Zużycie paliw i energii elektrycznej na produkcję w przedsiębiorstwie rolniczym

Józef Ostrowski

Zużycie paliw i energii elektrycznej

na produkcję w przedsiębiorstwie

rolniczym

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 21, 433-442

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S К Ł O D О W S К A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XXI, 25 SECTIO H 1987

Instytut Nauk Rolniczych w Zamościu AR w Lublinie

J ó z e f O S T R O W S K I

Zużycie paliw i energii elek try czn ej na produk cję w przedsiębiorstw ie rolniczym

Расход горючего и электрической энергии в производственном процессе сельскохозяйственного предприятия

The Expenditure of Fuels and Electrical Energy for the Production in an Agrieultural Establishment

W ostatn ich latach coraz częściej podejm ow ane są p ró b y oceny e n e r­ gochłonności p ro du k cji rolniczej p rzy zastosow aniu rac h u n k u ciągnio­ nego \ R achunek ten o b ejm u je w szystkie etapy, w k tó ry c h w y d atko w a­ no energię celem o trzy m an ia p ro d u k tu końcowego, a więc zarów no e n e r­ gię zu żytą bezpośrednio w procesie produkcji, jak rów nież energię za­ w a rtą w trw ały c h i obrotow ych środkach p ro d u k cji oraz w nakładach p rac y żywej.

W badaniach obejm ujących globalne n a k ła d y energetyczne w yodręb­ n ia się 2 c ztery stru m ie n ie zużycia energii; są to:

— stru m ie ń zużytych nośników energii (En),

— stru m ie ń zużytych surow ców i m ate ria łó w (Em),

— stru m ie ń energii w postaci zużytych budynków , budow li, m aszyn, urządzeń i części zam iennych (Ei),

—- stru m ie ń nakładów p rac y żyw ej (Eż).

Z atem globalna energochłonność p ro d u k cji rolniczej (Es) jest sum ą 4 podanych w yżej strum ieni:

Es = En + Em + Ei + Eż

1 R. A n u s z e w s k i i w s p . : Energochłonność produkcji rolniczej. Część I.

M etodyka badań energochłonności produkcji surowców żywnościow ych. IBMER,

Warszawa 1979, s. 1—29.

2 Zob. m. in.: R. A n u s z e w s k i : Materiałochłonność i energochłonność pro­

du kcji rolniczej. „Mechanizacja Rolnictw a” 1982, 1, s. 5; R. M i c h a ł e k , J. K o ­

s e k : Uwagi o metodach liczenia energochłonności produkcji rolniczej rachunkiem

434 J ó z e f O s t r o w s k i

W ielu a u to ró w 3 podkreśla, że w dalszym w zroście p ro d u k cji ro ln ej szczególna rola przy p ad a nośnikom energii (En). Duże znaczenie tego stru m ien ia w naszym roln ictw ie w ynika stąd, że w ysokiem u w zrostow i zapotrzebow ania na p ro d u k ty żywnościow e tow arzyszy ten d en cja zm n iej­ szania pow ierzchni użytkow anej rolniczo i liczby zatrudn ion ych . N astę­ p u je więc su b sty tu cja p rac y żyw ej środkam i technicznym i, k tó ry c h za­ stosow anie nierozłącznie zw iązane jest ze w zrostem zapotrzebow ania na nośniki energii. Szczególnie w z rasta zapotrzebow anie na ropę naftow ą i jej pochodne (olej napędow y, etylina). P rzew id u je się, że w w yn iku zm ian w technologii p ro d u k cji n astąp i w zrost zapotrzebow ania na m echa­ niczną siłę pociągową i w roku 2000 osiągnie poziom 50— 60 ciągnikogo- dzin na 1 ha UR. J e s t to w skaźnik 2,5-krotnie w yższy od obecnego4 . A ktualnie, w s tru k tu rz e zużycia energii dom inującą rolę odgry w ają p a ­ liw a płynne i stanow ią one 50% całej energii d ostarczanej r o ln ic tw u 5. W przyszłości — ze w zględu n a w zrost technizacji rolnictw a — udział paliw pły n n y ch w zrośnie do 60— 65% •. P onadto należy dodać, że w z ra ­ sta tak że zapotrzebow anie n a pozostałe nośniki energii, jak im i są w ęgiel kam ienny i energia elektryczna.

