Przeglqd Geologiczny, vo/. 44, nr 11, 1996
Heterolityczne osady plywowe w serii paralicznej
G6rnosl~skiegoZagl~bia
W
~glowegoRyszard Gradzinski*, Marek Doktor*
Heterolithic tidal deposits in the Paralic Series, UpperCarboniferous of the Upper Silesia Coal Basin, southern Poland
Sum m a r y. The paralic segment (Namurian A) of the coal-be-aring succession of the Upper Silesia Basin reveals deposits with flaser, wavy and lenticular bedding (Figs 2-6), referred here as heterolithic facies association. They are devoid of skeletal fauna remains, but contain in places trace fossils of marine provenien-ce. The heterolithic deposits are interbedded with other facies including marine fossiliferous mudstones (Fig. 8), all together
forming intervals, several to 100 m thick. The heterolithic association is here interpreted to have been formed within the nearshore subtidal and intertidal zones. Generation of heterio-lithic deposits was associated with a number of marine ingres-sions, whose presence has been so far documented only on faunistic ground. It is concluded that the heterolithic associa-tion can be considered as a palaeoenviromental indicator, and its occurrences may be helpful for regional correlations in the Paralic Series of the Upper Silesia.
Seria paraIiczna, stanowil}ca dolnl} cZvsc wvglonosnej
sukcesji Zaglvbia G6rnosll}skiego, sklada siv zar6wno z
osad6w ll}dowychjak i morskich, przy czym obecnosc tych drugichjest dokumentowana przede wszystkim wystvpowa-niem morskiej fauny (Matl, 1971; Bojkowski, 1972; Musial & Tabor, 1991). Sedymentacyjne cechy niekt6rych osad6w wystvpujl}cych w tej serii, pozbawionych takiej fauny, wskazujl} na depozycjv w szeroko pojmowanym srodowisku
morskim. W pierwszym rzvdzie do takich osad6w nalezl} opisywane w tym artykule osady asocjacji heterolitycznej.
Prowadzone przez autor6w tego artykulu
sedymento-logiczne badania wvglonosnej sukcesji Zaglvbia
G6rnosll}-skiego Sl} oparte g16wnie na szczeg61owych, osobiscie
sporzl}dzanych profilach pelnordzeniowanych wiercen (por.
ryc. 1). Poszczeg6lne litofacje z kilkunastu wyr6znianych w tej sukcesji (por. Radomski & Gradzinski, 1978, 1981; Do-ktor & Gradzinski, 1985; Gradzinski i in., 1995) umozliwia-jl} interpretacjv mechanizmu depozycji, natorniast analiza
obserwowanych asocjacji litofacji oraz wystvpujl}cych w profilu sekwencji pozwala na rekonstrukcjv proces6w
sedy-mentacyjnych i srodowisk depozycji. Asocjacja heterolityczna
Termin asocjacja heterolityczna jest wprowadzony przez autor6w tego artykulu, g16wnie w celu uproszczenia dalszych opis6w. Terrninem tymjest okreslany zesp61
pia-szczysto-mulowych osad6w, zaIiczanych do kilku litofacji wyr6znianych w trakcie sedymentologicznych badail g6r-nosll}skiej sukcesji wvglonosnej (por. ryc. 7). Asocjacja heterolityczna odpowiada w zasadzie zespolowi osad6w, kt6rych opisowa klasyfikacja zostala zaproponowana przez Reinecka i Wunderlicha (1968). W literaturze
anglojvzycz-{
*Instytut Nauk Geologicznych, Polska Akademia Nauk,
Osrodek Badawczy w Krakowie, ul. Senacka 1, 31-002 Krak6w
nej zesp61 taki zazwyczaj okreslany jestjako osady zflaser, wavy and lenticular bedding.
Osady zaliczane do asocjacji heterolitycznej wykazujl} wiele wsp6lnych, charakterystycznych cech. Osady te skla-dajl} siv z naprzernianleglych, stosunkowo cienkich
(rnil}Z-szosci kilku milimetr6w lub niewielu centymetr6w), wyrainie kontrastujl}cych litologicznie warstw (lub
socze-wek), z kt6rych jedne Sl} zlozone z piasku, a drugie z mulu, przy czym kontakty mivdzy nimi Sl} na og61 ostre. Pierwsze
z tych warstw tworzy material frakcji drobno- lub bardzo drobnoziarnistego piasku, a dorninuje w nich riplemarkowa
laminacja przekl}tna; drugie skladajl} siv z materialu frakcji
drobnoziarnistych, Sl} masywne lub larninowane.
Wyrnieniony zesp61 cech odr6znia osady omawianej asocjacji od innych facji heterolitycznych i jest latwy do
stwierdzenia w materiale rdzeniowym.
W osadach zaliczanych do tej asocjacji wzajemne pro-porcje udzialu oraz geometria warstw piaszczystych i mulo-wych bywajl} r6zne, z czym zwil}zany jest tez og6lny typ
warstwowania skaly (por. Reineck & Wunderlich, 1968). Pod tym wzgJvdem wyr6znic mozna trzy g16wne, opisane nizej typy osad6w. W profilu pospolicie obserwuje siv cZv-ste przejscia rnivdzy nirni i zwil}zane z tym wystvpowanie typ6w posrednich.
Pierwszym z gl6wnych typ6w jest piaskowiec 0
warstwowa-niu smuZystym (ang. jlaser bedding). Poclrzvdnie wystvpuj'lCe w
nim wkladki mulowca Sl} cienkie (rzvdu niewielu rnilime-tr6w), na og61 niecil}gle, nierzadko majl}ce postac wygivtych
ku dolowi soczewek usytuowanych w bruzdach rnivdzy
riplemar-kami (ryc. 2).
I
I
BCH.4. MBB·l. o KATOWICE MBB·9. o O'wi~cim :--." • MO-16 . 8-12 . "· .. ·G-13 R-l \.
---_/
o , 10 , 20 , 3, 0 km KRAK6wI
Ryc. 1. Mapa G6moshlskiego Zagl~bia W ~glowego (biale) z loka-lizacj'l sprofilowanych przez autor6w wiercen, w kt6rych wyst~ puje seria paraliczna (czame k6Ika): J-l - Jejkowice 1;
J-4-Jejkowice 4; IG-2 - Ignacy 2; M-12 - Marklowice 12; M-16 - Marklowice 16; MO-16 - Moszczenica 16; G-13 - Golko
-wice 13; R-l - Rudzica 1; S-12 - Silesia 12; BCH-4 -
Barba-ra-Chorz6w 4; MBB-l - Maczki-B6r Biskupi 1; MBB-9
-Maczki-B6r Biskupi 9. Kwadratem oznaczone odsloni~cie w Ko
-zlowej G6rze
Fig.!. Map of Upper Silesia Coal Basin (white) showing location
of boreholes penetrating the Paralic Series and logged by the present authors (solid circles). Rectangle - Kozlowa G6ra outcrop
