Problemy migracji fauny konodontowej we wschodniej czêœci basenu
germañskiego na tle wahañ poziomów morza w œrodkowym triasie
Katarzyna Narkiewicz*, Joachim Szulc**
W œrodkowym triasie basen germañski nale¿a³ do pó³nocnego obrze¿enia oceanu Tetyda nazwanego pó³nocn¹ Perytetyd¹. Bezpoœrednie po³¹czenie miêdzy obszarem germañskim a Tetyd¹ utrzymane by³o przez sys-tem tektonicznie uwarunkowanych obni¿eñ (bram). Roz-winê³y siê one w obrêbie speneplenizowanych bloków waryscyjskich stanowi¹cych strukturaln¹ barierê pomiê-dzy otwartym oceanem a jego stref¹ peryferyjn¹.
Przez wiêkszoœæ œrodkowego triasu basen germañski mia³ cechy basenu pó³zamkniêtego o ograniczonej cyrku-lacji. Otwieranie bram przebiega³o diachronicznie i postê-powa³o ze wschodu na zachód. Najwczeœniej, bo ju¿ w œrodkowej czêœci wczesnego triasu otwarta by³a Brama Wschodniokarpacka. W anizyku, g³ównym po³¹czeniem by³a Brama Morawsko-Œl¹ska, a w ladynie Brama Zachod-nia (Szulc, 2000).
Wyniki badañ konodontowych przedstawione w wielu pracach badaczy niemieckich i polskich (z których naj-wa¿niejsze to: Tatge, 1956; Kozur, 1968, 1972, 1974, 1980, 1999; Trammer, 1971, 1972, 1975; Zawidzka, 1975, 1984 i Narkiewicz, 1999) sta³y siê podstaw¹ rekonstrukcji kierunków migracji fauny konodontowej w kontekœcie wahañ eustatycznych. Procesy migracji zale¿a³y od tekto-nicznie uwarunkowanego otwierania siê po³¹czeñ z Tetyd¹ oraz od wzglêdnych zmian poziomu morza zapisanych w sekwencjach depozycyjnych. Generalnie wyró¿niono dwa g³ówne okresy obecnoœci zespo³ów konodontowych w pó³nocnej Perytetydzie. Konodonty stwierdzono w utwo-rach dolnego i górnego wapienia muszlowego, a ich brak w czêœci œrodkowej. W g³ównych okresach wystêpowania konodontów mo¿na wyró¿niæ szereg faz w pojawianiu siê poszczególnych gatunków lub zespo³ów, które mo¿na korelowaæ z etapami transgresywnymi lub stanu
wysokie-255
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 3, 2003
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa;
**Uniwersytet Jagielloñski, Instytut Nauk Geologicznych, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków
L1 A4 A3 A2 A1 S2 - mfs - mfs - mfs - mfs - mfs - mfs H T T H T H H T L H T piaskowce i³owce py³owce margle wapenie organodetrytyczne wapienie gruz³owe margle dolomityczne dolomity wapienie komórkowe ewaporaty
powierzchniowe wietrzenie dolomitów paleogleby brekcje rozpuszczeniowe szcz¹tki roœlinne poziom erozji Ni. – Nicoraella N. – Neogondolella G. – Gondolella C. – Celsigondolella SCHEMATYCZNE NASTÊPSTWA LITOFACJI CHRONOSTRA-TYGRAFIA ZASIÊGI STRATYGRAFICZNE KONODONTÓW LITOSTRA-TYGRAFIA SEKWENCJE DEPOZY-CYJNE KRZYWA PRZESUNIÊÆ LINII BRZEGOWEJ BASEN L¥D LONGOBARD FASSAN ILLIR PELSON BITYÑ EGEJ OLENEK SCYTYK A N I Z Y K LADYN GÓRNY ŒRODKOWY DOLNY RET PS TR Y PI AS KO W IE C W A P I E Ñ M U S Z L O W Y KAJPER DOLNY FORMY
GERMAÑSKIE TETYDZKIEFORMY
