MARIA JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA Instytut Geol~lczny'
KENOZOICZNE PROCESY TEKTONICZNE W
NIECCE.
SZCZECI~SKIEJNiecka szczecińska zawiera wiele WYdłużonych, dość regularnych synklin i antyklin, wykrytych i udo-kumentowanych refleksyjnymi przekrojami sejsmi-cznymi. Pon.ieważ jednak: przekroje sejsmiczne na tym obszarze z reguły dają odbicia z warstw permu
i mezozoiku po kredę górną włącznie, pOjęcie niecki Szczecińskiej oraz. mieszczących się w niej fałd6w odnC6zono tylko do utwor6w przedkenozoicznych. Utwory kenozOiczne traktowano natomiast jako
po-krywę maSkującą tektonikę starszych utwor6w i dys-kordantIlie na ich leżącą. Zgodnie z takim Ujęciem ruchy tektoniczne kształtujące fałdy niecki
szcze-580
UKD &61.243.3:S51.'1'7:650.834.0II(084.~)(438-4. nlecka IlEczeclńtika) cińsroiej '00 najmniej od jury (2) miałyby zammeć z końcem kredy g6rnej. Ściślej m6wiąc, z powodu braku na przekr()jach sejsmicznych odbić od utwo-rów kenozoicznych, nie można było udowodnić kon-tynuacji tych ruch6w w kenozoiku. .
Z obszernej literatury neotektonicznej . wiadomo wprawdzie, że wsp6kzesne i czwartorzędowe piono-we ruchy powierzchni ziemi rozmieszczone są w niec-ce szczecińskiej zgodnie z planem tektonicznym cechsztynu i mezozoiku, ale nie dowodzi to ich ciąg łości od memzo.ilku.. Mogły przecieź wznoWić się na dawnym planie po zastoju przypadającym na
trze-ciorzęd; W ·artykule· tym ··będą··przetO ·przedstawione··
dowady na ciągłość procesów tektOllieznych od
me-zozołku przez co najmniej cały trzeciorzęd.
Jednym z do.wodów jest przekrój sejsmiczny ref-leksyjny 15-IV-62 oraz la-VII-62, przecinający
anty-klinę Krakówka, sYnklinę Tanowa i lny oraz
anty-klinę Szczecina. Przekrój ten, jak rzadko który w niecce szczecińskiej, zawiera nieeo refleksów .na· pograniczu ·kredy i ·trzeciorzędu. Dodatkowo jest on
wyjątkowodOlbrze udokumentowany wiertniczo otwo-rami studziennymi (3) i naftowymL I refleksy i wier-cenia pozwoliły autorce szczegółowo, nie schematycz-nie jak na Innych przekroja·ch sejsm.fcznych w niec-ce szczecińskiej, żinterpretować ulożenie utworów ke-nozoicznych (ryc. 1). Okazało się, Że trzeciorzęd
wy-ścieła jądra synkliny Tanowa i synkliny lny, nie-obecny jest zaś na antyk1inach Kra'kówka i Szczeci-na. .
Przekraczające ułożenie trzeciorzędu nad mastry-chtem i słabo doStrzegalna niezgoOOość kątowa
mię-->000 - 4000 - 5000 m 'NW ANTYKLIN·A
J..S
ANTYKLINA SZCZECINA.Ryc. 1. Przekrój geologiczny przez antykliny Krak6w-ka i Szczecin oraz synkliny Tanowa i lny w niec-ce szczecińskiej, sporządzon'li .. na podstawie prze-krojów sejsmicznYCh- 15-IV-62 oraz la-VII-62.
Loka-lizac;ę przekroju· ukazano na ryc. 2.
