Tomasz Kapuśniak
"How Russia is Not Ruled. Reflections
on Russian Political Development",
Allen C. Lynch, Cambridge 2004 :
[recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 13,
159-161
K s ią ż k a K . T re m b ic k ie j o O k rą g ły m S tole j e s t d o jrz a łą i w p e łn i n a u k o w ą m onografią. D otyczy w ażnego p ro b lem u zarów no z p u n k tu w id ze n ia w alorów p o zn a w czych, ja k i utylitarn y ch . C echuje się rz e te ln o śc ią b ad a w cz ą, w y so k im p o zio m em o p a n o w a n ia z a sa d i te c h n ik i p is a n ia p rac y n au k o w e j, k o m p e te n tn y m w n io sk o w a n ie m i o b ie k ty w izm em ocen. Je st d o w o d e m d o jrz a ło śc i n au k o w o -b ad a w cze j autorki.
J a n Ja c h y m e k
A l l e n C . L y n c h , H o w R u s s i a I s N o t R u le d . R e f l e c t i o n s o n R u s s i a n P o l i t i c a l
D e v e lo p m e n t, C a m b r i d g e U n i v e r s i t y P r e s s , C a m b r i d g e 2 0 0 5 , s s. 2 7 6
W 2005 ro k u C am bridge U n iv ersity w y d ał n ie p u b lik o w a n ą do tej pory w P olsce pozycję: A llen C. Lynch, H ow R ussia Is N o t Ruled. R eflections on R ussian P olitical
D evelopm ent. A lle n C. L y n ch - p ro fe so r stosunków m ięd zy n aro d o w y ch w U niversity o f
V irginia oraz dyrektor C enter fo r R u ssian and E ast E u ro p ean Studies. Jest autorem kilku znaczących m onografii, z czego n a sz czególną uw agę zasługują: The S o viet Stu d y o f
In tern a tio n a l R ela tio n s (C am bridge U niversity P ress, 1987) - nag ro d zo n a w roku 1988
n a g ro d ą M a rsh a ll D. S h u lm an A w ard, k tó ra j e s t p rz y z n a w a n a p rz e z A m e ric a n A s so c iatio n fo r th e A d v an cem en t o f S lavic S tudies, a ta k że p ozycja: The C o ld W ar Is
O ver-Again (1992).
R e ce n zo w an a m o n o g rafia j e s t w y n ik ie m w ie lo le tn ic h b a d a ń au to ra n ad p o lity k ą rosyjską, zarów no w ew n ętrzn ą, ja k i zagraniczną. G łów ne zało żen ie sp ro w ad za się do próby u k az an ia czytelnikow i, p oprzez analizę historyczno-polityczną, pro b lem u w ładzy w R o sji. S k ład a się z 6 ro zd z iałó w , w stęp u , z a k o ń c z e n ia o raz w y k a z u źródeł. A u to r załącza też indeks, co w zn aczn y m stopniu u łatw ia lekturę. W rozdziale I {H istorical
P a tte rn s o f R u ssia n P o litica l D evelopm ent) u k az an a je s t an aliza histo ry czn a p roblem u
rozw oju politycznego, ze szczególnym u w zględnieniem k luczow ych elem entów , które w p ły w a ły n a p o lity k ę w p rz e sz ło ś c i, ja k ró w n ie ż ty c h , k tó re k s z ta łtu ją j ą o b ecn ie. R ozd ział II {Soviet L eg a cies f o r P o st-S o viet R ussia) p rzed staw ia w iele pozo stało ści po czasach ery sowieckiej, które ukształtow ały się, a obecnie w pływ ają n a w spółczesną Rosję. A u to r rów nież ukazuje ro sy jsk ą drogę postkom unistycznej ew olucji, zarów no p o lity cz nej, ja k i ekonom icznej. R ozdział III (The 1990s in R ussia: A N ew Time o f Troubles?) p oszukuje u w arunkow ań, które w płynęły n a o b e c n ą sytuację R osji, a w y n ik a ją o ne z lat 1990., a przy czy n ia się do osłab ien ia adm inistracji, co m oże być p o czątk iem „czasu kłopotów ". IV rozdział (Russia's „ N eopatrim onial" P olitical System, 1992—2004) odnosi się do w aru n k ó w (kondycji) w spółczesnego system u p olitycznego R osji, po d czas gdy rozdział 5 {The R ussian 1990s in C om parative P erspective) podejm uje szersze, kom - paraty w n e spojrzenie n a p ro b lem R osji, w ze staw ien iu z 27 państw am i, któ re p rzeszły p o stk o m u n isty c zn ą transform ację. R ozdział 6 {W hat F u tu re f o r R u ssia ? L ib era l E c o n o
