Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej na przykładzie paktu stabilności i wzrostu

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 669. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Gra˝yna Holik Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Zygmunt Nowak Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Koordynacja polityki bud˝etowej Unii Europejskiej na przyk∏adzie paktu stabilnoÊci i wzrostu 1. Polityka ekonomiczna w warunkach integracji Procesy międzynarodowej integracji gospodarczej przebiegają na ogół w ramach ugrupowań integracyjnych. Aby proces taki mógł nastąpić, kraje tworzące ugrupowanie integracyjne muszą spełnić określone warunki, które proces ten mogą ułatwić, a których niespełnienie proces ten może utrudnić lub nawet uniemożliwić. Do warunków tych należy zaliczyć zwłaszcza: komplementarność struktur gospodarczych integrujących się krajów, czyli wzajemne ich dopasowanie, odpowiednią infrastrukturę, głównie o charakterze technicznym (komunikację), oraz określoną prointegracyjną politykę gospodarczą. Ta ostatnia realizowana jest w ramach określonych struktur instytucjonalno-organizacyjnych, których zadaniem jest m.in. jej koordynacja oraz inicjowanie, ułatwianie i swoiste organizowanie procesów integracyjnych1. Dotychczasowa praktyka międzynarodowej integracji gospodarczej wskazuje, że niezbędnymi warunkami dla prowadzenia procesów integracji są: komplementarność struktur gospodarczych oraz istnienie w integrujących się krajach koniecznej infrastruktury. Natomiast trzeci warunek, w postaci sprzyjającej poli1 Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, pod red. E. Oziewicz, PWN, Warszawa 2001, s. 18..

(2) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 56. tyki gospodarczej, jest szczególnie istotny w wyższych formach integracji. Jego spełnienie oznacza bowiem konieczność dopasowania celów, środków i narzędzi zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej polityki ekonomicznej, począwszy od koordynacji tej polityki, a skończywszy na wprowadzeniu polityki wspólnej2. Przez koordynację polityki gospodarczej rozumie się zwykle podejmowane wspólnie przez grupę państw działania zmierzające do formułowania polityki gospodarczej3. Wśród większości ekonomistów panuje na ogół zgodność co do zasadności koordynacji między krajami wchodzącymi w skład ugrupowania integracyjnego (organizacji międzynarodowej), w przypadku których występują duże współzależności gospodarcze. Wskazuje się tutaj na dwie grupy argumentów przemawiających za istnieniem mechanizmów koordynacji: – po pierwsze, umożliwiają one ograniczenie ryzyka ponoszenia kosztów polityki gospodarczej jednego państwa przez pozostałe kraje uczestniczące w danej organizacji (ugrupowaniu), – po drugie, koordynacja może zwiększać skłonność rządów do podejmowania niepopularnych, lecz koniecznych działań służących rozwojowi gospodarczemu. Mechanizmy koordynacji mogą się zasadniczo różnić między sobą. W skrajnym przypadku koordynacja mogłaby oznaczać ustanowienie ponadnarodowej instytucji, której przekazane zostały uprawnienia rządów poszczególnych państw w zakresie polityki gospodarczej. W innym przypadku koordynacja mogłaby się ograniczać jedynie do wymiany informacji między rządami odnośnie do podejmowanych działań. Państwa członkowskie Unii Europejskiej, zgodnie z art. 4 Traktatu o WE, „zobowiązane są do przyjęcia polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityki państw członkowskich, rynku wewnętrznym i określeniu wspólnych celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady gospodarki otwartego rynku i wolnej konkurencji, a także poszanowaniu następujących, kluczowych zasad: stabilności cen, zdrowych finansów publicznych i stosunków pieniężnych oraz stabilnego bilansu płatniczego”. Polityka ta koordynowana jest w ramach Rady Europejskiej (art. 98, 99 Traktatu o WE)4 na podstawie „Ogólnych wytycznych polityki gospodarczej” (OWPG). Ogólne wytyczne w sprawie polityki gospodarczej są wydawane przez Radę UE corocznie, poczynając od 1993 r., i są podstawowym instrumentem jej koordynacji. Stanowią one dokument określający główne kierunki polityki gospodarczej, przy zachowaniu kompetencji poszczególnych państw członkowskich odnośnie do szczegółowego kształtowania tej polityki i jej 2. P. Bożyk, J. Misala, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999, s. 510. T. Ciszak, Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej, Biuletyn Analiz 2000, nr 10, www.biuletyn.ukie.gov.pl 4 W. Weidenfeld, W. Wessels, Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 2002, s. 175. 3.

(3) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 57. realizacji. Zakres metod koordynacji obejmuje: wymianę informacji, wspólne oceny sytuacji gospodarczej, wspólnie uzgadniane zasady i cele polityki, wspólnie uzgadniane działania5. O ile w większości przypadków mają one niezobowiązujący charakter, to np. w dziedzinie polityki fiskalnej są wiążące dla członków ugrupowania. Komisja Europejska dokonuje co roku w specjalnym raporcie gospodarczym przeglądu realizacji wytycznych przez poszczególne kraje członkowskie. W przypadku gdy polityka gospodarcza państwa członkowskiego nie jest zgodna z ogólnymi wytycznymi lub stanowi zagrożenie dla właściwego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej, Rada – na mocy art. 94 TWE – może skierować do tego państwa zalecenia dotyczące koniecznej korekty i – jeśli uzna za celowe – podać je do wiadomości publicznej. Państwa członkowskie, prowadząc swoją politykę gospodarczą w ramach tych wytycznych, mają na uwadze współdziałanie w osiąganiu celów określonych w traktatach, którymi są: stały wzrost gospodarczy, wysoki poziom zatrudnienia, stabilne ceny, zdrowe finanse publiczne, trwale zrównoważony bilans płatniczy, wysoki poziom konkurencyjności, umocnienie spójności ekonomicznej i społecznej (art. 2 Traktatu o WE). Rozwój procesu integracji europejskiej, tj. tworzenie jednolitego rynku, a przede wszystkim przejście do trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej, sprzyjał stopniowemu wprowadzaniu kolejnych mechanizmów koordynacji polityk gospodarczych. Było to niezbędne z uwagi na dużą współzależność gospodarek państw strefy euro. Współzależność ta wywiera silny wpływ również na krajowe polityki gospodarcze, zmniejszając skuteczność ich oddziaływania i ograniczając możliwości państwa w kształtowaniu polityki makroekonomicznej. 2. Koordynacja polityki monetarnej i bud˝etowej w Unii Europejskiej Unia gospodarcza i walutowa oznacza jedną politykę pieniężną, stopę procentową i bank centralny, a także bilateralne sztywne kursy wymiany walut pomiędzy walutami państw członkowskich unii oraz zastąpienie ich walut narodowych jedną wspólną walutą. Celem unii gospodarczej i walutowej jest trwała koordynacja działań ekonomicznych i polityki gospodarczej państw Unii Europejskiej6.. 5. T. Ciszak, op.cit. J. Ruszkowski, E. Gólnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, PWN, Warszawa 1998, s. 229. 6.