T rudności zw iązane z zapew nieniem odpow iedniej ilości nośników energii, a także w ysokie koszty ich pozyskania m ogą stanow ić w p rz y ­ szłości b a rie rę w zrostu p ro d u k cji rolniczej. Bliższe poznanie ty ch za­ gadnień zarów no w m akro, jak i m ikroskali jest więc niezbędne dla p ra ­ k ty k i rolniczej i po lity k i gospodarczej p aństw a. T en w łaśnie pogląd sta ­ now ił genezę podjęcia badań, k tó ry ch celem było określenie poziom u i s tru k tu ry n akładów nośników energii ponoszonych na p rod u k cję ro ln i­ czą w SHR Ulhówek.

METODYKA BADAŃ

B adania przeprow adzono zgodnie z m etodyką opracow aną przez In ­ s ty tu t B udow nictw a M echanizacji i E le k try fik a cji R olnictw a w W arsza­ wie 7. M ateriał liczbow y zebrano w S tacji H odow li Roślin w U lhów ku (woj. zam ojskie) za okres 14 la t gospodarczych 1971/1972— 1984/1985.

3 Zob. m. in.: R. A n u s z e w s k i : Materiałochłonność i energochłonność... op. cit., s. 5; Z. W ó j c i k : Proble m y energochłonności produkcji rolniczej. „Rocz­

niki Nauk R olniczych”, 1983, seria G, t. 83, z. 1, s. 44.

4 Z. W ó j c i c k i: P otrze by energetyczne rolnictwa. „Zagadnienia Ekonomiki R olnej” 1984, 3, s. 9.

5 M i c h a ł e k , K o s e k : op. cit., s. 14.

6 A. S k r o b a c k i: Gospodarka paliw owo-energety czna w rolnictwie. „Eksploa­ tacja M aszyn” 1978, 11, s. 7.

Z u ż y c i e p a l i w i e n e r g i i e l e k t r y c z n e j . , 435

P ow ierzchn ia użytków rolnych w okresie o sta tn ic h 11 lat objętych b a­ dan iam i nie uległa zm ianie i w yniosła 5,9 tys. ha. Jed y n ie w pierw szych 3 la ta c h była m niejsza o 1 tys. ha. W sk ład sta c ji wchodzi 8 gospodarstw rolny ch.

Zużycie nóśników energii (olej napędow y, etylina, węgiel, koks, d re w ­ no, en erg ia elektryczna) ustalono na podstaw ie dokum entacji księgow ej i przeliczono je na dżule (J). Z atru d n ien ie opracow ano w przeliczeniu na 100 h a UR. M ateriałem źródłow ym do u stalen ia p ro duk cji w jednostkach n a tu ra ln y c h były roczne spraw ozdania w ynikow e i księgi ob ro tu inw en­ ta rz e m żywym . P ro d u kcję tę przeliczono na jed nostki zbożowe, w y korzy­ stu ją c ogólnie p rzy ję te p rze lic z n ik i8.

P rz y opracow aniu w yników badań zastosow ano m etody s ta ty ­

s ty k i opisowej i m atem atycznej. Z zebranego m a te ria łu opracow ano zm ienne: Y — produktyw ność ziemi w J Z /h a UR (zm ienna zależna) oraz xi — n a k ła d y energetyczne w G J/h a UR, xs — zatru d n ien ie na 100 ha UR (zm ienne niezależne). K ażda z opracow anych zm iennych jest w ielkością m ierzaln ą i posiada c h a ra k te r zm iennej ciągłej. Zgodnie z p rzy ję ty m zakresem bad ań każda z nich składa się z 14 obserw acji. J e st to zbioro­ wość stosunkow o m ała, ale zważywszy fakt, że w yniki dotyczą tego sa­ m ego obiektu i dość długiego okresu czasu (14 lat), w y rażam y przek o n a­ nie, że m ożna posłużyć się m etodam i s ta ty sty k i m atem atycznej, og ran i­ czając in te rp re ta c ję w yników do badanego obszaru zm ienności w ybran y ch cech. Um ożliwiło to ściślejsze sch arak tery zow an ie związków, jakie w SHR U lhów ek w ystępow ały m iędzy in te resu jąc y m i nas n ak ład am i energetycz­ n y m i i zatru dn ien iem a uzyskiw aną p ro d uk cją rolniczą.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Na podstaw ie zeb ranych m ateriałó w obliczono poziom i s tru k tu rę zu­ życia nośników energii w poszczególnych latach, a w yniki ty ch obliczeń

