A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA BIOCHIMICA ET BIOPHYSICA 6, 1988
S t a n i s ł a w Sz a l a
N O W Y P AR A DY GM AT : O N K O G E N Y A C ZY N N IK I W Z R O S T U
W artykule dyskutowana jest zdolność protoonkogenów do wytwarzania autonomii komórek rakowych w zależności od działania czynników w zro-stu. 1. N a w s t ą p i ę c h c i a ł b y m w y j a ś n i ć p o w o d y p e w n y c h n a du ż yć t e r m i -n o l o g i c z -n y c h swojej p r a c y (np. u ż y c ie w t y tu l e p r a c y p o j ę c ia " p a -r ad yg ma t" , j ak o d o ś ć w i e l o z n a c z n e g o i w o d c z u c i u c z y t e l n i k ó w s u -g e r u j ą c e -g o z byt w iel e) . J e ś li j e dn a k p r z y j ąć n a j p r o s t s z e w y j a -ś n ie n i e t e r m i n u " p a r ad y gm a t" ja ko " s p os o b u w i d z e n i a i a r t y k u ł o -w a n i a ś -wi a t a pr z ez u c zo n y c h " (zob. m. in. T. S. Kuhn, Dwa bieguny, W a r s z a w a 1985), to s fo r mu ł o w a ni a , że: 1) " a pa r at g e n et y c z n y k o -m ó r e k e u k a r i o t y c z n y c h z aw i e r a s ze r e g genów, k t ó r y c h m o d yf i k a c j e p r o w a d z ą d o n o w o t w o r z e n i a " oraz, że: 2) " ge n y te b i o r ą u d zi a ł w r e g u l ac j i w z r o s t u ( pr ol if er ac ji ) ko mó rek ", są p o d st a w o w y m i t w i e r -d z e n i a m i u m o ż l i w i a j ą c y m i " w id z en i e" w o k r e ś l o n y s p os ó b e t io lo gi i
(powst ania ) i r o z w o j u n ow ot wo ru.
J es t o czy w is t e, że w t y m a p a r a ci e p o j ę c i o w y m t k wi ą n ad a l t a -ki e po j ęci a, ja k "nie k o n t r o l o w a n y w z r o s t k o m ó r e k n o w ot w or o wy c h" c z y " e w o l uc j a m e c h a n i z m ó w r e g u l u j ą c y c h p r o l i f e r a c j ę k o m ó re k n o -w ot -w o r o -w yc h " . Al e jes t ró wn i eż o cz yw is te, że "ni e k o n tr o l o w a n y w z r o s t k o m ó r e k n o w o t w o r o w y c h " m o ż n a i n t e r p r e to w a ć ja ko " wy my kan ie si ę k o m ó r e k n o w o t w o r o w y c h s po d p r e cy z yj n ej k o n tr o l i t k a n k o wy c h i. o g ó l n o u s t r o j o w y c h m e c h a n i z m ó w r e g u la c yj n yc h ", a " e w o lu c ja m e c h a -n i z m ó w r e g u l u j ą c y c h p r o l i f e r a c j ę k o m ó r e k n o w ot w o r o w y ch " jest w y -n i k i e m " p o w s t a -ni a w a r i a -n t ó w g e n e t y c z n y c h u m o ż l i w i a j ą c y c h k o m ó r ko m n o w o t w o r o w y m u z y s k i w a n i e c or az to w i ę ks z ej a u t o n om i i w z r o s t u i t ym s am y m a d a p t ac j i do z r ó ż n i c o w a n y c h w a r u n k ó w ś r o do w i s k a w e w n ę -tr zn ego ".
S zc z u p ł oś ć m i e js c a n ie p o z wa l a na ba rdzi ej s z c ze g ół o we o m ó -wi e n i e roli n i e k tó r y c h g e n ó w i ich m o d y f ik a c j i w po w s t aw a n i u i r o zw o ju no wot woró w. C h c i a ł b y m j ed na k zw róci ć u w a g ą na d wa ważne, w s p o m n i a n e już z agad nien ia, a m i a n o w i c ie na "nie k o n t r ol o wa n y w z r o st k o m ór e k n ow o tw o ro w yc h " i " e wo l uc j ą m e c h a n i z m ó w r e g u l u j ą -c y-c h p r o l i f e r a -c j ą k omór kową ". Z a m i e s z c z on y na k o ńc u p r a c y spis l i t e r a t ur y d o t y c z y g ł ów n ie n ajb ar dz ie j l ic z ąc yc h sią p ra c p r z e -g l ą d o w y c h .