1 - uskok, 2 - wiercenia Instytutu Geologicznego lUb gór-nictwa naftowego" 3 - wierCi!ru.a studzienne opubllkowa·ne w objaśn.leniach mapy geOlogicznej arkusz 1:25 000 Szczecin
(3); • - numer przekroju sejsmicznego (w liczniku), punkt
strzałowy w mianowniku, 5 - punkt strzałowy; P, - peron dolny, p. - perm górny, .T, - tdas dolny, T, - klas
środlrowy, T, (Tk, Tre) - trias g6rn.y (ka:Jper, retyk), :I.
-jura dolna, J.-1, _ -jura środkowa i górna, K.-Kt - kreda dolna wraz z cenomanem i turonem, Kc.n-Ks - san.ton
1 koniak, Kk - kampao, Km - mastrycht,t - u-zeciorzęd,
q - cZW1ll'torzęd·
. dZ1 nimi daje się uzasadnić denudacją utworów gór-no.kre®wych w dolnym i środkowym paleocenie. W linii tego samego przekroju sejsmicznego
czwar-tonęd na antyklinie Krakówka jf'Jtt cieńszy niż w synklinie Tanowa, ale mooe to być zbieżność przy-padkowa, . niekoniecznie uwaruIlikciwana tektonicznie. . Na antyklinie Szczecina czwartorzęd jest bOwiem CO najmniej tak grU'by jak w obYdwu prZYległych syn-klinach.
Opisany przekrój upoważnia do wnioskowania, że . wszędzie w niecce szczecińgkiej kenozoiczne ruehy tektoniczne, stanowiące kontynuację ruchów·. mezo-zoicznych, sfałdowały. speneplenizoWaną .
powierz-chnię utworów meZOZOicznych. Wodniesieniu do antyklin Szczecina i kulminacji Trzebieży, na anty-klinie KrakóW'ka, do tego samego wniosku, konty-nuacji mezozoicznych ruchów tektonicznych w ciągu
trzeciorzędu, skłania się R. Dadlez (1), na podsta-wie omawianego przekroju rozważając czas
przemie-szczeń soli ceChSztyńskich ku jądrom obydWU
anty-klin.
KRAKÓWKA
SYN KLINA lNY
SYNKLINA TANOW 15-IV-62 1a-VII-62 ps 119; ps ...,,'"
s
....
-3000 -ocoo m ... l(l-i
Fig. 1. Geological section throoghKrakówek and Szczecin anticlines and Tanów and lna 31Inclines in the Szczecin basin, made on the bam· of seismic pro-files 15-IV-62 and la-VII-62. Location of the
cross--sectwn i8 given 011 the fig. ~.
1 - fault, 2 - boreholes made by the Geological Institute or oU industry, 3 - well borings publlBhed in explana-tlons to geologlcal map 1:25000, Szczecin sheet (3); 4 - numbet of seismlc profile (in numerator) and shoot-ing point (In denom1nator), 6 - mooting point; Pl -Lower Permlan, P, - Upper Permlan, T, - Lower TrlasBic,
~t - Mlddle Trlauic, T. - (Tk, Tre) - upper Tria ssie (KeUper, Rhaetian), :l
k
-
Lower .Jurassie, 1.-1, - Mlddleand Upper 1urasBlc, .-Kt - Lower Cretaceou. including Cenomanlan and Turonian, Kcn-Ks - Santonian and
Co-niacian, Kk - Camp~, Km - Maestrlchtian, T -TertIary, Q - Quaternary .
R.yc. 2. Mapa ukształtowania spqgu kenozoiku· to
niecce szczecińskie; i obszarach przyległych.
1 - otwory osiągające dokum~waną powierzchnitl, 2
-otwory nie O1dągające dokumentowanej powierzch:nl. a
wy-~e do konstrukcji mapy (liczby przy otw"orad1
0-znaczają rzt:dną spągu kenozoiku :w metl'ach odniesioną do poziomu· morza), 3 - lzobj&ley 8pągu kenozoilw w
me-trach p. 1 n.p.m. (a - co 20 m, Ib - co 10 m), 4 - ze8łęg
uł1worów g6rnOlUedowych, 5 - oeI.e antyklin, 8 - oBle
synklin, '1 - WlkokJ, 8 - linia przekroju geologiczMgO przedstawionego na l"Y'C. 1.