N.constricta N.longa N.excentrica N.tardocornuta N.mombergensis N.haslachensis C.watznaueri praecursor N.cornuta P.trammeri N.acuta N.regale G.pra eszaboibystr yckyi Para gondolella ha nbulogi Neogondolellabulgarica Ni.german ica Nicoraella kockeli ~50 m
Ryc. 1. Zasiêgi konodontowe na tle stratygrafii, nastêpstwa
facjalnego i zmian poziomu morza w utworach wapienia muszlowego polskiej czêœci baseu germañskiego; przerywana linia w zasiêgach konodontów oznacza, ¿e okreœlony gatunek nie zosta³ znaleziony w wyszczególnionym interwale; C. — Celsigondolella; G. — Gondolella; N. — Neogondolella; Ni. — Nicoraella; P. — Paragondolella
go poszczególnych sekwencji (ryc. 1). W osadach dolnego wapienia muszlowego, które w przybli¿eniu odpowiada³y wczesnemu i œrodkowemu anizykowi dominowa³y formy pochodz¹ce ze wschodniej Tetydy oraz po³udniowych basenów Tetydy Zachodniej. Drogi migracji bieg³y przez Bramy Wschodniokarpack¹ i Morawsko-Œl¹sk¹. W gór-nym wapieniu muszlowym (póŸny anizyk–wczesny ladyn) wystêpuj¹ formy znane zarówno z basenów po³udniowoal-pejskich, jak i pó³nocnoalpejskich Tetydy Zachodniej. Drogi migracji bieg³y dodatkowo przez Bramê Zachodni¹. W tym okresie czasowym licznie rozwija³y siê tak¿e ende-miczne gatunki powstaj¹ce w niemieckiej czêœci Perytety-dy. Fazy migracji form tetydzkich oraz rozprzestrzenienie siê fauny konodontowej w obrêbie basenu germañskiego koreluj¹ siê z etapami transgresywnymi lub stanu wysokie-go poszczególnych sekwencji, jak pokazuje poni¿sza tab.1. W dolnym wapieniu muszlowym najwiêksze
zró¿nico-wanie form tetydzkich odpowiada maksimum transgresji (mfs) sekwencji A3. Natomiast w górnym wapieniu
muszlowym odpowiada etapowi transgresywnemu (TST) sekwencji L1. W czasie wysokiego stanu wód (HST)
sekwencji L1w basenie Perytetydy pozosta³y tylko formy
germañskie.
Literatura
KOZUR H. 1968 — Conodonten aus dem Muschelkalk des germani-schen Binnenbeckens und ihr stratigraphischer Wert. Teil I: Conodon-ten vom Plattformtyp und stratigraphische Bedeutung der ConodonConodon-ten aus dem Oberen Muschelkalk. Geologie, 17: 930–946.
KOZUR H. 1972 — Die Conodontengattung Metapolygnathus HAYASHI 1968 und ihr stratigraphischer Wert. Geologische-Palontolo-gische Mitteilungen Innsbruck, 2: 1–37.
KOZUR H. 1974 — Probleme der Triasgliederung und Parallerisierung der germanischen und tethyalen Trias. Teil I: Abgrenzung und Gliede-rung der Trias. Freiberger Forsschungshefte C 2, 98:139–198. KOZUR H. 1980 — Revision der Conodontenzonierung der Mittel-und Obertrias des tethyalen Faunenreichs. Geologische-Palontologi-sche Mitteilungen Innsbruck, 10: 79–172.
KOZUR H. 1999 — The correlation of the Germanic Buntsandstein and Muschelkalk with the Tethyan Scale. [In:] Bachmann G. H. i Ler-che I. (Eds.), Epicontinental Triassic. Zentralblat fr Geologie und Pale-ontologie. 7–8: 701–726.
NARKIEWICZ K. 1999 — Conodont biostratigraphy of the Muschel-kalk (Middle Triassic) in the central part of the Polish Lowlands. Geol.
Quarter., 43: 313–328.