zamieszczono w tab e li 1. iAform acje za w a rte w tej tab eli w skazują, że w pierw szych 8 latach bad ań zużycie nośników energii w przeliczeniu n a 1 ha UR wzrosło z 11,15 do 22,99 gigadżula (GJ), a n astępnie uległo zm niejszeniu i w o statn im roku badań osiągnęło poziom 18,29 G J. A na­

logiczną tend en cję obserw u jem y w zużyciu paliw płynn ych i energii e le k try c z n e j. Je d y n ie zużycie energii w postaci paliw stałych kształtow ało się nieco inaczej bo w całym okresie w ystępow ała ten d en cja do w zrostu.

W s tru k tu rz e zużycia nośników energii najw iększy udział m iały

436 Józef Ostrowski сп ТЗ С св &> 3 Я (ч СО «н О св Л й с ÎD О Jg Ö ^ а ^ >> се ьо с >i_<и :й й ы> <и «н QJ «М Й ° « и t. ^ > ф о •£ ö g -ел § « с JC се « *1=! >> ° •N ^ з '§ 2 I 2 2 ■* 3_{3 й} 43 о _{и о} <и в £ . 2 чн N О О Рч 0J_(ч -( J . CJ Æ 3 _{се (н} Н 'S а; Л_■+л ТЗ й се ш к* си о л Н O o o 0 0 ^ 0 0 0 0 0 0 0 oT o"o o"o 0 0 0 0 0 0 0 0 0" o o_ł"Ho_T*H o_{rH rH}o o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 rH r H rH rH rH rH rH rH rH rH

s

0 ) N c« « IC rH o C<J l> ir t 03 03 0 Tł< 03 co03 >“ D 0 0 o o co ° l> 0 rH co cg O r-T_H co_rH TjTia_{ł- H}co oTcg 0"0"oT00" 00" 00 rH r H cg CQ C l rH rH rH rH cU fi lO T f co co mTt< 00 r- t> l> c— co 00 10 N o rH co 0 co » Ł i\ O o c i o oT co co 0 oT0 00 00 00" 1 0 co r*! C^l _cocsi _{<N co co cg <N coC l cg cq cg cq} M <u % rt ‘ab t - CD co LO co t — co<N 00 03 d 03 r> co

(LI _o H co o CO^ 00^ co^ rH co co

fi c f T*T TjTirT1 0 10 co co" irTŁO irTTjT Tł^

W

o CO _{cg cg} <N 00 03 LO 03 0 cg t - 03

0 )

e C"^ l> ^ 00 l> rH co^0 co co co co^

o cc c*' <o oTI > co"0 rH c i csTco 1 0 irT

ca r H rH rH rH rH r H r H rH cn CC £ rt Ph t - corH co cor H 0 co 0 co co corH I> 0 _o orH rHo rH rHrH r HrH rHc i cgco co^(N 10^c<T10 ^c i co^ 03c f CnTODc i m co <N 0 0 co co 00 co 03 10 10 co 0 ) O r-^ o w co I C co^ 0 OD co co

£ o oT_co rH co co 0 3" co rH co co"co"co" c0 00 ! O

co co co 10 co co1 0 10 10 10 ir t 10 co >> p 4 cd £ CU »H 03 co rH 1 0 03 03 03 00 co 10 ►"3 LO 1 0 co 0 TF _{° t} 0 ^ coI > 0 R 0 co oToT0 3" rH c i co'r-T r-T rH 0 " 0 rH rH rH rH rH r H rH rHr H r H <u M c.J t-4 CC T 3 csi co rM IC co co03 0 rH cq co T f 1 0 r5 c- [> I> c- F - r> [> I > co00 00 00 co00 a iH c3 co in coi> co 03 0 rH c3 to c/3 tr— t — o £ > D - l> I> I> co 00 co co co c3 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 CUD rH r-HrH r H rH rH 1-H ł-H r H rH »"Hr H rH r H 03 1 Źró dło : obli cze nia w ła sne na podstawie u d o k u m e n to w a n y c h za szł oś c i g o sp o d a r c z y c h .

