Konsekwencje przyjęcia przez Polskę instrumentów ochrony rynku stosowanych w ramach wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 777. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Bożena Pera Katedra Handlu Zagranicznego. Konsekwencje przyjęcia przez Polskę instrumentów ochrony rynku stosowanych w ramach wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej 1. Wprowadzenie W handlu międzynarodowym Unii Europejskiej stosowane są różnego rodzaju instrumenty regulujące obrót towarowy z krajami trzecimi. Obok instrumentów taryfowych występują również środki o charakterze pozataryfowym, reglamentujące obrót towarami pozaunijnymi i wynikające z postępowań ochronnych. W Unii Europejskiej możliwe jest zastosowanie: postępowania antydumpingowego, postępowania antysubsydyjnego oraz postępowania przed nadmiernym importem. Środki te są również nazywane instrumentami protekcji uwarunkowanej. Od 1970 r. stosowanie tych instrumentów regulowane jest na szczeblu wspólnotowym. Mają one chronić producentów przed szkodliwymi następstwami importu na obszarze Unii. Celem opracowania jest przedstawienie najważniejszych kwestii związanych z wymienionymi instrumentami i procedurami ich stosowania oraz próba oceny konsekwencji ich przyjęcia przez Polskę w związku z przystąpieniem kraju do Unii Europejskiej. 2. Pojęcie i rodzaje instrumentów ochrony rynku stosowanych w Unii Europejskiej Jeśli chodzi o środki chroniące rynek, Unia Europejska najczęściej korzysta z postępowań antydumpingowych. Procedury antydumpingowe w Unii Europejskiej.

(2) Bożena Pera. 52. zostały wprowadzone Rozporządzeniem Rady Wspólnoty Europejskiej1 w 1995 r. Są one zgodne z uregulowaniami Światowej Organizacji Handlu, określonymi w Porozumieniu w sprawie stosowania artykułu VI GATT 1994 i ustaleniami końcowymi Rundy Urugwajskiej GATT. Towar uważa się za wprowadzony na rynek na warunkach dumpingu, jeżeli został on nabyty po cenie niższej od jego wartości normalnej oraz jeżeli cena eksportowa produktu eksportowanego z jednego kraju do drugiego jest niższa niż porównywalna cena w normalnych warunkach handlowych dla podobnego towaru przeznaczonego do konsumpcji końcowej w kraju eksportera2. W przypadkach gdy cena krajowa nie może być podstawą wyznaczenia wartości normalnej, stosowane są inne rozwiązania3. Wielkość, o jaką wartość normalna przewyższa cenę eksportową, określa się jako marżę dumpingową lub margines dumpingu. Wyznacza ona górną granicę cła antydumpingowego. Jego wysokość najczęściej ustala się na poziomie pozwalającym na zlikwidowanie szkody. Praktyka ta jest uznawana w myśl przepisów międzynarodowych za nieuczciwą konkurencję. W przypadku gdy prowadzi ona do pogorszenia sytuacji producentów w kraju importu, kraj ten ma prawo nałożyć na taki import cło antydumpingowe. Od 1994 r. decyzje w sprawie dumpingu są podejmowane zwykłą większością głosów. Komisja Europejska ma prawo wszcząć postępowanie antydumpingowe z urzędu. Najczęściej czyni to jednak na wniosek wszystkich producentów produktu podobnego lub tych z nich, których udział w produkcji globalnej stanowi znaczną część4. Jeżeli Komisja uzna wstępnie, że wniosek zawiera dowody wystąpienia dumpingu i szkody, po konsultacjach w ramach Komitetu Antydumpingowego informuje oskarżonych o dumping eksporterów i ich rząd. Postępowanie nie jest wszczynane wobec krajów, których udział w konsumpcji stanowi poni-. Regulacje antydumpingowe Unii Europejskiej, uwzględniające postanowienia Porozumienia WTO, weszły w życie 1 stycznia 1995 r. na podstawie Rozporządzenia Rady (WE) nr 3283/94, OJ L 349/94. Następnie zostały zmodyfikowane Rozporządzeniem Rady (WE) nr 384/96 z dnia 22 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony przed importem po cenach dumpingowych z krajów niebędących członkami Wspólnoty Europejskiej, OJ L 56/96 z 6.03.1996 r. W latach następnych jeszcze kilkakrotnie wprowadzano niewielkie zmiany. 1. 2 Akt końcowy Rundy Urugwajskiej wielostronnych negocjacji handlowych, cz. I, Marakesz, 15.04.1994, s. 127.. 3 Przykładowo przy braku sprzedaży towarów podobnych lub ich sprzedaży w niewielkich ilościach bądź poniżej kosztów, albo gdy sprzedaż występowała pomiędzy firmami powiązanymi ze sobą, za wartość normalną przyjmuje się cenę skalkulowaną na podstawie kosztów produkcji towaru podobnego z uwzględnieniem zysku lub cenę w eksporcie do kraju trzeciego.. 4 Wszczęcie postępowania jest możliwe po poparciu wniosku przez producentów reprezentujących co najmniej 50% produkcji. Ponadto muszą oni reprezentować co najmniej 25% całkowitej produkcji produktu podobnego..