SZULC J. 2000 — Middle Triassic evolution of the Northern Peri-Tet-hys area as influenced by early opening of the Tethys Ocean. Ann. Soc. Geol. Pol., 70: 1–47. TATGE U. 1956 — Conodonten aus dem germanischen Muschel-kalk, Teil I. Palontologische Zeit-schrift, 30: 108–127.
TRAMMER J. 1971 — Middle Triassic (Muschelkalk) conodonts from the SW margin of the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 21: 379–386.
TRAMMER J. 1972 — Stratigra-phical and paleogeograStratigra-phical significance of conodonts from the Muschelkalk of the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 22: 219–232. TRAMMER J. 1975 — Stratigra-phy and facies development of the Muschelkalk in the south–western Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 25: 179–216.
ZAWIDZKA K. 1975 — Conodont stratigraphy and sedimentary envi-ronment of the Muschelkalk in Upper Silesia. Acta Geol. Pol., 25: 217–257.
ZAWIDZKA K. 1984 — Stratygrafia i mikrofacje wapienia muszlowe-go w pólnocnej czesci plakosynkliny miechowskiej. Ann. Soc. Geol. Pol., 54: 45–64.
Wyniki analizy mikropaleontologicznej mikroskamienia³oœci redeponowanych
do lessu m³odszego górnego w wybranych stanowiskach Wy¿yny Lubelskiej
(Polska) i Wy¿yny Wo³yñskiej (Ukraina)
Jolanta Paruch-Kulczycka*, Roman Chlebowski**, Leszek Lindner***
Dotychczas ukaza³y siê nieliczne publikacje zawie-raj¹ce wzmianki o wystêpowaniu otwornic w utworach les-sowych: na Wy¿ynie Ma³opolskiej (Chlebowski & Lindner, 1975), Wy¿ynie Wo³yñskiej (Chlebowski i in.,
1999) oraz w lessach Sudetów (Chlebowski i in., 2001). Bli¿sze poznanie mikroskamienia³oœci zawartych w osa-dach lessowych by³o mo¿liwe dziêki przeprowadzonym ostatnio kompleksowym badaniom mineralogicznym przez Chlebowskiego i Lindnera oraz mikropaleontolo-gicznym przez Paruch-Kulczyck¹ na obszarze SE Polski i NW Ukrainy. W czasie ich realizacji poddano szcze-gó³owej analizie frakcjê lekk¹ osadu, pochodz¹c¹ z lessu m³odszego górnego, z 8 stanowisk wzorcowych: 5 zlokali-zowanych na terenie Polski: Tyszowce, Hrubieszów, Wo¿uczyn (Wy¿yna Lubelska), T³umaczów, Branice (obszar Sudetów) oraz 2 po³o¿onych na obszarze Ukrainy (Wy¿yna Wo³yñska): ¯orniw i Horokhov.
256
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 3, 2003
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jkul@pgi.waw.pl
**Instytut Geochemii, Mineralogii i Petrografii, Wydzia³ Geologii, UW; ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; romanch@geo.uw.edu.pl
***Instytut Geologii Podstawowej, Wydzia³ Geologii UW; ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa
Zespo³y konodontowe Elementy sekwencji depozycyjnych
Neogondolella regale, Nicorella germanica,Neogondolella bulgarica
TST sekwencji A2 (bityñ) N. bulgarica, Nicoraella kockeli,
Paragondolella hanbulogi
TST sekwencji A3 (wczesny pelson) Gondolella praeszabói bystrickyi, N. bulgarica, P.
hanbulogi, Ni. kockeli
HST sekwencji A3 (póŸny pelson) Neogondolella acuta, N. mombergensis TST sekwencji L1 (póŸny illir) N. acuta, N. constricta, N. cornuta, N. excentrica, N.
longa, N. tardocornuta N. mombergensis
TST sekwencji L1 (wczesny fassan) N. excentrica N. haslachensis TST sekwencji L1 (póŸny fassan) Celsigondolella watznaueri praecursor, C. watznaueri
watznaueri
mfs sekwencji L1 (najwczeœniejszy longobard)
Tab. 1. Zwi¹zek zespo³ów konodontowych z elementami sekwencji depozycyjnych wapienia muszlowego
