderyku Schillerze w roku 1939. K atedrę łódzką objął zatem jako młody docent, wybitny specjalista w dziedzinie dram atu niemieckiego. Patrz także dalszy ciąg artykułu.
3 Jednym z pierwszych absolwentów germanistyki był profesor Rom an Sadziński (dyplom magisterski w roku 1969).
W ro k u 1968 kierow nictw o K a ted ry przejął A rn o W ill4, ceniony badacz niem ieckiej tw órczości ludowej, działacz T ow arzystw a Polsko-A ustriackiego, prodziekan W ydziału Filologicznego U Ł w latach 1964-19685. Ciekawie przebiegały zm iany organizacyjne germ anistyki łódzkiej. K a te d ra istniała w latach 1963-1971, by ustąpić m iejsca Z akładow i Filologii G erm ańskiej przy Instytucie Filologii Obcych (1971-1973) oraz Instytutow i Filologii G erm ańskiej (1973-1981). Od jesieni 1981 r. utrzym uje się obecny kształt organizacyjny w postaci podziału na dwie katedry: K a te d rę L iteratury Niem iec, A ustrii i Szwajcarii oraz K ated rę Językoznaw stw a Niem ieckiego i Stosow anego.
Od najwcześniejszych lat współpracow ali z germ anistyką lektorzy niemiec-cy. Byli to we wcześniejszym okresie głównie goście z N R D . W ym ienić by należało w tym gronie szereg naukow ców berlińskich - pierw szego w historii lek to ra d r A rw era Spreu, d r Ingrid Kelling, dr M ario n K ö n ig o raz d r H ertę Jo st, d r Helgę S tarke z Lipska, prof. dr. hab. E b e rh a rd a Ifflanda z Jeny, doc. dr. hab. D ietera Posdzecha oraz doc. dr. hab. H ansa-Jo ach im a Finze z R ostocku. W latach dziewięćdziesiątych szczególnie ulubionym i przez studentów lektoram i byli d r P eter K önig z A ustrii oraz d r F ra n k Schuster z R epubliki Federalnej Niemiec.
Oblicze łódzkiej germ anistyki kształtow ało, ja k ju ż w spom niałem na w stępie, grono w ybitnych postaci nauki polskiej. Przede wszystkim był to profesor Zdzisław Żygulski, ale także prof. M aria K o fta , prof. A rno Will o raz prof. K rzy szto f A. K uczyński.
D ziałalność n aukow a prof. Zdzisław a Żygulskiego k oncentrow ała się w okół b ad a ń nad barokiem niem ieckim. O bejm ow ała o n a studia nad ku l-turalnym i literackim wym iarem stosunków śląsko-polskich w X V II w., co d o ro k u 1945 było białą plam ą na m apie b ad ań literaturoznaw czych. P ro -fesor zajm ow ał się tym tem atem szczególnie intensywnie w okresie pracy n a U niw ersytecie W rocław skim , który słynie z bogatych zbiorów b aro -kow ych6. S tudiow ał m .in. dzieła wywodzącego się ze Śląska M a rtin a O pitza, a u to ra pierwszej niemieckiej poetyki norm atyw nej, A n d reasa G ryphiusa oraz H o fm a n n a von H ofm annsw aldau, w których twórczości daje się prześledzić żywe zainteresow anie Polską. T eksty wym ienionych a u to ró w zaw iera an-tologia Silesiaca w ydana wspólnie z M arianem Szyrockim , auto rem p o p u lar-nych Dziejów literatury niemieckiej z ro k u 19697. Z naczące miejsce w bib-4 A m o Will (1905-1983) był wybitnym znawcą niemiecko-polskich stosunków literackich. Absolw ent Uniw ersytetu W arszawskiego, pracow ał w latach 1950-1952 jak o asystent prof. Żygulskiego, by od 1973 r. pełnić funkcję kierownika Instytutu Filologii Germańskiej oraz Zakładu L iteratury Niemieckiej X IX w.
5 Por. K . K u c z y ń s k i , Prof, dr hab. Arno Will, s. 4.
e Por. T. M i k u l s k i , Temat Wroclaw. Szkice śląskie, Wrocław 1975, s. 222, 223ff.
liografii p rac p rofesora zajm uje działalność ed y to rsk a F ry d ery k a Schillera - Dziewica orleańska czy Zbójcy zostały zaopatrzone fachow ym kom entarzem i staran n ie w ydane8. Wiele prac poświęcił Zdzisław Żygulski badaniom nad teatrem i d ram atem . M iały one głębokie podstaw y w teoretycznej i histo-rycznej wiedzy n a tem at G oethego9, K leista, F ry d ery k a H ebbela, G eorga B iichnera, G e rh a rd a H a u p tm an n a . P okolenia studentów germ anistyki uczyły się historii literatu ry niemieckiej z podręcznika o pracow anego wspólnie z M arianem Szyrockim pt. Geschichte der deutschen L itera tu r10.