Z u ż y c i e p a l i w i e n e r g i i e l e k t r y c z n e j . , ₄₃₇

liw a p ły n n e (średnio w całym okresie 60,8%), a n astępn ie energia e le k try ­ czna (28,3%) i p aliw a stałe (10,9%).

Poziom zużycia nośników energ ii w przedsiębiorstw ie uzależniony był od w ielu różnych czynników , m iędzy innym i od rozm iarów i s tr u ­ k tu ry produ k cji, zatru d n ienia, stosow nych technologii, w aru nk ów p ro ­ dukcji, itp. P rzeprow adzone badania w ykazały, że w SH R U lhów ek w ystępo w ał w y raźn y zw iązek m iędzy w ielkością pro d u k cji i jej s tru k tu rą (tab. 2) a poziom em ' zużycia nośników en erg ii (tab. 1). W pierw szych 8

lata ch w m iarę w zrostu p ro d u k cji globalnej w zrastało rów nież zużycie

nośników energii. W n astęp n y ch latach o b serw u jem y spadek prod ukcji, a także i spadek zużycia energii w postaci paliw p ły n n y ch i energii ele­ k try czn ej.

A nalizując dane za w a rte w tab e li 2 m ożem y zauw ażyć, że w zrost po­ ziom u p ro d u k cji oraz zm iany w jej s tru k tu rz e spow odow ane były głów ­ nie w zrostem lub spadkiem p rod u k cji zw ierzęcej. P ro d u k c ja roślin n a w całym analizow anym okresie w ykazała m niejsze w ahania (tab. 2). P r o ­ d u k cja zw ierzęca w p ierw szym okresie (1971/1972— 1978/1979) w zrosła z 26,5 do 66,0 J Z /h a UR, tj. ponad d w u k rotn ie. W ty m sam ym czasie n a stę p u je rów nież ponad d w u k ro tn y w zrost zużycia energii (tab. 1). P o

-Tab. 2. Struktura produkcji globalnej w SHR Ulhówek The structure of global production dn SHR Ulhówek

Lata gospo­ darcze Produkcja roślinna Produkcja zwierzęca Ogółem Zatrud­ nienie na 100 ha UR JZ/ha N UR _\ °/o JZ/ha UR % JZ/ha UR °/o 1971/72 44,8 62,8 26,5 37,2 71,3 100,0 13,4 1972/73 43,4 59,9 29,1 40,1 72,5 100,0 13,9 1973/74 40,7 48,8 42,8 51,2 83,5 100,0 14,3 1974/75 37,8 49,7 38,2 50,3 76,0 100,0 13,8 1975/76 47,8 47,6 52,5 52,4 100,3 100,0 13,4 1976/77 57,7 52,2 52,9 47,8 110,6 100,0 13,7 1977/78 56,3 49,8 56,7 50,2 113,0 100,0 14,7 1978/79 53,0 44,5 66,0 55,5 119,0 100,0 14,4 1979/80 53,4 50,8 51,7 49,2 105,1 100,0 13,9 1980/81 38,5 48,7 40,6 51,3 79,1 100,0 14,3 1981/82 46,9 55,4 37,8 44,6 84,7 100,0 13,7 1982/83 44,8 57,9 32,6 42,1 77,4 100,0 14,3 1983/84 49,7 60,3 32,8 39,7 82,5 100,0 13,0 1984/85 46,1 57,7 33,7 42,3 79,8 100,0 12,7

Źródło: obliczenia w łasne na podstawie udokum entowanych zaszłości gospodar­ czych.

438 J ó z e f O s t r o w s k i

cząw szy od roku gospodarczego 1979/1980 ob serw ujem y spadek p rodukcji zw ierzęcej, a także zm niejszenie zużycia nośników energii. Na tej p o d sta­ wie m ożem y w nioskować, że w przedsiębiorstw ie rolniczym w m iarę w zrostu p rod u k cji zw ierzęcej w stru k tu rz e pro du kcji globalnej n a stęp u je zw iększenie zapotrzebow ania na nośniki energii. J e s t to w ynikiem zw ięk­ szonego p rzetw arzan ia p ro d u k tów roślinnych n a p ro d u k ty zw ierzęce, co w konsekw encji w pływ a na w zrost zużycia e n e rg ii9.

