Audyt wewnętrzny i jego miejsce w zintegrowanym systemie kontroli jednostki

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 750. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak Katedra Rachunkowości Finansowej. Audyt wewnętrzny i jego miejsce w zintegrowanym systemie kontroli jednostki 1. Wprowadzenie Działalności gospodarczej towarzyszą od zarania mniej lub bardziej rozbudowane systemy kontrolne zewnętrzne i wewnętrzne. W praktyce ukształtowały się i ciągle są doskonalone różnorodne formy i struktury kontrolne, wykorzystujące wielorakie metody i instrumenty dla poprawienia zarządzania i efektywności poszczególnych obszarów działalności przedsiębiorstw i instytucji. Jakość systemów kontroli rzutuje na rezultaty działania zarówno w skali makro-, jak i mikroekonomicznej. Dlatego ciągle zasadne są badania na temat celów funkcji, roli i właściwości systemów kontrolnych. Opracowanie jest próbą nowego spojrzenia na różne cechy audytu i kontroli wewnętrznej, które mają wpływ na ukształtowanie zintegrowanego wewnętrznego systemu kontrolnego w organizacji, dobrze służącego zarządzaniu. 2. Rola współczesnego audytu wewnętrznego w systemie kontrolnym organizacji Na świecie i w Unii Europejskiej przypisuje się ważną rolę audytowi wewnętrznemu jako naczelnemu elementowi zintegrowanego systemu kontroli wewnętrznej, opartemu na najlepszych praktykach i powszechnie uznawanych międzynarodowych standardach audytu wewnętrznego. Także w Polsce ukazuje się coraz więcej publikacji na ten temat. Jest to niewątpliwie wyraz rosnącego zainteresowania poziomem nadzoru i kontroli w kręgach gospodarczych i sektorze finansów publicznych..

(2) 102. Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. Rozwój form i zasad kontroli i rewizji wewnętrznej wynika z rozbudowanych potrzeb współczesnego menagementu, który musi realizować rozliczne cele przedsiębiorstwa, takie jak: osiąganie zysków, utrzymanie płynności finansowej oraz podnoszenie wartości rynkowej jednostki gospodarczej m.in. poprzez budowanie jej wiarygodnego wizerunku w otoczeniu zewnętrznym i środowisku wewnętrznym. Współcześni menedżerowie zostali zobligowani do utworzenia komórki (działu) audytu wewnętrznego w jednostkach finansów publicznych oraz fakultatywnie w innych organizacjach gospodarczych. Bezpośrednią rolą audytu wewnętrznego jest wspieranie procesów nadzorczych w organizacji poprzez niezależną ocenę i weryfikację skuteczności i wydajności systemu kontroli, natomiast pośrednio – do zadań tego audytu należy kreowanie wiarygodności i pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa. Za główne zadania audytu wewnętrznego w różnych podmiotach przyjmuje się: – systematyczną kontrolę legalności, gospodarności i celowości działania, – sprawdzanie informacji finansowych i operacyjnych, – przegląd systemu księgowości, – nadzór nad ogniwami kontroli wewnętrznej i badanie przestrzegania wewnętrznej polityki jednostki, – badanie poprawności realizacji wytyczonych zadań, – raportowanie dla potrzeb kierownictwa. W przeszłości rolą audytu wewnętrznego była głównie integracja poszczególnych procedur kontrolnych w jedną całość oraz ocenianie efektywności stosowanych mechanizmów kontrolnych. Na progu XXI w. status audytu wewnętrznego uległ zmianie. Wraz ze zmianą celów działalności jednostek gospodarczych, w gwałtownie zmieniającym się otoczeniu rynkowym i w warunkach stałego zagrożenia kontynuacji działalności przedsiębiorstw – nastąpiły dalsze zmiany w podejściu do roli i znaczenia audytu wewnętrznego. Przede wszystkim poszerzył się znacznie jego zakres zarówno przedmiotowy, jak i podmiotowy. „Nowy status audytu wewnętrznego związany jest z wdrażaniem takiego systemu kontroli, który by ograniczył lub wyeliminował możliwe ryzyka działalności, umiał na czas reagować na zagrożenia zewnętrzne z otoczenia lub zagrożenia wewnętrzne, wynikające z nieefektywnego systemu zarządzania i kontroli wewnętrznej lub też «nieszczelnych procedur tejże kontroli». Od współczesnego audytu wewnętrznego oczekuje się więc atrybutu antycypacyjności, wyprzedzającego niepożądane stany rzeczy w poszczególnych obszarach działalności jednostek. Przy czym wymaga się, aby «czas reagowania» był jak najkrótszy, a zakres audytu jak najszerszy i holistycznie zintegrowany”. E. Pogodzińska-Mizdrak, Status i rola audytu wewnętrznego w kreowaniu wiarygodności jednostki gospodarczej [w:] Wiarygodmość ekonomiczna przedsiębiorstwa – ocena i kształtowanie, red. A. Kopczuk, WSFiZ, Białystok 2004, s. 168..