m ics a n d Illib e ra l G eography) odpow iada n a pytanie dotyczące przyszłości rosyjskiego
rozw oju ekonom icznego w św ietle politycznej i praw nej niepew ności, k tó ra w y n ik a ze sp e c y fik i św ia ta ro sy jsk ie j p o lity k i. W k o n k lu z ja c h , a u to r u k a z u je im p lik a c je d la w aru n k ó w R o sji i przyszłe, praw dopodobne, relacje R o sji ze św iatem zew nętrznym oraz
św iatow e interesy, które m u sz ą respektow ać p o stk o m u n isty c zn ą R osję. A u to r kończy sw oje rozw ażania z prow okującym , ale ja k podkreśla, z intelektualnego p u nktu w idzenia k o n ie c z n y m py tan iem : Czy R o s ja m u si o d n o w ić s w o ją p o tę g ę?
A utor, d la lepszego zrozum ienia rosyjskiej, ja k i sow ieckiej polityki, odnosi się do histo rii, p o n ad to p rz e d sta w ia w p ły w w aru n k ó w g eo g ra fic z n y c h n a k sz ta łt p o lity k i, u kazując je d n o cz eśn ie ew olucję R o sji (od u p ad k u Z S R R ), przy je d n o c z e sn y m p o ró w n a n iu ro sy jsk ie j d ro g i re fo rm z in n y m i p a ń s tw a m i p o stk o m u n isty c z n y m i. H isto ry c z n a i fu n k cjo n aln a an aliza m iała za zadanie odpow iedzieć n a następujące pytanie badaw cze: czy siła scentralizow anego zarząd zan ia pozostaje k lu c zo w ą dla rosyjskiego rozw oju, zarów no p o lity czn eg o , ja k i ek o nom icznego, a n aw e t dla ro sy jsk ic h p ersp e k ty w ja k o cywilizacji.
H is to ry c z n ie , s iła m ilita rn a p o łą c z o n a z r o s y js k im p o ło ż e n ie m g e o p o lity c z n y m — bezkresnym i syberyjskim i stepam i - ja k rów nież z je j globalną p o zy c ją p o lity c z n o - m ilitarną, ekonom ią polityczną, spow odow ały pow stanie strukturalnie silnego państw a, k tó re łą c z y ło w so b ie fu z ję p o lity c z n y c h i e k o n o m ic z n y c h ele m e n tó w siły, za ró w n o w c z a s a c h so w ieck ich , ja k i im p erialn y ch . W p rak ty c e, p ie rw sz a p o sts o w ie c k a d ek a d a w R o sji sugeruje, że pań stw o n ad al po zo stało n iezb ę d n y m elem en tem p ro ce su refo rm g o sp o d a rc z y c h . P ro c e s te n nie j e s t m o ż liw y b e z u m ie ję tn e g o fo rm u ło w a n ia p ra w a (funkcja legislacyjna), je g o im plem entacji (funkcja adm inistracyjna) oraz regulacji gosp o d ark i ja k o całości (funkcja m akroekonom iczna). Jednak p aradoks R o sji p o le g a na tym , iż w ięk szo ść osób, k tó re n a w o łu ją k u p ro ce so m d em okratycznym , p o ch o d z i z elit rządzących, co de fa c to oznacza, że są przeciw ni zarów no dem okracji, ja k i kapitalizm ow i w rozum ieniu tego term inu przez E uropę Z ac h o d n ią oraz Stany Zjednoczone. W iększość ek sp ertó w w E u ro p ie Z ach o d n iej, któ rzy d o ra d z a ją R o sjan o m j e s t sfru stro w a n a k ie ru n k ie m refo rm w R osji, le cz nie tra c ą n ad ziei n a p ro m o cję o b u w arto ści, cz y li d em okracji i kapitalizm u.