Z agadnienie to nie jest dotychczas dostatecznie dobrze poznane, głów ­ nie z tego w zględu, iż „u stalen ie ścisłej gran icy podziału jest dość tr u ­ d n e ” 10. S tąd też pow szechnie p rzy jm o w any jest pogląd, że a rty k u ły pro­ dukcji zw ierzęcej są o w iele bardziej energochłonne od pro du kcji roślin­ n e j11. Bliższe poznanie ty ch różnic m ogłoby dostarczyć bardzo in te re su ­ jących inform acji. N ależy więc podkreślić, że prow adzenie dalszych ba­ dań w ty m k ieru n k u jest w pełni uzasadnione.

Z p u n k tu w idzenia jed n ak globalnych nakładów energetycznych, któ­ re są p rzedm iotem niniejszego opracow ania, podział ten m a znaczenie drugoplanow e.

Z m etodycznego p u n k tu w idzenia n ajb rad ziej k o rzystny m jest p rze­ prow adzenie analizy zużycia poszczególnych stru m ien i energetycznych w przeliczeniu na jedostkę zbożową12. Dane liczbowe c h a ra k te ry z u ją c e poziom tego w skaźnika w badanym przedsiębiorstw ie zamieszczono w tab e li 3. W analizow anym okresie nak ład y nośników energii w przeli­ czeniu na JZ w zrosły z 156,4 do 229,1 m egadżula (MJ), to jest o 46,5D/o. O bserw ujem y więc w y raźn y ich w zrost. Poziom tych nakładów k ształ­ tow ał się w relacji do poziom u uzyskanej produkcji. Był on najw yższy w rok u 19.80/1981, w k tó ry m p ro d u k cja gw ałtow nie spadła, m iędzy in­ nym i na sk utek złych w arunków atm osferycznych. W tych przy padk ach w przedsięb io rstw ie n a stę p u je zw iększone zużycie p aliw i energii, a je ­ dnocześnie uzyskuje się gorsze efek ty produ kcy jne. N ajniższe zużycie no­ śników energii w przeliczeniu na jednostkę p ro du kcji w ystąpiło w latach

1975/1976— 1977/1978, w k tó ry c h p ro d uk cja była najw yższa i przek ro ­ czyła poziom 100 JZ na 1 ha UR (tab. 2 ).

W tab eli 3 zamieszczono także dane dotyczące zużycia nośników en er­ gii w przeliczeniu na 1 zatrudnionego. In fo rm acje zaw arte w tej tabeli

9 A. S k r o b a c k i : Paliwa silnikow e w rolnictwie. „Mechanizacja Rolnictw a” 1982, 1, s. 10.

10 M i c h a ł e k , K o s e k : op. cit., 14.

11 R. M i c h a ł e k i w s p . : Analiza energochłonności produkcji rolniczej na

przy kładzie RSP w o je w ó d z tw a katowickiego. „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk

Rolniczych” 1985, z. 280, s. 72.

12 M. H. F o g g : W ykorzysta nie rachunku energochłonności skumulowanej do

Tab. 3. Zużycie nośników energii na jednostkę produkcji i 1 zatrudnionego

The consumption of the carriers of energy per one unit of production and one person

employed

Zużycie paliw i energii elektrycznej...___________________4 3 9

Lata gospo­ darcze MJ/JZ GJ/1 zatrudnio­ nego 1971/72 156,4 82,95 1972/73 189,1 98,75 1973/74 177,2 103,74 1974/75 196,7 108,79 1975/76 160,2 119,52 1976/77 162,5 131,38 1977/78 173,9 134,08 1978/79 193,3 159,33 1979/80 199,9 150,63 1980/81 258,1 142,76 1981/82 222,8 138,77 1982/83 235,0 127,44 1983/84 222,1 140,77 1984/85 229,1 143,62