(4) 58. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. Przejście do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej wymagało jednoczesnego spełnienia tzw. kryteriów konwergencji (art. 121 Traktatu o WE). Zgodnie z nimi: – średnia stopa inflacji nie powinna przekroczyć więcej niż o 1,5 pkt. przeciętnej stopy inflacji osiągniętej przez trzy państwa członkowskie UE o najniższej inflacji, – długoterminowe stopy procentowe nie powinny przekraczać więcej niż o 2 pkt. odnośnej stopy procentowej występującej w trzech państwach członkowskich UE, które odnotowały najniższą stopę inflacji, – deficyt budżetowy nie powinien być większy niż wartość referencyjna 3% PKB, – dług publiczny nie powinien być większy niż wartość referencyjna 60% PKB, – waluta danego kraju członkowskiego powinna uczestniczyć w europejskim systemie walutowym i pozostawać w ramach dopuszczalnego przedziału wahań (±15%) w ciągu dwóch lat. Ponadto w okresie tych dwóch lat kurs waluty krajowej nie może być dewaluowany w stosunku do walut krajów UE na własny wniosek7. Trzy spośród wymienionych kryteriów dotyczą konwergencji monetarnej, gdyż odnoszą się do stabilności cen, długoterminowych stóp procentowych i kursów walut. Dwa pozostałe natomiast odnoszą się do konwergencji fiskalnej, ponieważ dotyczą finansów publicznych. Sens powyższych kryteriów sprowadza się do zapewnienia, że kraje unijne ubiegające się o członkostwo w unii gospodarczej i walutowej osiągnęły wysoki stopień stabilności ekonomicznej i trwałej zbieżności, jeszcze przed przystąpieniem do strefy euro. Wypełnienie tych kryteriów pozwala na zredukowanie ryzyka wystąpienia niekorzystnych zjawisk gospodarczych od początku członkostwa danego kraju w unii walutowej. Wraz z ustanowieniem unii gospodarczej i walutowej w styczniu 1999 r. i powołaniem do życia Europejskiego Banku Centralnego – zmianie uległy ramowe warunki polityki gospodarczej państw członkowskich strefy euro. Polityka gospodarcza nadal pozostaje w gestii rządów narodowych. Państwa członkowskie nie były i nadal nie są gotowe do przekazania Wspólnocie rozległych kompetencji, np. w dziedzinie polityki podatkowej, społecznej, infrastrukturalnej itp.8 Natomiast w zakresie polityki pieniężnej i kursów walutowych kompetencje te zostały przeniesione na EBC i Radę Europejską. Oznacza to scedowanie przez 7 W. Nicoll, T.C. Salmon, Zrozumieć Unię Europejską, Książka i Wiedza, Warszawa 2002, s. 323. 8 Poza zagraniczną polityką handlową, polityką rolną, regionalną, strukturalną i spójności Traktat z Maastricht nie obdarza WE rozległymi kompetencjami w dziedzinie centralnej polityki gospodarczej. Por. W. Weidenfeld, W. Wessels, op. cit., s. 176–177..

(5) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 59. państwa tworzące unię walutową suwerenności w dziedzinie regulacji podaży pieniądza i kursów walutowych na rzecz instytucji ponadnarodowej (centralizacja). Polityka monetarna była i jest jednym z dwóch głównych filarów polityki makroekonomicznej. Drugim jest polityka budżetowa, która wprawdzie pozostała na poziomie narodowym (w tym samorządowym), ale podlega wspólnemu nadzorowi i koordynacji na szczeblu unii gospodarczej i walutowej. Zasady tej koordynacji wynikają z postanowień Traktatu o WE (art. 104) oraz uchwalonego 17.06.1997 r. przez Radę Europejską – „Paktu stabilności i wzrostu”. Potrzeba koordynacji tych polityk wynika z obawy, że zbyt luźna polityka budżetowa w niektórych krajach członkowskich unii gospodarczej i walutowej mogłaby zagrozić skuteczności jednolitej polityki pieniężnej realizowanej przez EBC. Monitorowanie sytuacji budżetowej krajów UE powierzono Komisji Europejskiej. Jej zadaniem jest dokonywanie porównań wielkości deficytu i długu publicznego w relacji do PKB i wyciąganie wniosków, czy relacja ta zmniejsza się i osiąga wartość referencyjną, czy też występuje odwrotna sytuacja, która może być źródłem poważnych problemów budżetowych9. Deficyt budżetowy i dług publiczny stały się najważniejszymi kategoriami makroekonomicznymi współczesnych gospodarek. Z jednej strony przyczyny powstawania deficytu, jego trwałość, głębokość oraz sposób finansowania długu publicznego warunkują procesy stabilizacji i wzrostu gospodarczego, z drugiej zaś same pozostają pod ich wpływem. Z uwagi na te skomplikowane zależności, kwestie deficytu budżetowego i długu publicznego nie są łatwe do jednoznacznego rozstrzygnięcia. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że występują cztery podstawowe negatywne skutki deficytów10: – przyspieszenie procesów inflacyjnych przez jego monetyzację (wzrost podaży pieniądza), – występowanie efektu „wypychania”, – negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących w bilansie płatniczym, w wyniku działania mechanizmu tzw. bliźniaczych deficytów (tzn. deficytu budżetowego i deficytu w obrotach bieżących), – niebezpieczeństwo tzw. pułapki zadłużeniowej, w wyniku szybkiego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi. Przedstawione argumenty należy rozważać w zależności od uwarunkowań występujących w danym kraju, a zwłaszcza od powiązania zjawisk fiskalnych z monetarnymi. 9. s. 11.. L. Oręziak, Polityka budżetowa na obszarze euro. Część I, „Bank i Kredyt” 2002, nr 6,. 10 W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2000, s. 254..