Dla sprawdzenia czy rzeczyWiście wszędzie w
niecce szczecińskiej, nie tr.l:ko na omówionYm prze-krOju, ruchy fałdUljące nieok~ szczecińską
kontynuo-wały si~ w -kenozoiku, autorka spróbowała
naryso-wać na planie tektonicznym utworów
mezozoicz-nych map~ strukturalną spągu ,utworów
kenozolcz-582
.
• _
0
,.
'ł o(-m 2-""'-a
.
3 ~'fP---b ~••
..,.. -ł--+-- S----
6 7 8 UdyQok1--9\.
Fig.
2.
Map01
the shape01
basal surface01
theCenozoic in the Szczecin basin and ad;oining areas. 1 - . bo~eholea. penetrating the lurtace in question, I _ boreholes whlch d1d not reach łhe surface but, never-theleas, U8ed in drawbJg Ithe map, ~numeralll cloee to tbe
bo~les 8lgnify ordinate of the Ibase ol. łhe CellOzoic in relation to sea leve1), 3 - contour linea ot Cenozoic depos1ta base re1ative1y sea leve1 (a - in 20 m interval, 'b - in 10 m lnterval); 4 - eKtent ot CretaceoUII deposlts, 5 _ aXeII ot
antlclines, 8 - axea ot eyDClines, '1 - Ifaultll, 8 - line ot
geo]pgl.cllll crOSlHectlon Ithown in Fig. I.
nych (ryc. ·2). Reperami rYSOwanej powierzchni byłY,
rzadkie niestety, wiercenia. lzohf:psy IIipągu kenozo-iku dostosowywano świadomie do przeJbiegu .izGhdps
spągu utworów kredowych, wyznaczanych
sejsmicz-nie. Okazało si~, że pominąwszy mniejszą ampliif;ud~
~ciAle ukBztaltowanie sPllgu kredy. To znaczy. ie
powlerzchnia ~owa kenozolku, po sWYm
powsta-niu zostala zdeformowana przez te same procesy
tek-toniczne, kt6re nieprzerwanie dziahlly w cillgU
co
najmniej kredy g6rnej i powodowaly, .ze kaZda
ko-lejno nits'Za powierzchnia 1zochroniczna ~est nieco
silnlej sfaldowana tektonicznie od be-zplBreidnio
wyi-Bzej. Ruchy te bowiem,
co
widac na prrr.ekrojachSe'j-smicznyoh, nie mialy chara!kteru skokowego, lecz
nie-przerwany, polegajllCY na kumulowaniu niedostrze-galnych ilia oka zmian klltowych.
Od . Gpisanego schematu, naAladowania przez
po-wierzchniE: sPllgoWll kenozoiku starszych powierzchni
strukturalnych, odbiegajll dwa lokaIne zjawblka.
Pierwszym· z nich jest wYj~1Ikowo duia milliszoSc
kenozoiku nad wysadem solnym Goleniawa,
zareje-strowana wi~ceniem Goleni6w IG1. ·Spowooowan:l
jest Gna rozpwu;czaniem soli wysadu w cillgu pale-ogenu. Drugim szezeg61nym, miejscowym zjawiskiem,
jest c>bniZanie siE: W trzecior*7Jie !StniejllCego od
meZ02ll>iku zrE:bu Szamotui, w zwil\zku z czym nad
zr~bem PQwstal WYJPelniony trzecio~em r6w
tek-tonlczny, przedluiajlilCY
slI:
na monoklinE:przedsu-deckll w r6w tektoniczny Mosiny.