(3) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 53. żej 1%, chyba że ich łączny udział przekracza 3% tej konsumpcji5. Decyzja o rozpoczęciu procedury postępowania antydumpingowego jest ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Eksporter oskarżony o szkodę powinien złożyć specjalny kwestionariusz oraz wniosek o przesłuchanie w Komisji. Stosowne formularze, mające na celu zbadanie szkody, są również wysyłane do importerów i producentów unijnych. W przypadku braku wypełnionych kwestionariuszy Komisja bada sprawę za pomocą dostępnych informacji. Ponadto analizuje również możliwości podażowe w kraju eksportera pod kątem groźby wyrządzenia rzeczywistej szkody przemysłowi Wspólnoty, bądź też istotnego opóźnienia w rozwoju odpowiedniego sektora przemysłu w następstwie importu po cenach dumpingowych. W przypadku braku podstaw do zastosowania cła andumpingowego Komisja, po konsultacji z Komitetem Antydumpingowym, umarza postępowanie. Jeżeli istnieją zastrzeżenia ze strony któregokolwiek z państw członkowskich, Komisja przedkłada wniosek o umorzenie Radzie. Wstępne stwierdzenie przez Komisję powstania szkody spowodowanej przez dumping może prowadzić do ustanowienia cła tymczasowego6. Jeżeli w toku dalszego postępowania zostanie potwierdzone wystąpienie dumpingu i szkody, Rada może nałożyć ostateczne cło antydumpingowe. Cło takie jest płacone przez importera unijnego. W wypadku gdy eksporter oskarżony o dumping w trakcie procedury dochodzeniowej zobowiąże się do zapewnienia minimalnego poziomu cen oraz składania półrocznych raportów odnośnie do wielkości, kierunków sprzedaży i uzyskanych cen, cło jest zawieszone. Zobowiązania cenowe i cła antydumpingowe są nakładane na okres 5 lat, z możliwością ich dalszego przedłużenia w wyniku postępowania weryfikacyjnego. Eksporterzy, importerzy i producenci będący stroną w postępowaniu mogą występować o rewizję decyzji podjętych przez instytucje Unii na drodze administracyjnej lub sądowej. Uregulowania prawne Unii Europejskiej w zakresie dumpingu przewidują przed wygaśnięciem środków antydumpingowych: postępowanie przeglądowe, postępowanie dla nowych eksporterów, postępowanie antyabsorpcyjne, postępowanie związane z obchodzeniem cła antydumpingowego7. Postępowanie antyabsorpcyjne może prowadzić nawet do podwyższenia cła. Ze Unia Europejska. Przygotowanie Polski do członkostwa, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2001, s. 256. 5. 6 Cło tymczasowe nie może być nałożone wcześniej niż 60 dni od rozpoczęcia postępowania i nie później niż w ciągu dziewięciu miesięcy od daty wszczęcia postępowania. Może być ono nałożone maksymalnie na okres dziewięciu miesięcy. 7 Rozporządzenie Rady (WE) nr 384/96 z dnia 22 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony przed importem po cenach dumpingowych z krajów niebędących członkami Wspólnoty Europejskiej, OJ L 56/96 z 6.03.1996 r..

(4) Bożena Pera. 54. względu na obchodzenie nałożonych ceł, m.in. poprzez zakładanie montowni na obszarze Unii Europejskiej, do regulacji unijnych zostały wprowadzone stosowne przepisy utrudniające takie precedensy. Obok dumpingu za nieuczciwą praktykę w handlu międzynarodowym są uznawane również subsydia. Umożliwiają one wejście na zagraniczne rynki zbytu dzięki sztucznie uzyskanej przewadze komparatywnej. Przepisy regulujące stosowanie subsydiów są wzorowane na Porozumieniu WTO. Stwierdzenie subsydium wymaga pojawienia się dwóch przesłanek: udzielenia przez rząd albo jakąkolwiek inną instytucję publiczną wkładu finansowego lub wsparcia cenowego albo dochodowego oraz uzyskanie korzyści przez beneficjenta8. Subsydia, gdy są specyficzne, mogą podlegać środkom odwetowym9. Rozumie się przez nie ograniczenie ich zakresu tylko do określonych przedsiębiorców, ich grup lub gałęzi gospodarki, chociaż pozornie mogą z nich korzystać wszystkie podmioty. Uważa się za nie te wszystkie środki, które są uzależnione od wyników eksportu, oraz te, których przyznanie jest uwarunkowane użyciem towarów krajowych zamiast importowanych. W przypadku subsydiów, których stosowanie jest uzasadnione względami rozwojowymi czy społecznymi, nie są stosowane cła wyrównawcze10. Należą do nich: finansowanie urządzeń i dostosowanie do nowych wymagań w zakresie ochrony środowiska naturalnego, działania wspierające rozwój regionów względnie zacofanych, prowadzenie badań naukowo-technicznych oraz wsparcie w środkach przeznaczonych na rolnictwo. W procedurze antysubwencyjnej Komisja Europejska jest zobligowana do wystąpienia do rządu kraju oskarżonego o domniemanie sybsydiowania z prośbą o konsultacje w celu wyjaśnienia sytuacji i osiągnięcie rozwiązania akceptowanego przez obie strony. Jeżeli porozumienie nie zostanie osiągnięte w ciągu 45 dni od złożenia wniosku przez producentów unijnych, Komisja rozpoczyna procedurę antysubsydyjną. Postępowanie powinno zostać zakończone w ciągu roku od daty jego wszczęcia. Postępowanie jest umarzane w przypadku podobnym do dumpingu oraz gdy wielkość subsydium stanowi mniej niż 1% ad valorem. Postępowania odwoławcze i przeglądowe są podobne do procedur stosowanych w zakresie postępowań antydumpingowych. W procedurze antysubwencyjnej stosowane są: środki w postaci ceł tymczasowych, ceł podlegających działaniu wyrównawczemu i szkody wyrządzonej przez subsydiowany import11. 8. Polska w WTO, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, IKCHZ, Warszawa 2002,. 9. Obok subsydiów specyficznych występują jeszcze subsydia powszechne.. s. 117. 10. Subsydia te określa się jako „zielone”.. Cło tymczasowe może być wprowadzone maksymalnie na okres 4 miesięcy. Jest ono nakładane przez Komisję nie wcześniej niż po 60 dniach i nie później niż dziewięć miesięcy od podjęcia 11.