(6) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 60. Aby zapewnić dyscyplinę budżetową we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej, ukształtowane zostały trzy mechanizmy koordynacji polityki budżetowej11: – ogólne wytyczne w sprawie polityki gospodarczej, stanowiące pewien consensus poglądów wyrażanych przez kraje członkowskie w sprawie średnioterminowej polityki makroekonomicznej, – programy zbieżności, które miały szczególne znaczenie przed 1999 r., kiedy kraje UE musiały je realizować, by osiągnąć wyniki gospodarcze predysponujące do zakwalifikowania się do strefy euro. Kraje UE, które w przyszłości będą chciały uczestniczyć w unii monetarnej, również muszą realizować takie programy, – procedura nadmiernego deficytu (art. 104 Traktatu o WE), która ma skłonić kraje członkowskie do unikania „nadmiernych deficytów”, tzn. przekroczenia limitu 3% PKB w przypadku deficytu budżetowego oraz limitu 60% PKB w odniesieniu do długu publicznego. W przypadku gdy Komisja Europejska uzna, że w kraju członkowskim istnieje nadmierny deficyt lub że taki deficyt może wystąpić, kieruje swoją opinię do Rady Europejskiej. Z kolei Rada – kwalifikowaną większością głosów – z uwzględnieniem zaleceń Komisji oraz ewentualnych uwag zgłoszonych przez kraj członkowski podejmuje decyzję, czy występuje nadmierny deficyt. Jeżeli taka sytuacja ma miejsce, do danego kraju kierowane są zalecenia, aby w wyznaczonym okresie problem został rozwiązany. Zastosowanie się do zalecenia zamyka procedurę. W przypadku gdy kraj uchyla się od wypełnienia zaleceń Rady, wówczas może ona wezwać go do podjęcia w określonym terminie działań zmierzających do takiego ograniczenia deficytu, które uznaje się za niezbędne, by nie dopuścić do destabilizacji finansów publicznych. Ponadto Rada może zadecydować o zastosowaniu albo w określonym przypadku zaostrzeniu jednego z kilku środków12: – zażądać od kraju członkowskiego, by przed emisją papierów wartościowych opublikował dodatkowe informacje, które określi Rada, – wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do zaostrzenia polityki pożyczkowej stosowanej wobec danego kraju, – zażądać od danego kraju nieoprocentowanego depozytu w odpowiedniej wysokości aż do czasu, gdy w opinii Rady nadmierny deficyt zostanie skorygowany, – nałożyć kary w odpowiedniej wysokości.. 11. L. Oręziak, Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt” 2001, nr 78, s. 11–12. 12 L. Oręziak, Polityka…, s. 12; J. Ciak, Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu z Maastricht przez kraje obszaru euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt” 2003, nr 8, s. 31..

(7) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 61. Podstawowym celem zastosowania tak surowych instrumentów jest zagwarantowanie „zdrowych” finansów publicznych po utworzeniu unii walutowej. Procedura nadmiernego deficytu została wzmocniona przez „Pakt stabilności i wzrostu”, który został zatwierdzony na szczycie w Amsterdamie w czerwcu 1997 r., a zaczął funkcjonować w styczniu 1999 r. 3. Istota i cele „Paktu stabilnoÊci i wzrostu” Podstawę „Paktu stabilności i wzrostu” stanowi uchwała Rady Europejskiej, opierająca się na dwóch rozporządzeniach w sprawie13: – wzmocnienia nadzoru sytuacji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityki gospodarczej (nr 1466/97 z 7 lipca 1997 r.), – przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu (nr 1467/97 z 7 lipca 1997 r.). Pakt, wzmacniając dyscyplinę budżetową w strefie euro oraz w pozostałych państwach Unii Europejskiej, uzupełnia politykę monetarną zmierzającą do utrzymania oczekiwań inflacyjnych na niskim i stabilnym poziomie. Powinno to doprowadzić do obniżenia się stóp procentowych, podstawowego warunku trwałego i nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia14. Celem Paktu jest zobowiązanie krajów strefy euro do utrzymywania w średnim terminie zrównoważonych budżetów, aby umożliwić krajom członkowskim przestrzeganie wartości referencyjnej (3% PKB) nawet w okresie gorszej koniunktury gospodarczej lub wręcz „ujemnego wzrostu”. Aby było to możliwe, w czasie dobrej koniunktury muszą one podjąć wysiłek zmierzający do eliminowania deficytu, ale także osiągnięcia nadwyżki budżetowej. Pakt ukierunkowany jest z jednej strony na wzmocnienie nadzoru i koordynacji budżetów krajowych, z drugiej zaś, na przyspieszenie procedur przy nadmiernych deficytach. W Pakcie zawarte są również zapisy tworzące tzw. system wczesnego ostrzegania, w ramach procedury wielostronnego nadzoru. Zgodnie z nimi, kraje członkowskie zostały zobowiązane do tworzenia kilkuletnich programów stabilności i konwergencji. Programy te stanowią podstawę stabilności cen oraz trwałego wzrostu zatrudnienia. Programy stabilizacji zawierają następujące elementy15: – średniookresowy cel polityki budżetowej, którym jest równowaga lub nadwyżka budżetowa, 13. W. Nicoll, T.C. Salmon, op. cit., s. 326. Raport Rady „Ecofin” dla Rady Europejskiej, Dublin, 13 grudnia 1996 r., cyt. za: J. Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 123. 15 J. Borowiec, op. cit., s. 124. 14.