Szczególnie zasłużył się prof. Żygulski ja k o p ro m o to r i opiekun prac naukow ych całego pokolenia znanych germ anistów . D o g ro n a jego uczniów zaliczyć m o żn a N o rb e rta H onsze, M aria n a Szyrockego, M a ria n a H olonę, Ja n a C hoderę, J a n a H ryńczuka, Eugeniusza K lina, G e ra rd a K oziełka, A rno W illa11. Bez tych osób tru d n o w yobrazić sobie działalność n aukow ą całej pow ojennej germ anistyki w Polsce.
Niezwykle w ażną i szanow aną postacią jest k o n ty n u a to rk a dzieła Żygul- skiego, prof. M a ria K o fta , kierująca germ anistyką łód zk ą od ro k u 1963 do
1968 i w latach 1975-1979. Swój d o k to ra t na tem at tw órczości H enryka H einego o b ro n iła w berlińskim H um bold tu n iv ersität w ro k u 1952. N adała o n a kierunek prow adzonym w latach późniejszych n a U Ł b adaniom nad lite ratu rą w spółczesną, publikując znaczącą i w ażną książkę o aw angar-dow ych tendencjach współczesnej prozy niemieckojęzycznej pt. Sonangar-dowanie
przepaści12. Bez tej publikacji tru d n o sobie w yobrazić pracę n au k o w ą Z
a-kład u L iteratu ry Niemieckiej X X w., w którym wychow ali się tacy badacze, ja k Ja n W a trak czy B rygida Brandys.
W latach 1968-1975 kierow nikiem K atedry o raz In sty tu tu Filologii G erm ańskiej U Ł był A rn o Will (1905-1973). Pierwszym nauczycielem ne-sto ra łódzkich germ anistów był Z ygm unt Łem picki, u którego późniejszy profesor pisał d o k to ra t jeszcze przed rokiem 1939. D o k to ra t o raz habilitacja A rn o W illa pośw ięcone były problem om niemieckiej literatury średniow iecznej o raz austriackiem u dram atow i V olksstück13. N ajw iększą zasługą p ro -fesora (obok w yprom ow ania szeregu znaczących pracow ników naukow ych U Ł ) były b a d a n ia z zakresu stosunków literackich niem iecko-polskich.
8 F. S c h i l l e r , Dziewica Orleańska, K raków 1928.
9 Żygulski badał tradycję antyczną w twórczości klasyka weimarskiego, także historię jego racepcji oraz biografii, np. w pracy o Fryderyku Gundolfie i jego wizji Goethego (Fryderyk
Gundolf i jego Goethe, „R uch Literacki” 1926, Bibliografię Jego p rac sporządził K . Kuczyński)
- „A cta Universitatis Lodziensis” Folia Germanica, Ser. I, n r 22, s. 7-11.
10 Z. Ż y g u l s k i , M. S z y r o c k i , Geschichte der deutschen Literatur, Warszawa 1970. 11 Wspomnieć by ponadto należało autorkę znanych podręczników do nauki języka niemieckiego, Emilię Szarlitt.
12 M . K o f t a , Sondowanie przepaści, Poznań 1965.
13 H abilitacja Eduard Bauernfeld jako komediopisarz, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, 1962.
N iem iecka lite ra tu ra p ro z ato rsk a X IX w. o tem atyce polskiej, m .in. K arl Em il F ran z o s czy recepcja i tłum aczenie Pana Tadeusza stały w centrum b a d a ń profesora. M otyw y polskie w literaturze niem ieckiej oraz zagad-n iezagad-n ia z za k resu b a d a ń teoretyczzagad-noliterackich - g atu zagad-n k ó w i rodzajów literackich - stanow ią kolejny p u n k t ciężkości b ad ań prow adzonych przez A rn o Willa.