(5) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 55. Trzecim instrumentem stosowanym we wspólnej polityce handlowej UE jest postępowanie ochronne przed nadmiernym importem. Środki te pozwalają na ograniczenie wielkości importu, czyli na odstępstwo od zasady zakazu stosowania ograniczeń ilościowych w handlu międzynarodowym12. Środki ochronne można ustanowić, gdy towar jest sprowadzany do Wspólnoty w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że mogą one spowodować poważną szkodę producentom produktu podobnego lub bezpośrednio konkurującego, działającym na obszarze Wspólnoty, lub grozić jej spowodowaniem. Wprowadzenie środków ochronnych musi być poprzedzone postępowaniem. Ustanawiając kontyngent, Komisja powinna zagwarantować utrzymanie tradycyjnych strumieni handlu. Środki ochronne mogą być wprowadzone na okres 4 lat z możliwością ich przedłużenia do 8 lat, jednak co roku muszą one podlegać liberalizacji w równych odstępach czasu. W przypadku importu pochodzącego z krajów rozwijających się i należących do WTO procedura ochronna nie może być uruchomiona, jeśli udział takiego kraju w całkowitym imporcie do Unii nie przekracza 3%, chyba że udział takich państw w imporcie danego towaru do Unii Europejskiej przekracza 9%13. Możliwe jest również zastosowanie tymczasowych środków ochronnych w formie podwyższonego cła na okres nie dłuższy niż 200 dni, w sytuacji krytycznej, kiedy zwłoka mogłaby doprowadzić do wyrządzenia szkody trudnej do naprawienia i gdy wstępnie stwierdzono, że nadmierny import może wyrządzić poważną szkodę producentom z Unii Europejskiej. Ponadto mogą zostać wprowadzone środki nadzoru, jako rozwiązanie łagodniejsze zamiast środków ochronnych, lub gdy Komisja na podstawie skróconego postępowania stwierdzi wzrost importu zagrażający wyrządzeniu szkody wspólnotowym producentom. 3. Instrumenty ochrony rynku obowiązujące w Unii Europejskiej po akcesji Polski W chwili akcesji Polski do Unii Europejskiej, w ramach wspólnej polityki handlowej krajów członkowskich tego ugrupowania, obowiązywało 137 środków antyprocedury. Pozostałe dwa instrumenty są wprowadzane na okres 5 lat i mogą być przedłużane. Cła wyrównawcze nakłada Rada Unii Europejskiej zwykłą większością głosów, indywidualnie na każdego z eksporterów.. 12 Stosowanie tych środków dopuszczają art. XIX GATT 1994 oraz Porozumienie w sprawie stosowania środków ochronnych. Por. E. Kaliszuk, Możliwości stosowania klauzul ochronnych w świetle GATT i WTO [w:] Polska w WTO…, s. 163–196.. 13 E. Kaliszuk, Postępowanie antydumpingowe i inne instrumenty protekcjonizmu uwarunkowanego [w:] Unia Europejska, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2004, s. 201..