(3) Audyt wewnętrzny i jego miejsce…. 103. 3. Elementy standaryzacji audytu wewnętrznego Potrzeba tworzenia i działania instytucjonalnej formy kontroli zarządczej, jaką jest audyt wewnętrzny, jest w zasadzie niekwestionowana. Doceniają ją w szczególności menedżerowie dużych jednostek gospodarczych, banków i podmiotów ubezpieczeniowych. Misją audytu wewnętrznego jest służenie organizacji poprzez wykonywanie kontroli w sposób profesjonalny i niezależny. Audyt powinien być prowadzony zgodnie z międzynarodowymi standardami, być skorelowany z celami organizacji i spełniać wymagania ustawowe. W Polsce audyt wewnętrzny został obligatoryjnie wprowadzony do jednostek sektora finansów publicznych od 1 stycznia 2002 r. mocą ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Należy podkreślić, że nie istnieje jeden zunifikowany model audytu wewnętrznego ani na świecie, ani w krajach Unii Europejskiej. Kontrola lub audyt prowadzone w przedsiębiorstwach poszczególnych krajów UE są zróżnicowane. Jednostki mają prawo tworzyć takie systemy kontrolne, jakie są użyteczne i skuteczne w trudnym procesie współczesnego zarządzania. Jednakże wykształciły się wzorce i metody rewizji wewnętrznej w postaci standardów, które propagują jednolite zasady i wytyczne dla przedsiębiorstw i organizacji korzystających z instytucji audytu wewnętrznego, umożliwiających dokonanie obiektywnej, niezależnej oceny funkcjonowania danej jednostki. Celem standardów jest zapewnienie spójnego i jednolitego wykonywania procedur kontrolnych dla osiągnięcia audytu o odpowiedniej jakości i skuteczności. „Standardy profesjonalnej praktyki audytu wewnętrznego” opracował Instytut Audytorów Wewnętrznych o światowym zasięgu działania. Standardy te ujęto w następujące trzy grupy tematyczne: 1) standardy atrybutów, 2) standardy realizacji, 3) standardy wdrożenia. Standardy atrybutów definiują wymogi wobec audytu wewnętrznego traktowanego instytucjonalnie jako jednostka organizacyjna oraz wobec audytora K. Czerwiński, H. Grocholski, Podstawy audytu wewnętrznego, Wydawnictwo LINK, Szczecin 2003, s. 73. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych, ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów, ustawy o działaniach administracji rządowej oraz ustawy o służbie cywilnej, Dz.U. z 2001 r., nr 102, poz. 1116. . W Polsce obowiązkowy jest audyt przeprowadzany w jednostkach budżetowych; jest on stopniowo dostosowywany do standardów audytu wewnętrznego. Zob. Komunikat Nr 2 Ministra Finansów z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie ogłoszenia „Standardów audytu wenętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych”, Dz.Urz. Min. Fin. z 2003 r. nr 3, poz. 14..