N ie m o ż e b y ć z a s k o c z e n ie m fa k t, iż rz ą d y , z a ró w n o w c z a s a c h B . J e lc y n a , j a k i o b ecn ie, W . P u tin a d o sk o n a le ro zu m ieją, że k ilk a isto tn y c h in te resó w ro sy jsk ich , z aró w n o ty c h w ew n ętrz n y ch , ja k i za g ran ic zn y c h , m u si b y ć p ro w a d z o n y c h d ro g ą up rzejm o ści i w yrozum iałości w obec Stanów Z jednoczonych, ja k rów nież ic h sojusz ników . W konsekw encji, rząd w sposób ostrożny pro w ad zi ta k ą linię k om unikacji ze św iatem zachodnim , naw et, gdy taktyka ta je s t w sprzeczności z narastającym i nastrojam i nacjonalistycznym i w rosyjskiej polityce w ew nętrznej. N ależy zaznaczyć, że w czasach, gdy nie m am y do czynienia z konfliktam i terytorialnym i, ideologicznym i, intensyw nym i ekonom icznym i różnicam i, czy naw et geopolitycznym i interesam i nie do pogodzenia, nie m ożem y oczekiw ać, że inteligentna rosyjska dyplom acja nie będzie w stanie kontynuow ać n o rm aln y ch stosunków R o sja - Z achód. Ż yw o tn e interesy R o sji w y m a g a ją stw orzenia sw oistego m odus operandi w relacjach ze Stanam i Z jednoczonym i oraz g rupą G-7. A utor w skazuje, że pow yższe cele polityczne, a szczególnie p o lityka zagraniczna m oże być skierow ana n a ko o p erację z tym i podm iotam i, je ż e li nie p o p rzez p o litykę państw ow ą, to b yć m oże poprzez społeczeństw o, ja k o połączone w ysiłki m inisterstw (biur) i osób, które s ą w stan ie p o ro zu m ieć się i stw orzyć w s p ó ln ą p la tfo rm ę w sp ó łp racy .
Ja k w sp o m n ia n o p o w y że j, a u to r sta ra się u k az ać , iż p ań stw o ze s w o ją stru k tu rą pozostaje nadal tak samo w ażne dla perspektyw R osji, ja k m iało to m iejsce w przeszłości. N ie je s t to tylk o i w y łączn ie spow odow ane fa k te m (jak m a to m iejsce w k aż d y m społeczeństwie), że efektyw nie funkcjonująca adm inistracja państw ow a je s t niezbędna dla
kom pleksow ego fu n k cjo n o w a n ia gospodarki i rządów praw a, ale w y p ły w a z rosyjskich u w a ru n k o w a ń w y n ik a ją c y c h z c z y n n ik ó w g eo g ra fii ek o n o m iczn ej o raz z d ą ż e ń ku tw o rzen iu p o ró w n y w aln y ch kosztów produkcji. A u to r w skazuje, iż p ow yższe czynniki, które p ow inny w zm acniać w spółpracę pom iędzy R o s ją a E u ro p ą Z achodnią, utrudnione są przez bardzo ciężkie w arunki klim atyczne, olbrzym ie odległości niezw ykle trudne do łatw eg o przeb y cia, a to z k o le i stanow i z d e cy d o w a n ą tru d n o ść n a dro d ze w y k o rz y s tyw ania syberyjskich zasobów naturalnych przez europejską społeczność. W odniesieniu do w sk a z a n y c h czyn n ik ó w należy p o sta w ić p y tan ie o m ożliw ość istn ien ia R o sji ja k o św iatow ej cyw ilizacji w w arunkach dom inującej ekonom ii liberalnej. W zunifikow anym , liberalnym i globalnym rynku finansow ym nie m ożem y liczyć n a to (Rosja), że n a w ielk ą sk alę p ry w a tn e in w e sty c je b ę d ą lo k o w a n e w z e w n ę trz n ą in fra stru k tu rę , k tó re to in w esty cje p ań stw o w e b y ły ty p o w e w c z a s a c h Z S R R .