(6) Bożena Pera. 56. dumpingowych, które były nałożone na 57 towarów pochodzących z 33 krajów. Najwięcej środków antydumpingowych obowiązywało w imporcie z Chin (31), Indii (12), Rosji (10), Tajwanu i Korei (po 9), Ukrainy (8), Japonii i Tajlandii (po 7), Indonezji (6), Białorusi (5). Polska, przystępując do Unii Europejskiej, została zobowiązana automatycznie do przyjęcia środków antydumpingowych14. W okresie od stycznia do końca września 2005 r. rozpoczęto 23 postępowania antydumpingowe dla towarów pochodzących z następujących krajów: Chiny (7); Hongkong, Malezja, Rumunia, Tajwan (po 2); Chorwacja, Gwatemala, Indie, Republika Korei, Pakistan, Rosja, Tajwan, Ukraina, Wietnam (po jednym)15. Ponadto w przypadku ośmiu towarów wprowadzono tymczasowe środki antydumpingowe, po jednym towarze z USA, Norwegii, Indonezji, Tajwanu, Tajlandii, Wietnamu i Rosji16. W chwili akcesji Polski do Unii Europejskiej obowiązywało 20 środków antysubsydyjnych, nałożonych na 14 towarów importowanych z 10 krajów, z czego większość pochodziła z Indii17. Zastosowane środki w większości miały formę ceł, w niektórych przypadkach były to zobowiązania cenowe ze strony zagranicznych dostawców18. W okresie od stycznia do września 2005 r. uruchomiono 2 procedury antysubsydyjne w stosunku do towarów pochodzących z Malezji i Tajlandii19. Uregulowania unijne w sprawie środków ochronnych dotyczą wszystkich towarów z wyjątkiem: niektórych tekstyliów, towarów pochodzących z krajów trzecich objętych Rozporządzeniem Rady (WE) 519/94 oraz towarów importowanych z Chin20. Unia Europejska rzadko korzystała z możliwości ochrony rynku przez nadmiernym importem. Środki ochronne są stosowane przeciwko całemu importowi danego produktu (erga omnes). Unia Europejska wszczęła tylko postępowania ochronne: w imporcie niektórych wyrobów stalowych (2002), wobec mandarynek (2003) i pstrąga tęczowego (2004). Ostateczny środek ochronny z tytułu nadmiernego przywozu mandarynek w puszkach został ustanowiony 11 kwietnia 2004 r., z terminem obowiązywania do 8 listopada 2007 r. Instrument ten przyjął postać kontyngentu taryfowego, powyżej którego będzie obowiązywała dodat-. 14 Lista krajów i towarów, na które nałożone zostały środki antydumpingowe, została opublikowana przez Komisję Europejską w: Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard. Statistics Covering, European Commission, Brussels 2005, http://www.europa.eu.int. 15 16 17 18 19 20. Anti-dumping…, annex A i B, http://www.europa.eu.int, grudzień 2005.. Ibidem, annex C http://www.europa.eu.int, grudzień 2005.. Baza danych Komisji Europejskiej, http://www.europa.eu.int, grudzień 2005. Anti-dumping….. Ibidem, annex A i B, http://www.europa.eu.int, grudzień 2005. Rozporządzenie Rady (WE) 3285/94 z 22.12.1994..

(7) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 57. kowa opłata celna w wysokości 101 euro za tonę. Wielkość kontyngentu obejmującą nowo przyjęte państwa ustalono na 3850 ton21. Ograniczenia importu są stosowane przez Unię Europejską sporadycznie. Częściej stosuje ona środki nadzoru, szczególnie w formie tzw. systemu kontroli podwójnej. System ten polega na uzależnieniu otrzymania pozwolenia na przywóz od przedstawienia odpowiedniego dokumentu wydanego przez władze kraju eksportu. Obowiązuje on w imporcie wyrobów stalowych, tekstyliów i odzieży niewłączonych do ogólnego systemu WTO, oraz obuwia pochodzącego z Wietnamu. 4. Ocena przyjęcia przez Polskę instrumentów ochrony rynku wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej Przystępując do Unii Europejskiej, Polska została m.in. zobowiązana do przyjęcia wspólnej polityki handlowej, czyli wszystkich jej instrumentów, i do zniesienia stosowanych dotychczas środków ochrony rynku. Dodatkowo towary polskie zostały objęte środkami antydumpingowymi i antysubsydyjnymi stosowanymi dla towarów pochodzących z Unii Europejskiej. Polska przyjęła przepisy antydumpingowe, harmonizując je w bardzo dużym stopniu z rozwiązaniami stosowanymi przez Wspólnoty Europejskie przed przystąpieniem do Unii Europejskiej. Należy nadmienić, że przepisy antydumpingowe nie były wymienione w Układzie Europejskim jako dziedzina, w której powinno nastąpić zbliżenie przepisów prawnych. Z szacunków przeprowadzonych przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej wynikało, że wartość importu Polski objęta środkami antydumpingowymi stanowiła jedynie ok. 0,9% wartości importu22. Przystąpienie do Unii Europejskiej związane było, jak już wspomniano, ze zniesieniem przez ugrupowanie ceł antydumpingowych stosowanych dla towarów pochodzących z Polski (tabela 1). Zniesione zostało cło antydumpingowe na wywóz rur bezszwowych i zgrzewanych, lin i drutów stalowych, nawozów azotowych, saletry amonowej. Wywóz tych towarów na obszar Unii podlega obecnie przepisom wspólnotowego prawa konkurencji. Sprzedaż tych towarów poniżej kosztów zostanie uznana za przejaw nadużycia pozycji dominującej23. Komisja Europejska może w takich przypadkach nakładać karę grzywny. Uchylenie stosowania zakazu występuje w stosunku do „porozumień 21 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 658/2004 z 7.04.2004, nakładające ostateczny środek ochronny na niektóre przetworzone owoce cytrusowe, Dz.Urz. UE L 104 z 8.04.2004.. 22 T.T. Kaczmarek, M. Zarzycki, Poradnik eksportera, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Warszawa 2005, s. 214.. Art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego WE [w:] Prawo Unii Europejskiej z wprowadzeniem, C.H. BECK, Warszawa 2005, s. 68–69. 23.