(4) Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. 104. wewnętrznego jako reprezentanta specyficznej grupy zawodowej. Standardy te dotyczą następujących tematów: cel, uprawnienia i odpowiedzialność, niezależność i obiektywizm, biegłość oraz staranność zawodowa, program zapewnienia jakości i usprawnienia działalności. Standardy realizacji określają wymagania dotyczące sposobu realizacji zadań składających się na proces audytu oraz wyznaczają zakres tych zadań. Obejmują one następujące zagadnienia: zarządzanie audytem wewnętrznym, charakter pracy, planowanie prac audytorskich, realizacja prac audytorskich, komunikowanie wyników, monitorowanie postępów, akceptowanie ryzyka przez kierownictwo. Standardy wdrożenia pełnią rolę generatora, przypisując standardy atrybutów i standardy realizacji określonym typom działań (audytowi zgodności, audytowi operacyjnemu i audytowi finansowemu). Zatem istnieje wiele wariantów (zestawów) standardów wdrożenia, przypisanych każdemu głównemu typowi działań audytu wewnętrznego, w odróżnieniu od w zasadzie jednego zestawu standardów atrybutów i realizacji. Poza wyżej wymienionymi standardami, audytorzy mogą opierać się na innych międzynarodowych standardach kontroli wewnętrznej i audytu, np. standardach INTOSAI, standardach ISACA lub standardach COBIT. 4. Istota i atrybuty wewnętrznego systemu kontrolnego w przedsiębiorstwie Kontrola jest pojęciem uniwersalnym i bardzo pojemnym co do przedmiotu, podmiotu, obszarów i zakresu kontroli. Nie wdając się w komentowanie rozlicznych publikacji na temat rodzajów, etapów i faz różnorodnych kontroli, należy podkreślić cechę hierarchiczności występującą w prawie wszystkich systemach kontrolnych. Cecha ta występuje również we współczesnych koncepcjach budowania systemów kontroli. Punktem wyjścia dalszych rozważań jest teza, że wszelkie komórki i działania kontrolne w ramach jednostki gospodarczej lub organizacji, jak też wcześniej oma Por. K. Czerwiński, H. Grocholski, op. cit., s. 18.. . INTOSAI – International Organization of Supreme Audit Institutions; są to standardy dotyczące zasad kontroli wewnętrznej i dzielą się na: standardy ogólne, standardy sprawozdawczości i standardy warsztatowe. . ISACA – Information Systems Audit and Control Association; dotyczą audytu z użyciem technik informatycznych, wyznaczając minimalny, akceptowalny poziom wiedzy zawodowej i kultury technicznej, wymaganej od audytorów wewnętrznych.. COBIT – Control Objectives for Information and Related Technology; jest to standard dotyczący zarządzania i kontroli systemów informatycznych, którego celem jest badanie, rozwijanie, publikowanie i promowanie autoryzowanego, aktualnego zestawu obiektów kontroli..

(5) Audyt wewnętrzny i jego miejsce…. 105. wiany audyt wewnętrzny – należą do jednego systemu, który został określony jako wewnętrzny system kontrolny. System ten składa się z tradycyjnego już systemu kontroli wewnętrznej, systemu rachunkowości oraz systemu o charakterze rewizyjnym, zwanym audytem wewnętrznym (rys. 1).. Wewnętrzny system konroli. Audyt wewnętrzny. System kontroli wewnętrznej. System rachunkowości. Rys. 1. Wewnętrzny system kontroli i jego komponenty Źródło: opracowanie własne.. Między wyszczególnionymi elementami wewnętrznego systemu kontrolnego nie da się wyznaczyć linii demarkacyjnej. Zarówno audyt, system kontroli wewnętrznej, jak i system rachunkowości w realizacji swych funkcji kontrolnych zazębiają i uzupełniają się wzajemnie. Polega to zarówno na zasilaniu całego systemu kontrolnego w informacje, jak również czerpaniu i wzajemnym wykorzystywaniu doświadczeń z zakresu metodyki i technik kontroli wypracowanych przez poszczególne podsystemy. Można jedynie dokonać próby dywersyfikacji poszczególnych sekcji, modułów wymienionych subsystemów pod kątem ich zadań szczegółowych i przedmiotu kontroli. Jeżeli kontrola ma być efektywna i skuteczna – najważniejsza jest harmonizacja procedur kontrolnych dla uniknięcia ich dublowania, kolizji i przekłamań, a następnie prawidłowe wykorzystanie rezultatów kontroli przez odpowiednie ośrodki decyzyjne. Separacja różnorodnych i licznych działań kontrolnych w przedsiębiorstwach w przeszłości nie dawała zadowalających efektów, stąd narodził się pomysł zogniskowania w jednym centrum (komórce, dziale) audytu wewnętrznego wszelkich wyników kontroli, pochodzących z różnych kierunków.

