Wystawa z okazji 200-lecia urodzin Wilibalda Bessera i Antoniego Andrzejowskiego

604

ła się wokół problem ów nowoczesnej organizacji pracy naukowej i dydaktycznej w szkole krzem ienieckiej, zasięgu oddziaływania szKoły i siop aia realizacji progra­ mów, oraz zagadnień w arsztatow ych, dotyczących trudności w przedstawianiu w spółcześnie osiągnięć przyrodników, działających w czasach, gdy system pojęć i język naukowy dopiero się kształtował.

Wanda Grębecka

(Warszawa) WYSTAWA Z OKAZJI 200-LECIA URODZIN WILIBALDA BESSERA

I ANTONIEGO ANDRZEJOWSKIEGO

Zorganizowane w dniu 14 marca 1985 roku naukowe posiedzenie Zespołu Histo­ rii Botaniki IHNOiT oraz Sekcji H istorii Botaniki PTB, poświęcone 200-leciu uro­ dzin w ybitnych botaników — W. Bessera i A. Andrzejowskiego, uzupełniała okolicz­ nościow a w ystaw a. Odtworzyła ona atm osferę najw ażniejszych okresów ich życia, a zw łaszcza okresu ich w spólnej działalności w Gimnazjum i Liceum Wołyńskim w latach 1809—1832, oraz dalszej pracy na U niw ersytecie K ijowskim do 1838 roku.

Wystawne tej patronował niejako posąg Stanisław a Staszica. W środku w ystaw y w yeksponow ano portrety obydwu botaników; pokazano też ogólny widok m iasta Krzemieńca i jego Liceum oraz podobizny założycieli i organizatorów tej uczelni — Hugona Kołłątaja i Tadeusza Czackiego. Na wystawcie znalazła • się również fotoko­ pia jednego z egzem plarzy ‘Wzoru porządku nauk, k tó re na le k c y ja c K p u b lic z n y c h

w Gim n azju m W oły ńskim dawane b y ły od 1 X 1805 do ostatnich dni lipca 1806 ro­ ku, w którym pokazano zakres w ykładu z historii naturalnej. Ponad widokiem Krzemieńca — jako motto całej w ystaw y — umieszczono w ypow iedź W. Bessera:

Poznać ziemię i je j dary jest p ie rw sz y m obow iązkiem naiuralisiy, gdziekolw iek mieszka.

Na stolach um ieszczono fotokopie U m o w y o pracę w gim nazjum — zaw artej m iędzy T. Czackim a W. Besserem oraz Instrukcję informującą, co należy w ykonać

iv podróży i w czasie pobytu w' Wiedniu w 1808 roku.

Oryginały druków i rękopisów oraz fotokopie pozycji nieosiągalnych w orygi­ nałach rozm ieszczono w grupach tem atycznych.

I tak w pierwszej grupie znalazły się unikalne druki tłoczone przez drukarnię krzem ieniecką. Są to trzy katalogi roślin i nasion ogrodu krzem ienieckiego z lat 1810, 1811 i 1816 oraz cztery suplem enty za lata 1812, 1813, 1814 i 1815. Obok nich w yeksponow ano oryginalne etykiety zielnikowe: z zielnika stanow iącego własność Bessera, z innych ośrodków oraz najcenniejsze — z zielnika U niwersytetu K ijow ­ skiego, .w których do dnia dzisiejszego zielnik Bessera jest w ydzielony (z dopiskiem — Herbarium Bessera). W tej grupie um ieszczono też rękopis Protokołu korespon­

dencji botanicznej i zoologicznej Nauczyciela Zoologii i Botaniki Liceum i Gym na- zju m 'Wołyńskiego z lat 1819— 1821. Na podstaw ie wyżej w ym ienionych druków i r ę ­

kopisu w ykonano mapę obrazującą zasięg kontaktów zagranicznych gim nazjum i li­ ceum w latach 1810— 1821. W skazywała ona na kontakty z 63 m iejscowościam i (in­ stytucjam i i osobami prywatnym i) w 13 krajach.

Dalszą grupę eksponatów stanow iły mało zname odbitki kserograficzae prac w ydanych w czasopiśm ie „Linnaea” w latach 1838 ■ i 1841 oraz w „Pamiętniku Far­ m aceutycznym W ileńskim ” z roku 1822. Odbitka kserograficzna z „Flora oder Bota- nische Zeitung” (1821) pokazała pierwsze notatki Bessera o roślinaoh W ołynia i Po­

dola. W yeksponowano inform ację o rzadkich roślinach, m iędzy innym i o północno- -wschodnim stanow isku Aldrovanda vesiculosa (Pińszczyzna), co było dużym

od-Ryć. 1. W ilibald Besser Ryc. 2. A. A ndrzejew ski

Ryc. 3. Tadeusz Czacki \O T f Ryc. 4. Hugo Kołłątaj

-5>V

/ V

• w

% • '• ’ ' * i '■ ■ - ■ ' ■ i

RZUT OKA

NA J £ O G K A F I Ą FI ZYCZ NĄ

W O Ł Y N I A I P O D O L A ,

D O K T O R A B E S S E R A ,

rV V V ¥ fłfy V V -u* ii', ii ^ •<> ^ *, « ;

O B I A Z I)

W PRZEDMIOTACH

H I S T O R Y l N A T I M \ L t t O . J S

♦ ^ i

i ^

w I

i.