2. J ed n ą z c ha r a k t e r y s t y c z n y c h ce c h k om ó re k n o wo t w o r o w y c h jest z d oln oś ć d o nie k o n t ro l o w a n e go wz rost u. W p r o c e si e z w an y m t r a n s -f o r m ac j ą n o w o t w o r ow ą k om ór k i n a b y w a j ą c e ch f e n o t yp o wy c h c h a r a k t e -r y s t y c z ny c h d l a k o m ó re k n ow o two ro wy ch : z do lnoś ci w y w o ł y w a n i a g u -zów (tzw. t u m o r o g e n n o ś c i ), n i e o g ra n ic z on e j iloś ci cy kl i p o d z i a ł o -w y c h (tz-w. i m m o r t a l i z a c j i ) , w z r o s t u na p ó ł p ł y n n y c h p o d ł o ż ac h z d o d a t k i e m agaru, b r a k u k o n t a k t o we g o za h am o wa n ia wzr os tu. W w yn i k u t r an s f o r m a cj i n ow ot wo ro we j w r a ż l i w o ś ć k o m ór e k na s woi s te e g z o g e n -ne c z y nn i ki w z r o s t o w e s ty m u l u ją c e p o d z i a ł y k om ó rk o we zo staje z mn i e j s zo n a lub w rą cz znies iona , a nie k o n tr o l o w a n y w z r o s t k o m ó -re k n o w ot w o r o w y c h st aje sią e f e k t e m bąd ź tw o rz e n i a pr zez ko mór ki w ł a s n y c h c z yn n i k ó w w z r o s t o w y c h (a ut ok ry nna r eg u la c ja p o d z i ał ó w k om ó rk ow yc h) , bą dź sw eg o r o dz a j u "f ałsz yw ej " t r an s mi s ji sy g na ł ów m i t o g e n n y c h (t rans mi sj i s y g n a ł u m i t o g e n n e g o p o w s t a j ą c e g o bez u- d z i a ł u c z y n n i k ó w wz ro stu) . (Czy nnik i w z ro s t o w e to po li pep tydy , któ re w i ą ż ą c si ą ze s wo i st y mi re c e pt o r a m i na p o w i er z c h n i k om ór ek s t y m u l u j ą ich p o d z i a ł y k om ór ko we; zob. [8, 9].
W k o m ó r k a c h t r a n s f o r m o w a n y c h w m i e j s c e p o b ud z o n e g o pr z ez s w o -is ty c z y n n i k w z r o s t u r ec e pt o r a p o ja w i a si ą z m i e ni o n y receptor, który, m i m o iż ni e jest w s ta n ie zw iąz ać c z y n ni k a w z r o s t o w e g o p o -bu d za k o m ó r k ą do p o d z i a ł ó w k o m ó r k o w y c h (gen k o d u j ą c y tak i z m i e -n io -n y r e c ep t or -n az w a -n o u m o w -n i e e r b B ) . Za mi a st b ia ł k a b i o r ąc e g o u dz i ał w t r an s mi s ji s y g na ł u m i t o g e n n e g o od r ec e pt o ra ze zw ią za n ym c z y n n i k i e m w z r o s t u do w n ą t r z a cy to pl az my , s w o i st e go m e d i a t o r a s y -g n ał u m it o -ge n ne -g o, p o j aw i a s ią b i a ł k o zmutowane, k tó r e s am o staje sią s we g o r o dz a j u w e w n ą t r z k o m ó r k o w y m s yg n ał e m m i t o g e n n y m (białka g e n ó w r a s ).