Źródło: obliczenia własne na podstawie udo­ kum entow anych zaszłości gospodarczych.

w skazują, że n a p rzestrzeni 14 lat n a k ła d y te w zrosły o 73%. N ależy przypuszczać, że w nadchodzących latach, zarów no w analizow anym przedsiębiorstw ie jak i w całym rolnictw ie w zrastało będzie zapotrzebo­ w anie na paliw a i energię elektryczną. W ynika to stąd, że in tensyfikacja prod u k cji rolniczej na obecnym etapie sprow adza się głów nie do stoso­ w ania now ych technologii w oparciu o now oczesny sprzęt. Pow oduje to w zrost energochłonności pro du k cji rolniczej. Z prognoz opracow anych dla naszego k ra ju przez Z. W ójcickiego13 w ynika, iż w latach 1979— 1990 w skaźnik zużycia nośników energii w przeliczeniu na 1 zatrudnionego w zrośnie z 64 do 197 G J, to jest 3 krotnie. Tak więc aby uzyskać śred n io ­ roczny p rzy ro st p ro d u k cji rzędu 2-3% n iezbędny dla zaspokojenia po­ trz e b sp ołeczeństw a14, p rzy zm niejszajcych się n ak ładach robocizny, n ie­ zbędny jest dalszy w zrost dostaw paliw i en ergii elektrycznej dla ro l­ nictw a.

Chcąc skw antyfikow ać zw iązki zachodzące m iędzy zużyciem no śn i­

13 W ó j c i c k i : Problem y energochłonności..., s. 51.

14 Z. W ó j c i c k i : Stan i prognoza rozw oju użytkow ania paliw i energii w rol­

44 0 J ó z e f O s t r o w s k i

ków energii i z a tru d n ie n ie m a p ro d u k cją rolniczą w b ad an y m p rze d się ­ biorstw ie, posłużono się m etodą reg re sji i korelacji. W stępna analiza graficzna w ykazała, że in te re su ją c e nas zależności n ajlep iej odzw iercie­ dla dw uczynnikow a fu n k c ja liniow a. W rezultacie przeprow adzonych obliczeń uzyskano n astę p u jcą jej postać:

A proksym ow any m odel fu n k cji estym ow ano m etodą najm niejszych kw adrató w . Z podanego w spółczynnika k o relacji w ielokrotnej w ynika, że obliczona fu n k cja je st dość dobrze dostosow ana do rozkład u w spół­ rzęd nych b adanych cech. M imo m ałej liczby obserw acji cząstkow e w spół­ czynniki reg re sji są staty sty czn ie istotne przy praw dopodobieństw ie 0,9. W ynika z nich, że średnio w całym okresie w zrost nakład ów nośników energii o 1 G J/h a UR przyczynił się do p rzy ro stu prod u k cji globalnej o 2,85 JZ /h a, a zw iększenie zatru d n ien ia o jed n ą osobę na 100 h a UR zw iązane było z p rzy ro ste m tejże pro d uk cji o 4,63 JZ /h a.

Zależności te m ożna przed staw ić graficznie (ryc. 1). Na w y k resie Y = -3 2 ,0 2 9 + 2,848xx + 4,631x2

Ry.12 = 0,710

Ryc. 1. Przestrzenny w ykres funkcji; Y = —3 2 ,0 2 9 + 2 ,8 4 8 x i + 4 ,6 3 1 x 2 The spatial diagram of the function; Y = — 32,029 + 2 , 8 4 8xi + 4,63 lx 2

Z u ż y c i e p a l i w i e n e r g i i e l e k t r y c z n e j . . . ₄₄₁

p rze strz e n n y m fu nk cja dw uczynnikow a tw o rzy fig u rę geom etryczną,

k tó re j podstaw ę stanow i p o w ierzchnia czynników , a p rzeciw legła p ła ­ szczyzna c h a ra k te ry z u je poziom produkcji. K ażdej k o m binacji czynników na płaszczyźnie odpow iada jed en p u n k t n a płaszczyźnie p ro dukty w n ości ziem i. W ykreślone linie podłużne n a tej płaszczyźnie są p ro sty m i re g re ­ sji cząstkow ej p ro d u k cji w zględem n akład ów energetycznych, a linie poprzeczne n a tej płaszczyźnie stanow ią p ro ste re g re sji cząstkow ej w zglę­ dem z atru d n ien ia. Z przedstaw ionego w y k re su w y n ik a więc, że w raz ze w zrostem zużycia nośników en erg ii i zatru d n ie n ia następow ał p rzy ro st globalnej p ro d u k cji rolniczej.