(8) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 62. – prognozy rozwoju gospodarki i kształtowania się najważniejszych zmiennych ekonomicznych, takich jak: publiczne wydatki inwestycyjne, wzrost PKB, inflacja, zatrudnienie, – środki polityki gospodarczej niezbędne do osiągnięcia celów programu, a w wypadku środków budżetowych – ocenę wpływu na budżet, – wstępną analizę stanu deficytu i zadłużenia. Rada, na podstawie oceny Komisji i Komitetu Ekonomiczno-Finansowego, ustala w ramach wielostronnego nadzoru, czy zawarty w programie cel średniookresowy polityki budżetowej zapobiega nadmiernemu deficytowi, czy prognozy ekonomiczne, na jakich oparto program, są realistyczne i czy zastosowane środki doprowadzą do średniookresowego celu budżetowego. Programy konwergencji mają szerszy zakres, ponieważ obejmują – oprócz poprzednich elementów – również te, które dotyczą polityki monetarnej i kursowej. W Pakcie określono działania, które należy podjąć, kiedy deficyt budżetowy w państwie strefy euro przekroczy próg 3% PKB, system sankcji nałożonych na państwo, jeżeli nie podejmie ono skutecznych działań mających usunąć lub przynajmniej zredukować narastający deficyt, jak również sprecyzowano warunki, w których dopuszczalne jest przekroczenie wartości referencyjnej (tzw. klauzula ochronna)16. Sankcje z reguły mają formę nieoprocentowanych wpłat (depozytów). Jeżeli deficyt budżetowy tylko nieznacznie przekracza limit 3% PKB, to w pierwszym roku stosowania sankcja wynosi 0,2% PKB danego kraju (część stała). Jeżeli deficyt budżetowy jest większy, to odsetek kary rośnie o dodatkowe 0,1% za każdy punkt procentowy powyżej wielkości referencyjnej (część ruchoma). Niezależnie jednak od wielkości deficytu, wysokość jednorazowej sankcji finansowej nie może przekroczyć 0,5% PKB danego kraju. W kolejnych latach, do momentu odwołania decyzji o występowaniu nadmiernego deficytu, wysokość sankcji odpowiada wartości zmiennej. W sytuacji gdy deficyt budżetowy zostanie obniżony poniżej 3% PKB, depozyt podlega zwrotowi. Natomiast jeżeli po upływie dwóch lat kraj zmuszony do złożenia tego depozytu nadal posiada nadmierny deficyt, zdeponowana suma jest automatycznie przekształcana w karę, co oznacza, że nie podlega zwrotowi i może być przekazana do budżetu unijnego. Tak więc przewidziane jeszcze w Traktacie z Maastricht sankcje, które mogły być uchwalone tylko na podstawie kwalifikowanej większości głosów, zostają zastąpione mechanizmem automatycznym. Zakłada się, że przyjęte sankcje powinny być takich rozmiarów, aby kraj członkowski odczuł bodźce skłaniające go bardziej do zmiany polityki fiskalnej niż do zdeponowania koniecznej sumy. Wiąże się to z zaostrzeniem polityki fiskalnej. 16. T. Ciszak, op. cit..

(9) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 63. Pakt przewiduje również sytuacje, w których możliwe jest przekroczenie limitu 3% PKB bez narażania się na sankcje (wspomniana klauzula ochronna). Klauzula ta może być zastosowana wtedy, gdy wysoki deficyt budżetowy ma charakter wyjątkowy, tymczasowy i jest wynikiem nadzwyczajnych okoliczności lub jeśli wynika z dotkliwej recesji (gdy PKB danego kraju liczony w kategoriach realnych maleje o ponad 2% rocznie w tym roku, w którym deficyt budżetowy przekroczył 3%). Zgodnie z „Paktem stabilności i wzrostu” zrównoważone finanse publiczne przyczyniają się m.in. do zmniejszenia długu publicznego, wzmocnienia zaufania u inwestorów, utrzymania stopy procentowej na niskim poziomie, a więc stworzenia korzystnych warunków do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. 4. Realizacja „Paktu stabilnoÊci i wzrostu” w latach 1999–2003 Inicjatorami ustanowienia „Paktu stabilności i wzrostu” były RFN i te państwa przyszłej unii gospodarczej i walutowej, które znajdowały się wówczas w czołówce najwyżej rozwiniętych krajów świata. Nie miały one większych problemów z wypełnieniem kryteriów fiskalnych konwergencji. Duże trudności w tym względzie występowały jedynie w tych krajach, które charakteryzowały się wysokimi wydatkami publicznymi, deficytem i zadłużeniem wewnętrznym (Włochy, Hiszpania, Portugalia). Fakt, że po 1996 r. tylko jedno państwo zdolne było spełnić wszystkie kryteria, zrodził ogromne wątpliwości, czy unia gospodarcza i walutowa rozpocznie funkcjonowanie przy zdecydowanej mniejszości państw, czy też należy obniżyć kryteria lub przesunąć jej początek na termin późniejszy. Największe obawy wiązały się z możliwością zliberalizowania kryteriów konwergencji, co mogłoby prowadzić do wzrostu tendencji inflacyjnych w Unii Europejskiej. Stąd też państwa, które mogły najwięcej stracić z powodu słabego euro, wspólnie z Danią, Wielką Brytanią, Szwecją i Grecją podjęły inicjatywę wzmocnienia reguł fiskalnych rządzących wspólną walutą17. „Pakt stabilności i wzrostu” zaczął w pełni obowiązywać 1 stycznia 1999 r., a więc wraz z początkiem trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej. Był to okres bardzo dobrej koniunktury gospodarczej. Tempo wzrostu gospodarczego w UE w latach 1999–2000 wynosiło od 2,8% do 3,5%. Stąd też państwa „15” nie miały w tym okresie większych trudności ze spełnieniem kryterium relacji deficytu budżetowego do PKB. W 2000 r. zarówno Unia jako całość, jak i państwa 17. W. Nicoll, T.C. Salmon, op. cit., s. 325; W. Weidenfeld, W. Wessels, op. cit., s. 373..