P e r m a n e nt n e w c h o d z e n i e k o m ó r e k n o w o t w o r o w y c h w c yk l e p o d z i a -ło we jest w r e s z c i e e f e k t e m k o n st y tu t yw n ej a kt y wa c j i g e n ó w b i o r ą -c y -ch u d zi a ł w p o d z i a ł a -c h k o mó r ko w y-c h , k t ó r yc h t r a n s k r y p cj a by ła u p r z e d n i o k o n t r o l o w a n a p rze z c z y n n i ki w z r o s t u (geny, myc, myb, fos). S z e r e g w y m i e n i o n y c h już g e n ó w (erbB, ras, m y c itd.) n a z y -w a si ą -w l it e ra t ur z e g e na m i o n e ( onko gen am i k o m ó r k o w y mi lub
prot o o n k o g e n a m i ), zob. [17, 10, 11, 14, 15, 17, 18, 20]. G e ny prote w y -i z o l o wa n e z k o m ór e k n o w ot w or o wy c h, w o d p o w i e dn i s p o só b " u a k t y w -n io -ne " (n aj czę ście j z m i e ni o ne m u t ac y j ni e ), p o s i a d a j ą zdo ln ość t r a n sf o r m a c j i n o w ot w o ro w ej o d p o w i e d n i c h p r a w i d ł o w y c h lin ii k o m ó r -k ow y c h [6], Ok r eś l en i e: "g e ny t ra n sf o r m a cy j n e " m a w y łą c z n i e sens o p e r a c y j n y ( de f in i ow a ne jest o p er a cy j ni e ) i o d n o si si ę w ył ą c z ni e d o " genó w" p o c h o d z ą c y c h z p r e p a r a t ó w D N A i z o l o w a n yc h z m a t e r i a ł u n o w o tw o ro w eg o . W k o m ó r k a c h p r a w i d ł o w y c h g e n y te k o d uj ą b i ał k a s t a n o wi ą c e p o s z c z e g ó l n e e l e m e n t y t ra n sm i s j i s y g n a ł ó w m it og en ny ch , a więc: n i e k t ó r e c z y n n i ki w zr os t u, ic h re cep to ry , s z e r eg e n z ym ó w t y pu k in a z f o s f o r y l u j ą c y c h t y r o z y n ę lub k in az f o s f o ry l u j ą c y c h se- r yn ę i t reo ni nę , b i a ł e k w i ą ż ą c y c h GTP, c z y też b i a ł e k b i o r ą cy c h b e z p o ś r e d n i u d zi a ł w r e g u l a cj i c y k l u m i t o t y c z n e g o (zob. [3, 4, 8, 9, 18]). " G en y t r a n s fo r m a c y j n e " p o c h o d z ą c e z m a t e r i a ł u n o w o t w o -r o w e g o n a z y w a si ę c z ę s t o " p r o t o o n k o g e n a m i " , n a t o m i a s t g e n y t r a n s -f or m a c y jn e " i z o l ow a ne z w i r u s ó w o n k o g e n n y c h (re trow ir us ów) - "on- k o g e n a m i " .
3. Z d o l no ś ć d o ni e k o n t r o l o w a n e g o w z r o s t u k o m ó r e k n o w o t w o r o -wych , ja k już w sp o m n ia n o , jest n i e k i e d y e f e k t e m w y t w a r z a n i a pr ze z k o mó r k i n o w o t w o r o w e w ł a s n y c h c z y n n i k ó w w z r o s t o w y c h (zob. [8, 9, 13, 19]). S z e r e g n o w o t w o r ó w ty p u mi ę sa kó w, gl e ja kó w, ra k ó w płu c lu b p ę c h e r z a w y t w a r z a c z y n n i k w z r o s t u t y pu p ł y t k o w e g o c z y nn i ka k rw i (P D G F , ang. p l a t e l e t e d d e r i v e d g r o w t h facto r) l ub je go p o -c h o d n e ( cz yn n ik w z r o s t o w y P DG F jest k o d o w a n y p r ze z p r o t o o n k og e n s i s ) . w t r a n s f o r m o w a n y c h l i ni a c h ko mó rk o wy c h, jak i w n i e k t ór y c h n o w o tw o ra c h, o b s e r w u j