Od ro k u 1984 d o 2001 K a te d rą L iteratury Niemieckiej kierow ał K rzysztof A. K uczyński. W ykorzystując bog atą rod zin n ą tradycję (ojcem wybitnego znawcy stosunków polsko-niem ieckich był Stefan M . K uczyński, znany historyk m ediew ista) u dało m u się zainspirow ać i otoczyć opieką całe generacje studentów oraz badaczy literatury niemieckiej i austrackiej. Sam jest naukow cem niezwykle płodnym - lista jego publikacji liczy ponad siedemset pozycji. Ciekawy artykuł o działalności naukow ej profesora wyszedł spod p ió ra prof. Jo an n y Jabłkow skiej14. P rofesor K uczyński należy d o grona w ychow anków M arii K ofty. R ozpraw ę d o k to rsk ą n apisał pod kierunkiem prof. A rn o W illa ju ż w ro k u 1975, m ając zaledwie 27 lat. T akże w re k o r-dow o krótkim czasie opracow ał habilitację pt. Recepcja literatury Republiki
Federalnej Niemiec w Polsce 1949-197915. Od ro k u 1993 jest profesorem
zwyczajnym . Z akres tem atyczny jego prac jest im ponujący. Prace z kom - paratystyki literackiej polsko-niemieckiej, niezwykle liczne i ciekawe, obejm ują m .in. k o m p letn ą bibliografię literatury polskiej w tłum aczeniu niemieckim od początków d o ro k u 198516. R ów nie bogato u d o k u m en to w an a jest praca n a tem at tw órczości w ybitnych au to ró w , takich ja k chociażby G e rh art H a u p tm a n n , G ü n te r W allraff, H o rst Bienek, K a rl D edecius. O sobnym rozdziałem w b ad an iach prof. K uczyńskiego są stosunki literackie polsko- austriackie. Poświęcił on szereg prac takim autorom ja k Ingeborg B achm ann i G e rd a L eber-H agenau, ale także wyszły spod jego p ió ra książki będące podsum ow aniem całych okresów w badaniach innych autorów . Ja k o przykład m o żn a p o d ać książkę Z polsko-niem iecko-austriackiego pogranicza
kulturo-w ego17 czy Polskie fa le Dunaju. Polsko-austriackie pokulturo-winokulturo-wactkulturo-wa kulturalne18
o raz Polska - Austria. D rogi porozum ienia19. O becnie K a te d rą L iteratury N iem iec, A ustrii i Szwajcarii kieruje od ro k u 1991 prof. zw. d r hab. Jo a n n a
M Por. pracę J. J a b ł k o w s k i e j , Między literaturą a niemcoznawstwem. O badaniach
naukowych prof. zw. dr. hab. Krzysztofa A. Kuczyńskiego, „A cta Universitatis L odáensis” ,
Folia Germ anica 2002, z. 3, s. 5-9 oraz bibliografię prac profesora opracow aną przez M . Kuc- ner, tamże.
15 K. K u c z y ń s k i , Recepcja literatury Republiki Federalnej Niemiec w Polsce 1949-1979, Łódź 1981.
16 K. K u c z y ń s k i , Polnische Literatur in deutscher Übersetzung von den Anfängen bis
1985. Eine Bibliographie, D arm stadt 1987.
11 Piotrków Trybunalski 1995.
18 Wspólnie z A. Kozłowskim, Częstochowa 1992. 19 Wspólnie z B. Miązkiem, Łódź 1999.
Jabłk o w sk a, pełniąc jednocześnie (w latach 2002-2005) funkcję prodziekana W ydziału Filologicznego UŁ.
N a o so b n ą uwagę zasługuje rozwój K atedry Językoznaw stw a Niem iec-kiego i Stosow anego. D ziałalność naukow o-dydaktyczna językoznaw ców koncentruje się w okół b ad a ń konfrontatyw nych polsko-niem ieckich. K atedrę przez kilka o statn ich lat prow adzi z dużym pow odzeniem cieszący się sym patią studentów prof. zw. d r hab. R om an Sadziński. Specjalizuje się on w kontrastyw nej analizie stru k tu r walencyjnych. Pracę n a U Ł podjął w roku 1969, d o k to ry zo w ał się w ro k u 1978 na podstaw ie rozpraw y Die A
rtikel-kategorie im Deutschen und ihre Äquivalenzstruktur im Polnischen, obronionej
na U niw ersytecie Lipskim , której prom otorem był G . H elbig. N estorem K a te d ry jest profesor zw. d r hab. Alfred T arantow icz, obecnie w stanie spoczynku. Niezwykle w ażną i aktyw ną rolę w krzew ieniu i um acnianiu k o n tak tó w m iędzy U niw ersytetem Łódzkim o raz U niw ersytetem Liebiga w Giessen (ponad trzydzieści lat w spółpracy), a także innym i uniw ersytetam i niem ieckim i odgryw a ceniony tłum acz i profesor, kierow nik Z akładu Języko-znaw stw a S tosow anego U Ł, prof. Z enon Weigt.
W a rto jeszcze kilka słów poświęcić m etodyce nauczania, ta k przecież ważnej w neolingwistyce.
P ostacią pierw szoplanow ą w tej dyscyplinie naukow ej jest bez w ątpienia d r hab. prof. U Ł A leksander K ozłow ski. Specjalizuje się o n w zagadnieniach d ydaktyki literatu ry w aspekcie obcojęzycznym . W ro k u 1991 habilitow ał się n a Uniw ersytecie M arii C urie-Skłodow skiej w Lublinie n a podstaw ie p racy Literatura piękna w nauczaniu ję zy k ó w obcych. Jest autorem ponad
130 artykułów , ro zpraw i innych opracow ań oraz pięciu książek.
O U niw ersytecie Ł ódzkim trzeba m ów ić ciepło i dużo. O by starczyło słów u zn a n ia d la pracow ników m łodego pokolenia na następny jubileusz!