(10) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 64. strefy euro odnotowały dodatnie saldo budżetu (por. tab. 1). Równie pomyślne były prognozy na następne lata. Wprowadzenie euro spotkało się więc z dobrym przyjęciem. Te korzystne uwarunkowania sprawiły, że rządy wielu państw – „Eurolandu” zamiast skupić się na równoważeniu finansów publicznych (zgodnie z „Paktem stabilności i wzrostu”) – ze względów politycznych (wybory) – podjęły działania, które w okresie dekoniunktury mogły szybko doprowadzić do zwiększenia deficytu budżetowego (optymistyczne planowanie dochodów i wydatków budżetowych, cięcia podatków dochodowych, przesunięcie na dalsze lata reform strukturalnych wydatków budżetowych itp.). Tabela 1. Deficyt budżetowy w krajach Unii Europejskiej (jako % PKB) Wyszczególnienie. Deficyt budżetowy (–), nadwyżka (+) 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. –0,7. –0,5. +0,1. +0,4. 0,0. Dania. +1,1. +3,3. +2,6. +3,1. +1,9. Niemcy. –2,2. –1,5. +1,1. –2,8. –3,6. Grecja. –2,5. –1,8. –1,9. –1,4. –1,2. Hiszpania. –2,7. –1,2. –0,8. –0,1. –0,1. Belgia. Francja. –2,7. –1,8. –1,4. –1,5. –3,1. Irlandia. +2,4. +2,3. +4,3. +1,1. –0,1. Włochy. –2,8. –1,7. –0,6. –2,6. –2,3. Luksemburg. +3,1. +3,5. +6,1. +6,4. +2,6. Holandia. –0,8. +0,7. +2,2. +0,1. –1,1. Austria. –2,4. –2,3. –1,5. +0,3. –0,6. Portugalia. –2,6. –2,8. –2,8. –4,2. –2,7. Finlandia. +1,3. +2,0. +6,9. +5,1. +4,7. Szwecja. +1,9. +1,5. +3,4. +4,5. +1,2. Wielka Brytania. +0,2. +1,1. +3,9. +0,8. –1,4. Strefa EURO. –2,2. –1,3. +0,1. –1,6. –2,2. UE „15”. –1,6. –0,7. +0,9. –0,9. –1,9. Źródło: http://europa.eu.int/comm/eurostat. Sytuację tę szybko zweryfikowała rzeczywistość. Do końca 2002 r. euro straciło do dolara amerykańskiego 20%. EBC podniósł stopę procentową i rozpoczął interwencję na rynku, aby wzmocnić euro. Zgodnie z założeniami inflacja w strefie euro nie powinna przekraczać 2%, tymczasem we wrześniu 2000 r. osiągnęła poziom 2,8%. Tendencja ta była niebezpieczna, gdyż wzrost inflacji groził rozregulowaniem gospodarki europejskiej i postępowi w integracji. Stąd niezbędna.

(11) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 65. była interwencja EBC, która w efekcie oznaczała wyższe stopy procentowe, a więc droższy kredyt i wolniejszy wzrost gospodarczy. W 2001 r. większość państw UE, w tym strefy euro, odnotowała spowolnienie wzrostu gospodarczego (UE 1,6% PKB, strefa euro 1,4% PKB). Jednocześnie dodatnie w 2000 r. saldo finansów publicznych przekształciło się w deficyt, który na obszarze Unii wyniósł 0,9% PKB, a w „Eurolandzie” 1,9% PKB (por. tab. 1). Rekordowy poziom deficyt osiągnął w Portugalii (4,2%). Powyżej średniej dla „Eurolandu” wskaźnik ten kształtował się w Niemczech (2,8%) i we Włoszech (2,6%). Na 12 państw strefy euro jedynie w sześciu finanse publiczne były zrównoważone lub osiągnięto znaczną nadwyżkę (np. w Luksemburgu – 6,4% czy Finlandii – 5,1%). W pozostałych krajach UE w 2001 r. odnotowano nadwyżkę budżetową od 0,8% w Wielkiej Brytanii, 3,1% w Danii do 4,5% w Szwecji. Pod względem drugiego kryterium fiskalnego, tj. długu publicznego, należy stwierdzić, że w 2001 r. stosunek zadłużenia publicznego do PKB zarówno na obszarze całej Unii, jak i w strefie euro przekraczał wartość bazową (60% PKB) i wyniósł odpowiednio 63,0% i 69,2% (por. tab. 2). Najwyższą wielkość osiągnął we Włoszech (109,5%), Belgii (108,5%), Grecji (107%) i Austrii (67,3%). Tabela 2. Dług publiczny w krajach Unii Europejskiej (jako % PKB) Wyszczególnienie. Dług publiczny 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. Belgia. 119,2. 114,9. 109,6. 108,5. 105,4. Dania. 56,2. 53,0. 47,4. 45,4. 45,2. Niemcy. 60,9. 61,2. 60,2. 59,5. 60,8. Grecja. 105,8. 105,1. 106,2. 107,0. 104,9. Hiszpania. 64,6. 63,1. 60,5. 56,9. 54,0. Francja. 59,5. 58,5. 57,2. 56,8. 59,1. Irlandia. 55,2. 49,3. 39,3. 36,8. 34,0. Włochy. 116,3. 114,9. 110,6. 109,5. 106,7. Luksemburg. 6,3. 6,0. 5,6. 5,6. 5,7. Holandia. 66,8. 63,1. 55,8. 52,8. 52,6. Austria. 63,9. 67,5. 66,8. 67,3. 67,9. Portugalia. 55,0. 54,3. 53,3. 55,6. 58,0. Finlandia. 48,8. 47,0. 44,5. 43,8. 42,7. Szwecja. 70,5. 62,7. 52,8. 54,4. 52.4. Wielka Brytania. 47,7. 45,1. 42,1. 39,0. 38,6. Strefa EURO. 73,5. 72,1. 69,6. 69,2. 69,1. UE „15”. 68,8. 67,8. 63,9. 63,0. 62,5. Źródło: http://europa.eu.int/comm/eurostat.