e s ię r ó wn i eż p o j a w i a n i e tzw. t r a n s f o r m a c y j -n y c h c z y -n -n i k ó w w z r o s t u (TGF, ang. t r a n s f o r m i n g g r o w t h fac tors), k t ó r y c h d o d a n i e do h o d o w l i k o m ó r e k p r a w i d ł o w y c h w y w o ł u j e fe noty - p o w y e f e k t t r a n s f o r m a c j i n o wo t w o ro w ej [13] . C z y n n i k w z r o s t u zwan y T G Fa j est c z y n n i k i e m w y k a z u j ą c y m d uż e s t r uk t u r a l n e p o d o b i e ń s t w o do n a b ł o n k o w e g o ( na sk ór ko we go) c z y n n i k a w z r o s t u E GF (ang. e p i -d e rm a l g ro w t h fac tor) i jeg o p o j a w i e n i e się w t r an s f o r m o w a n y c h k o m ó r k a c h jest u z a l e ż n i o n e od " ua k ty w n i en i a " o n k o g e n ó w m os i Ki- -ras. C z y n n i k w z r o s t u T G F P , d r u g i t yp t r a n s f o r m a c y j n y c h c z y n n i -k ó w w zr o s tu , w za l eż n o ś c i o d ty p u ko m ó r k i jest al bo mit og ene m, a l bo i n h i b i t o r e m w zr ost u. TGFfJ i n d u ku j e w f i b r o b l a s t a c h s y nt e zę P D G F i s t y m u lu j e w t en s p o s ó b ic h p o d z i a ł y k om ór ko we . Z a ha m o wa n ie w z r o s t u k o m ó r e k e p i d e r m a l n y c h (n abło nko wy ch ) p o z b a w i o n y c h r e c e p -t or a P D G r , ale w y k a z u j ą c y c h o b e c n o ś ć r e c e p t or a E GF i w y t w a r z a j ą -c y -ch r ó w no -c z e ś n i e TGFP , m o ż n a i n t e r p r e t ow a ć jak o n e g a t y w n ą r e g u
-lacj ę a ut o k ry n n ą [19]. S ze reg n ow o t w o ro w y c h linii k o m ór k ow y ch w y -ka zuj e r ówni eż c ec h y tzw. pa rakr yn ne j re gu la cj i w z r o s t u (czynnik w z r o s t u jest w y t w a r z a n y pr ze z jed en t yp k o mó re k i p r z e k az y wa n y innemu). T en typ re gu la cj i w y s tą p u j e naj czę śc ie j wów czas , gd y w z ro s t t r a n s f or m o w a n y ch linii k om órk owyc h, z wł as zc z a p oc h od z en i a e p i d e r m a l n e g o , jest u z a l e ż n i on y o d c z y n n i k ów w z r o s t u w y d z i e l a ny c h przez p ra w i d ł ow e f i b r o b l as t y (zob. [8]).
4. P ro c es ow i o d r ó ż n i c o wa n i a f un k cj o n a ln e g o k o mó r ek n o w o t w o r o -wy ch t o w a r z ys z y p o g ł ę b i aj ą c a s ię ich a u t o no m i za c ja wzrost u. E w o
-lucja p r o c es ó w k o n t ro l u j ą c y ch p r o l i f e r a c j ę k o m ór e k p o le g a na p r z e k s z t a ł ca n i u si ę a u t o k r y nn y c h m e c h a n i z m ó w r e g u l u j ąc y c h p o d z i a -ły K o mó r ko w e w s yst em y t wo r zą c e c ora z ba rdziej "f ałs zy we " s ygn ały m ito genn e. Za nik ow i a u t o k r y n n yc h m e c h a n i z m ó w r egu la cj i p o dz i a ł ów k o m ó r k o wy c h t o w a r z y sz y p o j a w i a ni e się " zaa kt yw ow a ny c h" s ys te mó w g e n e t y c z n yc h (genów one) w y m u s z a j ą c y c h p e r m a n e nt n y s ta n p o d z i a -ł ów k o m ó r k o w y c h [8, 9]. P roc es t aki z a ob s er w o w a no p od cz a s ro zw oj u z ł oś l iw e go n o w o t wo r u w ę z ł ó w c h