WNIOSKI

1. Przeprow adzone badan ia w ykazały, że w analizow anym p rzedsię­ biorstw ie w okresie 14 lat zużycie nośników energii w ahało się od 11,15 do 22,99 G J w przeliczeniu n a h e k ta r u żytk ów rolnych, p rz y czym w y­ stąp ił w y raźn y jego zw iązek z w ielkością p ro d u k cji i jej s tru k tu rą .

2. W s tru k tu rz e zużycia nośników energii najw iększy udział m iały p aliw a p łynn e (60,8%), a n astęp n ie energia elektryczn a (28,3%) i paliw a sta łe (10,9%).

3. A naliza w ykazała, iż w y stęp u je sy stem aty czny w zrost zużycia no­ śników energii w przeliczeniu n a jednostkę zbożową i 1 zatrudnionego. W zrost ten w odniesieniu do pierw szego w skaźnika w yniósł 46,5%, a drugiego 73% .

4. W analizow anym okresie zarów no n a k ła d y nośników energii ja k i zatru d n ie n ie w y k azały dodatni w pływ na w ielkość globalnej p ro d u k cji rolniczej. Ś red n i p rzy ro st tej p ro d u k cji w yniósł 2,85 J Z /G J i 4,63 JZ/osobę.

5. G lobalna p ro d u k cja rolnicza w y kazała ściślejszy zw iązek z n a k ła ­ dam i nośników en erg ii niż z zatrud n ien iem , spostrzeżenie to w skazuje n a dalsze k ieru n k i b ad a ń a szczególnie na konieczność zajęcia się zagad­ nieniem su b sty tu c ji w obrębie poszczególnych stru m ien i energii zuży­ w an ej w procesie p ro d uk cji. Celowe są rów nież dalsze b ad an ia idące w k ieru n k u oceny poziom u energochłonności p ro du kcji ro ślinnej i zw ie­ rzęcej. Р Е З Ю М Е Настоящая работа посвящена энергетическим затратам, произведенным сель­ скохозяйственными предприятиями на изготовление продукта. Исследования были проведены на семенной станции „Ульхувек” (Замосцьское воеводство) в период 1971/72— 1984/85 хозяйственных гг.

442 J ó z e f O s t r o w s k i Анализ показал, что потребление энергоносителей в этот период колебалось от 11,69 до 23,25 ГДж в пересчете на 1 га сельскохозяйственных угодий, причем в отдельные годы наблюдалась отчетливая связь м еж ду величиной продукции и ее структурой и уровнем потребления их. В структуре потребления энерго­ носителей большую часть занимали жидкие топлива (60,8°/#), затем электро­ энергия (28,3%) и твердые топлива (10,9%). Из проведенных исследований следует, что паложительно влияли на вели­ чину валовой сельскохозяйственной продукции как затраты всех энергоносите­ лей, так и занятость. Средний прирост этой продукции составлял 2,85 ЗЕ/Гдж, 4,63 ЗЕ/чел. (ЗЕ — зерновая единица). S U M M A R Y

The work concerns energetic expenditures incurred for production in an agricultural establishm ent. The investigations w ere conducted at the Station of P lant Cultivation at U lhów ek (Zamość region) in the economic years 1971/72— 1984/85.

The analysis proved that the consumption of the carriers of energy in the investigated period ranged from 11,69 to 23,25 GJ per one hectare of arable lands, and sim ultaneously a clear connection between the size of the production and its structure, and the lev el of the consumption of the carriers 28,3 took place. Liquid fuels (60,8%) and next electric energy (27,2%) and solid fuels (10,9%) had the greatest proportion in the structure of the consumption of the carriers of energy. It follow s from the investigations carried out that both the expenditure of the carriers of energy, and employment had a positive influence upon the size of the global agricultural production. The average rise of this production w as 2,85JZ/GJ and 4,63 JZ/a person.