G³ówne problemy geologii regionu ³ódzkiego
W³odzimierz Mizerski*, **, Piotr Czubla**
Region ³ódzki le¿y w obrêbie kutnowskiej iœwiêto-krzyskiej czêœci wa³u œrodkowopolskiego, niecki ³ódzkiej i elewacji radomszczañskiej. Te laramijskie jednostki, skomplikowane przez szereg struktur solnych (wysad solny Dêbiny w rowie Kleszczowa jest najbardziej na po³udnie po³o¿onym wysadem solnym w obrêbie basenu permskiego), dziel¹cych je na mniejsze elementy tektonicz-ne, s¹ zbudowane ze stosunkowo dobrze poznanych utwo-rów permu i mezozoiku, o mi¹¿szoœci siêgaj¹cej 8000 m.
Ewolucja geologiczna regionu ³ódzkiego w ci¹gu ostat-nich 250 mln lat jest dobrze poznana, a stratygrafia i tektoni-ka wystêpuj¹cych w regionie utworów nie budzi wiêkszych w¹tpliwoœci. Z tego te¿ wzglêdu na pierwszy plan dzia³añ nale¿y wysun¹æ zagadnienia zachowania georó¿norodnoœæi regionu, w którym wystêpuje wiele wspania³ych obiektów geologicznych wartych zachowania dla potomnych.
Strategia zrównowa¿onego rozwoju wymaga racjo-nalnego podejœcia do œrodowiska abiotycznego i wykorzysta-nia potencja³u z³o¿owo-energetycznego regionu. G³ównym
bogactwem mineralnym regionu jest mioceñski wêgiel brunatny wystêpuj¹cy i eksploatowany w rowie Kleszczo-wa na eleKleszczo-wacji radomszczañskiej. Zasoby wêgla brunatne-go zawarte w innych z³o¿ach wêgla brunatnebrunatne-go regionu mog¹ byæ natomiast w przysz³oœci wykorzystane do wysoko-zaawansowanych, czystych technologii przeróbki chemicz-nej (Trzepierczyñski, 2001). Z surowców ju¿ odkrytych znaczenie ma te¿ permska sól kamienna, choæ wiêcej uwagi poœwiêca siê ostatnio mo¿liwoœci magazynowania gazu w podziemnych wyrobiskach dawnych kopalni soli. Czasy eks-ploatacji syderytów w rejonie £êczycy ju¿ minê³y. Do z³ó¿ pozabilansowych zalicza siê z³o¿e fosforytów w kredowych utworach (alb) w okolicy Burzenina (Cieœliñski, 1958). Mar-ginalne znaczenie maj¹ kredowe surowce ilaste ceramiki budowlanej. Mo¿na siê spodziewaæ odkrycia z³ó¿ wêglowo-dorów, g³ównie gazu ziemnego, przede wszystkim z utworów triasowych. Z surowców skalnych i okruchowych podstawo-we znaczenie maj¹ kredopodstawo-we piaski szklarskie, wapienie i opo-ki, a tak¿e plejstoceñskie piaski i ¿wiry.
W tej sytuacji podstawow¹, potencjaln¹ kopalin¹ w regionie ³ódzkim staj¹ siê wody geotermalne, wystêpuj¹ce w piaskowcach dolnego triasu, utworach wêglanowych œrodkowego triasu, piaskowcach triasu górnego, wapie-niach górnej jury oraz piaskowcach dolnej i górnej kredy (Soko³owski & Kempkiewicz, 2001; Trzepierczyñski, 1002
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 10, 2004
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa, wlodzimierz.mizerski@pgi.gov.pl
**Katedra Geologii, Wydzia³ Nauk Geograficznych, Uniwersytet £ódzki, ul. G. Narutowicza 88, 90-136 £ódŸ; wmiz@geo.uni.lodz.pl
2002a, b, 2003). G³êbokoœæ wystêpowania naturalnych zbiorników geotermalnych w ska³ach mezozoicznych waha siê od 1000 do 4500 m. Ca³kowite zasoby energii cieplnej w utworach mezozoicznych znajduj¹cych siê pod ka¿d¹ gmin¹ województwa ³ódzkiego zosta³a oszacowana (Soko³owski & Kempkiewicz, 2001) na 10 873 mln tpu. Wody te mog¹ byæ wykorzystane nie tylko do produkcji energii w zak³adach geotermalno-gazowych, ale i do celów leczniczo-rehabilitacyjnych (Maci¹g i in., 2000), rolni-czych i rekreacyjnych.