ł o n n y c h zw an eg o c h ł o ni a k i e m Bur- ki t ta [12]. C h ł o ni a k B u r ki t t a ro zw i ja si ę z l im f o c yt ó w B. W jego p o w s t a -n iu w a ż -n ą r ol ę o d g r y wa w ir u s E p st e i n - B a rr (wirus t ypu DNA), k t ó -ry jak się p ow s z e c hn i e uważa, jest o d p o wi e d z i a l n y za im mor ta li za - c j ę l im f o c yt ó w (w p r o ce s ie z w a ny m i m m o r t a l i z a cj ą k o m ór k i na b yw a ją z d ol no śc i d o n ie o gr a ni c zo n ej i loś ci c yk l i p o dz i ało wy ch , ale nie w y k a z u j ą je sz cz e w ł a ś c i w o ś c i t um o rog en ny ch , tzn. w y w o ł y w a n i a na o d p o w i e d n i c h z w ie r z ę t a ch g u zó w n ow ot wo r ow y ch ) . I m m o r ta l iz o wa n e prz ez w i r u s a E ps t e i n - Ba r r l im f o cy t y B w d a l s z y m c ią g u są w r a żl i we na c z y n ni k i w z r o s t u c h a r ak t e r y s t y c z n e dl a l i mf o cy t ów B, ale a k t y -w u j ą s -wo i s t ą p ę t l ę a u to k r y n n ą i za c zy n a j ą w y t wa r z a ć c z yn n i k w z r o -st u B C G F (ang. B- c el l gr o w t h fact or). Zan im z a in f e ko w an e wi r u s e m l im f o cy t y B z o st a ną w y e l i m i n o w a n e z k r w i o b i eg u d r o g ą i m m u n ol o -g i cz n ą lub w e j d ą w ko ńc ow e s ta d i u m ró ż n i c ow a n i a ko mó rkow ego, p r ze j d ą c ał y s zer eg p o d z i a ł ó w k om ór ko wy ch , p od cz as k t ó r y c h d o c h o -dz i p r aw d o p o d o b n i e do p o ws t a n i a w ie l u ab e rac ji ch r om os om aln yc h. N i e k t ó r e z nich, z wł a sz cz a te, k tó r e p r o w a d z ą d o t ra nsl o ka c ji je dn e go z k l u c z o w y c h g e n ó w b i o r ą c y c h u dz ia ł w r eg u la cj i p r o l i f e -ra cji g e n u m yc w s ą si e d z tw o a k t y w n y c h t r a n s kr y p c y j n ie g e n ó w immu- n o g l o b u l i n o w y c h po wo duj e, że g en m yc sta je s ię g e ne m k o n s t y t u t y w -nie a kty wny m, g e n e m " wy m us z aj ą cy m " na k o m ó r k ac h s ta n stałej k o mp e t e n cj i d o s y n te z y D N A i p o d z i a ł ó w k om órk owyc h.
K o m ó r k i z " ua k ty w ni o ny m " g e n e m m y c w y k a z u j ą z m ni e j s z on ą w r a -żl iw oś ć n a s z e r eg s y g n a ł ów z ew nę trz ny ch , w t y m r ó wn ie ż na s y g n a
-ły r ó ż n i c o w a n i a i n a b y w a j ą w ł a ś c i w o ś ci t u m o r o g e n n y c h . W p r a w d z ie k o mó r ki w y d a j ą si ę n ad a l b yć w r a ż l i w e na c z y n n i k w z r o s t u typ u BCGF, ni em n ie j ni e jest on już więc ej p o t r z e b n y do ich wzr ostu. W d a l s z y c h e t a p a c h r o z w o j u c h ł o n i a k a B u r ki t t a d o c ho d z i do " a k t y -wa c j i " ge n u ras i Blym, k t ór y c h a kt yw no ść, z wł a sz c z a ge n u ras, w y d a j e s ię by ć k o m p l e m e n t a r n ą i (lub) s y n e r g i s t y c z n ą do "za ak ty- w o w a ne g o " u p r z e d n i o g e n u myc. Z m u t ow a n e b i a ł k o ras (tzw. b ia ł ko p21) i m it u je sy g nał m i t o g e n n y i p o b u d z a k o m ó r k ę d o p o d zi a ł ó w mi- t o g e n n y c h .