(12) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 66. W największych gospodarkach „Eurolandu” stosunek ten przekraczał 55% PKB (Francja, Hiszpania), a w Niemczech zbliżony był do wartości bazowej. Rok 2002 był dla gospodarek państw unijnych równie trudny jak poprzedni. Kolejny raz odnotowano spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Unia Europejska rozwijała się w tempie 1,0%, a strefa euro w tempie 0,8%. Deficyt budżetowy w krajach unii gospodarczej i walutowej wzrósł do 2,2% PKB, natomiast na obszarze całej Unii osiągnął poziom 1,9% PKB. Spośród 12 państw „Eurolandu” w pięciu poziom deficytu wzrósł w stosunku do 2001 r., przy czym najwięcej we Francji i Niemczech. W państwach tych wskaźnik deficytu przekroczył wartość bazową i wyniósł w Niemczech 3,6% PKB, a we Francji 3,1% PKB. Również w Portugalii i we Włoszech kryterium to może być zagrożone, jeżeli działania stabilizujące finanse publiczne nie okażą się trwałe. Należy także zwrócić uwagę na fakt, że w 2002 r. w Unii Europejskiej tylko pięć państw miało zrównoważone finanse publiczne bądź nadwyżkę budżetową. Największą nadwyżkę miała Finlandia (4,7% PKB) i Luksemburg (2,6% PKB), natomiast w Danii i Szwecji dodatnie saldo wyniosło odpowiednio 1,9% PKB i 1,2% PKB, a w Belgii odnotowano równowagę. Kryterium dotyczące relacji długu publicznego do PKB w 2002 r. w UE nie zostało spełnione. Poziom długu wyniósł 62,5% PKB, w tym w strefie euro – 69,1% PKB. Podobnie jak w roku poprzednim, największy dług publiczny występował we Włoszech (106,7%), Belgii (105,4%) i Grecji (104,9%), aczkolwiek w tych krajach zaobserwowano niewielką obniżkę tej relacji. Dopuszczalną granicę wskaźnik ten przekroczył również w Niemczech (60,8%) i Austrii (67,9%), natomiast w takich krajach, jak Portugalia (58,0%) i Francja (59,1%) stosunek ten zbliżony był do wartości bazowej. Zgodnie w art. 109 Traktatu o Unii Europejskiej oraz „Paktem stabilności i wzrostu”, państwa członkowskie powinny osiągnąć trwałą zbieżność w dziedzinie finansów publicznych. Oznacza to m.in., że poprawa ich sytuacji budżetowej powinna wynikać z zastosowania środków dostosowania budżetowego natury strukturalnej, a nie z pozytywnego oddziaływania cyklu koniunkturalnego na budżet. Dane statystyczne zamieszczone w tabelach 1, 2 wydają się potwierdzać, że proces dostosowania się krajów „Eurolandu” do powyższych wymogów nie ma jeszcze trwałego charakteru. Najbardziej niepokojąco sytuacja przedstawia się w dwóch największych gospodarkach strefy euro, tj. w Niemczech i Francji. W 2003 r. oba te kraje po raz drugi złamały reguły „Paktu stabilności i wzrostu” w odniesieniu do kryterium deficytu budżetowego. Niedobór budżetu w Niemczech wyniósł 4,2% PKB, a we Francji 4% PKB18. Oba kraje zapowiedziały przekroczenie unijnych limitów także w 2004 r. 18. J. Bielecki, Decyzja mogła być nielegalna, „Rzeczpospolita” 2004, nr 6..

(13) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 67. Według wstępnych danych Komisji Europejskiej w 2003 r. deficyt budżetowy strefy euro wyniesie 2,8% PKB. Z wyjątkiem Finlandii, która osiągnie dodatnie saldo (3,3% PKB), gospodarki pozostałych państw będą się charakteryzowały deficytem. Prawdopodobnie poziom bazowy przekroczy Portugalia (3,5% PKB), która w 2001 r. już raz nie spełniła tego kryterium. Wtedy po raz pierwszy pojawiła się kwestia uruchomienia mechanizmów dyscyplinujących przewidzianych w Pakcie. W 2003 r. we Francji dług publiczny po raz pierwszy przekroczył próg 60% PKB19. Oznacza to, że Francja (61,4%) obok Niemiec (62,7%), Włoch (106%), Belgii (102,7%), Grecji (101%) i Austrii (67,9%) zostanie uznana za kraj nadmiernie zadłużony. Zadłużenie europejskie, które w latach 1998-1999 ustabilizowało się na poziomie 67–68% (w tym strefa euro 72–73%), a następnie w latach 2000–2002 lekko zmalało (UE ok. 64–62,5%; strefa euro ok. 70–69,1%), od 2003 r. zaczęło rosnąć. Tendencja ta będzie się utrzymywała w kolejnych latach. Zgodnie z prognozami Komisji Europejskiej w 2006 r. dług publiczny strefy euro wyniesie 71,9% PKB, w krajach UE-15 osiągnie poziom 65,1% PKB, a w całej Unii Europejskiej (UE-25) 64,2% PKB20. Istniejące procedury nie przewidują żadnych sankcji za nadmierne zadłużenie, w przeciwieństwie do nadmiernego deficytu. Jak już wspomniano, w 2001 r. w Portugalii deficyt budżetowy osiągnął poziom 4,2% PKB. Na początku 2002 r. Komisja Europejska rekomendowała wystosowanie tzw. wczesnego ostrzeżenia, a w lipcu 2002 r. uruchomiła wobec Portugalii procedurę nadmiernego deficytu. W listopadzie Rada Ecofin (w składzie ministrów gospodarki i finansów) podjęła decyzję o wystąpieniu nadmiernego deficytu i zobowiązała Portugalię do jego zredukowania do końca 2003 r. Portugalia wywiązała się z tego zobowiązania w 2002 r. i zredukowała deficyt do poziomu 2,7% PKB. Podobne działania zostały wszczęte wobec Niemiec i Francji. Państwa te znalazły się w trudnej sytuacji, gdyż z jednej strony zła koniunktura prowadzi do pogłębienia się problemów budżetowych, z drugiej zaś rygorystyczne postanowienia Paktu ograniczają zastosowanie środków polityki fiskalnej, stymulujących popyt wewnętrzny. W listopadzie 2003 r. na posiedzeniu Rady Ecofin Komisja Europejska poddała pod głosowanie wniosek zobowiązujący Francję i Niemcy do obniżenia deficytu budżetowego w 2004 r. w takim stopniu, który zagwarantowałby jego redukcję poniżej 3% PKB w 2005 r. Jednak ta propozycja nie uzyskała poparcia większości 2/3 głosów. Za propozycją Komisji opowiedziały się Belgia, Grecja, Dania, Hiszpania, Szwecja, Austria, Holandia i Finlandia. Przeciwko 19. „Rzeczpospolita”, 10.11.2003 za: „Le Figaro”, 03.11.2003 Koniunktura gospodarcza w państwach Unii Europejskiej w 2004 roku, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, maj 2005 r., s. 66. 20.