Nieza.J.eZn.ie od kontynuujlilcego si~ w kenozoikl1
faidowa'llia synk'Hn i antytkl:in meeki szczecinskiej,
nieeks jako calo§C przegldlila slE: w stosunku do
. walu pomorskiego (altbo wa1 pomorski podni6Bl siE:
w litosuniku do nieeki) i dQ monokliny
przedsudec-kiej. S.wiadczy 0 tym wJdoczne na ryc. 2 wYraznie
niZsze porotenie &!puu kenozo'iku w niecce niz w oby-dwu SI:\1Iiadujllcych z nill jednostkach.
Na wale pomorskim, w przedstawionym .na ryc. 2
JegO
NW
wycinku, nie widac dost<lisowania BPllguke-nozoiku do tektoniki utwor6w mezozoicznych. Na tyro
obszarze brak jest utwor6w trzeciorz~wych, czyli
Spllg kenozodku ,est jednocze:§nie BPllgiem utwor6w
. czwarto~lQwy-cb. PrZYCZynll bra.lru dostosowania
SUMMARY
. An analysis of a sellmli'C IProfile with good
bore-hole record has shoWill that theCenozoi'c of the
Szczecin basin bebaves &imilarly as the underlying
folded Me80z0ic Ittrata, ie. id; is the thie'kESt in the
syncl1nes, ,wqing out over the anticlines. A map of
the base of the Cenozoic, made on the basis of the
borehole data, shows that this is a regularity
throughout the Szczecin basin. This gives eVidence
that the folding of syncu,nes and anti'Clines in the
Szczecin .basin did not ceaSe ID the MaestrfiCbtian
but stm oontinued In the Ceoozok.
9pllgu utwor6w czwartorz«:dowych do taIid6W'· walu pomorskiego jest zapewne denudaeja, kt6ra w
p6z-nym kenozoiku usun«:la z tej ~Aci walu· uiwory
trzeciorz~owe ·i znlszczyla p6tnomezozoicznll i
wezesndkenozoicznll pene,p1ene, tektonicznie Z8i1)ewne
zdeniwelowanlil W ciIlgu trzeclor~u. 0 pokryclu tej
cz~ci wa1u osadaml wczeSniejszego trzeciorzt:du i (I usuni~iu tych osad6w w najp{>zniejszym ti'zeeiorZQ-dzie, bye moze nawet w preglacjale, wnilOBkuje slE:
na podstawie widocz:nych na ryc. 2na wale ·
pomor-skim dolin uchodZli\cych do nieckl szczeclflsldej. Wy-loty -ty(1) dolin znajdujll siE: stosunkowo wysoko nad
BpIlgiem trzeci~u, raczej na wYSOkolici BPIlgu
czwartorz~u, leZli\cego w niecce szczeCiilskiej Ditej
nii Da wale poll'fiorskim. Rozci~cie erozyjne tej c~
~ci walu pomorskiego wynikle z jege> podniesieIilil
tektonicznego nad powierzchni~ erazji, kt6~
stanowi-la wypemiona trzeciorz~em niecka szczeciflska,
na-stll'p'ilo wi~ stosunkoWO p6£no.
LITERATVRA·
1. Dad I e z R. "'- Types .of Local Tectonic
Struc-tures lrn the Zechstei.n - Mesozoic Complex.
m
NJ().rthlWestern Polaind. Z badafl tektondrcznYICh w
Polsce, t. IV, Biul Inst. Geol, 274, Warszawa,
1974. . .
2. J ask 0 W i a k-S c h·o e n e i c how a M. -
Wy'bra-ne zagadnienia budowy nieek~ szczeciilskiej;
Kwart. geol, 1976, or
2-3 LinstooW v. O. - ErlllUltertmgen Zur .Geologi~
schen Karte van Preussen und benachrbarten
Bundesstaaten; Lieferung 87, Blatt stettin,
Gra-. dabteilung 29, nr 32, II Auflage, Berlin, 1921.
PE310ME
Ha OCHOBaHMM ce:ei:cMM'l:eCKOrO pa3pe3a '1epe3 me- .