(8) Bożena Pera. 58. rozwojowych”24, czyli takich, które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów albo popierania postępu technicznego lub gospodarczego. Tabela 1. Cła antydumpingowe nałożone przez Unię Europejską na towary pochodzące z Polski obowiązujące przed 1 maja 2004 r. Towar. Wynik postępowania. Sznurek polipropylenowy. Ostateczne cło 6,1–20,3%. Saletra amonowa. Cło ostateczne 20,65–26,91 EUR/t. Rury ze szwem. Cło ostateczne 0–23%. UAN (mieszaniny mocznika i azotanu amono- Ostateczne cło 22 EUR/t wego w roztworze wodnym lub amoniakalnym) ZA Puławy – 0% Stalowe liny i druty. Ostateczne cło 27,9–48,3% Zobowiązanie cenowe. Rury bez szwu. Cło ostateczne 7,1–30,1%. Źródło: opracowanie na podstawie: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip. gov.pl, październik 2005.. Tabela 2. Cła antydumpingowe stosowane przez Polskę przed akcesją do Unii Europejskiej Kauczuk. Towar. Kraj. Rosja, Republika Czeska. Kabel syntetyczny z poliestru. Białoruś. Zapalniczki. Chiny, Tajwan, Wietnam. Syntetyczne włókna cięte z poliestru. Białoruś. Rodzaj instrumentu. Środek ostateczny, cło: Rosja – 30,1%, Rep. Czeska – 21%. Środek ostateczny, cło – 38,8% Środek ostateczny, cło – 7,3% Postępowanie przeglądowe w toku, cło – 0,09 EUR/szt.. Źródło: opracowanie na podstawie: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip. gov.pl, październik 2005.. W przypadku trzech towarów (tabela 2): kabli syntetycznych z poliestru, syntetycznych włókien ciętych z poliestru oraz zapalniczek stosowane są w Unii Europejskiej cła antydumpingowe. 24. Art. 81 ust. 3 Traktatu Wspólnot Europejskich [w:] Prawo Unii…, s. 68..

(9) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 59. Rozszerzenie Unii Europejskiej o Polskę i pozostałych 9 krajów w 2004 r. doprowadziło do niewielkich zmian przyjętych rozwiązań w zakresie stosowanych ograniczeń na wybrane towary pochodzące przede wszystkim z Rosji, Białorusi, Ukrainy oraz Chin (tabela 3). Tabela 3. Towary objęte w Unii Europejskiej postępowaniem weryfikacyjnym w związku z rozszerzeniem w 2004 r. Towary Chlorek potasu. Kraj pochodzenia Rosja, Białoruś. Węglik krzemu. Rosja, Ukraina. Folia aluminiowa. Rosja. Azotan amonu. Rosja, Ukraina. Blachy i zwoje Rosja elektrotechniczne teksturowane Krzem Chiny Telewizory kolorowe Chiny Części rowerowe. Chiny. Przyjęte rozwiązanie 1 mln ton wolnych od cła antydumpingowego, cena minimalna (12 miesięcy) Ukraina: 3,5 tys. ton wolnych od cła antydumpingowego (na 6 miesięcy z możliwością przedłużenia o dalsze 6 miesięcy); Rosja: powiększenie kontyngentu bezcłowego, zobowiązanie eksportera do nieprzekroczenia kontyngentu Powiększenie kontyngentu bezcłowego, zobowiązanie eksportera do przestrzegania ceny minimalnej 62 tys. ton wolnych od cła antydumpingowego, zobowiązanie eksportera rosyjskiego i ukraińskiego do przestrzegania ceny minimalnej (6 miesięcy) 2 tys. ton wolnych od cła antydumpingowego, wymóg ceny minimalnej (na 12 miesięcy) Postępowanie w toku Powiększenie kontyngentu bezcłowego oraz wymóg ceny minimalnej Zwolnienie ze zwiększonego cła pod pewnymi warunkami. Źródło: opracowanie na podstawie: Polska w Unii Europejskiej, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2004, s. 113.. Polska najbardziej zainteresowana była zniesieniem ceł antydumpingowych na chlorek potasu, części do produkcji rowerów, telewizory kolorowe, folię aluminiową i węglik krzemu. W kwietniu 2004 r. Komitet Antydumpingowy zaakceptował propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą poddania procedurze weryfikacyjnej środków antydumpingowych w zakresie wymienionych powyżej towarów. W przypadku telewizorów kolorowych z Chin, folii aluminiowej i węglika krzemu z Rosji powiększono bezcłowy kontyngent importowy i zobowiązano dostawcę do stosowania ceny minimalnej. Podobne rozwiązanie dotyczące powiększenia bezcłowego kontyngentu dla nowo przyjętych krajów i uzgodnionej ceny minimalne zastosowano również w przypadku węglika krzemu z Ukrainy, chlorku potasu z Rosji i Białorusi, azotanu amonu z Rosji i Ukrainy, blach i zwojów elektrotechnicznych teksturowanych.