(6) Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. 106. działalności przedsiębiorstwa i docierających różnymi kanałami informacyjnymi. Zatem współcześnie mamy do czynienia ze zjawiskiem koncentracji (centralizacji) kontroli, która ma wspierać menedżerów funkcjonujących w nowym, zdecentralizowanym modelu zarządzania, preferującym delegację uprawnień, odpowiedzialność indywidualną itp.. JEDNOSTKA GOSPODARCZA SYSTEM ZARZĄDZANIA. Wewnętrzny system kontroli System rachunkowości Audyt wewnętrzny Kontrola wewnętrzna Instytucjonalna. Funkcjonalna. Samokontrola. Przykładowe obszary kontroli Kontrola finansowo-księgowa. Kontrola zatrudnienia i płac. Kontrola procesów produkcji. Kontrola BHP. Rys. 2. Miejsce audytu i kontroli wewnętrznej w przedsiębiorstwie Źródło: opracowanie własne.. Wewnętrzny system kontroli jest rodzajem bufora bezpieczeństwa obejmującego różne obszary działalności jednostki gospodarczej lub budżetowej. Do porządku wewnętrznego systemu kontrolnego należy zarówno system rachunkowości, audyt, jak też system kontroli wewnętrznej, które są rozumiane jako elementy składowe tego systemu, pełniące swoje specyficzne funkcje. Bezpośrednie sprzężenia zwrotne występują pomiędzy systemem zarządzania jednostki i całościowo rozu-.

(7) Audyt wewnętrzny i jego miejsce…. 107. mianym wewnętrznym systemem kontrolnym. Natomiast w jego ramach zawarte są pozostałe systemy o charakterze kontrolnym, tj. system rachunkowości, audyt wewnętrzny i podporządkowany mu hierarchicznie – system kontroli wewnętrznej. Pomiędzy wymienionymi systemami istnieją liczne powiązania informacyjne i ścisła współpraca (rys. 2). Z funkcjonalnego punktu widzenia najszerszą optykę winien posiadać audytor wewnętrzny, którego „oko”, z definicji, obejmuje szeroki horyzont widzenia całego przedsiębiorstwa, bez ograniczeń przestrzennych i czasowych. „Oko” rachunkowości ma charakter przekrojowy, dokonuje bowiem pomiaru i rejestruje wszelkie zdarzenia, występujące w różnych obszarach jednostki, mające wpływ na jej sytuację majątkową i finansową, a także prospektywnie przewiduje skutki potencjalnych lub zaistniałych zdarzeń. Dzieje się to jednak z uwzględnieniem czynnika czasu. Natomiast „oko” kontroli wewnętrznej jest skierowane na konkretną komórkę, element działalności przedsiębiorstwa lub kontrolę określonych zadań. Kontrola wewnętrzna jest zazwyczaj ograniczona przestrzennie lub tematycznie. Jeśli chodzi o czynnik czasu – może to być kontrola uprzedzająca (ex ante), kontrola bieżąca lub kontrola następna (ex post). Ujmując powyższe zagadnienia jeszcze inaczej – zakłada się, że przedsiębiorstwo (organizacja kontrolowana) jest organizmem, niekiedy zdrowym, w pełnej kondycji i ze zdolnością do samoczynnej homeostazy, ale wymagającym nieustannego nadzoru i badań poszczególnych jego organów. Audyt wewnętrzny (jedno- lub wieloosobowy) odgrywa rolę diagnosty lub konsylium lekarskiego, które ma za zadanie postawić obiektywną i trafną diagnozę w odpowiednim czasie i zaanonsować ją odpowiedzialnemu kierownictwu, a następnie wspólnie ustalić drogę i środki postępowania. Natomiast kontrolę wewnętrzną i jej komórki można porównać do szeregu lekarzy specjalistów, których zadaniem jest badanie i analiza poszczególnych części skomplikowanego organizmu oraz ocena stanu faktycznego lub przewidywanego. Wyniki kontroli wewnętrznej stanowią podstawę diagnoz i recept dla audytu, a następnie odpowiednich decyzji zarządu. 5. Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa jako podmiot i przedmiot wewnętrznego systemu kontroli Rachunkowość jako podstawowy system informacyjno-kontrolny odgrywa kluczową rolę w każdej jednostce gospodarczej. Z jednej strony stanowi podstawową bazę i źródło już zweryfikowanych (wiarygodnych) informacji o przedsiębiorstwie; a więc jest podmiotem kontroli, posługującym się wypracowanym, oryginalnym instrumentarium kontrolnym. Z drugiej strony zaś, poszczególne podsystemy lub dokumentacja i sprawozdawczość finansowa podlegają permanentnej kontroli wewnętrznej i audytowi wewnętrznemu oraz zewnętrznemu – stając się tym.