(14) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 68. głosowały: Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Irlandia i Luksemburg oraz odpowiednio Francja lub Niemcy. Oznacza to, że zostały one zwolnione na dwa lata z kar, jakie zgodnie z Paktem powinny zapłacić za utrzymywanie przez trzeci rok z rzędu deficytu budżetowego powyżej 3% PKB21. W tej sytuacji Komisja Europejska, stojąc na straży zapisów traktatowych, może podejmować dalsze działania, tj. przedkładać kolejne rekomendacje czy wystąpić do unijnego sądu o ukaranie krajów łamiących te zapisy. 5. Kontrowersje wokół funkcjonowania „Paktu stabilnoÊci i wzrostu” Korzystna dla Francji i Niemiec decyzja Rady Ecofin spowodowała, że odżyły spory pomiędzy przeciwnikami i zwolennikami ścisłego przestrzegania prawa europejskiego. Przeciwnicy podkreślają złą konstrukcję Paktu. W pewien sposób narusza on suwerenność pojedynczego kraju, gdyż zmusza kraje członkowskie do nieprzekraczania limitu 3% PKB w odniesieniu do deficytu budżetowego i 60% PKB w odniesieniu do długu publicznego, co w okresie osłabienia koniunktury znacznie ogranicza działanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury22. I tak np. J.E. Stiglitz23 uważa, że kiedy następuje spowolnienie gospodarcze, polityka fiskalna powinna być ekspansywna, gdyż spadają wówczas dochody budżetu i dług publiczny musi rosnąć. Tymczasem unijny Pakt wymaga albo zwiększenia podatków, albo ograniczenia wydatków, a to powoduje, że spowolnienie gospodarcze jedynie się pogłębia. Według J.E. Stiglitza „Pakt stabilizacyjny to rodzaj automatycznego układu destabilizującego gospodarkę. W tej sytuacji Unia Europejska powinna na nowo sformułować swój Pakt stabilizacyjny, biorąc pod uwagę wielkość deficytu budżetowego w warunkach pełnego zatrudnienia”. Pojawiają się jednak wypowiedzi, że lepiej zrezygnować z Paktu, bowiem traktaty europejskie jasno stwierdzają, że rządy poszczególnych państw ponoszą odpowiedzialność za swoje długi, a dofinansowanie przez europejski Bank Centralny jest wyraźnie zabronione. W przypadku zbyt wysokich deficytów rynki finansowe narzucą konieczną dyscyplinę przez wzrost oprocentowania rządowego długu. Przytoczone – nieliczne – krytyczne opinie uwypuklają nadmierny stopień restrykcyjności Paktu w sytuacji dekoniunktury gospodarczej oraz poddają w wątpliwość istnienie Paktu, gdyż rolę strażników dyscypliny budżetowej pełnią rynki finansowe. Ich reakcja na pojawiające się w gospodarce zagrożenia jest bardzo 21. A. Słojewska, Niemcom i Francji więcej wolno, „Rzeczpospolita”, 26.11.2003. J. Ciak, Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu z Maastricht przez kraje obszarów euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt”, 2003, nr 8, s. 33. 23 J.E. Stiglitz, Fałszywa perspektywa stabilności, „Gazeta Wyborcza”, maj 2003. 22.

(15) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 69. szybka i może mieć negatywne konsekwencje dla rządu, ze względu na rosnące koszty obsługi długu. Zwolennicy przestrzegania „Paktu stabilności i wzrostu” uważają, że powinien on zostać przebudowany tak, aby sprostać współczesnym wyzwaniom. Chodzi o elastyczne podejście i interpretację narzuconych wymogów, przy pozostawieniu postulatu zdrowych i zrównoważonych finansów publicznych jako priorytetu (P. Solbes, komisarz ds. polityki ekonomicznej i finansowej UE) 24. Również Europejski Bank Centralny (ostro skrytykował decyzję podjętą przez ministrów finansów „piętnastki”) opowiedział się za modyfikacją Paktu, która ma na celu wzmocnienie analizy ekonomicznej i strukturalnej. Brak przestrzegania reguł budżetowych może bowiem zagrozić zaufaniu do przyszłości gospodarczej i wiarygodności Unii. Z kolei minister finansów RFN, H. Eichel25 stwierdził, że należy złagodzić sztywną politykę wobec deficytów, natomiast zwrócić baczniejszą uwagę na dyscyplinowanie wydatków budżetowych. Według niego chodzi o to, aby konsolidacja budżetu była realizowana wytrwale, niezależnie od tego, czy dochody budżetu są mniejsze, czy większe. Przywódcy europejscy, w czerwcu 2003 r., na szczycie w Porto Carras w Grecji podpisali dokument, w którym po raz kolejny podkreślają absolutną konieczność wzmocnienia drożności finansów publicznych, „zwłaszcza przez kontynuowanie zmniejszania współczynnika długu publicznego i reformowania systemów emerytalnych, ochrony zdrowia”26. 17 lipca 2003 r. ukazał się, wykonany na zlecenie przewodniczącego Komisji Europejskiej R. Prodiego, raport „An Agenda for a Growing Europe”, w którym grupa niezależnych ekspertów proponuje dokonanie istotnych zmian w unijnych politykach, systemie instytucjonalnym oraz strukturze unijnego budżetu. W odniesieniu do „Paktu stabilności i wzrostu” propozycje dotyczą27: – bardziej elastycznej interpretacji kryterium deficytu budżetowego, w zależności od aktualnej fazy cyklu koniunkturalnego (zachowanie nadwyżki w okresie dobrej koniunktury zwiększałoby możliwości finansowania deficytu w czasie dekoniunktury); – uwzględnienia – przy ocenianiu poszczególnych krajów – kryterium całkowitego zadłużenia publicznego. Do tej pory bowiem kryterium poziomu długu publicznego nie było przestrzegane, nawet jeśli przekraczał on znacznie ustaloną 24 25. nr 78. 26. M. Listwoń, Pakt do rewizji, www.unia-polska.pl L. Oręziak, Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt” 2001,. R. Godeau, Europa…, cyt. za: A. Słojewska, Włoski kompromis… A. Bielska, M. Kwasowski, P. Serafin, Analiza propozycji reform zawartych w raporcie An Agenda for a Growing Europe – ocena z perspektywy wyzwań strategii lizbońskiej i rozszerzenia UE, „Biuletyn Analiz” 2003, nr 13, www.biuletyn, ukie.gov.pl 27.