Przez region ³ódzki przebiega jeden z g³ównych line-amentów obszaru Polski, ci¹gn¹cy siê od Szczecina, przez Rzeszów po Kosów (Ukraina). Jest to strefa o kierunku NW–SE, sk³adaj¹ca siê z szeregu równoleg³ych do siebie elementów linijnych (Graniczny & Mizerski, 2003). Lineament ma z pewnoœci¹ genezê tektoniczn¹, gdy¿ w wielu miejscach pokrywa siê z istniej¹cymi uskokami, lub strefami zluŸnieñ tektonicznych w obrêbie utworów kompleksu lara-mijskiego (Po¿aryski, 1970, 1986). Lineament jest tak¿e udo-kumentowany na przekrojach geofizycznych (Guterch & Lewandowska-Marciniak, 1983) Jego wystêpowanie w osi niecki szczeciñsko-³ódzko-miechowskiej mo¿e jednak sugero-waæ jego wp³yw na subsydencjê i sedymentacjê w czasie for-mowania siê kompleksu laramijskiego. Obecnoœæ szeregu, kulisowo u³o¿onych lineamentów, czytelnych równie¿ w regionie ³ódzkim, sugeruje, ¿e lineament Szczecin–Kosów jest wielk¹, prawoskrêtn¹, przesuwcz¹ stref¹ uskokow¹ (Doktór i in., 1988). Analiza rozk³adu mi¹¿szoœci i facji utworów mezo-zoicznych po obu stronach lineamentu sugeruje jednak, ¿e wzd³u¿ tego roz³amu pierwotnie nastêpowa³y ruchy pionowe.
Wa¿nym zagadnieniem, wymagaj¹cym dalszych badañ s¹ ruchy neotektoniczne zachodz¹ce na obszarze regionu ³ódzkiego, jak te¿ m³ode ruchy tektoniczne zwi¹zane z
przenoszeniem naprê¿eñ nasuwaj¹cych siê ku pó³nocy Karpat na przedpole, jak równie¿ precyzyjna ocena wp³ywu czasz l¹dolodów plejstoceñskich na deformacje tektoniczne utworów plejstoceñskich i ich pod³o¿a.
Literaura
CIESLIÑSKI S. 1958 — Nowe dane o stratygrafii albu, cenomanu i dolnego turonu okolic Burzenina nad Wart¹. Kwart. Geol., 2: 801–806. DOKTÓR S., GRANICZNY M. & PO¯ARYSKI W. 1988 — The main photolineaments of Poland and the surrounding areas and their connec-tion with geology. Biul. Inst. Geol., 359: 61–70.
GRANICZNY M. & MIZERSKI M. 2003 — Lineamenty na zdjêciach satelitarnych Polski — próba podsumowania. Prz. Geol., 51: 474–482. GUTERCH A. & LEWANDIOWSKA-MARCINIAK H. 1983 — Sej-smicznoœæ Polski. Fizyka i ewolucja wnêtrza Ziemi. PWN, Warszawa. MACI¥G A., MARCISZEWSKI A. & RANDAK M. 2000 — Mo¿li-woœci wykorzystania wód geotermalnych na terenie miasta Poddêbice. VIII kurs PSG nt. Metodyka i technologia uzyskiwania uzytecznej energii geotermalnej z pojedynczego otworu wiertniczego. Sucha Beskidzka 8–9 czerwca 200 r.: 79–92.
PO¯ARYSKI W. 1970 — Rowy tektoniczne kimeryjskie na tle ewolu-cji strukturalnej Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 14: 271–279.
PO¯ARYSKI W. 1986 — Waryscyjski etap platformowego rozwoju tektonicznego centralnej Europy. Prz. Geol., 34: 117–127. SOKO£OWSKI J. & KEMPKIEWICZ K. 2001 — Mo¿liwoœci wykorzystania energii geotermalnej w £odzi i województwie ³ódzkim. Techn. Posz. Geol., 210: 3–13.
TRZEPIERCZYÑSKI J. 2001 — Pozycja wêgli brunatnych na tle geo-synoptyki utworów trzeciorzêdowych województwa ³ódzkiego. Techn. Posz. Geol., 208: 3–12.
TRZEPIERCZYÑSKI J. 2002a — Struktura megakompleksu kredowe-go województwa ³ódzkiekredowe-go dla potrzeb geosynoptycznych (cz. I). Techn. Posz. Geol., 213–214: 69–82.
TRZEPIERCZYÑSKI J. 2002b — Geosynoptyka potencja³u z³o¿owe-go megakompleksu kredowez³o¿owe-go województwa ³ódzkiez³o¿owe-go (cz. II). Techn. Posz. Geol., 215: 27–35.
1003 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 10, 2004