(8) 108. Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. samym obiektem, przedmiotem działań o charakterze kontrolnym. Ta dualność ról, jakie pełni rachunkowość, wynika z istnienia licznych i ścisłych związków organizacji kontroli wewnętrznej oraz funkcjonowania całego systemu wnętrznej kontroli wraz z audytem wewnętrznym z organizacją, metodami i technikami stosowanymi przez rachunkowość oraz sprawozdawczość finansową. Zatem zadania kontrolne nie mogą być dobrze realizowane bez prawidłowej rachunkowości i sprawozdawczości finansowej. Z kolei celem kontroli jest zapewnienie bieżącej, rzetelnej i prawidłowej rachunkowości. Tak więc rachunkowość stwarza niezbędne warunki i dostarcza informacji do kontroli majątku i kapitałów, ujmuje w sposób kompletny przychody i koszty ich uzyskania oraz ukazuje wynik finansowy – rezultat działalności w okresie obrachunkowym. Natomiast dobrze zorganizowana i ustrukturalizowana kontrola wewnętrzna w ramach rachunkowości zapewnia prawidłową ewidencję księgową, poprawne prowadzenie ksiąg oraz sprawozdawczość finansową. Powyższa współzależność wraz ze sprzężeniem zwrotnym systemu sticte kontrolnego wewnątrz przedsiębiorstwa i systemu rachunkowości wynika również z właściwości obydwu systemów, które w wielu punktach są zbieżne i zawsze ukierunkowane na jak najlepszą realizację celów jednostki. Jednym z najważniejszych obszarów istnienia i funkcjonowania zintegrowanego wewnętrznego systemu kontroli w każdej organizacji jest kontrola finansowo-księgowa, która ma dlugoletnią tradycję w polskiej praktyce rachunkowości. Kontrola ta jest nieodzowną częścią kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa. Głównym ośrodkiem odpowiedzialności za majątek i sytuację finansową jednostki jest jej kierownictwo, które z natury rzeczy jest także głównym adresatem i odbiorcą wszelkich działań kontrolnych. Wewnętrzna kontrola finansowo-księgowa, podobnie jak w innych strefach kontrolnych, pełni funkcje prewencyjne (kontrola ex ante), regulacyjne (kontrola bieżąca) i funkcje weryfikacyjne (kontrola ex post), zbieżne z rachunkowością zarządczą i rachunkowością finansową. Ideę powiązań wymienionych funkcji kontroli wewnętrznej z rachunkowością przedstawia rys. 3. Kontrola ex ante, zwana kontrolą wstępną, oznacza działalność kontrolną uprzedzającą podjęcie decyzji. Stanowi ona przeważającą część działań podejmowanych w ramach wewnętrznej kontroli finansowej. Rozpoznawczy i prewencyjny charakter kontroli finansowej jest zbieżny z prospektywnym pomiarem, będącym domeną rachunkowości zarządczej w dziedzinie normowania, budżetowania i planowania finansowego. Natomiast wyprzedzający charakter kontroli księgowej wyraża się poprzez formalne, merytoryczne i rachunkowe sprawdzanie dokumentów, odzwierciedlających zaistniałe zdarzenia gospodarcze, kwalifikowanych Por. C. Paczuła, Kontrola wewnętrzna jako element procesu zarządzania, Centralny Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2003, s. 49. .