" A k ty w ac j a" k l u c z o w y c h g e n ó w t r a n s f o r m a c y j n y c h t yp u myc, myb, Ki - ra s c z y abl p r ze b i e g a r ó wn i eż d r o g ą a m p l i f i ka c j i g en ó w [1, 4, 10, 12, 17]. W s z e re g u n o w o t w o r a c h p o c h o d z e n i a n a b ł o n k o w e g o (np. ra ku sutka, o d b y t n i c y c z y płuc) o b s e r w u j e się z w i e l o k r o t ni e n i e li -c z b y k op ii g e n ó w m y-c i p r z y p u s z c z a się, że p r o ce s te n p row adz i, w k oń c o w y m efek cie, d o zw ię k sz o ne j il ości r e g u l a t o r o w e g o b ia ł ka myc. Z j a w i s k o a m p l i f i k a c j i o n k o g e n ó w jest z j a w i s k i e m c h a r a k t e -r y s t y c z n y m d la p ó ź n i e j s z y c h s t a d i ó w r o z w o j o w y c h n o w o t w o r ó w z w a -n y ch p r o g r e s j ą -n ow o tw or ów. S t o p n i o w ą " ak t y wa c ję " r óż n e g o ty p u o nk o ge n ów , p o d o b n ą ja k w gu z i e Bu r ki tt a, o b s e r w u j e si ę ró wn i eż w in n y c h t yp a c h n ow o t w o r ó w (np. w r ó ż n y c h t y pa c h b i ał a cz e k, sz p ic zak ac h, ra k u d r o b n o ko m ó r - k o w y m płuc) [12]. 5. P o ws t a n i e i e w o l u c j a p o p u l a c j i k o m ó r e k n o w o t w o r o w y c h p r z e -b ie g a d r o g ą s e l e k c j o n o w a n i a r ó ż n y c h w a r i a n t ó w s u b p o p u l a c y j n y c h i k l o n a l n y m r o z p r z e s t r z e n i a n i u s ię w a r i a n t u o n aj l ep ie j w y k s z t a ł c o -nej a u to n o m i i w zr ost u. W a r i a n t y s u b p o p u l a c y j n e p o w s t a j ą w d o w o l -n ym c z a s i e r o z w o j u g u z a i w y k a z u j ą na o gó ł l ep s z ą zd o ln o ść d o a u -t o n o m i c z n e g o w z r o s -t u n iż w a r i a n t y p o p rz e dz a ją c e. N aj c z ę śc i e j j e d -n a k p o p u l a c j a k o m ó r e k n o w o t w o r o w y c h sk ł ad a si ą z su b p o p u la c j i m i e s z a n y c h o r ó ż n y c h w ł a ś c i w o ś c i a c h w z r o s t o w y c h [12]. Z j a w i s k o p r og r e s j i n o w o t w o r u jest n i e k i e d y z w i ąz a ne z p r z e j ś c i e m z f a z y w z r o s t u in si t u w s ta n w z r o s t u i n wa z y j n e g o ( n ac i e k a -ni e i n i s z c z e n i e s ą s i e d n i c h s t r uk t ur k o m ó r k o w y c h o b s e r w o w a n e np. w r o z w o j u ra k a sz y jk i m a c i c y [12] o u dz i al e tzw. g e n ó w m o d u l a t o -r o wy c h w i n w a z y j n y m w z -r o ś c i e n o w o tw o -ró w ). W y d a j e się, że p r z e j -ś ci e z f a zy s ta c j o n a r ne j p r z e w l e k łe j b i a ł a c z k i sz pi ko we j w f az ę os tr ej b i a ł a c z k i jest u w a r u n k o w a n e p o j a w i e n i e m si ę no w y c h ab era - cji c h r o m o s o m a l n y c h [12, 21]. P r z e w l e k ł a b i a ł a c z k a s z p ik o w a c h a -r a k t e -r y z u j e s ię tzw. c h r o m o s o m e m p h i l a d e l p h i a (Ph'*') p o w s t a ł y m w w y n i k u t r a n sl o k a c j i c z ęś c i c h r o m o s o m u 22 do c h r o m o s o m u 9 i fuzy j- n y m g e n e m a bl k od uj ąc ym , z m i e n i o n ą p o d w z g l ę d e m a k t y w n oś c i e n z y