~CKyIO 1tCYJIDP.Y, y,llOCTOBepeHHoro 6YPOBloWM
CKBR-:atHaaMH,
KOHCTampoBaH(), 'ITO KaAH030A 3TO:ei: MYJIIo;ltl>I 3aJIeraeT B COOTBeTCTB~M c nO,llCTMJIam~M eroCMH-T:b1MH Me3030:ei:cxMKH uopo,llallM. B CKHKJIHHaJISlX
1iWut-HOCT:b ICaAH030H 6oJIIo$e, a Ha aHTMltJlJlHaolUIX OHa
coKpa~aeTCH. CoCTaBJIeHHM no ,n;aHHI>IM 6ypoB&~
CKBaEMH KapTa peJIbecpa nO,llCTMn:aJO~ nopo,ll nO,.. B:8.3bmaer, 'l:TO TaB:8JI 38KOHOllepHOcn. Ha6mo~eTCJl:
H lla BCeA nJIo~a,l\H ~eqHHCB:oA MyJlb~. H3 3T01'O CJle,n;yeT, 'l:TO <PoPMMpoBaHMe CHHKJIMHaJIe:ei: M aII'n1XJIH-HaJIeA B meqHHCKo:ei: lIym.,u;e He 3aBepI1IHJIOCE. B
Ma-aCTpMXTClCoe Bpaut, HO npo,u;OlDKMOCh H B ICaAHo3Oe.
STANIrSLA W CZARNIECKI Polska Akademia Nauk
ALEKSANDER PIOTR CZEKANOWSKI (1833-1876)
.
W STULECIE SMIERCI
WArM uczonych, badaczy i odkrywc6w, tak jak
i w innychgrupacb ludzi, napotkae motna jednostki
interesuj~ce jedynie ze wzgl~u na · WYniki swych
prac, jak td posta.cie, kt6re fascynowac nas mogll nie tylko swymi oSillgniE:ciami na polu dzialalno§ci
Z'8wodowej, ale r6wniez cechami charakteru i
wy-nikajlilcymi z nich, niezwyklym losem i przezycia-mi. By rozbudzila zainteresowanie czyja§ praca nau-kowa lub cechy osobowo§ci trzeba tak jedne, jak
i drugie poznae i zrozumie6. Musimy stwierdzie, ~
dzieje naszej dyscypliny, polskich badafl geologicz:"
nych i· twol'2llce je dzieje prac i zycia
poB?;c~61-nych badaczy SIl b8rdzo nierownomiernie poznane
i spopularyzowane. 0 wielu polskich .!!eologach, w
tym· r6wniez uczonych wybitnych i ludzi, kt6rych
zyciebudzi podziw, wiemy niewiele, cza.,em mniej
UK1) 92 CzekanoWllki A. P.:6I(08),,1933}l9'l8":AO.8("Il.I)
nU cudzoziemcy zainteresowani przede wszyStkim wynikami ich badafl.
Jednym z takich uczonycb, posiadajllcym WYSOilal
rangE: w nauce swiatoWej, a niemal nie znanym. w
kraju rodzinnym jest Aleksander Czekanowski.
przr
ustalaniu podstawowej listy n~ do.
publikowa-nego w USA fu·ndamentalnego wydawnictwa
Dictio-nary of Scientific BiPgra.pby 2lIl8!lazlo si~ na niej
dwu Polak6w geolog6w, a jednym z nich byl
wla-snfe A. Czekanows.ki 1. W ZwiIlzku Radzieckim, w
kt6rego granicach leZli terytoria stanowillce
przed-miot zainteresowafl naukowych Czekanowskiego •.
opu-• Czaml~ckl S. - CzekallA)wlIld· Aleksander Plotr.
Dictio-nary .of Scientific Biocratphy, vol. rn, s. 5Z8-l13O, New York, 1971.