(9) Audyt wewnętrzny i jego miejsce…. 109. następnie jako dowody księgowe, będące przedmiotem dekretacji i ewidencji księgowej. Kontrola ex ante. Kontrola bieżąca. Kontrola ex post. Funkcje prewencyjne. Funkcje regulacyjne. Funkcje weryfikacyjne. Rachunkowość zarządcza. Rachunkowość finansowa. Rys. 3. Charakter i funkcje kontroli wewnętrznej a rachunkowość Źródło: opracowanie własne.. Kontrola bieżąca, pełniąca funkcje regulacyjne, polega na permanentnym i konsekwentnym nadzorze nad celowością, legalnością, prawidłowością i rzetelnością wypełniania zadań przez odpowiednie służby i kompetentne osoby. Ma na celu także zapewnienie poprawności i płynności obiegu dokumentów, dostarczanie aktualnych informacji kierownictwu w celu rozwiązywania bieżących problemów i efektywności działania. Kontrola ex post o charakterze następczym spełnia funkcję weryfikacyjną poprzez porównanie stanu faktycznego ze stanem planowanym i oczekiwanym. W rachunkowości dokonywane są okresowo porównania rzeczywistych zasobów majątkowych (rzeczowych i finansowych) z zapisami w księgach i rejestrach, a także konfrontacja poziomu zapasów, kosztów, sprzedaży itp. z wielkościami planowanymi. Ponadto kontrola ta ma charakter podsumowujący; towarzyszy bowiem sporządzaniu różnego rodzaju zestawień, bilansów i analiz wstępnych, które pozwalają na ocenę procesów gospodarczych za dany okres, a następnie służy sporządzaniu obligatoryjnych sprawozdań finansowych jednostki na koniec okresu10. Zaprezentowany tryb kontrolny zapewnia wiarygodność całego systemu rachunkowości i jej produktów, tj. sprawozdań finansowych. Jeśli chodzi o sprawozdania (raporty) wewnętrzne, będące produktem różnych komórek (w tym rachunkowości) wewnętrznego systemu kontroli, nie istnieją ogól10 E. Pogodzińska-Mizdrak, System kontroli wewnętrznej i audyt wewnętrzny skutecznym narzędziem zarządzania [w:] Rachunkowość a zintegrowane zarządzanie przedsiębiorstwem, red. E. Nowak, A. Kaszuba-Perz, WSIZ, Rzeszów 2004, s. 59..

(10) 110. Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. nie przyjęte modele co do ich rodzajów i ilości. Sprawozdawczość wewnętrzna, menedżerska nie podlega standaryzacji; może być więc kształtowana w różny sposób, dla różnych celów i różnych okresów. Elementami różnicującymi mogą być również takie czynniki, jak: sektor gospodarczy, wielkość i charakter jednostek gospodarczych lub publicznych, a także struktura organizacyjna, system rachunkowości oraz style zarządzania. Wśród nich za główne przesłanki kontroli i raportowania uznaje się prawidłowe planowanie i budżetowanie, bieżące informowanie kierownictwa, kontrolowanie procesów decyzyjnych i finansowych dla osiągania optymalnych wyników działalności jednostki11. Obecnie nad opracowaniem, integracją i jakością raportów wewnętrznych winien czuwać audytor wewnętrzny. Przy czym istotny jest dobór tematyki, układu, stopnia szczegółowości oraz adresaci tego typu sprawozdawczości. W przypadku sprawozdawczości zewnętrznej wsadem do tego produktu są informacje będące efektem wielopłaszczyznowego i wielodziedzinowego pomiaru rachunkowego z zachowaniem metody bilansowej i przestrzeganiem procedur kontrolnych. O poziomie wiarygodności sprawozdań wewnętrznych, podobnie jak i zewnętrznych, podlegających odpowiednio audytowi wewnętrznemu i zewnętrznemu, przesądzają głównie następujące atrybuty: – kompletność obszarów objętych kontrolą, – wierność obrazu kontrolowanej jednostki, – odpowiedni poziom szczegółowości i forma. Neutralność i niezależność kontrolerów i rewidentów, badających wymienione sprawozdania, są dodatkowym gwarantem ich wiarygodności i skuteczności. 6. Zakończenie Nie można przecenić znaczenia kontroli w ogóle, a ściślej – wewnętrznych systemów kontrolnych (w tym audytu wewnętrznego i rachunkowości) w jednostkach gospodarczych dla zarządzania i tworzenia wiarygodnego wizerunku przedsiębiorstwa. Jest to szczególnie ważne w dynamicznie zmieniającej się gospodarce, działającej w otoczeniu konkurencji rynkowej. Audyt wewnętrzny, pojmowany jako rodzaj kontroli zarządczej o odmiennym, szerszym spektrum aniżeli system kontroli wewnętrznej, jest dobrym narzędziem w rękach kierownictwa jednostki. Dzięki realizowaniu przezeń wielorakich funkcji, takich jak: informacyjna, doradcza, kontrolna i prewencyjna – możliwa jest 11 E. Pogodzińska-Mizdrak, System sprawozdawczości wewnętrznej dla zarządzania przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 516, s. 29..