P o n ad to a u to r sta w ia p y tanie: d laczego zdolność p ań stw a (R osji) do rzą d zen ia je s t ta k isto tn a? O d p o w ied zi j e s t kilka. Po p ierw sze, zdo ln o ść p ań stw a do rzą d zen ia je s t c e n tra ln ą w a rto ś c ią z p u n k tu w id z e n ia p ersp e k ty w b u d o w y d em o k ra c ji w p ełn y m ro zu m ien iu tego term inu, a także d la k ap italizm u w p o stk o m u n isty c zn y c h w arunkach. D o św ia d c z e n ia la t 90. X X w ie k u w całej p o stk o m u n isty c zn e j E u ro p ie p o k az ały , ja k isto tn y j e s t efek ty w n y sy stem ad m in istra cji p ań stw o w ej d la k u rsu refo rm p o lity c z n y c h i ekonom icznych. D em okracja nie w yłania się spontanicznie ze „społeczeństw a obyw atel sk ie g o ", k tó re j e s t słabe p o d k a ż d y m w z g lę d e m w p a ń s tw a c h p o stk o m u n isty c z n e j E u ro p y , a szczególnie w p o stso w ieck ich p ań stw ac h ja k R o sja czy U k ra in a [„P om arań czow a rew olucja" częściow o po d w aża te n argum ent -T. K .]. B ez stw orzenia kom ponentu społecznego za angażow ania oraz w ładzy politycznej, nie je s t m ożliw e stw orzenie przez p aństw o, ja k n a z y w a ją to R osjanie, „cy w ilizo w an eg o " k apitalizm u. Po d rugie, i p ra w dopodobnie bardziej oczyw iste, istotna je s t zdolność R osji ja k o państw a do efektyw nego w y k o rz y sty w a n ia k o m p e te n c ji rz ą d z ą c y c h d la z a sp o k a ja n ia p o trz e b R o s ja n nie ty lk o w sam ej F e d e ra c ji R o s y jsk ie j, ale ró w n ie ż n a c a ły m św iecie. P y tan ie , czy R o s ja je s t w stanie efektyw nie zarządzać p o siad an y m p rzem y słem n u klearnym - to je st, w celu p rz e c iw d z ia ła n ia p o w sta n iu k atastro fy , j a k w C z arn o b y lu lub p o d o b n ej - co stan o w i w y zw an ie d la p a ń stw a z p ó łn o c n ej hem isfery.
Ostatecznie, dośw iadczenia lat 90. w R osji pokazują, ja k ciężko je s t pow iązać historię R osji, ro sy jsk ą cyw ilizację oraz p erspektyw y dla przetrw an ia historycznej R osji, ja k o p o łączen ie tery to rialn ej je d n o śc i i roli R o sji ja k o p ań stw a centralnego n a arenie m ię d z y n a r o d o w e j. P o n a d to a u t o r o d n o s i się do c ią g łe j d y s k u s ji o h is t o r ii R o s ji, a szczególnie do tzw . „c za su p roblem ów " (ros. sm u tn yje vrem ja), któ re w ed łu g R o sja n o z n a c z a ją w ie lk i ek o n o m icz n y i sp o łeczn y k ry zy s, c h a rak te ry z u jąc y się u p a d k ie m au to ry te tu w ład z y , d o d atk o w o p o w ięk szo n y b y ł o n p o p rz e z b ra k czy te ż słabość nie p ań stw o w y c h instytucji, któ re m ogłyby zapełnić lukę p o w sta łą w sk u tek u p ad k u w arto śc i w śró d elit w ładzy.
, R e c e n z o w a n a m o n o g ra fia j e s t in te re su ją c a nie ty lk o z p o z n a w cz eg o p u n k tu w id zen ia, ale rów nież ukazuje uw arunkow ania w spółczesnej polityki R osji poprzez rys historyczny. Ponadto stanow i zn a k o m itą analizę postsow ieckiej R o sji ze w szystkim i je j zaw iłościam i i trudnościam i. K sią ż k a n ap isan a p rze stęp n y m ję z y k ie m , trafn ie p o sta w io n e hipotezy badaw cze, które de fa c to zostały udow odnione. Ponadto, argum entacja je s t przem yślana, przy je d n o c z e sn e j sp ó jn o ści te o re ty cz n ej, potw ierd zo n ej em pirycznie.