(16) 70. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. w Pakcie wartość 60% PKB (np. w 2003 r. we Włoszech i Belgii dług przekroczył 100% PKB); – monitorowania krajowej polityki budżetowej przez niezależne krajowe jednostki audytu; – uwzględniania przez poszczególne kraje w większym niż dotychczas stopniu potrzeb Unii przy formułowaniu krajowej polityki fiskalnej oraz jej ewentualnego wpływu na strefę euro. Zbyt ekspansywna polityka budżetowa może bowiem doprowadzić do wzrostu deficytu budżetowego, a co za tym idzie, długu publicznego, przyczyniając się do kryzysu finansowego w kraju członkowskim, jak również do zwiększenia stóp procentowych w całej Unii; – udzielenia zezwolenia na zastosowanie klauzuli ochronnej przez te kraje, w których zaobserwowano ujemne realne stopy wzrostu PKB, a nie, jak to jest obecnie, kraje, w których realny PKB spadł o 2%; – wzmocnienia roli Komisji Europejskiej, jako instytucji nadzorującej i monitorującej politykę makroekonomiczną. Chodzi tutaj głównie o nadanie jej uprawnień do formułowania „wstępnych ostrzeżeń” oraz podejmowania decyzji o przekroczeniu kryterium deficytu budżetowego (obecnie uprawnienia te posiada Rada Unii Europejskiej); – wzmocnienia rady ds. strefy euro, w skład której wchodzą ministrowie gospodarki i finansów państw „Eurolandu” (np. w odniesieniu do polityki fiskalnej). Zaprezentowane propozycje zmian odnośnie do „Paktu stabilności i wzrostu” uwzględniają szereg rozwiązań sugerowanych w opiniach zarówno jego zwolenników, jak i przeciwników oraz zasługują na wnikliwą analizę i dyskusję. Zapowiedziana przez Przewodniczącego KE R. Prodiego „nowa inicjatywa na rzecz zarządzania gospodarczego Europy” może stanowić odpowiednią ku temu okazję. Reasumując rozważania dotyczące realizacji „Paktu stabilności i wzrostu” przez państwa strefy euro, można stwierdzić, że dotychczasowa praktyka pokazała, że ogólnie Pakt okazał się dobrym rozwiązaniem, w istniejących uwarunkowaniach prawnych i instytucjonalnych (chodzi z zdecentralizowany charakter polityki budżetowej w ramach obszaru euro). Jednakże wzbudzał i wzbudza kontrowersje, co pokazują przykłady Portugalii, Francji, Niemiec czy Włoch, a więc państw, w których został złamany lub jego realizacja jest zagrożona (problemy strukturalne w gospodarce). Część państw „Eurolandu”, stosując się do jego zapisów, zrobiła wiele, aby uzdrowić swoje finanse publiczne. Obecnie, na skutek decyzji Rady Ecofin – o odstąpieniu od ukarania Niemiec i Francji za zbyt wysoki deficyt budżetowy grozi im wolniejszy wzrost gospodarczy i wyższe stopy procentowe. Tak się stać jednak nie musi, jeżeli Francja, Niemcy i inne kraje zagrożone zwiększonym deficytem budżetowym połączą odpowiedzialną politykę fiskalną z rzeczywistą reformą strukturalną. Ponadto należy pamiętać, że czynnikiem dyscyplinującym politykę fiskalną są rynki finansowe, które w przypadku zagrożenia zwiększą koszty obsługi długu..

(17) Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…. 71. Literatura Bielecki J., Decyzja mogła być nielegalna, „Rzeczpospolita” 2004, nr 6. Bielska A., Kwasowski M., Serafin P., Analiza propozycji reform zawartych w raporcie An Agenda for a Growing Europe – ocena z perspektywy wyzwań strategii lizbońskiej i rozszerzenia UE, „Biuletyn Analiz” 2003, nr 13, www.biuletyn, ukie.gov.pl Bożyk P., Misala J., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999. Ciak J., Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu z Maastricht przez kraje obszarów euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt” 2003, nr 8. Ciszak T., Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej, „Biuletyn Analiz” 2000, nr 10, www.biuletyn.ukie.gov.pl Koniunktura gospodarcza w państwach Unii Europejskiej w 2004 roku, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, maj 2005 r. Listwoń M., Pakt do rewizji, www.unia-polska.pl Nicoll W., Salmon T.C., Zrozumieć Unię Europejską, Książka i Wiedza, Warszawa 2002. Oręziak L., Polityka budżetowa na obszarze euro. Część I, „Bank i Kredyt” 2002, nr 6. Oręziak L., Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt” 2001, nr 78. Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, pod red. E. Oziewicz, PWN, Warszawa 2001. Raport Rady „Ecofin” dla Rady Europejskiej. Dublin, 13 grudnia 1996 r., za: J. Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001. Ruszkowski J., Gólnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, PWN, Warszawa 1998. „Rzeczpospolita”, 10.11.2003, za: „Le Figaro”, 3.11.2003. Słojewska A., Niemcom i Francji więcej wolno, „Rzeczpospolita”, 26.11.2003. Stiglitz J.E., Fałszywa perspektywa stabilności, „Gazeta Wyborcza”, maj 2003. Weidenfeld W., Wessels W., Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 2002. Ziółkowska W., Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2000. Co-ordination of European Union Budget Policy Using the Example of the Stability and Growth Pact In this article, the authors look at problems related to the coordination of economic policy by countries belonging to the Economic and Currency Union, in particular – budget policy. The authors present the scope and role of economic policy under conditions of European integration and its co-ordination using the mechanisms and procedures of the Stability and Growth Pact. Based on an analysis of budget deficits and public debt in European Union countries in 1999–2003, the authors attempt to evaluate the effectiveness of this instrument of economic policy..

(18)