(11) Audyt wewnętrzny i jego miejsce…. 111. integracja czynności kontrolno-rewizyjnych w jeden wewnętrzny system kontroli o rozbudowanym wachlarzu cech i zadań. W realizacji zadań audytu wewnętrznego pomagają standardy, stanowiące zestaw wymagań wobec profesjonalnego funkcjonowania zintegrowanego systemu kontroli wewnątrz jednostki, w tym – prawidłowo przeprowadzonego audytu wewnętrznego. Możliwa jest również pełna integracja zadań realizowanych przez rachunkowość, analizę finansową i sprawozdawczość oraz rewizję wewnętrzną. W tym względzie należy skorzystać z bogatego instrumentarium kontrolnego wypracowanego przez lata przez rachunkowość. W polskich przedsiębiorstwach oraz w sektorze finansów publicznych będzie się również poszerzał zakres współpracy audytu wewnętrznego z audytem zewnętrznym. Współpraca ta winna być obustronna na zasadzie sprzężenia zwrotnego w wymianie informacji i współdziałania12. Obecnie audyt wewnętrzny nie może być postrzegany tylko jako mniej lub bardziej restrykcyjny organ nadzoru, lecz również, a może przede wszystkim, jako cenny organ opiniodawczy i doradczy dla szeroko rozumianego kierownictwa jednostek, a także jako swoisty filtr systemu zarządzania i systemu rachunkowości o właściwościach prewencyjnych. Dzięki licznym i pozytywnym atrybutom, w polskich warunkach audyt wewnętrzny i system kontroli wewnętrznej stanowią nową jakość w systemie zarządzania jednostkami. Literatura Czerwiński K., Grocholski H., Podstawy audytu wewnętrznego, Wydawnictwo LINK, Szczecin 2003. Komunikat Nr 2 Ministra Finansów z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie ogłoszenia „Standardów audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych”, Dz.Urz. Min. Fin. z 2003 r., nr 3, poz. 14. Paczuła C., Kontrola wewnętrzna jako element procesu zarządzania, Centralny Ośrodek Szkolenia Zawodowego, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2003. Pogodzińska-Mizdrak E., Status i rola audytu wewnętrznego w kreowaniu wiarygodności jednostki gospodarczej [w:] Wiarygodność ekonomiczna przedsiębiorstwa – ocena i kształtowanie, red. A. Kopczuk, WSFiZ, Białystok 2004. Pogodzińska-Mizdrak E., System kontroli wewnętrznej i audyt wewnętrzny skutecznym narzędziem zarządzania [w:] Rachunkowość a zintegrowane zarządzanie przedsiębiorstwem, red. E. Nowak, A. Kaszuba-Perz, WSIZ, Rzeszów 2004.. Por. E. Pogodzińska-Mizdrak, System kontroli wewnętrznej…. 12.

(12) 112. Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak. Pogodzińska-Mizdrak E., System sprawozdawczości wewnętrznej dla zarządzania przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 516. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych, ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz ustawy o służbie cywilnej, Dz.U. z 2001 r., nr 102, poz. 1116. Internal Audits and their Place within an Integrated System of Control in Organisations Internal audits in every organisation (a commercial company or state institution) should be part of a comprehensive, structured, well-organised and efficient system. The elements of an internal system of control that meets managers’ expectations include: accounting, internal audits, and an internal control system. Each of these elements (subsystems), integrated with the others, possesses specific attributes and performs specific control functions within the organisation. The main advisory and security authority as regards the overall control of an enterprise is the internal auditing department, which constitutes an independent and objective institution of control. Its main role is to monitor the system of internal control that is subordinate to it as well as to synthesise the results of various thematic audits for the decision-making purposes of managers. However, the objective extent of audits is expanded to include ex ante control elements in order to combat unfavourable events and reduce risk. The realisation of these tasks is aided to a large degree by internal auditing and control standards..

(13)