\ o

\ » k l iW.M i •<: I ., :

v." VI'/ -M I

1.0

0 ;~;\Zł‘hf>A$'? ■>'■?•» A*

Z>.

Ryc. 6. Frontspis książki Andrzej owskiego, będącej sprawozdaniem z podróży w latach 1814— 1822, zatytułowanej Rys botaniczny krain zw iedzon yc h w p o dróży po­

m ię d zy Bohem i Dniestrem, od Z bru czy aż do Morza Czarnego

3> - r t^tvT *

0 0 8 K ronika

kryciem naukowym . Dołączono ów czesny rysunek tej rośliny, zam ieszczony w „Pa­ m iętniku Farm aceutycznym W ileńskim ” — z okazji jej odkrycia. Całość łączyły oryginały listów A lojzego Esreichera do W ilibalda Bessera, Antoniego A ndrzejew ­ skiego do Bessera oraz Andrzejowskiego do Jana Fryderyka Wolfganga.

Oddzielnie w yeksponow ane zostały: pierwsza publikacja W. Bessera Prim itiae

Florae Galiciae Austriacae — wydana w W iedniu w 1809 roku; Zapisy botaniczne

[...] drukowane w „Pam iętniku Farm aceutycznym W ileńskim ”, stanow iące przykład raportu nauczyciela o badaniach terenowych, przeprowadzanych w m yśl instrukcji i w ysyłan ych na U niw ersytet W ileński; odbitka kserograficzna pierwszej pracy n a ­ ukowej Andrzejow skiego wraz z ryciną Czackia (wydana pierwotnie w Krzemieńcu w 1818 roku). Jak w iele nowych gatunków oznaczyli obaj botanicy, pokazała w y ­ eksponow ana na w ystaw ie praca A. P. de Candolle’a — Prodromus S yste m atis Na-

turalis Regni Vegetabilis (1825).

W yodrębnioną grupę stanow iły na w ystaw ie instrukcje dla nauczycieli w spół­ pracujących z Liceum , takie jak np.: Przepisy do układania zie ln ików z autografem W. Bessera (1826) i instrukcje wydane w „Dzienniku W ileńskim ” (t. IV: 1816).

U zupełnieniem w ystaw y były podobizny niektórych krajowych i zagranicznych korespondentów Andrzejowskiego i Bessera, takich, jak: M. Szubert, Ch. Steven, J. F. W olfgang, S. N. Rogowicz, A. P. de Candolle, czy P. F. Jarocki.

Ekspozycję kończył wybór prac o Krzemieńcu, co pozwalało zwiedzającym w y ­ stawę wczuć się w atm osferę tam tych dni.

W ystawa była cennym przyczynkiem i bogatym uzupełnieniem do w ygłoszonych na sesji referatów , obrazujących życie i twórczość w ybitnych botaników.

Elżbieta Nogieć

(Kraków)

ZEBRANIE POŚWIĘCONE 200-LECIU UKAZANIA SIĘ PODRĘCZNIKA KRZYSZTOFA KLUKA B O TA N IK A DLA SZK O L NARODOWYCH

U kazanie się pierwszego polskiego podręcznika botaniki, a zarazem biologii, sta­ nowiło n iew ątp liw ie ważną datę w dziejach polskiej nauki i zasługiwało na odnoto­ w anie przez Zespół Historii Botaniki. Zorganizowane we współpracy z Sekcją H isto­ rii Botaniki PTB zebranie w dniu 19 listopada 1985 r. skupiło się na ocenie tego w ydarzenia z perspektywy m inionych 200 lat.

R eferat Wartości d y d a k ty c zn e podręcznika K rzysztofa K luka „Botanika dla szkół n arodowych” (doc. dr W iesław Staw iński z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w

Krakowie) ukazał w szechstronnie dzieło Kluka — jego układ, sposób przedstaw ie­ nia m ateriału, w alory dydaktyczne, nowatorskość ujęcia i funkcję, jaką pełniło w nauczaniu botaniki. Autor podkreślił nowoczesność podręcznika oraz jego praw id­ łow e rozwiązania dydaktyczne, co pozwalało uczniowi opanować trudny m ateriał w „łatw y” sposób, bez zbytniego obciążenia uczącego się. Ponadto referent doszedł do w niosku, że byłoby bardzo cenne w ydanie podręcznika Kluka w form ie reprin­ tu. W ydawnictwo takie stałoby się cennym m ateriałem w szkoleniu przyszłych na­ uczycieli biologii.

R eferat W. Grębeckiej (IHNOiT) Podręcznik K rzysztofa K luka na tle botanicz­

nego dorobku uczonego przedstaw ił relację m iędzy całokształtem dorobku naukow e­

go K. Kluka, a botanicznym i treściam i Botaniki dla szkół narodowych. Zestawiając elem enty filozofii przyrody zawarte w podręczniku, użytą nomenklaturę, opisy m or­ fologiczne, svstem klasyfikacyjny i jego w yjaśnian ie z analogicznym i elem entam i