(10) Bożena Pera. 60. z Rosji. Ponadto zwolniono ze zwiększonego cła firmy, które nie sprowadzają miesięcznie więcej niż 299 sztuk części rowerowych jednego typu25. Polska nie była zainteresowana zniesieniem systemu ochrony w imporcie nawozów azotowych i wyrobów stalowych. Przed przystąpieniem do Unii Europejskiej towary te podlegały środkom ochrony w Polsce. Komisja Europejska podjęła rozmowy z rządami krajów najbardziej dotkniętych konsekwencjami ceł (Rosja, Białoruś, Ukraina, Chiny) w marcu 2004 r., zgłaszając gotowość przeprowadzenia postępowania przeglądowego w przypadku wystąpienia zainteresowanych stron z wnioskiem. W dniu 8 listopada 2005 r. opublikowane zostało Rozporządzenie Rady (WE)26 nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz stalowych lin i kabli pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, Indii, Republiki Południowej Afryki i Ukrainy27. W tym samym dniu weszło w życie Rozporządzenie Rady (WE) rozszerzające częściowe zawieszenie ostatecznych ceł antydumpingowych na przywóz niektórych rur i przewodów bez szwu z żelaza lub stali niestopowej pochodzących z Chorwacji i Ukrainy28. Wprowadzone cło antydumpingowe dotyczyło również przywozu z Rosji i Rumunii. Zostało ono zastąpione zobowiązaniem eksporterów do zachowania ceny minimalnej. Przywóz z Chorwacji i Ukrainy pozostaje na bardzo niskim poziomie. Polscy producenci są na ogół zainteresowani ochroną przed importem po cenach dumpingowych. Często brak im jest jednak odpowiedniej wiedzy o procedurach i środkach antydumpingowych. Poważne trudności stwarza zwłaszcza prawidłowe wypełnienie wniosku o wszczęcie postępowania. Jak już wspomniano, przystępując do Unii Europejskiej, Polska została objęta również środkami antydumpingowymi, jakie są stosowane przez kraje trzecie w handlu z państwami Unii Europejskiej (tabela 4). Największa liczba towarów pochodzących z Unii Europejskiej, na które zostały nałożone środki antydumpingowe, jest wysyłana do Indii. Ponadto w przypadku płyt laminowych eksportowanych na Ukrainę obowiązują cła tymczasowe. Prowadzone są również postępowania antydumpingowe dla towarów eksportowanych do Chin (np. chloroform), Indii (kaprolaktam, papier powlekany, żywica w paście, toluen)29. 25 26. T.T. Kaczmarek, M. Zarzycki, op. cit., s. 214.. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1858/2005, Dz.Urz. L 299, z dnia 16.11.2005.. Ostateczne cło antydumpingowe zostało już wprowadzone w 1999 r. na mocy Rozporządzenia Rady (WE) nr 1796/1999. Rada nałożyła ostateczne cło antydumpingowe na przywóz stalowych lin i kabli, m.in. z Polski. 27. 28. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1866/2005, Dz.Urz. L 300, z dnia 17.11. 2005.. Strona: Handel Zagraniczny Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mgip.gov.pl/clo, listopad 2005. 29.

(11) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 61. Tabela 4. Lista krajów stosujących ostateczne środki antydumpingowe w handlu towarami pochodzącymi z Unii Europejskiej Kraj. Brazylia. Mleko w proszku, fenol. Egipt. Opony samochodowe. Chiny Indie. Indonezja Malezja Meksyk. Ukraina. Towar. Katechina. Anilana, chlorek choliny, nierdzewne blachy walcowane na zimno, kauczuk (HSR), poliol elastyczny, siarczan aminu, oksoalkohole, cyjanek sodu, chlorek metylu, fenol, fenyl glicerynowy (PHPG)-I, żelazocyjanek sodu, saletra, teofilina i kofeina, papier termoczuły (TSP), witamina AD3, witamina A palmitynian, witamina C, witamina Ab2D3K, węglik potasu, soda kaustyczna Sorbit. Papier samokopiujący. Polistyren krystaliczny Płyty pilśniowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard. Statistics Covering, European Commission, Brussels 2005; oraz: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip.gov.pl, październik 2005.. Do momentu akcesji Polska nie stosowała środków antysubsydyjnych. Z dniem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zostało przerwane postępowanie antysubsydyjne przeciwko polskim półtuszom wieprzowym eksportowanym na Łotwę. Podobnie jak w przypadku środków antydumpingowych, towary pochodzące z Polski zostały objęte odpowiednimi środkami stosowanymi przez inne kraje w handlu z krajami Unii Europejskiej. Środki antysubsydyjne są nakładane przez kraje Ameryki Północnej i Południowej na produkty spożywcze (tabela 5). Dodatkowo w przypadku dwóch towarów jest prowadzone postępowanie antysubsydyjne: olej z oliwek (Meksyk) i skrobia ziemniaczana (Wenezuela). Objęcie Polski środkami antysubsydyjnymi może wpłynąć na eksport cukru, mrożonej wołowiny oraz skrobii ziemniaczanej. W przeciwieństwie do Unii Europejskiej, Polska, jak też inne kraje Europy Środkowowchodniej, stosowała częściej środki ochrony przez nadmiernym importem. Instrumenty te stosowane były zwłaszcza wobec krajów sąsiednich i azjatyckich. Przystępując do Unii Europejskiej, Polska została zobligowana do zniesienia tych środków (tabela 6)..