-m a tyc zn ej , t } ro z y n ow ą kinazę. N ow e liczne a be r ac j e c h r o m o so m al n e d o t y c z ą t ri som ii c h r o m os o m u 8 z a w i er a j ąc e go m. in. ge n myc, tri- somi i c h ro m o s o m u 19, d o da t k o w e g o c h r o mo s o m u P h 1 lu b tzw. izo- c h r o m o s o m u 17g. p ra wd op odo bn ie , d o d a t ko w e a be r ac j e c hr o mo s o m a ln e w y t w a r z a j ą s ze r eg w a r i a n t ó w u m o żl i w i a j ą c y c h a da p ta c j ą k o mó r ek n o -w o t -w o r o -w y c h do z ró ż ni c o -w a ny c h w a r u n k ó w ś r od o wi s ka we wn ęt rz ne go . 6. T y c h ki lk a u w ag d o t y cz ą c y c h w z r o s t u komórek, roli c z y n n i -kó w wz ro st ow y ch , nie k o nt r o l o w a n e g o i a ut o no m i c zn e g o w z r o s t u k o -m ó r e k no wo tw or o wy c h, e w o lu c ji s y s te m ó w r e g ul u j ąc y ch p r o l if e ra c ją k o m ó re k n o w o t w o r o w y c h nie p r e t e n du j e d o w y c z e r p u j ą c e g o i m o n o g r a -f i c zn e go om ów ieni a. Bar dzie j s zc z e g ół o w e o mó w ie n i e t yc h z ag a dn ie ń m o ż n a zn al e źć w m o n o g r a f i c z n y c h o p r a c o w a ni a c h z am i e s z c zo n y c h w sp i si e litera tury . Sz kic t en jest ty lk o s k ro m n ą p r ó b ą z a sy g n a l i -zo wa n ia nowej i n ie z w yk l e ob i ec u ją c ej i n te r pr e ta c ji do tyc zą ce j p o w s t a n i a i r o z wo j u n owot woró w.
LITERATURA
[ l] A s c i o n e R., S a c c h i N . , W a t s o n D. K., F 1- s h e r R. J., F u j i w a r a S., S e t h A., P a p a s T. S. (1986), Gene Anal. Techn., 3, 25-39.
[ 2 ] B i s h o p J. M. (1983), Ann, Rev. Blochem., 52, 301-354. [ 3 ] B i s h o p , J. M. (1985), Trends Genet., 1, 245-249.
[ 4] B o e h m T. L. J. (1985), Progress in Clin. Blochem., 2, 1-48. [ 5 ] C h o r ą ż y M. (1985), J. Cancer Res. Clin. Oncol., 109, 159-172. [ 6 ] C o o p e r G. M., L a n e M.-A. (1984), Biochim. Blophys. Acta.,
7 38 . 9-20. [ 7 ] D u e s b e r g P. H. (1985), Science, 228, 669-677. [ 8 ] G o u s t i n A. S., L e o f E. B . , S h i p l e y G. D., M o s e s H. L. (1986), Cancer Res., 46, 1015-1029. [ 9 ] H e l d i n C-H., W e s t e r m a r k B., (1984), Cell, 37, 9- - 2 0 . [10] H o l l i d a y R., J e g g o P. A. (1985), Cancer Surveys, 4, 557-581.
[11] H u n t e r T. (1985), Trends Biochem. Sei., 10, 275-280. [12] K l e i n G., K l e i n E. (1985), Nature, 315, 190-195. [13] L a w r e n c e D. A. (1985), Biol. Cell, 53, 93-98.
[14] M u l l e r R., V e r m a I. M. (1984), Curent Topics in Micro-biol. and Immunol., 112, 73-115.
[15] M u l l e r R. (1986), Trends Biochem. Sci., 1^, 129-132.
[16] P i m e n t e l E. (1985), Cancer Genet. Cytogenet., ¿4, 347-368. [17] R a t n e r L . , J o s e p h s S. F., W o n g-S t a a 1 F.
(1985), Ann. Rev. Microbiol., 39, 419-449.
[18] S e f t o n B. M. (1985), Trends Genet., 1, 306-308.
[19] S p o r n M. B . , R o b e r t s A. B. (1985), Nature, 31^3, 745- -747.
[20] V a r m u s H. E. (1984), Ann. Rev. Genet., 18, 553-612.
[21] Y u n i s J. J., S o r t i n g A. L. (1984), Science, 2 26 , 1199- -1204.
Zakład Biologii Nowotworów Instytut Onkologii Śląska Akademia Medyczna w Gliwicach
Stanisław Szala
NEW PARADIGM: ONCOGENES AND GROWTH FACTORS
In this short review the ability of protooncogenes to make cancer cells autonomous in respect to growth factors requirements has been discussed.