(12) Bożena Pera. 62. Tabela 5. Lista krajów stosujących ostateczne środki antysubsydyjne w handlu towarami pochodzącymi z Unii Europejskiej Argentyna. Kraj. Towar. Brzoskwinie konserwowe, olej z oliwek, gluten pszenny. Kanada. Cukier rafinowany. Meksyk. Mrożona wołowina. Nowa Zelandia. Brzoskwinie konserwowe. USA. Cukier. Wenezuela. Ser Blue-veined, ser Gryiere, ser półtwardy. Peru. Olej z oliwek. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard. Statistics Covering, European Commission, Brussels 2005; oraz: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip.gov.pl, październik 2005.. Tabela 6. Środki ochronne zniesione przez Polskę w następstwie przystąpienia do Unii Europejskiej Towary. Żelazka elektryczne. Zakres geograficzny. Chiny. Karbid (węglik wapnia) Erga omnes Wyroby stalowe. Erga omnes. Podgrzewacze do wody Erga omnes Jogurt. Unia Europejska. Zapałki. Erga omnes. Środek ochronny. Środek ostateczny Dodatkowa opłata celna w postaci różnicy pomiędzy ceną referencyjną a wartością celną towaru Środek ostateczny Dodatkowa opłata celna 15% powyżej kontyngentu taryfowego. Środek ostateczny Dodatkowa opłata celna powyżej kontyngentu taryfowego, zróżnicowane stawki dla grup asortymentowych Środek ostateczny Dodatkowa opłata celna 25% powyżej kontyngentu taryfowego. Częściowe wycofanie koncesji (podniesienie stawki celnej poza kontyngentem taryfowym). Dodatkowa opłata celna powyżej kontyngentu taryfowego.

(13) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 63. cd. tabeli 6 Cement. Towary. Saletra amonowa. Zakres geograficzny. Białoruś Ukraina. Środek ochronny. Kontyngent ilościowy. Zakaz przywozu z wyjątkiem wielkości wskazanej przez ukraińskie władze w licencji eksportowej (40 tys. ton). Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http:// www.mgip.gov.pl; oraz: Polska w Unii Europejskiej, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2004, s. 119.. Z wyjątkiem saletry amonowej i części produktów stalowych, pozostałe towary nie są objęte ochroną w Unii Europejskiej. Produkty stalowe podlegają ochronie w formie ceł antydumpingowych, jednakże ze względu na różną strukturę produkcji stali w Polsce i Unii Europejskiej skuteczność tych środków jako protekcji polskiego hutnictwa może okazać się niewystarczająca. Podobna sytuacja może wystąpić w przypadku polskiego przemysłu węglowego. Polska powinna jedynie liczyć na doprowadzenie przez Unię Europejską do urealnienia kosztów energii w Rosji. Jest to jeden z warunków uzależniających zgodę ugrupowania na członkostwo Rosji w Światowej Organizacji Handlu. Akcesja Polski do Unii Europejskiej oznacza też objęcie kraju podobnymi środkami stosowanymi przez inne kraje przeciwko ugrupowaniu. Wspomnieć tu należy o niektórych produktach stalowych eksportowanych do USA. Ostateczne środki ochrony przed nadmiernym importem stosują również Filipiny w przypadku dachówki ceramicznej30. Postępowania w zakresie omawianego instrumentu w handlu z krajami Unii Europejskiej są prowadzone przez następujące kraje: Peru (tekstylia), Ukraina (żarna i tarcze do szlifowania z kamienia), Rosja (biały cukier), Białoruś (wyroby cukiernicze, rury bez szwu, mięso drobiowe, włókno poliestrowe), Mołdawia (kosmetyki), Ukraina (papa), Indie (maniok i skrobia), Turcja (termometry cieczowe, naturalne aktywne produkty mineralne, niektóre wyroby ze szkła, lustra bez ram, przyrządy do pomiaru napięcia prądu)31. Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mgip.gov.pl, październik 2005. 30. Strona: Handel Zagraniczny Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mgip.gov.pl/clo, listopad 2005. 31.

(14) Bożena Pera. 64. Szansą na lepszy dostęp do rynków krajów członkowskich stało się zniesienie środków ochrony przed nadmiernym importem przez kraje przystępujące do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. (tabela 7). Tabela 7. Środki ochrony przed nadmiernym importem stosowane przeciwko Polsce przez kraje przystępujące do Unii Europejskiej Towar. Kraj. Rodzaj instrumentu. Azotan amonowy. Republika Czeska. Środek ostateczny, opłata celna dodatkowa 5%. Cukier. Słowacja. Cukier. Węgry. Środek ostateczny, kontyngent dla Polski: 3500 tys. ton rocznie. Izoglukoza, syropy izoglukozowe i glukozowe. Republika Czeska. Proszek kakaowy. Republika Czeska. Drożdże. Litwa. Azotan amonowy. Mięso wieprzowe. Węgry. Łotwa. Środek ostateczny, opłata celna dodatkowa 11 600 HUF/t. Cło tymczasowe do 23 stycznia 2004 r., środek ostateczny nie był znany. Środek ostateczny, dodatkowa opłata celna: 83–163%. Kwota wolna od tej opłaty dla trzech grup towarowych. Środek ostateczny, opłata celna dodatkowa 113% i kwota wolna od tej opłaty Środek ostateczny, dodatkowa opłata celna 16%. Środek ostateczny, dodatkowa opłata celna 0,257 LVF/kg oraz kwota wolna od tej opłaty. Źródło: opracowanie na podstawie: Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip. gov.pl, październik 2005.. Możliwości wykorzystania instrumentu ochrony przed nadmiernym importem dla polskich przedsiębiorstw są niewielkie. Unia Europejska rzadko stosuje ten środek, traktując go jako wyjątkowy, nawet pomimo dopuszczenia tego rodzaju środka na zasadach regionalnych. Za lepsze rozwiązanie przyjmuje się udzielenie pomocy własnym producentom na cele restrukturyzacji czy przekwalifikowania pracowników. Pewne szanse dla polskich producentów pojawiły się natomiast w zakresie ograniczenia importu z Chin. Na mocy porozumienia o przystąpieniu tego kraju do WTO członkowie tej organizacji mogą stosować w przywozie z Chin: do końca 2013 r. specjalny mechanizm ochronny32 dla wszystkich towarów, a do końca 2008 r. – specjalny mechanizm ochronny w imporcie tekstyliów i odzieży. 32. Temporary product-specific safeguard mechanism..

(15) Konsekwencje przyjęcia przez Polskę…. 65. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej oznacza, że Komisja Europejska podejmuje decyzje w sprawie protekcji, liberalizacji czy też dostępu do rynku dla krajów trzecich. Rozwiązanie to należy traktować jako instrument pozwalający obniżyć protekcję w stosunkach zewnętrznych w krajach, gdzie takie decyzje mogą natrafiać na barierę polityczną. 5. Wnioski końcowe Objęcie polskiego rynku środkami ochronnymi stosowanymi przez Unię Europejską prowadzi do różnych zmian. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, niektóre sektory polskiej gospodarki uzyskują dodatkową ochronę. Środki obejmują również wyroby, które w Polsce nie są wytwarzane i przyczyniają się do podrożenia towarów sprowadzonych z krajów trzecich, czyli spoza ugrupowania. Polscy producenci powinni zamienić dostawców na unijnych lub uwzględnić wyższe koszty surowców, materiałów, komponentów i części. Pojawienie się środków ochronnych stosowanych do chwili akcesji przeciwko Unii Europejskiej będzie miało negatywny skutek dla polskich przedsiębiorstw eksportujących poza obszar jednolitego rynku. Sytuacja eksporterów nie uległa zasadniczej zmianie w przypadku środków ochrony przed nadmiernym importem. Polscy eksporterzy zostali objęci wyłącznie środkami stosowanymi wobec całej Unii Europejskiej. Pozostały natomiast w mocy środki stosowane przeciwko Polsce. Podsumowując, należy stwierdzić, że restrykcyjne znaczenie instrumentów ochrony rynku zależy w znacznej mierze od udziału importu tego kraju, od udziału w konsumpcji krajowej oraz od wysokości określonego środka. Literatura Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard. Statistics Covering, European Commission, Brussels 2005, http://www.europa.eu.int, grudzień 2005. Kaczmarek T.T., Zarzycki M., Poradnik eksportera, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz–Warszawa 2005. Kaliszuk E., Możliwości stosowania klauzul ochronnych w świetle GATT i WTO [w:] Polska w WTO, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, IKCHZ, Warszawa 2002. Kaliszuk E., Postępowanie antydumpingowe i inne instrumenty protekcjonizmu uwarunkowanego [w:] Unia Europejska, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2004. Polska w Unii Europejskiej, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2004. Polska w WTO, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, IKCHZ, Warszawa 2002. Prawo Unii Europejskiej z wprowadzeniem, C.H. BECK, Warszawa 2005..

(16) 66. Bożena Pera. Unia Europejska. Przygotowanie Polski do członkostwa, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, IKCHZ, Warszawa 2001. Zmiany w systemie instrumentów ochrony rynku w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej – informator dla przedsiębiorstw, Departament Instrumentów Polityki Handlowej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mgip. gov.pl, październik 2005. Consequences of Poland’s Adoption of Market Protection Instruments under the European Union’s Common Trade Policy The European Union applies various types of instruments to regulate its trade with third countries. Besides tariff instruments, non-tariff instruments are also used, regulating trade in non-EU goods and resulting from protective measures. In the European Union, it is possible to apply: anti-dumping procedures, anti-subsidy procedures, and procedures to counteract excessive imports. The aim of the article is to present the most important issues linked with the above-mentioned instruments and their application, and also to attempt to assess their consequences for Poland in the wake of the country’s accession to the European Union. In the article, the author describes the various instruments of conditional protection applied in the European Union that have been binding upon Poland since its accession. The author also tries to identify the consequences for Poland of adopting these instruments..

(17)